Giải pháp tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐẶNG DUY HƢNG

GIẢI PHÁP TẠO VIỆC LÀM CHO NÔNG DÂN

BỊ THU HỒI ĐẤT TẠI HUYỆN PHÚ LƢƠNG,

TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐẶNG DUY HƢNG

GIẢI PHÁP TẠO VIỆC LÀM CHO NÔNG DÂN

BỊ THU HỒI ĐẤT TẠI HUYỆN PHÚ LƢƠNG,

TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ THU THƢƠNG

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luâṇ văn “Giải pháp tạo việc làm cho nông dân bị

thu hồi đất tại huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên” là công trình nghiên

cứu của cá nhân tôi. Đề tài hoàn toàn trung thực và chƣa đƣơc̣ sƣ̉ duṇ g để bảo

vê ̣môṭ hoc̣ vi ̣nào . Các thông tin sử dụng trong đề tài đãđƣơc̣ chỉrõnguồn

gốc, các tài liệu tham khảo đƣợc trích dẫn đầy đủ, mọi sự giúp đỡ cho viêc̣

thƣc̣ hiêṇ luâṇ văn này đãđƣơc̣ cảm ơn.

Tác giả đề tài

Đặng Duy Hƣng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành bản đề tài này ngoài sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, tôi

luôn nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của nhiều cá nhân và tập thể.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Thu Thƣơng,

ngƣời đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành

đề tài này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo cũng nhƣ

các khoa chuyên môn, phòng ban của Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị

Kinh doanh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và

nghiên cứu tại trƣờng.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Phòng thống kê

huyện Phú Lƣơng, Phòng Lao động Thƣơng binh - Xã hội huyện Phú Lƣơng,

Trung tâm dạy nghề và Ban bồi thƣờng giải phóng mặt bằng huyện Phú

Lƣơng; Cấp ủy, chính quyền và các tổ chức xã hội tại xã Sơn Cẩm, Thị trấn

Đu, xã Động Đạt đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc thu thập số liệu

thứ cấp, sơ cấp và các thông tin hữu ích phục vụ nghiên cứu.

Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi

trong suốt quá trình thực hiện đề tài tốt nghiệp.

Thái Nguyên, ngày tháng 6 năm 2015

Tác giả

Đặng Duy Hƣng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii

DANH MỤC CÁC BIỂU, HÌNH ..................................................................viii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2

3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu.............................................. 2

4. Đóng góp của luận văn.................................................................................. 3

5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 3

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC LÀM VÀ

GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO NGƢỜI DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT......... 4

1.1. Cơ sở lý luận về giải quyết việc làm cho nông dân vùng bị thu hồi đất.......... 4

1.1.1. Nông dân, hộ nông dân và đặc điểm kinh tế của hộ nông dân ............ 4

1.1.2. Khái niệm về lao động và việc làm...................................................... 8

1.1.3. Thu hồi đất trong phát triển kinh tế xã hội ........................................ 15

1.2. Các nhân tố ảnh hƣởng tới giải quyết việc làm cho ngƣời nông dân ...... 25

1.2.1. Điều kiện tự nhiên.............................................................................. 25

1.2.2. Điều kiện kinh tế ................................................................................ 27

1.2.3. Điều kiện xã hội ................................................................................. 27

1.3. Cơ sở thực tiễn về giải quyết việc làm cho ngƣời nông dân bị thu

hồi đất.............................................................................................................. 29

1.3.1. Kinh nghiệm của một số tỉnh trong việc giải quyết việc làm cho

nông dân bị thu hồi đất tại Việt Nam........................................................... 29

1.3.2. Kinh nghiệm của một số huyện trong việc giải quyết việc làm

cho nông dân bị thu hồi đất trong tỉnh Thái Nguyên................................... 31

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

1.3.3. Bài học rút ra cho việc giải quyết việc làm cho ngƣời nông dân

bị thu hồi đất huyện Phú Lƣơng................................................................... 32

Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 34

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 34

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 34

2.2.1. Chọn điểm nghiên cứu ....................................................................... 34

2.2.2. Thu thập dữ liệu ................................................................................. 35

2.2.3. Phƣơng pháp xử lý số liệu và phân tích thông tin, số liệu................. 37

2.3. Hê ̣thống chỉ

tiêu nghiên cƣ́u t ạo việc làm cho ngƣời nông dân bị

thu hồi đất tại huyện Phú Lƣơng..................................................................... 38

2.3.1. Hệ thống chỉ tiêu đo lƣờng thực trạng lao động, việc làm ................ 38

2.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá ảnh hƣởng của thu hồi đất tới việc làm

của nông dân ................................................................................................ 38

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG TẠO VIỆC LÀM CHO NGƢỜI

NÔNG DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT Ở HUYỆN PHÚ LƢƠNG -

TỈNH THÁI NGUYÊN........................................................................... 40

3.1. Tổng quan về huyện Phú Lƣơng - tỉnh Thái Nguyên .............................. 40

3.1.1. Điều kiện tự nhiên.............................................................................. 40

3.1.2. Điều kiện về kinh tế - xã hội huyện Phú Lƣơng, tỉnh Thái Nguyên....... 44

3.1.3. Đánh giá ảnh hƣởng của điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế

xã hội của Phú Lƣơng tới lao động và việc làm .......................................... 51

3.2. Thực trạng tạo việc làm cho ngƣời nông dân sau khi bị thu hồi đất

ở Phú Lƣơng giai đoạn 2012 - 2014................................................................ 54

3.2.1. Thực trạng thu hồi đất tại huyện Phú Lƣơng..................................... 54

3.2.2. Thực trạng lao động và việc làm của ngƣời nông dân bị thu hồi

đất của huyện Phú Lƣơng ............................................................................ 55

3.2.3. Thực trạng tạo việc làm cho ngƣời nông dân sau thu hồi đất ở

huyện Phú Lƣơng......................................................................................... 63

3.3. Đánh giá chung về giải quyết việc làm cho nông dân khu vực thu

hồi đất ở huyện Phú Lƣơng trong thời gian qua ............................................. 74

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

3.3.1. Đánh giá chung .................................................................................. 74

3.3.2. Những hạn chế, yếu kém và nguyên nhân của hạn chế trong

giải quyết việc làm cho nông dân khi thu hồi đất ở huyện Phú Lƣơng....... 76

Chƣơng 4. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP TẠO VIỆC LÀM

CHO NGƢỜI NÔNG DÂN KHI THU HỒI ĐẤT Ở HUYỆN PHÚ

LƢƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN................................................................ 80

4.1. Quan điểm, phƣơng hƣớng và mục tiêu giải quyết việc làm cho

ngƣời nông dân khi thu hồi đất nông nghiệp tại huyện Phú Lƣơng ............... 80

4.1.1. Quan điểm về giải quyết việc làm cho ngƣời nông dân tại Phú

Lƣơng khi thu hồi đất nông nghiệp.............................................................. 81

4.1.2. Phƣơng hƣớng và mục tiêu của Phú Lƣơng về tạo việc làm cho

ngƣời nông dân sau khi thu hồi đất đến năm 2020...................................... 82

4.2. Một số giải pháp đối với huyện Phú Lƣơng tỉnh Thái nguyên trong

việc giải quyết việc làm cho ngƣời nông dân khi thu hồi đất......................... 84

4.2.1. Khuyến khích phát triển đa dạng các loại hình tổ chức sản xuất

kinh doanh trong giải quyết việc làm........................................................... 84

4.2.2. Đẩy mạnh xuất khẩu lao động ........................................................... 86

4.2.3. Tiếp tục định hƣớng, khuyến khích khôi phục và phát triển các

làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện.................................................. 87

4.2.4. Phát triển và nâng cao hiệu quả thông tin về thị trƣờng lao động

ở nông thôn để ngƣời lao động tiếp cận kịp thời nhu cầu về việc làm

trong xã hội .................................................................................................. 88

4.2.5. Đẩy mạnh công tác đào tạo nghề trên địa bàn huyện ........................ 89

4.2.6. Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực tại nông thôn .......................... 91

4.2.7. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ tín dụng cho ngƣời nông dân tìm

và tự tạo việc làm......................................................................................... 92

4.2.8. Ngƣời lao động cần nâng cao tính chủ động về tự tạo, tìm kiếm

việc làm, nâng cao thu nhập cho bản thân và gia đình sau khi thu hồi

đất nông nghiệp............................................................................................ 95

4.2.9. Nâng cao năng lực, vai trò lãnh đạo, quản lý Nhà nƣớc đối với

việc thực hiện mục tiêu giải quyết việc làm ................................................ 95

4.3. Kiến nghị các điều kiện để thực hiện giải pháp ....................................... 96

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

KẾT LUẬN.................................................................................................... 98

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 101

PHỤ LỤC..................................................................................................... 103

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

ASXH

CN

CHXHCN

ĐH, CĐ

TTCN

XD

CNH

HĐH

ĐTH

GQVL

GTSX

KT - XH

KHKT

LLLĐ

TH

THCS

PTTH

UBND

QLNN

VL

XKLĐ

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

An sinh xã hội

Công nghiệp

Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

Đại học, cao đẳng

Tiểu thủ công nghiệp

Xây dựng

Công nghiệp hóa

Hiện đại hóa

Đô thị hóa

Giải quyết việc làm

Giá trị sản xuất

Kinh tế - Xã hội

Khoa học kỹ thuật

Lực lƣợng lao động

Tiểu học

Trung học cơ sở

Phổ thông trung học

Ủy ban nhân dân

Quản lý nhà nƣớc

Việc làm

Xuất khẩu lao động

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Bảng tổng hợp số mẫu điều tra.................................................. 36

Bảng 3.1: Thực trạng sử dụng đất tại huyện Phú Lƣơng........................... 43

Bảng 3.2: Tình hình dân số huyện Phú Lƣơng .......................................... 44

Bảng 3.3: Cơ cấu lao động trong độ tuổi lao động ở Phú Lƣơng,

Thái Nguyên .............................................................................. 45

Bảng 3.4: Giá trị và tốc độ tăng trƣởng GTSX trên địa bàn huyện

Phú Lƣơng giai đoạn 2012 - 2014............................................. 47

Bảng 3.5: Chuyển dịch cơ cấu GTSX theo ngành ở Phú Lƣơng............... 49

Bảng 3.6: Cơ cấu LLLĐ huyện Phú Lƣơng theo trình độ văn hóa

năm 2012-2014.......................................................................... 52

Bảng 3.7: Cơ cấu LLLĐ huyện Phú Lƣơng theo trình độ chuyên

môn kỹ thuật năm 2012 - 2013.................................................. 53

Bảng 3.8: Tình trạng chuyển đổi nghề của những nông dân từng

làm nông nghiệp ........................................................................ 56

Bảng 3.9: Tổng hợp số liệu thu hồi đất năm 2014..................................... 58

Bảng 3.10: Trình độ văn hóa của ngƣời nông dân theo giới tính ................ 59

Bảng 3.11: Trình độ chuyên môn của ngƣời nông dân theo giới tính ......... 60

Bảng 3.12: Trình độ của ngƣời nông dân phân theo độ tuổi ....................... 62

Bảng 3.13: Việc làm của ngƣời lao động sau khi thu hồi đất...................... 68

Bảng 3.14: Đánh giá tác động của chính sách đào tạo nghề đến chuyển

đổi việc làm cho ngƣời nông dân khi bị thu hồi đất.......................69

Bảng 3.15: Đánh giá tác động của chính sách đào tạo nghề đến việc

làm trong các ngành đối với ngƣời nông dân nông thôn

vùng thu hồi đất......................................................................... 73

Bảng 3.16: Tổng hợp kết quả GQVL năm 2014.......................................... 74

Bảng 3.17: Mục đích sử dụng tiền đền bù của nông dân khi thu hồi

đất nông nghiệp ......................................................................... 79

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

Bảng 4.1: Mong muốn, nguyện vọng của ngƣời nông dân sau khi bị

thu hồi đất.................................................................................. 80

DANH MỤC CÁC BIỂU, HÌNH

Hình 1.1. Cây mục tiêu của chính sách việc làm cho nông dân

vùng thu hồi đất....................................................................... 25

Hình 3.1. Bản đồ huyện Phú Lƣơng, tỉnh Thái Nguyên ......................... 42

Biểu đồ 3.1: Ý kiến của ngƣời dân về vấn đề không tìm đƣợc việc

làm thích hợp để chuyển đổi nghề nghiệp .............................. 56

Biểu đồ 3.2: Phân loại hộ theo thu nhập bình quân của các hộ điều tra...... 57

Biểu đồ 3.3: Ý kiến của ngƣời dân về vấn đề khó vay vốn để chuyển

đổi nghề nghiệp....................................................................... 71

Biểu đồ 3.4: Tỷ lệ chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản trƣớc và sau khi bị

thu hồi đất qua kết quả nghiên cứu ......................................... 76

Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ nông dân bị thu hồi đất đƣợc nhận vào làm trong các

công ty, doanh nghiệp sản xuất trên khu vực thu hồi đất .......... 77

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Thu hồi đất nông nghiệp phục vụ mục đích CNH, HĐH và ĐTH diễn

ra mạnh mẽ đã mang đến những thay đổi lớn ở các vùng nông thôn Việt Nam.

Báo cáo từ những đề tài nghiên cứu của nhiều nhà khoa học trong nƣớc cho

thấy sau khi thu hồi đất nông nghiệp, ngân sách của địa phƣơng tăng lên, cơ

sở hạ tầng nông thôn đƣợc cải thiện, thu nhập bình quân đầu ngƣời của địa

phƣơng tăng lên hàng năm, tỉ lệ hộ nghèo giảm đi đáng kể. Tuy nhiên thu hồi

đất làm giảm đi nhanh chóng diện tích đất sản xuất nông nghiệp, ảnh hƣởng

trực tiếp đến việc làm của các hộ nông dân và đe dọa an ninh lƣơng thực.

Trong 10 năm từ năm 2001 đến 2010, trung bình mỗi năm khu vực nông thôn

nƣớc ta phải nhƣờng 50 nghìn ha đất nông nghiệp. Theo tính toán của các nhà

phân tích, mỗi ha đất nông nghiệp bị thu hồi sẽ làm cho khoảng 10 ngƣời lao

động mất việc làm; và với nửa triệu ha đất bị thu hồi từ năm 2001-2010, số

lao động mất việc làm lên đến hàng triệu ngƣời.

Phú Lƣơng là một huyện nông nghiệp thuộc tỉnh Thái Nguyên, với thế

mạnh là sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là trồng lúa và chăn nuôi gia súc, gia

cầm. Nhƣng cùng với sự phát triển của tỉnh, cùng với quá trình đô thị hoá

nông thôn, diện tích đất nông nghiệp của huyện cũng đang phải nhƣờng chỗ

cho các khu công nghiệp, khu đô thị và nhà máy mới mọc lên. Ngƣời nông

dân quanh năm chỉ bám với đồng ruộng, hoạt động lúc nông nhàn của họ

cũng gắn liền với cánh đồng, thu nhập chỉ trông chờ vào sản xuất nông

nghiệp. Việc sản xuất lại phụ thuộc phần lớn vào tự nhiên. Mặt khác, việc thu

hồi đất do thực hiện không tốt đã gây ra những hệ quả xấu nhƣ: không ít

ngƣời nông dân mất đất canh tác gặp khó khăn trong việc chuyển đổi nghề

nghiệp. Giờ mất đất, mất tƣ liệu sản xuất, nông dân không có việc làm thu

nhập bấp bênh. Do số tiền đền bù và hỗ trợ thấp, hơn nữa có một bộ phận

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

nông dân không biết sử dụng số tiền đền bù, nên sau khi tiêu hết không còn

nguồn thu nhập, đời sống không ổn định, thậm chí rơi vào cảnh nghèo túng.

Có một bộ phận do không có việc làm đã sa đà vào con đƣờng kiếm tiền phi

pháp hoặc mắc các tệ nạn xã hội. Với một huyện còn khó khăn về kinh tế nhƣ

Phú Lƣơng, tạo việc làm cho ngƣời nông dân mất đất là một bài toán không

dễ giải. Do đó, sau thời gian tìm hiểu về thực trạng việc làm của ngƣời nông

dân sau khi bị thu hồi đất ở huyện Phú Lƣơng, tôi đã quyết định chọn đề tài

luận văn: “Giải pháp tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất tại huyện

Phú Lương tỉnh Thái Nguyên”.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Qua nghiên cứu thực trạng, đề xuất giải pháp tạo việc làm cho nông dân bị

thu hồi đất huyện Phú Lƣơng tỉnh Thái Nguyên.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hóa và làm rõ thêm một số vấn đề lý luận và thực tiễn về lao

động, việc làm và tạo việc làm.

- Đánh giá thực trạng tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất tại huyện

Phú Lƣơng tỉnh Thái Nguyên.

- Xác định các nhân tố ảnh hƣởng đến việc làm cho nông dân bị thu hồi

đất của huyện Phú Lƣơng.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm tạo việc làm cho nông dân sau khi bị

thu hồi đất tại huyện Phú Lƣơng tỉnh Thái Nguyên.

3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu: Ngƣời nông dân bị thu hồi đất ở huyện Phú

Lƣơng, tỉnh Thái Nguyên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

+ Về nội dung: