Định tội danh đối với hành vi dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản trong Luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

HUỲNH NGUYỄN THANH TRÚC

ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI HÀNH VI

DÙNG VŨ LỰC HOẶC ĐE DỌA DÙNG VŨ LỰC

NHẰM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LUẬT

HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2011

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

HUỲNH NGUYỄN THANH TRÚC

ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI HÀNH VI

DÙNG VŨ LỰC HOẶC ĐE DỌA DÙNG VŨ LỰC

NHẰM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LUẬT

HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành Luật Hình sự - Mã số: 60.38.40

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Quang Vinh

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2011

LỜI CAM ĐOAN

Người viết luận văn này xin cam đoan rằng toàn bộ nội dung luận văn là kết

quả của một quá trình tổng hợp và nghiên cứu nghiêm túc của riêng bản thân người

viết. Tất cả ý kiến của các tác giả khác được đưa vào luận văn đều được người viết

giữ nguyên ý tưởng và có trích dẫn.

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI HÀNH

VI DÙNG VŨ LỰC, ĐE DỌA DÙNG VŨ LỰC NHẰM CHIẾM ĐOẠT TÀI

SẢN.............................................................................................................................7

1.1 Lý luận chung về định tội danh.............................................................................7

1.1.1 Khái niệm, các loại và ý nghĩa của định tội danh..........................................7

1.1.2 Cấu thành tội phạm – cơ sở pháp lý của định tội danh ...............................12

1.2 Khái niệm và những đặc trưng pháp lý của các tội xâm phạm sở hữu có hành vi

dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản theo Bộ luật hình sự

1999…………….......................................................................................................21

1.2.1 Khái niệm các tội xâm phạm sở hữu có hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ

lực nhằm chiếm đoạt tài sản..................................................................................21

1.2.2 Những đặc trưng pháp lý của các tội xâm phạm sở hữu có hành vi dùng vũ

lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản.................................................23

1.3 Phân biệt các tội phạm ........................................................................................26

1.3.1 Phân biệt tội cướp tài sản và tội cưỡng đoạt tài sản ...................................26

1.3.2 Phân biệt các tội xâm phạm sở hữu có hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ

lực với tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy. ...............................................................29

CHƢƠNG 2: THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI HÀNH VI DÙNG VŨ

LỰC, ĐE DỌA DÙNG VŨ LỰC NHẰM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN THEO BỘ

LUẬT HÌNH SỰ 1999 VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ..............................................32

2.1 Các tội xâm phạm sở hữu có hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm

chiếm đoạt tài sản theo Bộ luật hình sự 1999 ...........................................................32

2.1.1 Tội cướp tài sản............................................................................................32

2.1.2 Tội cưỡng đoạt tài sản..................................................................................38

2.2 Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự trong định tội danh các tội xâm phạm sở

hữu có hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản ..............41

2.2.1 Xác định những dấu hiệu pháp lý của các tội có hành vi dùng vũ lực, đe dọa

dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản trong thực tiễn định tội danh.....................41

2.2.2 Một số vấn đề trong việc định tội danh đối với các tội có hành vi dùng vũ

lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản.................................................52

2.2.3 Đánh giá tổng quan thực tiễn định tội danh đối với hành vi dùng vũ lực, đe

dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản.............................................................63

2.3 Giải pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động định tội danh đối với hành vi dùng

vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản ................................................52

2.3.1 Định hướng hoàn thiện hoạt động định tội danh theo cải cách tư pháp .....66

2.3.2 Giải pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động định tội danh trong thực tiễn 68

KẾT LUẬN..............................................................................................................76

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Định tội danh là một hoạt động có ý nghĩa quan trọng cả về mặt lý luận

cũng như áp dụng pháp luật hình sự vào trong thực tiễn. Về mặt lý luận, nghiên cứu

định tội danh là vấn đề khá phức tạp, do đây là một quá trình tư duy yêu cầu sự hiểu

biết sâu rộng các quy định của pháp luật hình sự, chính sách và quan điểm lập pháp

của pháp luật Việt Nam, từ đó có thể đưa ra các kết luận định hướng cho hoạt động

định tội danh trong thực tế sao cho chính xác, hiệu quả. Về mặt thực tiễn, định tội

danh là khâu quan trọng ảnh hưởng đến cả quá trình áp dụng pháp luật. Việc đưa

các quy phạm pháp luật khái quát, trừu tượng vào trong thực tiễn với các hành vi

phạm tội phức tạp, biến đổi từng ngày, đòi hỏi các chủ thể định tội danh không chỉ

có sự hiểu biết, khả năng tư duy mà còn cần cả sự sáng tạo, linh hoạt trong việc đưa

các quy định mang tính khái quát chung của điều luật vào một hành vi cụ thể.

Do các đặc điểm đó mà trên thực tế định tội danh là vấn đề được quan tâm

và tranh luận cả về lý luận lẫn thực tiễn. Đặc biệt là vấn đề định tội danh đối với

hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản trong các tội xâm

phạm sở hữu. Hiện tội phạm có hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm

chiếm đoạt tài sản có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, phương pháp, thủ

đoạn ngày càng tinh vi; tính chất và mức độ ngày càng nghiêm trọng. Hành vi dùng

vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản là những hành vi được xác định

trong cấu thành của tội phạm nghiêm trọng xuyên suốt trong lịch sử pháp luật hình

sự cũng như trong Bộ luật hình sự hiện hành của nước ta. Các hành vi này cùng một

lúc xâm phạm hai khách thể: quan hệ sở hữu và quan hệ nhân thân. Hành vi dùng

vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản gây ra những hậu quả đặc biệt

nghiêm trọng cho xã hội từ thiệt hại về tính mạng, sức khỏe đến thiệt hại về tài sản

của người bị hại. Tuy vậy, vấn đề nghiên cứu về định tội danh các tội phạm này vẫn

chưa được nghiên cứu một cách cụ thể và toàn diện.

Định tội danh cho hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt

tài sản là khá phức tạp và khó khăn, do các hành vi này mang tính khái quát cao, có

thể tồn tại trong nhiều tội danh khác nhau với những biểu hiện và ý nghĩa khác

nhau, dẫn đến sự bối rối và khó khăn cho những người tiến hành định tội danh. Hoạt

2

động định tội danh đối với hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm

đoạt tài sản của các cơ quan tiến hành tố tụng vẫn còn những hạn chế, bất cập như

không xác định chính xác sự phù hợp giữa hành vi nguy hiểm thực tế với cấu thành

tội phạm, đặc biệt đối với những vụ án mà hành vi phạm tội của bị can, bị cáo

không thể hiện các yếu tố cấu thành tội phạm một cách đặc trưng, rõ ràng, nhất là

các yếu tố khách quan mà chủ yếu là hành vi thực hiện tội phạm. Nguyên nhân của

những vướng mắc, hạn chế này xuất phát từ nhiều lý do khác nhau như bất cập của

văn bản giải thích luật, nhận thức pháp luật thiếu thống nhất, phân biệt các tội phạm

chiếm đoạt tài sản có sử dụng hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực còn những

khó khăn nhất định về lý luận cũng như thực tiễn dẫn đến tranh chấp trong việc định

tội danh các hành vi này. Ngoài ra bất cập trong hoạt động định tội danh những

hành vi trên một phần cũng xuất phát từ trình độ, năng lực của người tiến hành tố

tụng còn hạn chế, thậm chí đôi khi là sự thiếu tinh thần trách nhiệm.

Định tội danh là vấn đề rất quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hình

sự hình sự nói chung và vụ án có liên quan hành vi dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng

vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản nói riêng, là tiền đề cho việc phân hóa trách nhiệm

hình sự và cá thể hoá hình phạt một cách công minh, chính xác, đồng thời làm cơ sở

cho việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, xác định thẩm quyền điều tra, truy tố,

xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng… góp phần đấu tranh phòng ngừa và

chống tội phạm, bảo vệ pháp luật, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền

và lợi ích hợp pháp của mọi công dân. Việc định tội danh sai sẽ dẫn đến hậu quả rất

lớn, đặc biệt là không đảm bảo được tính có căn cứ của hình phạt được tuyên, xét

xử không đúng người đúng tội, không đúng pháp luật. Đây cũng là một nguyên

nhân của tình trạng oan, sai đang tồn tại. Đòi hỏi các chủ thể định tội danh phải có

trình độ lý luận cơ bản và vững chắc, trên cơ sở đánh giá, phân tích, tổng hợp từng

yếu tố của vụ án, áp dụng các văn bản pháp luật liên quan một cách chính xác thì

mới định tội danh đúng.

