Định tội danh các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt theo Bộ luật hình sự 1999

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỖ NGỌC LỢI

ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU

CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT

THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1999

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật hình sự. Mã số: 60.38.40

Người hướng dẫn khoa học:TS.Trần Thị Quang Vinh

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2011

LỜI CAM ĐOAN

Đề tài: “Định tội danh các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt

theo Bộ luật hình sự 1999” là công trình nghiên cứu của bản thân tôi và dưới sự

hướng dẫn của TS. Trần Thị Quang Vinh. Tôi cam đoan danh dự về công trình

khoa học này.

Người viết

Đỗ Ngọc Lợi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CTTP: Cấu thành tội phạm.

BLHS: Bộ luật hình sự.

PLXLVPHC: Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính.

TNHS: Trách nhiệm hình sự.

MỤC LỤC

Phần mở đầu........................................................................................................ 1

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ

TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1999 ................................. 7

1.1. L uận chung v định t i danh ............................................................................7

hái ni m các loại v n h a c a định tội danh................................................. 7

2 Cấu th nh tội phạm – cơ sở pháp l c a định tội danh................................... 15

1. . h i niệm v c c đ c trưng ph p c a c c t i m ph m sở hữu c t nh

chất chi m đo t............................................................................................................24

1.2.1 hái ni m ............................................................................................................24

2 2 Các đặc trưn pháp l c a các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt . 26

1.3. Ph n biệt c c t i m ph m sở hữu c t nh chất chi m đo t với m t số t i

ph m kh c ........................................................................................................... 37

3 Phân bi t các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt với các tội xâm

phạm sở hữu khác .........................................................................................................37

3 2 Phân bi t các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt với các tội phạm có

tính chất chiếm đoạt khác .............................................................................................40

CHƯƠNG : THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ

CHẤT CHIẾM ĐOẠT THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ 1999................................................ 44

2.1. X c định c c dấu hiệu ph p c a c c t i m ph m sở hữu c t nh chất

chi m đo t trong thực tiễn đi u tra, truy tố v ét ử......................................... 44

2 Xác định khách thể v đối tượn tác độn c a các tội xâm phạm sở hữu có tính

chất chiếm đoạt tron thực tiễn điều tra truy tố v xét xử...........................................44

2 2 Xác định các dấu hi u khách quan c a các tội xâm phạm sở hữu có tính chất

chiếm đoạt tron thực tiễn điều tra truy tố v xét xử................................................... 48

2 3 Xác định các dấu hi u ch quan c a các tội xâm phạm sở hữu có tính chất

chiếm đoạt tron thực tiễn điều tra truy tố v xét xử...................................................63

2 4 Xác định ch thể c a các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt tron

thực tiễn điều tra truy tố v xét xử ...............................................................................67

. . M t số vấn đ trong việc định t i danh đối với c c t i m ph m sở hữu c

tính chất chi m đo t ............................................................................................ 74

2 2 Vấn đề chuyển hóa từ các hình thức chiếm đoạt san cướp t i sản...................74

2 2 2 Vấn đề tổn hợp tội phạm............................................................................. 78

.3. Đ nh gi tổng quan thực tiễn định t i danh c c t i m ph m sở hữu c t nh

chất chi m đo t t i sản ........................................................................................ 80

CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ GI I PHÁP NÂNG CAO HIỆU QU

C A HOẠT ĐỘNG ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH

CHẤT CHIẾM ĐOẠT .......................................................................................................... 83

3.1. Ho n thiện ph p uật..................................................................................... 83

3. . Giải ph p n ng cao hiệu quả c a ho t đ ng định t i danh trong thực tiễn

đi u tra, truy tố v ét ử .................................................................................... 86

3.2.1. Giải pháp về iải thích pháp luật........................................................................86

3 2 2 Các iải pháp khắc phục tình trạn hình sự hóa các iao dịch dân sự kinh tế.89

t uận .............................................................................................................. 91

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. L do chọn đ t i

Trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay, cùng

với việc hoàn thiện Bộ luật hình sự nước ta thì vấn đề nghiên về lý luận và thực

tiễn định tội danh là một trong nhiều hướng cơ bản và cần thiết của khoa học về

lĩnh vực tư pháp hình sự. Bởi lẽ, việc định tội danh đúng là cơ sở cho chúng ta

phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt một cách công minh, có

căn cứ và đúng pháp luật. Đồng thời áp dụng chính xác các quy định của Bộ luật

hình sự về các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi, hình phạt, tái

phạm, quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội, án treo và việc áp

dụng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Nếu định tội danh sai thì sẽ dẫn

