Định tội danh trong đồng phạm - lý luận và thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ MINH TRÂM

ĐỊNH TỘI DANH TRONG ĐỒNG PHẠM –

LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

ĐỊNH TỘI DANH TRONG ĐỒNG PHẠM –

LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Chuyên ngành: Luật Hình Sự Và Tố Tụng Hình Sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Trần Thị Quang Vinh

Học viên: Nguyễn Thị Minh Trâm

Lớp cao học Luật: Khóa 19

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Luật TP Hồ Chí Minh, quý thầy,

cô và đặc biệt sự hướng dẫn tận tình của Tiến sĩ Trần Thị Quang Vinh đã tạo điều

kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này.

Tôi xin cam đoan đề tài “Định tội danh trong đồng phạm – Lý luận và thực

tiễn” là đề tài nghiên cứu của cá nhân tôi và dưới sự hướng dẫn của Tiến sĩ Trần

Thị Quang Vinh. Tôi cam đoan danh dự về công trình nghiên cứu này.

Tác giả

Nguyễn Thị Minh Trâm

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

- BLHS: Bộ luật hình sự.

- BLTTHS: Bộ Luật tố tụng hình sự

- CTTP: Cấu thành tội phạm.

- TNHS: Trách nhiệm hình sự.

MỤC LỤC

Phần mở đầu........................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐỊNH TỘI DANH

TRONG ĐỒNG PHẠM......................................................................................... 5

1.1. Những vấn đề lý luận chung về đồng phạm.................................................. 5

1.1.1. Khái niệm đồng phạm và các dấu hiệu pháp lý của đồng phạm ............... 5

1.1.2. Các loại người trong đồng phạm ............................................................... 10

1.1.3. Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trong đồng phạm....................... 22

1.1.4. Phân biệt hành vi đồng phạm và các hành vi liên quan đến tội phạm mà cấu

thành tội phạm độc lập ................................................................................................. 26

1.2. Những vấn đề lý luận về định tội danh trong đồng phạm........................... 28

1.2.1. Khái niệm về định tội danh trong đồng phạm .......................................... 28

1.2.2. Phân loại định tội danh .............................................................................. 32

1.2.3. Các bước thực hiện hoạt động định tội danh trong đồng phạm................. 34

Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................................... 37

CHƢƠNG 2. THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH TRONG VỤ ÁN ĐỒNG PHẠM

VÀ VẤN ĐỀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT......................................................... 38

2.1. Thực tiễn định tội danh trong vụ án đồng phạm ........................................ 38

2.1.1. Thực tiễn xác định các dấu hiệu khách quan và dấu hiệu chủ quan.......... 38

2.1.2. Thực tiễn xác định vai trò của những người đồng phạm và hành vi vượt

quá của người đồng phạm.................................................................................... 44

2.1.3. Thực tiễn định tội danh hành vi tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội..57

2.1.4. Thực tiễn định tội danh hành vi liên quan đến tội phạm mà cấu thành tội

phạm độc lập........................................................................................................ 61

2.1.5. Tổng kết một số vướng mắc, bất cập trong thực tiễn hoạt động định tội

danh trong đồng phạm và những tồn tại, hạn chế của Bộ luật hình sự hiện

hành……………………………………………………………………………...65

2.2. Vấn đề hoàn thiện pháp luật và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động

định tội danh trong đồng phạm ............................................................................ 68

2.2.1. Hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 liên quan đến hoạt

động định tội danh trong đồng phạm................................................................... 68

2.2.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh trong đồng

phạm..................................................................................................................... 71

Kết luận chƣơng 2 .................................................................................................. 75

KẾT LUẬN............................................................................................................. 76

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Cùng với công cuộc đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã tiến hành công

cuộc cải cách tư pháp nhằm mục đích hoàn thiện một cách cơ bản, toàn diện hệ thống

pháp luật Việt Nam trong đó pháp luật hình sự. Bên cạnh những lợi ích tích cực do

hoạt động cải cách tư pháp mang lại là tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển, hội

nhập quốc tế, chất lượng hoạt động tư pháp được cải thiện một cách đáng kể…thì nó

cũng bộc lộ những nhược điểm không nhỏ, đó chính là tình hình tội phạm gia tăng và

được thực hiện một cách tinh vi hơn gây hậu quả nguy hiểm đáng kể cho xã hội.

Trong các hình thức thực hiện tội phạm gây hậu quả nguy hiểm cho xã hội thì đồng

phạm là hình thức thực hiện tội phạm phổ biến nhất hiện nay, vì bản chất của hình

thức đồng phạm là sự tham gia cùng cố ý thực hiện tội phạm của nhiều người nên hậu

quả phạm tội mà đồng phạm gây ra thông thường rất lớn cho xã hội. Chính vì vậy,

mục đích phòng ngừa tội phạm được thực hiện dưới hình thức là đồng phạm là việc

làm cần thiết và cấp bách được Đảng và Nhà nước ta quan tâm.