Chính vì vậy, việc nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về định tội danh

đối với hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản, thống

nhất nhận thức các quy định của Bộ luật Hình sự về định tội danh các hành vi này;

phân biệt giữa các tội có sử dụng hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực nhằm

chiếm đoạt tài sản trong nhóm tội xâm phạm sở hữu, hay giữa chúng với một số tội

phạm khác; phân tích những sai sót, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật,

3

trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh đối

với các hành vi nêu trên có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng. Điều đó lý giải

việc người viết chọn đề tài nghiên cứu “Định tội danh đối với hành vi dùng vũ lực

hoặc đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản trong Luật Hình sự Việt Nam”

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Vì tầm quan trọng của hoạt động định tội, các chuyên gia Luật hình sự trong

nước đã tốn rất nhiều tâm huyết để cho ra đời những tài liệu quý giá giúp cho việc

định tội ngày càng chính xác hơn. Trong số đó, có tác giả đi sâu nghiên cứu khái

niệm và các dấu hiệu đặc trưng cơ bản của tội phạm, làm rõ mối quan hệ giữa chúng

với cơ sở trách nhiệm hình sự giúp cho người định tội nhận thức sâu sắc về bản chất

của tội phạm như: Tìm hiểu khái niệm và những đặc trưng cơ bản của tội phạm theo

Luật hình sự Việt Nam của TS. Đào Trí Úc, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số

6/2001; Tội phạm và cấu thành tội phạm, NXB Công an nhân dân (2008) của GS.

TS. Nguyễn Ngọc Hòa biên soạn. Có tác giả đi sâu nghiên cứu một cách có hệ

thống những lý luận chung của toàn bộ quá trình định tội: Định tội danh một số vấn

đề lý luận và thực tiễn của TS. Lê Cảm, Tạp chí Tòa án nhân dân số 3, 4, 5, 6 và

8/1999; Lý luận chung về định tội danh, NXB Công an nhân dân (2003) của

PGS.TS Võ Khánh Vinh; Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự

Việt Nam, NXB Công an nhân dân (2004) của TS. Lê Văn Đệ. Có tác giả đi sâu

phân tích những trường hợp đặc biệt trong việc định tội: Thay đổi định tội danh -

Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của PGS.TS Võ Khánh Vinh, Tạp chí Toà án

nhân dân số 11 và 12/2003; Định tội danh trong những trường hợp đặc biệt, luận

văn cao học Luật của Tạ Thị Kim Tuyến, do PGS.TS. Võ Khánh Vinh hướng dẫn.

Cũng có tác giả đi sâu nghiên cứu từng dấu hiệu của tất cả các tội phạm được quy

định trong Bộ luật hình sự: các Bình luận khoa học Bộ luật hình sự phần các tội

phạm của Viện nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, của Viện nghiên cứu khoa học

pháp lý; Các bình luận chuyên sâu Bộ luật hình sự phần các tội phạm của Thạc sĩ

Đinh Văn Quế... Một số tác giả lại tập trung phân tích những dấu hiệu đặc trưng của

một tội hoặc một nhóm tội phạm cụ thể giúp cho người định tội nhận thức được sự

khác nhau giữa chúng với các tội phạm khác thuộc cùng một nhóm hoặc thuộc

nhóm tội khác trong Bộ luật hình sự: Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trong

Bộ luật hình sự 1999 của TS. Trần Văn Độ, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số

6/2000; Đặc điểm và các dạng hành vi cơ bản của tội phạm tin học của Nguyễn