đến hàng loạt hậu quả pháp lý như không đảm bảo tính công minh của quyết

định hình phạt, truy cứu trách nhiệm hình sự người vô tội, bỏ lọt hành vi phạm

tội, thậm chí xâm phạm đến quyền con người, quyền công dân…

Qua thực tiễn điều tra, truy tố xét xử các vụ án hình sự, thấy rằng các tội

xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt luôn chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu

phạm tội ở nước ta hiện nay. Theo khảo sát của những nhà nghiên cứu, nhà

thống kê hàng năm có khoảng 60% số tội phạm xảy ra ở nước ta là các tội xâm

phạm sở hữu, còn trong các tội xâm phạm sở hữu thì chủ yếu trên 81% là các tội

xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Chẳng hạn, theo thống kê của Phòng

thống kê tội phạm Viện Kiểm Sát nhân dân tỉnh Long an năm 2010, các cơ quan

tiến hành tố tụng đã khởi tố mới tổng cộng là 1089 vụ/1636 bị can, trong đó: các

tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người là 230

vụ/323 bị can (chiếm tỷ lệ 21,12%); các tội xâm phạm sở hữu là 567 vụ/721 bị

can (chiếm tỷ lệ 52, 06%); các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công

cộng là 231 vụ/480 bị can (chiếm tỷ lệ 21,21%); còn lại các nhóm tội khác chỉ

chiếm tỷ lệ 5,61%. Trong tổng số 567 vụ/721 bị can của các tội xâm phạm sở

hữu thì các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt lại chiếm 543 vụ/690 bị

can (chiếm tỷ lệ 95,76%), trong đó: tội cướp tài sản chiếm 33 vụ/93 bị can; tội

2

cưỡng đoạt tài sản chiếm 10 vụ/18 bị can; tội cướp giật tài sản chiếm 48 vụ/73 bị

can; tội trộm cắp tài sản chiếm 396 vụ/434 bị can...Số liệu trên cho thấy, cơ cấu

tội phạm các tội xâm phạm sở hữu luôn chiếm tỷ lệ cao, đặc biệt là các tội xâm

phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Do đó, hoạt động áp dụng pháp luật hình

sự của các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng để tiến hành định

tội danh các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt là diễn ra thường

xuyên, liên tục... trước tình hình tội phạm diễn biến, phức tạp.

Tuy nhiên, thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự cũng cho

thấy các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng thường mắc phải

những sai lầm nghiêm trọng khi xác định tội danh đối với các tội xâm phạm sở

hữu có tính chất chiếm đoạt, dẫn đến nhiều hậu quả pháp lý như: định tội danh

sai; làm oan người vô tội; bỏ lọt tội phạm; quyết định hình phạt không chính xác;

xâm phạm đến quyền con người, quyền của bị can, bị cáo và các hậu quả pháp lý

khác mà bị can, bị cáo phải gánh chịu như: xác định tái phạm, tái phạm nguy

hiểm, tính thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, thời hạn xóa án tích...Những

sai lầm nghiêm trọng khi xác định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu có

tính chất chiếm đoạt do nhiều nguyên nhân, nguyên nhân khách quan và nguyên

nhân chủ quan. Nguyên nhân khách quan do quy định của pháp luật hình sự còn

nhiều bất cập, vướng mắc như: phân biệt cấu thành tội phạm giữa các tội danh

cụ thể, với các tội danh khác quy định trong Bộ luật hình sự liên quan đến tài

sản, mặt khách thể của tội phạm, mặt khách quan của tội phạm...Nguyên nhân

chủ quan do các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng không

khách quan, thiếu kỹ năng định tội danh, không có tinh thần trách nhiệm và đạo

đức nghề nghiệp khi tiến hành xác định tội danh.

Những phân tích trên lý giải cho việc tại sao tôi chọn đề tài “Định tội danh

các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt theo Bộ luật hình sự năm

1999” cho luận văn thạc sĩ của mình.

. Tình hình nghiên cứu

3

Trong khoa học pháp lý hình sự nước ta đã có nhiều công trình, sách

chuyên khảo nghiên cứu về lý luận định tội như: “Giáo trình l luận định tội”,

Đại học Huế của tác giả Võ Khánh Vinh; “Định tội danh: L luận hướn dẫn

mẫu v 350 b i thực h nh”, NXB Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2004 của

PGS.TSKH Lê Cảm và Trịnh Quốc Toản; “Định tội danh v quyết định hình

phạt tron Luật hình sự Vi t Nam”, NXB Công an nhân dân, 2004 của TS. Lê

Văn Đệ; “Chế định nhiều tội phạm – Nhữn vấn đề l luận v thực tiễn”, NXB

Chính trị quốc gia, 2003 của TS. Lê Văn Đệ; “Tội phạm v cấu th nh tội phạm”,

NXB Công an nhân dân, Hà Nội 2008 của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa; “Định tội

danh v quyết định hình phạt”, NXB Công an nhân dân, 2004 của TS. Dương

Tuyết Miên.

