Địa vị pháp lý của trung tâm lưu ký chứng khoán theo pháp luật Việt Nam

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

1

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC LUAÄT TP.HOÀ CHÍ MINH

Hồ Văn Chương

ÑÒA VÒ PHAÙP LYÙ

CUÛA TRUNG TAÂM LÖU KYÙ CHÖÙNG KHOAÙN

THEO PHAÙP LUAÄT VIEÄT NAM

Chuyeân Ngaønh: Luaät Kinh Teá

Maõ Soá: 60.38.50

LUAÄN VAÊN THAÏC SYÕ LUAÄT HOÏC

Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc:

Tiến sỹ:LEÂ VUÕ NAM

TP.HOÀ CHÍ MINH

2007

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

2

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả

nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công

trình nào khác.

Tác giả Luận văn

HỒ VĂN CHƯƠNG

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

3

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành Luận văn với đề tài nghiên cứu “Địa vị pháp lý của TTLK

chứng khoán theo pháp luật Việt nam”, tôi đã cố gắng nghiên cứu các qui định pháp

luật liên quan về đề tài và tham khảo các công trình nghiên cứu về lĩnh vực CK và

TTCK của nhiều tác giả có uy tín.

Với hiểu biết và khả năng nghiên cứu còn nhiều hạn chế, kinh nghiệm thực tế

không nhiều, do vậy trong quá trình thực hiện Luận văn này, tôi không tránh khỏi

những thiếu sót nhất định. Do vậy, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp

chân thành từ các Thầy, Cô, Nhà nghiên cứu, và các bạn đồng nghiệp với sự trân

trọng.

Để hoàn thành Luận văn này, tôi trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến

Thầy hướng dẫn nghiên cứu khoa học Tiến Sỹ Lê Vũ Nam –Đại học Quốc gia

Tp..HCM, và các Thầy, Cô Trường Đại học Luật Tp.HCM, và Viện Nhà nước và

Pháp luật, cùng tất cả người thân, bạn bè đã hết lòng giúp đỡ và tạo điều kiện vật

chất, tinh thần cho tôi hoàn thành Luận văn này.

Thành phố Hồ Chí Minh

Tháng 11/2007

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

4

DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ gốc:

1. TTCK : Thị Trường Chứng Khoán

2. TTLK : Trung Tâm Lưu Ký

3. SGDCK : Sở Giao Dịch Chứng Khoán

4. TTGDCK : Trung Tâm Giao Dịch Chứng Khoán

5. HTĐKLKBTTT : Hệ Thống Đăng Ký, Lưu Ký, Bù Trừ và Thanh Toán

6. TCPH : Tổ Chức Phát Hành

7. TVLK : Thành Viên Lưu Ký

8. NĐT : Nhà Đầu Tư

9. NHCĐTT : Ngân Hàng Chỉ Định Thanh Toán

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

5

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT

MỞ ĐẦU

Trang

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TRUNG TÂM LƯU KÝ CHỨNG

KHOÁN

1. Cơ sở lý luận chung về Trung tâm lưu ký chứng khoán

1.1.Khái niệm TTLK .......................................................................................... 01

1.2.Vị trí, vai trò ................................................................................................. 02

1.3.Chức năng, nhiệm vụ của TTLK.................................................................. 05

1.4.Lịch sử hình thành và phát triển ................................................................... 07

2. Mô hình tổ chức và hoạt động của Trung tâm lưu ký chứng khoán ở một số

nước

2.1.Mô hình, tổ chức và hoạt động của TTLK Thái lan (Thailand Securities

Depositoy - TSD)..................................................................................................... 09

2.2.Mô hình, tổ chức và hoạt động của TTLK Hàn Quốc (Korea Securities

Depository – KSD)................................................................................................... 11

CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TRUNG

TÂM LƯU KÝ CHỨNG KHOÁN TẠI VIỆT NAM

2.1.Sự cần thiết thành lập TTLK tại Việt Nam................................................... 16

2.2.Cơ sở pháp lý cho việc thành lập TTLK tại Việt Nam

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

6

2.2.1. Mô hình tổ chức và họat động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng

khoán trước Quyết định 189 ........................................................................................... 19

2.2.2. Mô hình tổ chức và họat động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng

khoán sau Quyết định 189............................................................................................... 21

2.2.3. Mô hình tổ chức và họat động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng

khoán theo Luật chứng khoán 2006............................................................................... 29

2.2.4.Thực trạng hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán

tại Việt Nam

2.2.4.1. Hoạt động đăng ký ........................................................................... 35

2.2.4.2. Hoạt động lưu ký.............................................................................. 39

2.2.4.3. Hoạt động bù trừ, thanh toán chứng khoán và Qũy hỗ trợ thanh toán

.................................................................................................................................. 43

2.2.4.4. Các hoạt động khác

2.2.3.4.1.Thực hiện quyền.................................................................. 49

2.2.3.4.2. Quản lý Sổ cổ đông............................................................ 52

2.2.5. Một số vấn đề pháp lý khác trong hoạt động của TTLK

2.5.1. Thời điểm xác lập quyền sở hữu trong giao dịch chứng khoán ....... 53

2.5.2. Bảo hiểm trong hoạt động lưu ký chứng khoán............................... 58

2.5.3. Giám sát hoạt động, và bồi thường thiệt hại .................................... 60

2.5.4. Một số vấn đề pháp lý khác trong hoạt động của TTLK................... 64

2.2.6. Giải thể, phá sản....................................................................................... 70

2.3. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của TTLK

2.3.1.Đánh giá chung Pháp luật về tổ chức và hoạt động của TTLK tại Việt

Nam.......................................................................................................................... 74

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

7

2.3.2.Kiến nghị và Giải pháp Pháp luật vể tổ chức và hoạt động của TTLK tại

Việt Nam .................................................................................................................. 77

KẾT LUẬN:

DANH SÁCH CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

8

MỞ ĐẦU

1. Lý do của việc chọn đề tài nghiên cứu:

TTCK Việt nam ra đời từ tháng 7 năm 2000, đến nay được vận hành và hoạt

động hơn 7 năm và đã đạt được nhiều thành công, kết quả tích cực, tạo đà cho sự

phát triển đi lên của TTCK trong thời gian tới. Đến nay trong cả nước có khoảng

trên 200 doanh nghiệp tham gia niêm và đăng ký giao dịch trên TTCK với chất

lượng và qui mô ngày càng lớn. Cùng với sự tham gia vào TTCK của các doanh

nghiệp, thì số lượng nhà đầu tư gồm tổ chức và cá nhân trong nước và nước ngoài

cũng tham gia đầu tư và giao dịch chứng khoán ngày càng tăng về qui mô và số

lượng.

Bên cạnh sự tích cực tham gia TTCK của các công ty cổ phần, và các nhà đầu

tư, thì sự hoạt động hiệu quả của các TTGDCK trong những năm qua đã thực sự

đem lại sự thành công của TTCK Việt nam. Trong thời gian đầu, TTGDCK tổ chức

và giám sát hoạt động giao dịch chứng khoán trên TTCK và thực hiện nhiều hoạt

động rất quan trọng, trong đó có hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán

chứng khoán. Các hoạt động của TTGDCK bước đầu đã tạo dựng được lòng tin cho

nhà đầu tư, công ty niêm yết và các chủ thể khác, đã bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp của các nhà đầu tư và các chủ thể khác trên thị trường, bảo đảm hoạt động trên

cơ sở công bằng, công khai và minh bạch. Đây là một nét rất đặc thù trong điều kiện

hình thành và phát triển TTCK Việt nam. Về nguyên tắc, chức năng tổ chức và giám

sát hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán và cung cấp các

dịch vụ hỗ trợ do Trung tâm lưu ký chứng khoán (TTLK) đảm trách. Tuy nhiên,

trong giai đoạn đầu phát triển TTCK với xuất phát điểm thấp, pháp luật qui định

nhiệm vụ và chức năng của TTLK cho TTGDCK thực hiện các chức năng đăng ký,

lưu ký, bù trừ, thanh toán chứng khoán và cung cấp các dịch vụ liên quan, nghĩa là

TTLK chưa được thành lập và hoạt động độc lập với TTGDCK. Trên TTCK, các

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

9

hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán được coi là nghiệp vụ

hỗ trợ giao dịch.

Xét về gốc độ quản lý, nhiệm vụ quan trọng này được giao cho TTGDCK đảm

nhiệm rất phù hợp với qui mô thị trường nhỏ và trong giai đoạn chưa ổn định. Về cơ

bản, trong thời gian qua TTGDCK đã hoàn thành tốt nhiệm vụ này, đã đảm bảo an

toàn trong hỗ trợ giao dịch, tạo tiền đề vững chắc cho một TTLK chuyên nhiệp và

hiện hại ra đời. Tuy nhiên, trong vài năm gần đây, TTCK đã phát triển mạnh mẽ,

tăng về qui mô giao dịch, số lượng nhà đầu tư, số lượng công ty niêm yết và đăng ký

chứng khoán trên TTCK, hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng

khoán của TTGDCK đã bộc lộ nhiều hạn chế, làm ảnh hưởng sự phát triển đồng bộ

cho TTCK và an toàn cho quyền và lợi ích của các trên TTCK; theo đó, lượng công

việc ngày càng tăng đã ảnh hưởng đến vai trò nhiệm vụ chính của TTGDCK là tổ

chức và giám sát giao dịch trên TTCK.

Với nhận thức tích cực và quyết tâm đổi mới cao của các cơ quan quản lý thị

trường về hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán, đồng thời

đứng trước sự phát triển nhanh chóng của thị trường và nhu cầu đầu tư của các nhà

đầu tư ngày càng cao, xuất phát từ tầm quan trọng, yêu cầu của thực tiễn và những

bất cập của hoạt động nêu trên, TTCK đòi hỏi phải hình thành TTLK được tổ chức

và hoạt động độc lập và chuyên nghiệp có khả năng phù hợp với thực tiễn và hoàn

thành tốt nhiệm vụ của một TTLK. Trước thực tế đó, TTLK Việt nam đã chính thức

được thành lập và hoạt động trong gần 2 năm theo quyết định 189/QĐ-TTg của Thủ

tướng Chính phủ ngày 27/07/2005. Trong thời gian qua, TTLK đã góp phần tạo nên

cơ sở hạ tầng của TTCK và thể hiện tốt vai trò của một TTLK: Thứ nhất, TTLK đã

thực hiện tốt vai trò hỗ trợ cho việc hoàn tất giao dịch chứng khoán, đã góp phần

nâng cao tính chuyên môn hóa đối với các hoạt động nghiệp đăng ký, lưu ký, bù trừ

và thanh toán chứng khoán, đồng thời nâng cao khả năng kiểm soát rủi ro liên quan

tới từng nghiệp vụ có tính chất khác nhau. Thứ hai, TTLK đã đảm bảo được tính

đồng bộ trong việc vận hành hệ thống thanh toán, bù trừ và lưu ký chứng khoán

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

10

chung cho Sở giao dịch chứng khoán Tp. Hồ chí Minh và trung giao dịch chứng

khoán Hà nội (SGD và HASTC), tránh được lãng phí về tài chính cũng như nhân lực

phát sinh từ việc đầu tư riêng biệt cho từng thị trường và giảm thiểu chi phí và rủi ro

liên quan đến việc thanh toán các giao dịch chứng khoán. Thứ ba, TTLK đã thực

hiện vai trò của mình trong việc đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán

giúp cho việc quản lý thị trường thêm hiệu quả thông qua việc tập trung hoá và phi

vật chất hoá toàn bộ chứng khoán mới phát hành và quản lý phát đồng thời nâng cao

được tính chính xác trong việc quản lý thông tin người sở hữu chứng khoán. Thứ tư,

với vai trò là đầu mối quản lý đăng ký và lưu ký chứng khoán tập trung, cơ quan

quản lý có thể giám sát hiệu quả hơn toàn bộ hoạt động giao dịch chứng khoán trên

thị trường, cũng như kiểm soát việc lưu chuyển vốn thông qua sự thay đổi sở hữu

chứng khoán của người đầu tư và kịp thời có các biện pháp điều chỉnh và ngăn chặn

các hành vi giao dịch không hợp lệ, góp phần đảm bảo cho các nguyên tắc quản lý

thị trường được tuân thủ triệt để. Hoạt động của TTGDCK và của TTLK ngay từ khi

TTCK ra đời được thực hiện dựa trên nhiều văn bản pháp luật gồm: Nghị định

48/1999/ND-CP của Chính phủ qui định về chứng khoán và TTCK (sau đây gọi là

NĐ 48); Nghị định 144/2003/NĐ-CP của Chính phủ về chứng khoán và TTCK (sau

đây gọi là NĐ 144) thay thế NĐ 48; và một số văn bản hướng dẫn khác liên quan.

Mới đây nhất, quyết định số 87/2007/QĐ-BTC (sau đây gọi là Quy chế 87) ngày

22/10/2007 của Bộ tài chính về quy chế đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng

khoán thay thế quyết định số 60/2004/QĐ-BTC (sau đây gọi là Quy chế 60) ngày

15/07/2004 của Bộ tài chính về quy chế đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng

khoán. Quy chế 87 được coi là văn bản mới nhất được ban hành hướng dẫn một số

qui định tại Luật chứng khoán (LCK) 2006 về hoạt động của TTLK.

Bên cạnh những kết quả đạt được, TTLK đã bộc lộ một số hạn chế nhất định:

Thứ nhất, đối chiếu quyết định 163/2003/QĐ-TTg ngày 05/08/2003 về phê duyệt

chiến lược phát triển TTCK đến năm 2010, ta có thể thấy, yêu cầu đặt ra là mở rộng

quy mô của TTCK tập trung, phấn đấu đưa tổng giá trị thị trường đến năm 2005 đạt

mức 2 - 3% GDP và đến năm 2010 đạt mức 10 - 15% GDP. Tuy nhiên, chúng ta đều

Hoà vaên chöông-CHLK8

Luaän vaên thaïc syõ luaät hoïc –thaùng 10/2007

11

biết, thực tế cho thấy năm 2006 qui mô thị trường đạt khoảng 15% GDP (tính theo

giá trị vốn hoá của thị trường), qua đó thị trường phát triển nhanh chóng về qui mô

và số lượng, ngày càn nhiều nhà đầu tư trong nước và nước ngoài tham gia ngày

càng tăng. Do vậy, hoạt động của TTLK đã bộc lộ những hạn chế đến sự phát triển

chung của thị trường, làm ảnh hưởng đến quyền lợi của nhà đầu tư, người sở hữu

chứng khoán. Tác giả cho rằng những TTLK có những hạn chế chủ yếu sau: Thứ

nhất, mô hình TTLK là một đơn vị hành chính sự nghiệp có thu thuộc UBCK-Bộ tài

chính (UBCK) không còn phù hợp trước sự phát triển nhanh của thị trường, đòi hỏi

phải có một mô hình tổ chức và hoạt động theo loại hình công ty trên cơ sở của LCK

và Luật doanh nghiệp (LDN). Thứ hai, các hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và

thanh toán chứng khoán và dịch vụ của TTLK còn nhiều hạn chế và rủi ro như: quan

hệ uỷ quyền, quan hệ cầm cố chứng khoán… chưa qui định cụ thể, và nhiều nghiệp

vụ của TTLK còn thao tác bằng thủ công dễ gây ra sai sót và thiệt hại cho thị trường

và nhà đầu tư. Trước nhu cầu đổi mới và nâng cấp hệ thống công nghệ hiện còn lạc

hậu bằng một hệ thống mới hiện đại và trước ngân sách Nhà nước phải đầu tư cho

các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội lớn khác, thì TTLK hoạt động bằng ngân sách

nhà nước là không hợp lý. Thứ ba, một số rủi ro về khung pháp lý liên quan về tổ

chức và hoạt động của TTLK còn nhiều bất cập, cần phải hoàn thiện như thời điểm

xác lập quyền sở hữu chứng khoán, văn bản hướng dẫn thực hiện lộ trình cam kết

quốc tế của Việt Nam về lĩnh vực dịch vụ chứng khoán chưa được ban hành kịp

thời…

Để TTLK hoạt động ngày càng ổn định, phát triển, thực sự có hiệu quả và phù

hợp với thông lệ quốc tế, thì việc nghiên cứu pháp luật về TTLK một cách đầy đủ,

có hệ thống, toàn diện và khách quan, đồng thời có tính đến nhu cầu phát triển của

TTCK cũng như điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong xu thế hội

nhập đầy đủ với kinh tế trong khu vực và thế giới là đòi hỏi cấp thiết. Do đó, công

trình nghiên cứu về Địa vị pháp lý của Trung tâm lưu ký chứng khoán theo pháp

luật Việt Nam được tác giả lựa chọn cho việc nghiên cứu và hoàn thành luận văn

Thạc sỹ Luật học của mình.