Khảo sát hệ thống bài tập mở rộng vốn từ trong sách giáo khoa tiếng việt lớp 4, 5

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC – MẦM NON

----------

ĐẶNG NGUYỄN THẢO HIỀN

Khảo sát hệ thống bài tập mở rộng vốn từ

trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4, 5 để

nghiên cứu

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Ngôn ngữ giữ vai trò quan trọng trong sự tồn tại và phát triển của xã hội

loài người. Nhờ ngôn ngữ mà con người giao tiếp, trao đổi thông tin với nhau,

bày tỏ tình cảm, bộc lộ cảm xúc… Ngôn ngữ còn là công cụ có giá trị, là hiện

thực của tư duy. Như vậy ngôn ngữ là bạn đồng hành không thể thiếu của con

người.

Trong hệ thống ngôn ngữ, từ giữ vai trò rất quan trọng. Từ là đơn vị

trung tâm của ngôn ngữ. Để có năng lực s ử d ụng ngôn ngữ nói chung và

năng lực s ử d ụng từ ngữ nói riêng được tốt cần phải có một vốn từ nhất

định. Vốn từ là toàn bộ những từ ngữ cùng các qui tắc vận dụng các từ ngữ đó

vào trong thực tiễn. Vốn từ nhiều, đa dạng sẽ giúp cho việc biểu đạt được rõ

ràng, trọn vẹn.

Vốn từ có được do quá trình tích luỹ tự nhiên trong cuộc sống hàng

ngày. Vốn từ của mỗi cá nhân thường khác nhau bởi lẽ vốn từ liên quan đến

nhiều nhân tố như: độ tuổi, môi trường sống, quan hệ xã hội…Đối với học

sinh Tiểu học, vốn ngôn ngữ được lưu trữ trong trí óc còn rất hạn chế về mặt

số lượng và chất lượng. Học sinh không sao thể hiện suôn sẻ ý mình muốn nói

hay nghe nói mà thường chỉ hiểu lơ mơ, không thể khai thác đầy đủ thông tin

từ thầy giáo, sách báo. Từ ngữ của học sinh Tiểu học dùng thường thiếu

chuẩn xác, hiểu một cách hạn hẹp, phiến diện. Bởi vậy, cần phải bổ sung, phát

triển vốn từ tiếng Việt để đáp ứng nhu cầu học tập, giao tiếp…

Để có một vốn từ phong phú, thường trực và có hệ thống trong trí nhớ

của học sinh cần phải làm giàu và phát triển vốn từ. Bên cạnh việc mở rộng

vốn từ theo con đường tự nhiên, cách học tự nhiên thì việc làm giàu vốn từ

cho học sinh và phát triển năng lực dùng từ đặt câu của các em còn là nhiệm

3

vụ trọng tâm của phân môn Luyện từ và câu. Mục tiêu chủ yếu của dạy Luyện

từ và câu ở Tiểu học là giúp học sinh “ ý thức hóa”, “ hệ thống hóa” các hiểu

biết về từ tiếng Việt đồng thời tạo cho các em vốn hiểu biết cơ bản về từ tiếng

Việt để các em tiếp tục học ở bậc học Trung học cơ sở.

Qua hệ thống bài tập từ ngữ, vốn từ của học sinh sẽ được mở rộng, tăng

cường, kĩ năng giải nghĩa từ, kĩ năng dùng từ trong các hoạt động giao tiếp

được hình thành, phát triển. Từ đó vốn hiểu biết về từ của các em được bổ

sung một cách tích cực. Học sinh thấy được vẻ đẹp và sự tinh tế của từ tiếng

Việt. Hình thành ở học sinh ý thức sử dụng từ trong lời nói, thói quen sử dụng

từ đúng và hay. Như vậy khảo sát hệ thống bài tập mở rộng vốn từ cho học

sinh là việc làm cần thiết.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc mở rộng vốn từ cho học sinh

Tiểu học, chúng tôi chọn đề tài Khảo sát hệ thống bài tập mở rộng vốn từ

trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4, 5 để nghiên cứu.

2. Lịch sử vấn đề

Trong chương trình môn Tiếng Việt ở Tiểu học, phân môn Luyện từ và

câu là phân môn có vị trí quan trọng, nó giúp cho học sinh mở rộng vốn từ và

phát triển năng lực dùng từ, đặt câu. Để góp phần đáp ứng nhu cầu rèn luyện

ngôn ngữ cho học sinh đã có nhiều tác giả, chuyên gia nghiên cứu về hệ thống

bài tập mở rộng vốn từ. Trong phần lịch sử vấn đề, chúng tôi xin dẫn ra một

số công trình tiêu biểu sau:

Nguyễn Văn Tu - “Từ và vốn từ Tiếng Việt hiện đại”, Nhà xuất bản Đại

học và Trung học chuyên nghiệp, 1978 đã đề cập đến hệ thống vốn từ Tiếng

Việt.

Đỗ Hữu Châu - “Các bình diện của từ và từ Tiếng Việt”, Nhà xuất bản

Đại học Quốc gia Hà Nội, 1997 trình bày những vấn đề liên quan đến các

bình diện của từ và từ Tiếng Việt như: từ - chức năng, từ - ngữ nghĩa, từ - cấu

4

tạo, từ - ngữ pháp, đặc điểm tổng quát của từ Tiếng Việt, các kiểu từ Tiếng

Việt…

Phan Thiều - “Rèn luyện ngôn ngữ”, Nhà xuất bản giáo dục, 1998 công

trình này đã nghiên cứu lí thuyết về học từ đồng thời xây dựng hệ thống bài

tập chính tả, bài tập luyện nói, viết đúng ngữ pháp. Đặc biệt, trong công trình

nghiên cứu tác giả đã xây d ựng một hệ thống bài tập rèn luyện từ ngữ, hỗ

trợ cho giáo viên trong các giờ dạy Luyện từ và câu ở các lớp khác nhau. Như

thế, tác giả đã có đóng góp lớn trong việc giúp phát triển vốn từ, rèn kĩ năng

sử dụng từ ngữ thông qua hệ thống bài tâp phát triển vốn từ và rèn luyện kĩ

năng sử dụng từ cho học sinh Tiểu học.

Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến - “Cơ sở ngôn

ngữ học và Tiếng Việt”, Nhà xuất bản giáo dục, 2000 đóng góp của công trình

này là đã đưa ra được vấn đề định nghĩa từ, từ trong Tiếng Việt, nghĩa của từ,

các lớp từ trong từ vựng… Đây chính là những kiến thức nền tảng, là tài liệu

tham khảo cho giáo viên và học sinh nhằm mục đích nâng cao hiệu quả dạy

học Luyện từ và câu.

Phan Thiều, Lê Hữu Tỉnh - “Dạy học Từ ngữ ở Tiểu học”, Nhà xuất

bản giáo dục, 2003 đề cập đến quy luật phát triển từ ngữ một cách tự nhiên,

đề cập tới việc dạy một số nội dung lí thuyết về từ, dạy kiểu bài lí thuyết về từ

ở Tiểu học và một số bài tập giúp học sinh phát triển, mở rộng vốn từ. Song

hệ thống bài tập ở đây mới chỉ là những dạng bài tập quen thuộc, ít thấy dạng

bài tập nâng cao.

Đặng Mạnh Thường - “Luyện từ và câu 5”, Nhà xuất bản giáo dục,

2006 Công trình nghiên cứu này gồm 4 chương: Chương 1 trình bày Một số

điểm cần lưu ý về môm Tiếng Việt và phân môn Luyện từ và câu ở sách Tiếng

Việt 5; Chương 2,3 trình bày Cách dạy và học từng bài Luyện từ và câu trong

sách Tiếng Việt 5 và bài tập bổ sung. Ở chương 4, tác giả đã giúp các em nắm

được toàn bộ kiến thức đã học thông qua việc tổng kết các kiến thức cơ bản

5

về Tiếng Việt ở bậc Tiểu học.

Những công trình nghiên cứu trên là tài liệu tham khảo bổ ích cho giáo

viên, học sinh trong việc nắm vững lý thuyết về từ Tiếng Việt, phương pháp

dạy học Luyện từ và câu và đều hướng đến mục đích là nâng cao hiệu quả

của dạy học Luyện từ và câu đồng thời nâng cao năng lực tiếng Việt cho các

em. Nó thực sự là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho chúng tôi trong quá

trình thực hiện đề tài của mình.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1.Mục đích nghiên cứu

Chúng tôi chọn đề tài này với mục đích khảo sát hệ thống bài tập mở rộng

vốn từ trong sách giáo khoa lớp 4 và lớp 5. Trên cơ sở đó, chúng tôi tiến hành

xây dựng hệ thống bài tập mở rộng vốn từ bổ trợ cho học sinh khá, giỏi lớp 4

và lớp 5 nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Luyện từ và câu.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích trên, đề tài cần thực hiện những nhiệm vụ sau:

- Tìm hiểu một số lí thuyết liên quan đến đề tài.

- Thống kê và phân loại bài tập mở rộng vốn từ trong sách giáo khoa

Tiếng Việt lớp 4 và lớp 5.

- Xây dựng hệ thống bài tập mở rộng vốn từ nhằm bổ trợ và rèn luyện

tư duy cho học sinh khá, giỏi lớp 4 và lớp 5.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Phạm vi nghiên cứu

- Phân môn Luyện từ và câu lớp 4, 5

- Các bài tập mở rộng vốn từ trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4 và

lóp 5.

4.2. Đối tượng

Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là hệ thống bài tập mở rộng vốn từ

cho học sinh lớp 4,5.

6

5. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, đề tài sử dụng những phương pháp chính

sau:

- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề

liên quan đến đề tài.

- Phương pháp thống kê, phân loại: thống kê, phân loại các dạng bài tập

mở rộng vốn từ trong sách giáo khoa Tiếng việt lớp 4 và lớp 5.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: phân tích, khái quát, nhận xét về các dạng

bài tập mở rộng vốn từ trong sách giáo khoa Tiếng việt lớp 4 và lớp 5. Trên

cơ sở đó tiến hành xây dựng bài tập nhằm bổ sung, mở rộng vốn từ cho học

sinh.

6. Giả thuyết khoa học

Đề tài sẽ giúp cho giáo viên Tiểu học và sinh viên ngành Sư phạm giáo

dục Tiểu học có cái nhìn tổng quát, hệ thống về bài tập mở rộng vốn từ trong

sách giáo khoa lớp 4 và lớp 5. Bên cạnh đó, đề tài này sẽ là tài liệu tham khảo

bổ ích cho giáo viên và sinh viên trong việc giúp bồi dưỡng học sinh khá, giỏi

nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Luyện từ và câu.

7. Cấu trúc đề tài

Đề tài gồm 3 phần :

- Phần mở đầu gồm: Lí do chọn đề tài, lịch sử vấn đề, mục đích nghiên

cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu, phương pháp

nghiên cứu.

- Phần nội dung gồm 3chương:

Chương 1: Cơ sở lí luận

Chương 2: Khảo sát bài tập mở rộng vốn từ trong sách giáo khoa

Tiếng Việt lớp 4 và lớp 5.

Chương 3: Xây dựng bài tập mở rộng vốn từ cho học sinh khá, giỏi

lớp 4, 5.