Hiện nay, cơ sở pháp lý của đồng phạm được quy định tại Điều 20 của BLHS

năm 1999 nhưng quy định này chỉ mang tính chất chung chung, không toàn diện và

bao quát hết được các vấn đề liên quan đến đồng phạm, đặc biệt là vấn đề liên quan

đến hoạt động định tội danh trong đồng phạm, chẳng hạn như: các dấu hiệu để xác

định một vụ án có đồng phạm hay không có đồng phạm, cách định tội danh trong

một vụ án có đồng phạm được thực hiện như thế nào, cách xác định các loại người

trong đồng phạm, cách xác định các hành vi liên quan đến tội phạm mà cấu thành

tội độc lập hoặc vấn đề tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trong đồng phạm,

định tội danh đối với hành vi vượt quá của những người đồng phạm,…Vì vậy, xét

thấy rằng cần phải có biện pháp để khắc phục những hạn chế nêu trên đảm bảo cho

hoạt động định tội danh trong đồng phạm đạt hiệu quả cao.

Bên cạnh đó, vì tính chất đa dạng và phức tạp khi thực hiện hành vi phạm tội

bằng hình thức đồng phạm và do chế định đồng phạm có mối liên hệ sâu sắc với các

chế định pháp luật khác như: chế định tội phạm, chế định miễn trách nhiệm hình sự,

chế định về các giai đoạn thực hiện tội phạm,… nên thực tiễn hoạt động tố tụng đã

gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc dẫn đến nhiều sai sót khi áp dụng pháp luật

trong trường hợp tội phạm thực hiện bằng hình thức đồng phạm, đặc biệt là vấn đề

định tội danh trong đồng phạm. Và một trong những giai đoạn cơ bản, quan trọng,

2

ảnh hưởng lớn đến việc xác định trách nhiệm hình sự của những người trong đồng

phạm là giai đoạn định tội danh. Thực tiễn hoạt động điều tra, truy tố, xét xử cho

thấy rằng cơ quan tiến hành tố tụng gặp rất nhiều vướng mắc dẫn đến nhiều sai sót

khi tiến hành định tội danh đối với tội phạm thực hiện bằng hình thức đồng phạm.

Về mặt lý luận, định tội danh là một hoạt động pháp luật nhằm xác định sự phù hợp

của hành vi nguy hiểm cho xã hội đã được thực hiện với dấu hiệu được mô tả trong

cấu thành tội phạm, từ đó xác định sự thật khách quan của vụ án, lựa chọn đúng quy

phạm pháp luật hình sự phù hợp cho hành vi nguy hiểm đó. Trường hợp thực hiện

tội phạm đơn lẻ, việc định tội danh đã rất phức tạp và được thực hiện qua nhiều tiến

trình. Vì vậy việc định tội danh trong trường hợp đồng phạm lại càng khó khăn,

phức tạp hơn nhiều.

Chính vì các lý do nêu trên, tác giả nhận thấy rằng việc tìm hiểu lý luận và

thực tiễn của định tội danh trong đồng phạm để đưa ra một cách nhìn có hệ thống,

toàn diện về vấn đề định tội danh trong đồng phạm và đưa ra một số kiến nghị giải

pháp hoàn thiện quy định pháp luật về chế định đồng phạm, là rất cần thiết. Đó

chính là lý do tác giả chọn đề tài: “Định tội danh trong đồng phạm – Lý luận và

thực tiễn” làm đề tài nghiên cứu.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Hiện nay, vấn đề đồng phạm đã và đang được sự quan tâm rất nhiều của nhiều

các nhà nghiên cứu thông qua các công trình nghiên cứu luận án, luận văn, tạp

chí…Về sách, luận văn thì hiện nay có cuốn sách “Đồng phạm trong luật hình sự

Việt Nam” – Tiến sĩ Trần Quang Tiệp, năm 2007 và luận văn thạc sĩ luật học về đề

tài “Các loại người đồng phạm trong pháp luật hình sự Việt Nam” của tác giả

Nguyễn Khắc Toàn, năm 2013. Trong hai tài liệu trên, các tác giả mô tả phân tích

làm rõ các vấn đề liên quan đến đồng phạm như khái niệm đồng phạm, dấu hiệu của

đồng phạm, các loại người trong đồng phạm, hình thức đồng phạm,…một cách tổng

quan nhưng chưa bàn về vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động định tội danh

trong đồng phạm, có nghĩa là chưa làm rõ được các vấn đề định tội danh trong đồng

phạm cần phải có những bước được tiến hành như thế nào, cơ sở của việc định tội

danh, các trường hợp định tội danh trong đồng phạm hoặc thực tiễn định tội danh

gặp những vướng mắc, khó khăn và bất cập gì.

Về tạp chí cũng có nhiều bài viết liên quan đến đồng phạm như “Hoàn thiện

quy định về cơ sở trách nhiệm hình sự đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm