Hạch toán tiêu thụ và xác định kết quả tiêu thụ sản phẩm

Lêi më ®Çu

Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lîi nhuËn võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ mét qu¸ tr×nh t¸i

s¶n xuÊt më réng, nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp. V× vËy cã

thÓ nãi nhiÖm vô chÝnh nãi chung ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong c¬ chÕ

thÞ trêng lµ s¾p xÕp bè trÝ hîp lý c¸c nguån lùc mµ doanh nghiÖp cã ®îc, tæ chøc s¶n

xuÊt kinh doanh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó cã thÓ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn.

V× vËy c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng

th× ph¶i t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶, t¹o ®îc chç ®øng

v÷ng ch¾c trªn thÞ trêng. §Ó ®¹t ®îc hiÖu qña cao c¸c c«ng ty cÇn tæ chøc c«ng t¸c

qu¶n lý vµ h¹ch to¸n kinh tÕ sao cho phï hîp víi chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh mµ

vÉn ®¹t ®îc kÕt qu¶ tèi u. §Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu qu¶n lý cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng

Bé tµi chÝnh ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 1411 TC - Q§ - C§KT ngµy 1/11/1995 vÒ hÖ

thèng kÕ to¸n míi vµ ®îc ¸p dông kÓ tõ ngµy 1/1/1996. HÖ thèng kÕ to¸n míi ®îc

x©y dùng trªn nguyªn t¾c tho¶ m·n c¸c yªu cÇu cña kinh tª thÞ trêng ViÖt Nam.

Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt bao gåm viÖc sö

dông hîp lý c¸c nguån lùc s½n cã biÕn ®æi ®Çu vµo ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng lµ

tiªu thô c¸c s¶n phÈm ®ã trªn thÞ trêng nh»m môc tiªu lµ lîi nhuËn. Tiªu thô lµ giai

®o¹n cuèi cïng nhng cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi c¶ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. §ã lµ

®iÓm kÕt thóc qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt víi chøc n¨ng thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng ho¸, s¶n

phÈm mÆt kh¸c tiªu thô còng lµ ®iÓm khëi ®Çu cña c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt khi nã lµm

c¬ së cho qu¸ tr×nh quay vßng vèn t¸i ®Çu t vµo s¶n xuÊt.

Trong c¬ chÕ thÞ trêng hiÖn nay khi mµ s¶n xuÊt lu«n g¾n liÒn víi thÞ trêng th×

chÊt lîng s¶n phÈm lµ nh©n tè chÝnh quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh tiªu thô

®èi víi doanh nghiÖp. ChÝnh v× vËy mçi doanh nghiÖp cÇn nghiªn cøu lùa chän cho

m×nh mét c¬ cÊu s¶n phÈm hîp lý, víi nh÷ng s¶n phÈm chÊt lîng cao, gi¸ thµnh h¹,

1

phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ trêng, doanh nghiÖp cã thÓ ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh tiªu thô

s¶n phÈm còng cã nghÜa lµ rót ng¾n thêi gian t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn, duy tr×

tÝnh liªn tôc s¶n xuÊt tõ ®ã doanh nghiÖp cã thÓ kh«ng cÇn mét sè vèn ®Çu t ban ®Çu

lín mµ vÉn s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qña cao. §Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu trªn bªn

c¹nh viÖc tæ chøc s¶n xuÊt hîp lý viÖc h¹ch to¸n tiªu thô s¶n phÈm vµ x¸c ®Þnh kÕt

qu¶ kinh doanh trong doanh nghiÖp còng cã vai trß rÊt quan träng. KÕ to¸n tiªu thô

s¶n phÈm lµ mét trong nh÷ng phÇn hµnh chñ yÕu cña kÕ to¸n doanh nghiÖp, qua ®ã

nhµ qu¶n trÞ thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t kh«ng chØ ®èi víi qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n

phÈm cña doanh nghiÖp mµ cã thÓ thÊy ®îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh

nghiÖp.

Qua thêi gian häc tËp t¹i trêng vµ ®i thùc tËp t¹i c«ng ty c¬ khÝ Quang Trung

em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi " H¹ch to¸n tiªu thô vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ tiªu thô s¶n

phÈm".

Sau khi ®i s©u vµo t×m hiÓn c«ng t¸c kÕ to¸n tiªu thô hµng ho¸ t¹i c«ng ty em

nhËn thÊy nh×n chung viÖc tæ chøc h¹ch to¸n ë c«ng ty ®îc tiÕn hµnh ®Òu ®Æn, ®Çy

®ñ. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã vÉn cßn mét sè ®iÓm cÇn ®îc hoµn thiÖn vµ cñng cè thªm.

MÆc dï thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n nhng ®îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña c« gi¸o TH. S

Ph¹m BÝch Chi vµ sù cè g¾ng cña b¶n th©n ®Ó hoµn thiÖn tèt ®Ò tµi nµy. Tuy nhiªn

vÉn kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp cña thÇy

c« gi¸o . Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.

§Ò tµi ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn cßn ®îc chia lµm 3 phÇn:

PhÇn I: C¬ së lý luËn cña h¹ch to¸n tiªu thô vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ tiªu thô s¶n

phÈm trong doanh nghiÖp.

PhÇn II: Thùc tr¹ng h¹ch to¸n tiªu thô vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ tiªu thô s¶n phÈm t¹i

c«ng ty c¬ khÝ Quang Trung.

2

PhÇn III: Mét sè ý kiÕn ®ãng gãp nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c h¹ch to¸n tiªu thô

s¶n phÈm vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ tiªu thô t¹i c«ng ty c¬ khÝ Quang Trung.

3

PhÇnI

C¬ së lý luËn cña h¹ch to¸n tiªu thô vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ tiªu

thô s¶n phÈm trong doanh nghiÖp

I. Tiªu thô s¶n phÈm vµ nhiÖm vô h¹ch to¸n tiªu thô s¶n phÈm

trong c¸c doanh nghiÖp:

1. S¶n phÈm vµ yªu cÇu qu¶n lý s¶n phÈm trong doanh nghiÖp

a. Ph©n biÖt s¶n phÈm vµ thµnh phÈm

Thµnh phÈm lµ s¶n phÈm ®· kÕt thóc giai ®o¹n s¶n xuÊt cuèi cïng trong d©y

chuyÒn c«ng nghÖ cña doanh nghiÖp, ®îc kiÓm nhËn b¶o ®¶m c¸c tiªu chuÈn chÊt l￾îng ®· ®Æt ra vµ ®· ®îc nhËp kho thµnh phÈm. Nh vËy, mét s¶n phÈm mµ ®îc coi lµ

thµnh phÈm chØ khi nã héi tô ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè:

- §· ®îc chÕ t¹o xong ë giai ®o¹n c«ng nghÖ cuèi cïng trong quy tr×nh s¶n xuÊt.

- §· ®îc kiÓm tra chÊt lîng, ®îc c«ng nhËn lµ phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn quy

®Þnh ®èi víi s¶n phÈm ®ã.

Nh vËy nÕu g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp th×

s¶n phÈm vµ thµnh phÈm cã ph¹m vi giíi h¹n kh¸c nhau. S¶n phÈm cã ph¹m vi réng

h¬n thµnh phÈm, vÞ trÝ cña s¶n phÈm bao trïm trªn toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh

doanh cña doanh nghiÖp, cßn thµnh phÈm chØ g¾n víi kÕt qu¶ cña c¶ qu¸ tr×nh s¶n

xuÊt. S¶n phÈm cña doanh nghiÖp bao gåm tÊt c¶ thµnh phÈm, nöa thµnh phÈm mµ

doanh nghiÖp ®ã s¶n xuÊt ra vµ c¶ c¸c lao vô dÞch vô hoµn thµnh doc¸c doanh nghiÖp

thùc hiÖn.

4

XÐt trªn gãc ®é qu¶n lý kinh tÕ cña mét doanh nghiÖp viÖc ph©n biÖt s¶n phÈm -

thµnh phÈm gióp cho c«ng t¸c qu¶n lý kinh doanh nãi chung cña doanh nghiÖp cã thÓ

thùc hiÖn ®îc dÔ dµng, ®ång thêi lµm c¬ së quan träng ®Ó viÖc h¹ch to¸n tiªu thô s¶n

phÈm vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ tiªu thô nãi riªng t¹i doanh nghiÖp ®îc thùc hiÖn mét c¸ch

chÝnh x¸c vµ nhanh chãng. Trong ph¹m vi nÒn kinh tÕ quèc d©n, gi¸ trÞ s¶n phÈm hay

gi¸ trÞ thµnh phÈm lµ nh÷ng thíc ®o quan träng ®Ó so s¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c

doanh nghiÖp kh¸c nhau.

b. Yªu cÇu qu¶n lý s¶n phÈm trong c¸c doanh nghiÖp.

S¶n phÈm lµm ra cña doanh nghiÖp lµ mét trong nh÷ng yÕu tè lín nhÊt quyÕt

®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trªn th¬ng trêng. Sè lîng vµ chÊt lîng

s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ tiªu thô cña doanh nghiÖp, do

®ã nã t¸c ®éng lín ®Õn khèi lîng lîi nhuËn mµ doanh nghiÖp thu vÒ trong mçi kú

kinh doanh. V× vËy muèn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh doanh nghiÖp

cÇn ph¶i tæ chøc tèt viÖc qu¶n lý s¶n phÈm vµ vÊn ®Ò tiªu thô s¶n phÈm. Sù qu¶n lý

s¶n phÈm cña doanh nghiÖp thÓ hiÖn trªn 2 mÆt sè lîng vµ chÊt lîng.

- VÒ sè lîng: cÇn theo dâi t×nh h×nh biÕn ®éng s¶n phÈm trong doanh nghiÖp

(biÕn ®éng vÒ sè lîng s¶n phÈm trong kho vÒ chñng lo¹i s¶n phÈm, s¶n phÈm nhËp

kho cÇn ®îc ph©n lo¹i râ rµng), sù biÕn ®éng cña s¶n phÈm cÇn ®îc g¾n víi mét

nguyªn nh©n cô thÓ vµ ®îc thÓ hiÖn qua c¸c con sè trªn sæ s¸ch cña thñ kho vµ kÕ

to¸n. Tõ ®ã cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi vµ chÝnh x¸c ®èi víi nh÷ng chªnh lÖch, sai sãt

vÒ sè lîng hay c¸c hiÖn tîng kh¸c cã ¶nh hëng xÊu ®Õn c«ng viÖc kinh doanh cña

doanh nghiÖp nh tån kho s¶n phÈm qu¸ lín trong mét thêi gian dµi hay kh«ng ®ñ s¶n

phÈm, hµng ho¸ cÇn thiÕt cho dù tr÷.

- VÒ chÊt lîng: ChÊt lîng s¶n phÈm lµ yÕu tè chñ yÕu t¹o nªn søc c¹nh tranh cña

doanh nghiÖp trªn thÞ trêng, v× vËy doanh nghiÖp cÇn cã sù ®«n ®èc gi¸m s¸t chÆt chÏ

vµ thêng xuyªn vÒ chÊt lîng s¶n phÈm ngay tõ trong khi s¶n xuÊt cho ®Õn kh©u nhËp

5

kho s¶n phÈm, b¶o qu¶n s¶n phÈm t¹i kho hay xuÊt b¸n s¶n phÈm. Doanh nghiÖp

còng cÇn cã tr¸ch nhiÖm trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®èi víi chÊt lîng s¶n phÈm

cña m×nh ngay c¶ khi b¸n hµng cho kh¸ch.

ViÖc tæ chøc qu¶n lý s¶n phÈm mét c¸ch hîp lý vµ khoa häc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho

viÖc tæ chøc tiªu thô s¶n phÈm vµ h¹ch to¸n tiªu thô s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®îc

thùc hiÖn dÔ dµng. Do vËy mçi doanh nghiÖp cÇn lùa chän ®îc mét ph¬ng ph¸p qu¶n

lý s¶n phÈm phï hîp víi ®iÒu kiÖn bè trÝ s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu tæ chøc thùc tÕ, ®Ó cã

ph¸t huy hÕt vai trß cña tæ chøc qu¶n lý s¶n phÈm.

2. Tiªu thô vµ ý nghÜa tiªu thô ®èi víi s¶n xuÊt kinhdoanh.

a. Kh¸i niÖm tiªu thô

Tiªu thô s¶n phÈm lµ giai ®o¹n tiÕp theo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong giai ®o¹n

nµy, gi¸ trÞ s¶n phÈm, hµng ho¸ ®îc thùc hiÖn qua viÖc doanh nghiÖp chuyÓn giao

hµng ho¸, s¶n phÈm hoÆc cung cÊp c¸c lao vô, dÞch vô cho kh¸ch hµng, ®îc kh¸ch

hµng tr¶ tiÒn hoÆc chÊp nhËn thanh to¸n. Nh vËy, vÒ b¶n chÊt, tiªu thô chÝnh lµ qu¸

tr×nh thùc hiÖn c¸c quan hÖ trao ®æi th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n ®Ó thùc

hiÖn gi¸ trÞ s¶n phÈm, hµng ho¸, dÞch vô. Tiªu thô chØ ®îc hoµn thµnh khi c¶ hai ®iÒu

kiÖn díi ®©y ®îc ®¶m b¶o:

- Doanh nghiÖp ®· chuyÓn s¶n phÈm cho kh¸ch hµng.

- Kh¸ch hµng thanh to¸n hoÆc chÊp nhËn thanh to¸n tiÒn hµng.

C¸c nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu cña qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm, hµng ho¸ lµ c¸c

nghiÖp vô vÒ xuÊt b¸n s¶n phÈm, c¸c nghiÖp vô thanh to¸n víi ngêi mua, tÝnh ra c¸c

kho¶n doanh thu b¸n hµng, tÝnh vµ trõ vµo doanh thu b¸n hµng c¸c kho¶n chiÕt khÊu

b¸n hµng, gi¶m gi¸ hµng b¸n chÊp nhËn cho ngêi mua, c¸c kho¶n doanh thu b¸n

hµng bÞ tr¶ l¹i vµ c¸c kho¶n thuÕ ph¶i nép Nhµ níc ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c doanh thu

thuÇn, tõ ®ã x¸c ®Þnh l·i, lç vÒ tiªu thô s¶n phÈm.

6

b. ý nghÜa cña tiªu thô ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.

Tiªu thô cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong qóa tr×nh s¶n xuÊt cña tõng doanh

nghiÖp nãi riªng còng nh trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung.

§èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, tiªu thô lµ kh©u cuèi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lµ

cÇu nèi gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Ho¹t ®éng tiªu thô ®ãng vai trß tho¶

m·n nhu cÇu vÒ hµng ho¸, dÞch vô cho tiªu dïng (tiªu dïng cuèi cïng vµ tiªu dïng

cho s¶n xuÊt). Cïng víi chøc n¨ng ®iÒu hoµ cung - cÇu trªn thÞ trêng, tiªu thô còng

gãp phÇn quan träng trong viÖc t¹o ra c¸c luång tiÒn - hµng chu chuyÓn liªn tôc trong

nÒn kinh tÕ quèc d©n, thóc ®Èy c¸c quan hÖ thanh to¸n trong ph¹m vi doanh nghiÖp,

ngµnh kinh tÕ vµ toµn bé nÒn kinh tÕ, tiªu thô lµ yÕu tè g¾n kÕt c¸c chñ thÓ kinh tÕ,

®¶m b¶o sù ph¸t triÓn æn ®Þnh cña toµn bé nÒn kinh tÕ còng nh tõng ngµnh tõng

doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ ®ã.

§èi víi mét doanh nghiÖp, tiªu thô lµ qu¸ tr×nh cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån

t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng. Tiªu thô lµ kh©u cuèi cïng nhng l¹i

chi phèi chÆt chÏ c¸c kh©u kh¸c cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, bëi qua kh©u tiªu thô doanh

nghiÖp cã thÓ bï ®¾p c¸c chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®· bá ra vµ cã thÓ thu lîi nhuËn

®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng t×m cho m×nh chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ trêng. TiÕn tr×nh

tiªu thô nhanh hay chËm quyÕt ®Þnh tèc ®é chu chuyÓn vèn kinh doanh cña doanh

nghiÖp. NÕu tiªu thô ®îc thùc hiÖn nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶ th× doanh nghiÖp cã

thÓ nhanh chãng ®a vèn trë l¹i s¶n xuÊt, ph¸t huy hiÖu qu¶ cña ®ång vèn, t¨ng kh¶

n¨ng. N¾m b¾t ®îc nh÷ng c¬ héi cña thÞ trêng tõ ®ã kh¶ n¨ng tèi ®a ho¸ lîi nhuËn

còng ®îc n©ng cao. Tiªu thô còng lµ yÕu tè quan träng ®Ó doanh nghiÖp b¶o toµn vµ

ph¸t triÓn vèn kinh doanh. §øng vÒ l©u dµi th× lîi nhuËn thu ®îc tõ tiªu thô s¶n phÈm

nguån bæ sung v÷ng ch¾c nhÊt cho vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ c¸c quÜ xÝ

nghiÖp, n©ng cao ®êi sèng, c¸n bé nh©n viªn trong doanh nghiÖp.

3. NhiÖm vô cña h¹ch to¸n tiªu thô s¶n phÈm

7

Víi t c¸ch lµ mét kh©u träng yÕu trong s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp,

tiªu thô s¶n phÈm cÇn ®îc theo dâi, gi¸m s¸t mét c¸ch chÆt chÏ. Bªn c¹nh c¸c biÖn

ph¸p vÒ s¶n phÈm vµ thÞ trêng, kÕ to¸n lµ c«ng cô tÊt yÕu vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt mµ c¸c

nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn ph¶i sö dông trong qu¸ tr×nh tæ chøc tiªu thô s¶n

phÈm cña doanh nghiÖp. KÕ to¸n tiªu thô s¶n phÈm cã vai trß ®Æc biÖt quan träng

trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ tiªu thô s¶n phÈm cña doanh nghiÖp. Nã cho phÐp c¸c nhµ

qu¶n trÞ cã thÓ khai th¸c nhanh chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ nhÊt c¸c th«ng tin tæng hîp còng

nh chi tiÕt vÒ qóa tr×nh tiªu thô cña doanh nghiÖp, lµm c¬ së tin cËy cho viÖc ra quyÕt

®Þnh kinh doanh, n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ tiªu thô s¶n phÈm. §Ó

®¶m b¶o ®îc nh÷ng vai trß kÓ trªn, h¹ch to¸n tiªu thô s¶n phÈm trong doanh nghiÖp

cÇn hoµn thµnh tèt c¸c nhiÖm vô chñ yÕu sau:

- Ph¶n ¸nh kÞp thêi, chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ t×nh h×nh s¶n xuÊt b¸n s¶n phÈm (vÒ sè

lîng, chÊt lîng, chñng lo¹i). X¸c ®Þnh doanh thu tõ tiªu thô, theo dâi thanh to¸n c«ng

nî, tÝnh to¸n chÝnh x¸c c¸c kho¶n bÞ gi¶m trõ vµo doanh thu (chiÕt khÊu, gi¶m gi¸,

doanh thu hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i), tÝnh vµ thanh to¸n víi ng©n s¸ch c¸c kho¶n thuÕ ph¶i

nép.

- TÝnh to¸n chÝnh x¸c c¸c chi phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm.

- TÝnh to¸n x¸c ®Þnh kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng tiªu thô s¶n phÈm cña doanh nghiÖp.

- Cung cÊp th«ng tin tæng hîp vµ vµ chi tiÕt cho c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp

trong viÖc ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô.

II. C¸c kh¸i niÖm vÒ tiªu thô s¶n phÈm.

1. Doanh thu b¸n hµng vµ thêi ®iÓm x¸c ®Þnh doanh thu:

a. Kh¸i niÖm doanh thu b¸n hµng

8