Đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN THỊ NGỌC THƠM

ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI

KIỂU MẪU TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN THỊ NGỌC THƠM

ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI

KIỂU MẪU TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN QUANG HUY

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn này

do tôi thu thập là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ bất kỳ một

công trình nào. Các thông tin trích dẫn trong Luận văn đều đã được chỉ rõ

nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020

Tác giả luận văn

Trần Thị Ngọc Thơm

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành Luận văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các

cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn và kính

trọng tới các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình học

tập và nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo - Trường Đại

học Kinh tế và Quản trị kinh doanh và các thầy, cô giáo đã giảng dạy cho tôi

những kiến thức quý báu để tôi hoàn thành chương trình đào tạo và thực hiện

Luận văn.

Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Thái

Nguyên; Văn phòng UBND tỉnh, Cục Thống kê tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi

trường, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thái Nguyên, Văn phòng

Điều phối Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới; Đảng ủy,

UBND các địa phương: xã Đắc Sơn (thị xã Phổ Yên); xã Đồng Liên (thành phố

Thái Nguyên); xã Minh Lập (huyện Đồng Hỷ); xã Tức Tranh (huyện Phú

Lương); xã Vinh Sơn (nay là phường Châu Sơn, thành phố Sông Công); xã Phú

Thượng (huyện Võ Nhai); xã Tiên Hội (huyện Đại Từ); xã Tân Đức (huyện

Phú Bình); xã Bảo Cường (huyện Định Hóa) và các tập thể, cá nhân đã giúp đỡ

tôi trong suốt quá trình thu thập số liệu để hoàn thiện Luận văn.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Trần Quang Huy đã tận tình

chỉ đạo, trực tiếp hướng dẫn tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, chia sẻ, giúp

đỡ tôi nhiệt tình để tôi hoàn thiện Luận văn này./.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020

Tác giả luận văn

Trần Thị Ngọc Thơm

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................ii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT............................................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài..........................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn.................................................3

4. Đóng góp của đề tài.................................................................................................3

5. Bố cục luận văn ........................................................................................................4

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG

NÔNG THÔN MỚI KIỂU MẪU........................................................... 5

1.1. Cơ sở lý luận của xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu ...................................5

1.1.1. Lý luận về nông thôn ........................................................................................5

1.1.2. Lý luận về nông thôn mới kiểu mẫu ..............................................................7

1.2. Cơ sở thực tiễn của xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu ..............................16

1.2.1. Sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu trong giai đoạn

hiện nay ........................................................................................................................16

1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình xây dựng nông thôn mới kiểu

mẫu................................................................................................................................18

1.2.3. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại một số địa phương.

........................................................................................................................................21

1.2.4. Bài học kinh nghiệm rút ra cho việc xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu

tại tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................................24

CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................... 26

2.1. Câu hỏi nghiên cứu.............................................................................................26

2.2. Các phương pháp nghiên cứu...........................................................................26

iv

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin....................................................................26

2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin..................................................................27

CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KIỂU

MẪU TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN..................................................... 30

3.1 Những nhân tố ảnh hưởng tới việc xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại

tỉnh Thái Nguyên........................................................................................................30

3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ...........................................................................................30

3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội...............................................................................37

3.1.3. Tình hình lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền trong việc xây dựng nông

thôn mới kiểu mẫu......................................................................................................41

3.1.4. Nhận thức của người dân về xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu...........43

3.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại tỉnh Thái Nguyên.......44

3.2.1. Khái quát về kết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh............44

3.2.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại 09 xã thực hiện thí

điểm theo quyết định của UBND tỉnh ....................................................................55

3.2.3. Công tác tuyên truyền, vận động, đào tạo, tập huấn................................91

3.2.4. Đánh giá chung ................................................................................................93

CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI

KIỂU MẪU TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN........................................... 96

4.1. Quan điểm, mục tiêu xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh....96

4.1.1 Quan điểm..........................................................................................................96

4.1.2. Mục tiêu ............................................................................................................99

4.2. Giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại

tỉnh Thái Nguyên........................................................................................................99

4.2.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, văn bản hướng dẫn từ Trung ương đến

địa phương về chính sách xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu...........................99

4.2.2. Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng và Chính quyền các cấp;

đồng thời đổi mới tổ chức và hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội..........100

v

4.2.3. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về xây dựng

nông thôn mới kiểu mẫu..........................................................................................101

4.2.4. Tăng cường huy động các nguồn lực để thực hiện xây dựng nông thôn

mới kiểu mẫu.............................................................................................................103

4.2.5. Đẩy mạnh triển khai các chương trình, dự án trọng điểm để thực hiện

xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu........................................................................104

4.3. Kiến nghị............................................................................................................105

4.3.1. Với cấp Trung ương......................................................................................105

4.3.2. Với cấp tỉnh ....................................................................................................105

KẾT LUẬN.................................................................................................. 107

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................... 109

PHỤ LỤC..................................................................................................... 112

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nguyên văn

NTM Nông thôn mới

NTMKM Nông thôn mới kiểu mẫu

MTQG Mục tiêu quốc gia

MTTQ Mặt trận Tổ quốc

HTX Hợp tác xã

UBND Uỷ ban nhân dân

BCĐ Ban Chỉ đạo

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Tình hình sử dụng đất tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2017 - 2019 ... 38

Bảng 3.2: Tổng hợp kết quả thực hiện các chỉ tiêu kinh tế chủ yếu tỉnh Thái

Nguyên (giai đoạn 2017 - 2019)............................................................. 40

Bảng 3.3: Kết quả thực hiện 19 tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới........ 50

Bảng 3.4: Kết quả thực hiện tiêu chí quy hoạch tại 9 xã thí điểm xây dựng

NTMKM ................................................................................................. 56

Bảng 3.5: Tình hình thực hiện tiêu chí giao thông tại 9 xã thí điểm xây dựng

NTMKM ................................................................................................. 58

Bảng 3.6: Tình hình thực hiện tiêu chí Thủy lợi tại các xã thí điểm xây dựng

NTMKM ................................................................................................. 60

Bảng 3.7: Tình hình thực hiện tiêu chí Cơ sở vật chất văn hóa tại các xã thí

điểm xây dựng NTMKM ........................................................................ 63

Bảng 3.8: Kết quả thực hiện tiêu chí Thu nhập tại các xã thí điểm xây dựng

NTMKM ................................................................................................. 66

Bảng 3.9: Kết quả thực hiện tiêu chí Hộ nghèo tại các xã thí điểm xây dựng

NTMKM ................................................................................................. 67

Bảng 3.10: Kết quả thực hiện tiêu chí Tổ chức sản xuất tại các xã thí điểm xây

dựng NTMKM ........................................................................................ 69

Bảng 3.11: Kết quả thực hiện tiêu chí Giáo dục và Đào tạo tại các xã thí điểm

xây dựng NTMKM ................................................................................. 71

Bảng 3.12: Kết quả thực hiện tiêu chí Y tế tại các xã thí điểm xây dựng

NTMKM ................................................................................................. 73

Bảng 3.13: Kết quả thực hiện tiêu chí Môi trường và an toàn thực phẩm tại

các xã thí điểm xây dựng NTMKM........................................................ 76

Bảng 3.14: Kết quả thực hiện tiêu chí bổ sung tại các xã thí điểm xây dựng

NTMKM ................................................................................................. 90

viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Cơ cấu tình hình sử dụng đất tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2017 -

201........................................................................................................... 39

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Ngày 19/10/2019, Hội nghị toàn quốc tổng kết Chương trình MTQG xây

dựng NTM giai đoạn 2010 - 2020 đã đánh giá: sau 10 năm triển khai Chương

trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, tính đến hết năm 2019, cả

nước có 4.806 xã (53,99%) được công nhận đạt chuẩn NTM; 111 đơn vị cấp

huyện thuộc 40 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương được Thủ tướng Chính

phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn NTM . Đồng thời, có 63 xã đạt

chuẩn NTM nâng cao và đã có xã đạt chuẩn NTMKM theo quy định của Thủ

tướng Chính phủ. Những kết quả đạt được trong xây dựng NTM là rất toàn

diện và tích cực, làm thay đổi diện mạo nhiều vùng nông thôn trên phạm vi cả

nước. Tuy nhiên, thực tiễn xây dựng NTM thời gian qua cũng cho thấy “dừng

lại là rớt chuẩn”, do đó việc xây dựng NTMKM là xu thế đi lên tất yếu của

các xã đã đạt chuẩn.

Nhằm nâng cao chất lượng trong xây dựng NTM, ngày 05/6/2018, Thủ

tướng Chính phủ ký Quyết định số 691/QĐ-TTg về việc ban hành tiêu chí xã

nông thôn mới kiểu mẫu giai đoạn 2018 - 2020. Theo đó, xã được công nhận

NTMKM là xã đã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao theo quy định và đáp ứng

bốn nhóm tiêu chí về sản xuất - thu nhập - hộ nghèo; giáo dục - y tế - văn hóa;

môi trường; an ninh trật tự - hành chính công. Đây là mục tiêu và cũng là tiền

đề tạo nên một phong trào xây dựng NTMKM trên toàn quốc.

Thái Nguyên là một trong những tỉnh đã triển khai đồng bộ xây dựng

NTM trên toàn địa bàn. Theo Báo cáo số 218/BC-UBND, ngày 24/9/2019 của

UBND tỉnh về tổng kết 10 năm thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông

thôn mới tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2010 - 2020, năm 2011, khi bắt đầu triển

khai thực hiện Chương trình, toàn tỉnh có tới 138/143 xã (96,5%) đạt dưới 10

tiêu chí, chỉ có 05/143 xã (3,5%) đạt từ 10 tiêu chí trở lên; thu nhập bình quân

ở khu vực nông thôn là 14,28 triệu đồng/người/năm; tỷ lệ hộ nghèo cao

2

(20,57%). Tuy nhiên, với sự nỗ lực của đồng bào các dân tộc trong tỉnh và sự

vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đến hết năm 2019 đã có 101 xã được công

nhận đạt chuẩn nông thôn mới; 3/9 đơn vị cấp huyện hoàn thành nhiệm vụ xây

dựng nông thôn mới.

Trong những năm qua, đi đôi với việc phấn đấu hoàn thành Chương trình

Mục tiêu Quốc gia xây dựng NTM, tỉnh Thái Nguyên đang đẩy mạnh xây dựng

mô hình xã NTMKM, thôn xóm NTMKM và hộ gia đình NTM. Tỉnh là một

trong những địa phương ban hành sớm Bộ tiêu chí về xã NTMKM, xóm

NTMKM và hộ gia đình nông thôn (theo Quyết định số 1164/QĐ-UBND ngày

15/05/2017) nhằm đẩy mạnh hơn nữa công cuộc xây dựng NTM của tỉnh. Sau

khi các sở, ngành, địa phương liên quan tiến hành rà soát kết quả thực hiện các

chỉ tiêu, tiêu chí và khả năng phấn đấu xây dựng NTMKM theo Bộ tiêu chí trên

địa bàn giai đoạn 2017 - 2020; để phong trào thi đua xây dựng NTM là quá

trình thường xuyên, liên tục, hướng tới mục tiêu phát triển nông thôn bền vững,

UBND tỉnh Thái Nguyên đã quyết định thực hiện thí điểm xây dựng 09 xã

NTMKM tại 09 huyện, thành phố, thị xã. Từ thực tế triển khai tại các địa

phương này sẽ tiến hành tổng kết, rút kinh nghiệm, nhân rộng mô hình xây

dựng NTMKM trên địa bàn toàn tỉnh. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện,

theo Báo cáo số 31/BC-VPĐP, ngày 28/8/2017 của Văn phòng Điều phối xây

dựng Nông thôn mới về thực trạng và kế hoạch nâng cao chất lượng tiêu chí

của 09 xã xây dựng xã “nông thôn mới kiểu mẫu” thì bên cạnh những thuận

lợi, việc triển khai chương trình xây dựng NTMKM tại các địa phương trên

cũng gặp nhiều khó khăn như: một số tiêu chí có yêu cầu rất cao; nguồn kinh

phí còn hạn chế; sự phối hợp giữa các cấp, ngành, địa phương chưa được

thường xuyên; còn một bộ phận cán bộ, nhân dân chưa nhận thức đầy đủ về

mục đích, ý nghĩa của việc xây dựng NTMKM cho nên vẫn còn tư tưởng trông

chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Vì vậy, tính đền hết năm 2019, toàn tỉnh mới

có 01 xã nào đạt chuẩn NTMKM. Xuất phát từ thực tiễn trên, tác giả đã quyết

3

định lựa chọn vấn đề “Đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu tại tỉnh

Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Đề tài thực hiện nhằm đưa ra một số giải pháp chủ yếu góp phần nhân

rộng mô hình NTMKM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTMKM.

- Đánh giá thực trạng quá trình xây dựng NTMKM tại 9 xã được

UBND tỉnh lựa chọn làm thí điểm trên địa bàn tỉnh trong thời gian qua.

- Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình xây dựng NTMKM

tại tỉnh Thái Nguyên.

- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu đẩy mạnh quá trình xây dựng

NTMKM tại tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình xây dựng NTMKM của

tỉnh Thái Nguyên tại 9 xã được UBND tỉnh lựa chọn làm thí điểm giai đoạn

2017 - 2019.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi không gian: Nghiên cứu trên phạm vi 9 xã được UBND tỉnh

lựa chọn làm thí điểm xây dựng NTMKM.

- Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu tình hình xây dựng NTMKM tại

tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2017 - 2019.

- Phạm vi về nội dung: Nội dung đề tài đặt trọng tâm vào những vấn đề

chính là cơ chế, chính sách, cách thức thực thi và kết quả thực hiện trong thời

gian qua về xây dựng NTMKM theo bộ tiêu chí của tỉnh đã ban hành.

4. Đóng góp của đề tài