Định tội danh tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng theo Luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN VĂN TRIỀU

ĐỊNH TỘI DANH TỘI GIẾT NGƯỜI DO

VƯỢT QUÁ GIỚI HẠN PHÒNG VỆ CHÍNH ĐÁNG

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỊNH TỘI DANH TỘI GIẾT NGƯỜI DO

VƯỢT QUÁ GIỚI HẠN PHÒNG VỆ CHÍNH ĐÁNG

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Phạm Quang Phúc

Học viên : Nguyễn Văn Triều

Lớp : Cao học luật An Giang, Khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ

Luật học “Định tội danh tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng

theo luật hình sự Việt Nam” là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề

tài khác trong cùng lĩnh vực. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã được

ghi rõ nguồn gốc. Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự

hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Phạm Quang Phúc.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này.

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Triều

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS : Bộ luật hình sự

BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự

HĐXX : Hội đồng xét xử

KSV : Kiểm sát viên

PTPT : Phiên tòa phúc thẩm

PTST : Phiên tòa sơ thẩm

TTHS : Tố tụng hình sự

VKS : Viện kiểm sát

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. HÀNH VI KHÁCH QUAN TỘI GIẾT NGƯỜI DO VƯỢT QUÁ

GIỚI HẠN PHÒNG VỆ CHÍNH ĐÁNG................................................................6

1.1. Quy định của pháp luật hình sự về hành vi khách quan tội giết người do

vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng..............................................................6

1.2. Thực tiễn định tội danh đối với hành vi khách quan tội giết người do

vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng............................................................10

1.3. Nguyên nhân và kiến nghị hoàn thiện quy định về hành vi khách quan

của tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng trong Bộ luật

hình sự 2015.........................................................................................................20

1.3.1. Nguyên nhân ............................................................................................20

1.3.2. Kiến nghị..................................................................................................21

Kết luận chương 1 ...................................................................................................23

CHƯƠNG 2. ĐỘNG CƠ VÀ MỤC ĐÍCH CỦA CHỦ THỂ THỰC HIỆN

HÀNH VI GIẾT NGƯỜI DO VƯỢT QUÁ GIỚI HẠN PHÒNG VỆ CHÍNH

ĐÁNG.......................................................................................................................24

2.1. Quy định của pháp luật hình sự về động cơ và mục đích của chủ thể

thực hiện hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng .....24

2.2. Thực tiễn xác định động cơ và mục đích phạm tội của chủ thể thực hiện

hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng ......................26

2.3. Nguyên nhân và kiến nghị...........................................................................34

2.3.1. Nguyên nhân ............................................................................................34

2.3.2. Kiến nghị..................................................................................................35

Kết luận Chương 2 ..................................................................................................37

KẾT LUẬN..............................................................................................................38

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người là những vấn đề

hết sức quan trọng. Do đó, Hiến pháp năm 2013 đã quy định: “Mọi người có quyền

bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân

phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử

nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”1

. Để thể

chế hóa nội dung hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ

bản của công dân, BLHS năm 2015 quy định các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe

con người nằm trong Chương XIV: “Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con

người” gồm 18 tội, được quy định từ Điều 123 đến Điều 140. BLHS năm 2015 đã

có nhiều sửa đổi quan trọng trong chương XIV quy định về nhóm tội xâm phạm

tính mạng, sức khỏe con người như: Thiết kế lại các khung hình phạt của tội giết

người bổ sung thêm một số tình tiết tăng nặng đối với tội này, bổ sung thêm tội

mới,…thể chế hoá được những quan điểm, chủ trương mới của Đảng về cải cách tư

pháp được thể hiện trong Nghị quyết số 08/NQ-TW, Nghị quyết số 48/NQ-TW,

Nghị quyết số 49/NQ-TW và hơn thế nữa tiếp tục tăng cường bảo vệ các quyền con

người, quyền công dân trên tinh thần Hiến pháp năm 2013 với những chế tài

nghiêm khắc, tạo cơ chế hữu hiệu tăng cường bảo vệ sức khỏe, tính mạng, bảo vệ

quyền con người, quyền công dân. Cập nhật được đầy đủ, kịp thời các hành vi vi

phạm có tính chất phổ biến, nguy hiểm cao cho xã hội để có biện pháp xử lý hình sự

thích đáng. Điển hình có thể kể tới các hành vi chiếm đoạt, mua bán trái phép mô

tạng, các bộ phận cơ thể người,… Bên cạnh đó, BLHS 2015 cũng đã nội luật hóa

các quy định về hình sự trong các điều ước quốc tế mà nước ta là thành viên nhằm

thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của quốc gia thành viên và tạo cơ sở pháp lý thuận

lợi cho việc chủ động và tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực phòng, chống

tội phạm.

Bên cạnh đó, đứng trước sự xâm phạm về tính mạng, sức khỏe, pháp luật

cho phép cá nhân được quyền chống trả lại một cách cần thiết để ngăn chặn sự xâm

phạm nhằm bảo vệ tính mạng, sức khỏe cho bản thân. Nội dung này đã được cụ thể

hóa trong quy định của pháp luật hình sự thông qua chế định về phòng vệ chính

đáng. Theo đó, phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi

1 Khoản 1 Điều 20 Hiến pháp năm 2013

2

ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ

chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi

ích nói trên. Hành vi phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.2 Tuy nhiên, bên

cạnh ghi nhận quyền được phòng vệ chính đáng, pháp luật cũng dự liệu các trường

hợp lợi dụng quyền phòng vệ chính đáng một cách quá mức cần thiết thông qua quy

định vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng trong Bộ luật Hình sự.

Hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng thể hiện dưới nhiều hình thức

khác nhau trong đó có trường hợp giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính

đáng. Mặc dù đã được nghiên cứu khá nhiều, tuy nhiên cho đến nay các vấn đề pháp

lý liên quan đến tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng vẫn chưa

được giải quyết một cách thấu đáo, nhiều nội dung còn nhiều quan điểm trái ngược,

đặc biệt là việc xác định hành vi khách quan, động cơ, mục đích của người thực

hiện hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

Vì vậy, việc nghiên cứu sâu sắc về hành vi khách quan, động cơ, mục đích

của người thực hiện hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng

không những có ý nghĩa lý luận - thực tiễn và pháp lý quan trọng, mà còn là vấn đề

mang tính cấp thiết. Đây cũng là lý do tác giả quyết định chọn đề tài “Định tội danh

tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng theo luật hình sự Việt

Nam” làm luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Trong thời gian qua, đã có các công trình khoa học quan tâm, nghiên cứu liên

quan đến đề tài ở phạm vi, mức độ khác nhau như:

- Trần Thị Thanh Tâm (2015), Các tội phạm do vượt quá giới hạn phòng vệ

chính đáng theo pháp luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại

học Quốc gia Hà Nội.

- Hoàng Thị Minh Thư (2019), Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ

chính đáng trong Bộ luật Hình sự 2015, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học

Luật Hà Nội.

- Trần Thanh Tùng (2020), Dấu hiệu định tội danh của tội giết người do vượt

qua giới hạn phòng vệ chính đáng, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật

Thành phố Hồ Chí Minh.

2 Khoản 1 Điều 22 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

3

- Đinh Văn Quế (2018), Bình luận Bộ luật Hình Sự năm 2015 – Phần Các

Tội Phạm Chương XIV. Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh

dự của con người, Nhà xuất bản Thông tin truyền thông.

- Ở góc độ các bài báo khoa học, có bài viết “Phòng vệ chính đáng theo quy

định của Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015” của tác giả Nguyễn Văn Công đăng

trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 13 năm 2016; bài viết “Một số ý kiến về quy định

về phòng vệ chính đáng theo Điều 22 Bộ luật Hình sự năm 2015” của tác giả Hoàng

Thị Tuệ Phương đăng trên Tạp chí Khoa học pháp lý số 8 năm 2016.

Qua nghiên cứu, chưa có công trình nào nghiên cứu theo định hướng ứng

dụng, nghiên cứu một cách cụ thể, đầy đủ, toàn diện về vấn đề xác định hành vi

khách quan, động cơ, mục đích của người thực hiện hành vi giết người do vượt quá

giới hạn phòng vệ chính đáng. Do đó, đề tài “Định tội danh tội giết người do vượt

quá giới hạn phòng vệ chính đáng theo luật hình sự Việt Nam” theo định hướng ứng

dụng về tổng thể không trùng lặp với các công trình nghiên cứu đã công bố trong

nước trong những năm gần đây liên quan đến đề tài.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn

Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở phân tích, đánh giá những bất cập, vướng

mắc khi xác định hành vi khách quan, động cơ, mục đích của người thực hiện hành

vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng trong thực tiễn, đề tài sẽ

đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật hình sự về các vấn đề này.

Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài đặt ra và giải

quyết các nhiệm vụ chủ yếu sau đây:

- Đánh giá thực tiễn xác định hành vi khách quan, động cơ, mục đích của

người thực hiện hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

- Chỉ ra những vướng mắc, hạn chế trong việc quy định và áp dụng các quy

định của luật hình sự về xác định hành vi khách quan, động cơ, mục đích của người

thực hiện hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

- Đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật hình sự xác định

hành vi khách quan, động cơ, mục đích của người thực hiện hành vi giết người do

vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận văn

Đối tượng nghiên cứu: Với mục đích, nhiệm vụ trên thì luận văn chỉ nghiên

cứu các quy định về hành vi khách quan, động cơ, mục đích của người thực hiện

4

hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và thực tiễn áp dụng

các quy định này.

Phạm vi nghiên cứu:

- Về nội dung: những quy định của pháp luật trong Bộ luật hình sự năm 2015

(sửa đổi, bổ sung năm 2017), trên cơ sở so sánh, đối chiếu với Bộ luật Hình sự năm

1999 về hành vi khách quan, động cơ, mục đích của người thực hiện hành vi giết

người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

- Về thời gian: từ năm 2015 đến năm 2021.

- Về địa bàn: phạm vi cả nước.

5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn

Để nghiên cứu luận văn, học viên đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ

thể như sau: Phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích, so sánh, nghiên cứu trực

tiếp bản án, biên bản phiên tòa, các báo cáo tổng kết năm của ngành Tòa án, điều tra

xã hội học.

6. Đóng góp của luận văn

Luận văn đã nêu lên một số kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động

định tội danh tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng nói chung;

trong việc xác định hành vi khách quan, động cơ, mục đích của người thực hiện

hành vi giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng nói riêng.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu liệu tham khảo và phần phụ

lục, nội dung chính của luận văn được kết cấu như sau:

Chương 1. HÀNH VI KHÁCH QUAN TỘI GIẾT NGƯỜI DO VƯỢT QUÁ

GIỚI HẠN PHÒNG VỆ CHÍNH ĐÁNG

Trong chương này, tác giả phân tích các quy định pháp luật về hành vi giết

người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng trong Bộ luật Hình sự năm 2015

(sửa đổi, bổ sung năm 2017) và đánh giá thực trạng áp dụng các quy định này trên

thực tế để định tội danh. Bên cạnh đó, trong chương này, tác giả đã nêu một số kiến

nghị để hoàn thiện các quy định về hành vi này.