Hình tượng nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện ngắn của Thạch Lam và Rabindranath Tagore

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––––

VI THỊ THỎA

HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM

TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA THẠCH LAM

VÀ RABINDRANATH TAGORE

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ,

VĂN HỌC VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––––

VI THỊ THỎA

HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM

TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA THẠCH LAM

VÀ RABINDRANATH TAGORE

Ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ,

VĂN HỌC VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: TS. HOÀNG THỊ THẬP

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả

trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Vi Thị Thỏa

Xác nhận của khoa chuyên môn Xác nhận của người hướng dẫn khoa học

TS. Hoàng Thị Thập

ii

LỜI CẢM ƠN

Bằng tình cảm trân trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin cảm ơn cô giáo,

TS. Hoàng Thị Thập đã trực tiếp hướng dẫn, tận tình chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong

quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy cô giáo khoa Ngữ văn,

khoa Sau đại học - trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ,

đóng góp nhiều ý kiến quý báu và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời

gian học tập và nghiên cứu tại trường.

Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã động viên,

khích lệ, giúp đỡ tôi hoàn thành tốt khóa học này.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Vi Thị Thỏa

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các bảng.......................................................................................................iv

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài....................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................................2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.........................................................................9

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................10

5. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................11

6. Dự kiến đóng góp của luận văn ...........................................................................11

7. Cấu trúc luận văn .................................................................................................11

Chương 1: THẠCH LAM VÀ R.TAGORE: THỜI ĐẠI - NHỮNG ĐIỂM

TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT...........................................................................12

1.1. Thời đại .............................................................................................................12

1.1.1. Xã hội .........................................................................................................12

1.1.2. Văn hóa.......................................................................................................15

1.2. Cuộc đời, sự nghiệp của Thạch Lam và R.Tagore............................................20

1.2.1. Cuộc đời, con người ...................................................................................20

1.2.2. Sự nghiệp sáng tác......................................................................................25

Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................34

Chương 2: HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG

TRUYỆN NGẮN CỦA THẠCH LAM VÀ R.TAGORE NHÌN TỪ

PHƯƠNG DIỆN NỘI DUNG ...................................................................................35

2.1. Nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện ngắn của Thạch Lam và R.Tagore....35

2.1.1. Khái niệm nhân vật và hình tượng nhân vật trong tác phẩm văn học........35

2.1.2. Nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện ngắn của Thạch Lam và R.Tagore ....37

2.2. Hình tượng nhân vật phụ nữ .............................................................................44

iv

2.2.1. Phụ nữ - hiện thân của vẻ đẹp tự nhiên ......................................................44

2.2.2. Phụ nữ và khát vọng hạnh phúc .................................................................48

2.2.3. Phụ nữ - hiện thân của bi thương ...............................................................51

2.3. Hình tượng nhân vật trẻ em ..............................................................................55

2.3.1. Trẻ em - hiện thân của sự trong sáng .........................................................55

2.3.2. Trẻ em - hiện thân của sự bất hạnh ...........................................................57

Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................60

Chương 3: HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM TRONG

TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM VÀ R.TAGORE NHÌN TỪ PHƯƠNG

DIỆN HÌNH THỨC THỂ HIỆN ..............................................................................61

3.1. Ngoại hình của nhân vật....................................................................................61

3.1.1. Những chân dung ngoại hiện hoàn chỉnh...................................................61

3.1.2. Những chân dung ngoại hiện không hoàn chỉnh........................................64

3.2. Tâm lý của nhân vật..........................................................................................66

3.2.1. Chân dung tâm lý hoàn chỉnh.....................................................................66

3.2.1. Những mảnh vỡ tâm lý...............................................................................69

3.3. Giọng điệu kể chuyện .......................................................................................74

3.3.1. Giọng điệu thương cảm..............................................................................74

3.3.2. Giọng điệu trân trọng .................................................................................79

3.3.3. Giọng điệu triêt lý.......................................................................................82

Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................85

KẾT LUẬN.................................................................................................................86

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................89

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Khảo sát nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện ngắn của Thạch Lam ...........37

Bảng 2.2: Khảo sát nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện ngắn của R.Tagore........40

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Thạch Lam (1910 - 1942) là nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện

đại giai đoạn 1930 - 1945. Ông được đánh giá là một trong những cây bút tỏa sáng

nhất nhóm Tự lực văn đoàn. Tuy nhiên, khác các nhà văn Tự lực văn đoàn, Thạch

Lam tìm cho mình một hướng đi riêng: kết hợp nhuần nhuyễn giữa hiện thực và lãng

mạn. Hướng đi ấy thể hiện bản lĩnh, cá tính của một cây bút giàu tính nhân văn, một

tâm hồn nhạy cảm, một văn phong trong sáng, tinh tế.

Đóng góp của Thạch Lam khá khiêm tốn về số lượng, nhưng ông đã để lại di sản

văn học quý báu ở nhiều thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, ký. Làm nên tên tuổi của nhà

văn là truyện ngắn. Những tác phẩm của ông không chỉ khẳng định sự nghiệp của một

nhà văn mà còn có ý nghĩa to lớn đối với việc phát triển của văn học Việt Nam.

Ngòi bút Thạch Lam luôn hướng về phía những người nghèo khổ với tấm lòng

trắc ẩn chân thành. Khung cảnh thường thấy trong các truyện ngắn của ông là những

vùng quê bùn lầy nước đọng, những phố chợ tồi tàn, những khu ngoại ô nghèo khổ,

buồn vắng... Trong khung cảnh ấy, nhân vật hiện ra với vẻ thảm đạm, lầm than đặc

biệt là phụ nữ và trẻ em. Họ không chỉ là hình ảnh nổi bật mà đã trở thành những

hình tượng trong tác phẩm. Qua đó, người đọc cảm nhận được thế giới hiện thực,

thấu hiểu được nhân sinh quan của nhà văn. Nhờ thế, dù truyện ngắn của Thạch Lam

ra đời đã hơn 50 năm vẫn luôn hấp dẫn người đọc và giới nghiên cứu.

Rabindranath Tagore (1861 - 1941) là hiện tượng kiệt xuất của văn học Ấn Độ

thế kỷ XX. Sau khi nhận giải Nobel văn học năm 1913, tên tuổi của R.Tagore được cả

thế giới biết đến. Ông thuộc số không nhiều những vĩ nhân mà tự bản thân họ đã trở

thành biểu tượng cho năng lực sáng tạo của con người trên trái đất. Suốt cuộc đời cầm

bút miệt mài, ông đã để lại cho đời một khối lượng tác phẩm đồ sộ gồm nhiều thể loại:

thơ, kịch, tiểu thuyết, truyện ngắn... lĩnh vực nào ông cũng thành công xuất sắc. Riêng

truyện ngắn, với hơn 100 tác phẩm, ông được xem là bậc thầy của thể loại truyện ngắn

thế kỷ XX.

Gần giống Thạch Lam, truyện ngắn của R.Tagore viết về nhiều đề tài nhưng

ám ảnh nhiều nhất với độc giả là những truyện viết về phụ nữ, trẻ em. Sinh ra trong

một gia đình quý tộc, nhưng ông đã nhìn cuộc sống của họ không phải bằng sự hiếu

kỳ mà bằng sự quan tâm và mối thiện cảm đặc biệt của một “nhà nhân đạo chủ

nghĩa”. Ở Việt Nam, đã có nhiều công trình nghiên cứu về R.Tagore nhưng chủ yếu

2

nghiên cứu về thơ và tiểu thuyết. Các công trình nghiên cứu truyện ngắn chưa nhiều

nên đây vẫn còn là mảnh đất giàu tiềm năng để tiếp tục khai thác.

Đến với truyện ngắn của R.Tagore, người đọc bắt gặp ở đó những thân phận

phụ nữ bất hạnh, những đứa trẻ không có được niềm vui dù là nhỏ nhất. Những nhân

vật ấy không chỉ phản ánh hiện thực của một thời mà còn gợi bao ý nghĩa về thân

phận con người nói chung. Nghiên cứu hình tượng phụ nữ và trẻ em trong truyện

ngắn R.Tagore sẽ cho chúng ta một cái nhìn toàn diện hơn về thiên tài vĩ đại này.

1.2. Văn học so sánh là tên gọi một hệ phương pháp luận, không chỉ cho phép

người nghiên cứu so sánh các hiện tượng văn học ở các quốc gia khác nhau theo quan

hệ giao lưu mà còn có thể so sánh văn học theo quan hệ tương đồng. Ấn Độ và Việt

Nam là hai quốc gia Châu Á. Dù có rất nhiều khác biệt nhưng cũng có những điểm

gần giống nhau. Văn học hiện đại của hai nền văn học đều có cơ sở xã hội là những

nước thuộc địa của các đế quốc phương Tây. Tuy không hoàn toàn trùng khít thời

gian sinh trưởng, sáng tác nhưng Thạch Lam và R.Tagore đều sáng tác vào những

thập kỷ đầu của thế kỷ XX. Với tư cách sáng tạo cá nhân, hai nhà văn này thành công

ở thể loại truyện ngắn. Những điều kiện trên là cơ sở cho phép chúng tôi nghiên cứu,

so sánh truyện ngắn của Thạch Lam và R.Tagore ở phương diện hình tượng nhân vật

trong quan hệ tương đồng. Thực tế, có thể có những nghiên cứu độc lập về tác phẩm

của Thạch Lam và R.Tagore, nhưng đặt hai nhà văn này trong thể đối sánh để thêm

một cách đọc hiệu quả hơn vẫn là chuyện hết sức mới mẻ, cần thiết.

1.3. Tác phẩm của Thạch Lam và R.Tagore đã được đưa vào chương trình Ngữ

văn Trung học cơ sở, Ngữ văn Trung học phổ thông và chuyên ngành văn ở các

trường Đại học ở Việt Nam từ lâu. Trong xu thế đổi mới giáo dục và xu hướng toàn

cầu hóa, việc mở rộng, giao lưu, hội nhập rất quan trọng. Việc dạy - học tác phẩm

trong nhà trường ở Việt Nam không chỉ bó hẹp trong phạm vi các tác phẩm đơn lẻ mà

cần phải mở rộng, tích hợp để tăng hiệu quả thẩm mĩ, giáo dục. Chọn “Hình tượng

nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện ngắn của Thạch Lam và R.Tagore” làm

đối tượng nghiên cứu, chúng tôi muốn góp phần vào việc dạy - học tác phẩm của hai

nhà văn này ở Việt Nam một cách hiệu quả hơn.

2. Lịch sử vấn đề

2.1. Tình hình nghiên cứu hình tượng nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện

ngắn Thạch Lam

2.1.1. Nghiên cứu hình tượng nhân vật phụ nữ và trẻ em trong truyện ngắn Thạch Lam

Sự xuất hiện của Thạch Lam trong văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX gắn

liền với chặng đường mới trong văn xuôi nghệ thuật nói chung và truyện ngắn nói