Ngoài ra, các sách bình luận về các tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ

luật hình sự hiện hành, các bài báo, tạp chí chuyên ngành luật về các tội xâm

phạm sở hữu, các Luận văn hiện tại thì nghiên cứu ở các góc độ khác nhau. Ở

cấp độ tiến sĩ có luận án của Trịnh Hồng Dương “Các tội chiếm đoạt t i sản xã

hội ch n h a tron luật hình sự Vi t Nam”, Luận án tiến sĩ của Nguyễn Ngọc

Chí “Trách nhi m hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu”. Ở cấp độ thạc sĩ có

các luận văn thạc sĩ như: Chu Kim Long “Định lượn v vi c xây dựn cấu

th nh tội phạm tron Luật hình sự Vi t Nam; Nguyễn Thị Kim Dung “Đấu tranh

phòn chốn tội phạm lừa đảo chiếm đoạt t i sản tron l nh vực ho n thế iá trị

ia tăn trên địa b n tỉnh Lạn Sơn”; Phạm Quốc Thuần “Các yếu tố khách

quan c a các tội chiếm đoạt t i sản tron Bộ luật hình sự Vi t Nam”; Nguyễn

Thị Phượng “Đấu tranh phòn chốn tội trộm cắp t i sản tại TP Cần Thơ”.v.v.

Tuy nhiên, các công trình đã công bố hoặc chỉ nghiên cứu chung chung về

các tội xâm phạm sở hữu hoặc nghiên cứu riêng về một tội danh cụ thể, có thể là

góc độ tội phạm học, các bài báo chủ yếu tranh luận về một số vụ án cụ thể nào

đó. Cho đến nay chưa có công trình chuyên khảo nào nghiên cứu một cách toàn

diện, có hệ thống về lý luận định tội danh các tội xâm phạm sở hữu có tính chất

4

chiếm đoạt, vấn đề đang có nhiều nhận thức khác nhau về lý luận cũng như

nhiều bất cập, vướng mắc trong thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử.

3. M c đ ch, nhiệm v , đối tư ng v ph m vi nghiên cứu

- Mục đích của đề tài:

Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận về định tội danh nói chung để đưa

ra những kiến nghị hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự và những giải

pháp nâng cao hiệu quả định tội danh các tội xâm phạm sở hữu có tính chất

chiếm đoạt.

- Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là:

Nghiên cứu một số vấn đề lý luận chung về định tội danh đối với các tội

xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt.

Phân tích các quy định của BLHS năm 1999 về khái nhiệm và các đặc

trưng pháp lý của các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt, phân biệt

các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt với các tội xâm phạm sở hữu

khác

Đánh giá thực tiễn định tội đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất

chiếm đoạt.

Đưa ra những kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự về định tội danh đối

với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt và giải pháp định tội danh

các nhóm tội này.

- Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu các quy định của

BLHS năm 1999 và việc áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999

trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự, có so sách với pháp

luật hình sự trước đó.

- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu lý luận về định tội danh đối với

các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt; nghiên cứu trong phạm vi các

quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về các tội xâm phạm sở hữu có tính chất

5

chiếm đoạt và việc áp dụng các quy định đó trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét

xử các vụ án hình sự cụ thể. Trên cơ sở đó đưa ra các kiến nghị hoàn thiện pháp

luật hình sự và những giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh các tội xâm

phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt.

- Thời gian nghiên cứu khảo sát: từ năm 1999 đến năm 2011.

. Phư ng ph p uận v c c phư ng ph p nghiên cứu

Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí

Minh và quan điểm của Đảng và Nhà nước về pháp luật, về đấu tranh phòng

chống tội phạm trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền tại Việt Nam.

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích, tổng

hợp lịch sử, so sánh, khảo sát tổng kết kinh nghiệm thực tiễn … Trong quá trình

nghiên cứu các phương pháp này được vận dụng một cách linh hoạt và đan xen

lẫn nhau để tạo ra kết quả nghiên cứu.

. Ý ngh a khoa học v gi trị ứng d ng c a đ t i

nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu đề tài hy vọng sẽ góp phần hệ thống

hóa lý luận về định tội danh các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt, có

thể vận dụng thống nhất trong thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử.

Giá trị ứng dụng của đề tài: Là tài liệu phục vụ cho các cơ quan tiến hành tố

tụng, người tiến hành tố tụng trong quá trình áp dụng Bộ luật hình sự liên quan

đến các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt, làm tài liệu tham khảo cho

sinh viên luật, cán bộ giảng dạy, cán bộ nghiên cứu... Giúp cho các cơ quan lập

pháp, nhất là các cơ quan làm công tác hướng dẫn nghiệp vụ để hướng dẫn

nghiệp vụ, chỉ đạo thống nhất việc áp dụng pháp luật liên quan đến việc định tội

danh các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt.

6. Bố c c c a uận văn

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận

văn gồm 3 chương: