Dạy học thơ Nguyễn Bính cho học sinh vùng cao theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HOÀNG THANH GIANG

DẠY HỌC THƠ NGUYỄN BÍNH

CHO HỌC SINH VÙNG CAO THEO HƢỚNG TÍCH CỰC HÓA

HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HOÀNG THANH GIANG

DẠY HỌC THƠ NGUYỄN BÍNH

CHO HỌC SINH VÙNG CAO THEO HƢỚNG TÍCH CỰC HÓA

HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Văn và Tiếng Việt

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN GIA CẦU

Thái Nguyên, năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tác giả đề tài xin chân thành cảm ơn TS Nguyễn Gia Cầu đã trực tiếp hướng

dẫn về khoa học và giúp đỡ tận tình trong suốt quá trình tác giả nghiên cứu, hoàn

thành đề tài.

Xin chân thành cảm ơn đến Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm Thái

Nguyên, Ban Chủ nhiệm khoa Ngữ văn, Khoa sau Đại học, các thầy giáo, cô giáo

Bộ môn phương pháp, Khoa Ngữ văn đã động viên, chỉ dẫn, đóng góp ý kiến và tạo

những điều kiện thuận lợi.

Nhân dịp này, xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Ban Giám hiệu trường phổ

thông Vùng Cao Việt Bắc và các đồng nghiệp trong tổ bộ môn Ngữ văn và các

phòng, ban của trường đã tạo những điều kiện hết sức thuận lợi, luôn khích lệ và

động viên tác giả.

Cuối cùng, tác giả xin cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè đã động viện,

giúp đỡ tác giả rất nhiều trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2011

Hoàng Thanh Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài

liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung

thực và chƣa đƣợc công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Hoàng Thanh Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cảm ơn

Lời cam đoan

Mục lục..........................................................................................................................i

Danh mục các ký hiêu, các chữ viết tắt.......................................................................iii

PHẦN MỞ ĐẦU.........................................................................................................1

PHẦN NỘI DUNG.....................................................................................................8

Chƣơng I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI................8

1.1. Cơ sở lý luận .....................................................................................................8

1.1.1. Phong trào Thơ mới trong nền Văn học hiện đại Việt Nam .....................8

1.1.2. Nhà thơ Nguyễn Bính và thơ Nguyễn Bính trong phong trào Thơ mới........14

1.1.3. Vấn đề tích cực hóa hoạt động học tập của HS trong phƣơng pháp

dạy học Ngữ văn................................................................................................29

1.2. Cơ sở thực tiễn................................................................................................34

1.2.1. Đặc điểm tiếp nhận văn học của học sinh miền núi................................34

1.2.2. Ảnh hƣởng của thói quen và thị hiếu thẩm mỹ của ngƣời miền núi đối

với việc tiếp nhận văn chƣơng...........................................................................35

1.2.3. Năng lực tri giác ngôn ngữ tác phẩm văn học.........................................37

1.2.4. Năng lực tái hiện hình tƣợng của học sinh THPT miền núi....................37

1.2.5. Năng lực liên tƣởng trong tiếp nhận văn học của học sinh THPT miền núi....39

1.2.6. Năng lực khái quát hóa chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm.....................39

1.3. Học sinh Vùng cao với thơ Nguyễn Bính.......................................................43

1.3.1. Tình cảm của học sinh Vùng cao với thơ Nguyễn Bính .........................44

1.3.2. Khả năng phát hiện chủ thể trữ tình trong bài thơ...................................46

1.3.3. Khả năng liên tƣởng của HS Vùng caoViệt Bắc khi đọc bài thơ

“Tƣơng tƣ”.........................................................................................................48

1.3.4. Những khoảng cách trong tiếp nhận văn bản bài thơ “Tƣơng tƣ” của

học sinh Vùng cao các tỉnh miền núi phía Bắc .................................................49

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

Chƣơng II. NHỮNG BIỆN PHÁP RÚT NGẮN KHOẢNG CÁCH TRONG

TIẾP NHẬN THƠ NGUYỄN BÍNH CỦA HỌC SINH VÙNG CAO VÀ

TÍCH CỰC HÓA HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH..........................53

2.1. Những biện pháp rút ngắn khoảng cách trong tiếp nhận thơ Nguyễn Bính ...53

2.1.1. Biện pháp thứ nhất: Rút ngắn khoảng cách về ngôn ngữ trong tiếp

nhận thơ Nguyễn Bính:......................................................................................54

2.1.2. Biện pháp thứ hai: Trang bị kiến thức văn hóa làng quê miền xuôi

trong thơ Nguyễn Bính cho HS miền núi..........................................................58

2.2. Đƣa HS Vùng cao đến với thơ Nguyễn Bính theo hƣớng tích cực hóa hoạt

động học tập của HS. .............................................................................................65

2.2.1. Đƣa HS Vùng cao bƣớc đầu đến với thơ Nguyễn Bính ..........................65

2.2.2. Thâm nhập vào thơ Nguyễn Bính ...........................................................66

2.2.3. Tiếp tục đến với thơ Nguyễn Bính sau giờ học.......................................68

2.2.4 Nêu vấn đề và tổ chức cho HS trao đổi, thảo luận theo hình thức hoạt

động nhóm.........................................................................................................67

2.2.5. Hoạt động ngoại khóa văn học về thơ Nguyễn Bính ..............................68

Chƣơng III. THIẾT KẾ BÀI HỌC THỂ NGHIỆM.............................................72

3.1. Định hƣớng dạy học........................................................................................72

3.2. Tiến trình dạy học ...........................................................................................72

PHẦN KẾT LUẬN...................................................................................................84

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................86

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

GV Giáo viên

THPT Trung học phổ thông

SGK Sách giáo khoa

TTC Tính tích cực

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

- Nguyễn Bính là nhà thơ lớn, một cây bút lớn của thơ ca lãng mạn Việt Nam

thời kì 1932- 1945. Tiếng thơ của ông góp vào thi đàn “Thơ mới” một phong cách

riêng, một cái hay, cái đẹp riêng, có sức hấp dẫn lôi cuốn đối với ngƣời đọc.

Nét riêng ấy rất dễ nhận thấy, đó chính là thơ Nguyễn Bính mang vẻ đẹp của

hồn quê đất nƣớc ngày xƣa. Cảnh sắc và bóng dáng con ngƣời trong thơ ông đều

thấm đƣợm tình quê, duyên quê và phảng phất hồn xƣa của đất nƣớc. Sau này

Nguyễn Bính cũng đem đƣợc và thơ mình hơi thở của cách mạng và khánh chiến.

Theo với thời gian, Nguyễn Bính cũng đƣợc đánh giá cao. Ông có vị trí xứng đáng

trong nền thơ hiện đại Việt Nam. Bởi vậy không thể không đƣa thế hê trẻ đến với

những vần thơ đậm chất chân quê của Nguyễn Bính. Đến với thơ Nguyễn Bính, thế

hệ trẻ sẽ đến với “hồn xƣa của đất nƣớc”, trong cảnh sắc của làng quê một thời

thanh bình yên ả, đến với những con ngƣời ở làng quê nhân hậu, chất phát, đến với

những sinh hoạt văn hoá truyền thống ở những làng quê Việt Nam xa xƣa. Những

nét độc đáo đó của thơ ông có thể đem đến cho thế hệ trẻ những rung động mới mẻ

và tình yêu quê hƣơng đất nƣớc.

Liệu bạn đọc - học sinh ngày nay đến với thơ Nguyễn Bính có cảm và hiểu

đƣợc cái hay của thơ ông không? Tình cảm, thái độ và khả năng tiếp nhận của thế

hệ trẻ ngày nay đến với thơ Nguyễn Bính nhƣ thế nào? Thơ Nguyễn Bính có khả

năng tác động tới nhận thức, cảm xúc và suy nghĩ của họ ra sao?

Đó là những vấn đề đang đƣợc đặt ra trong dạy học Ngữ Văn trong trƣờng

THPT hiện nay. Chính những vấn đề đó đã thôi thúc chúng tôi lựa chọn đề tài này.

- Chúng tôi đang trực tiếp dạy môn Ngữ Văn ở một trƣờng rất đặc thù - trƣờng

học sinh vùng núi cao Việt Bắc. Học sinh vùng núi cao có những nét riêng trong

cảm thụ văn chƣơng.

Vậy đƣa học sinh vùng cao với những nét riêng trong cảm thụ văn chƣơng,

rất đậm chất miền xuôi nhƣ thế nào để có hiệu quả?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Đó là vấn đề có tính thời sự nóng hổi đối với những ngƣời dạy ngữ văn ở

những trƣờng học sinh vùng núi cao nhƣ chúng tôi. Bao nhiêu băn khoăn, trăn trở

của ngƣời thầy dạy văn đang mong chờ đƣợc giải quyết. Do vậy chúng tôi mạnh

dạn chọn đề tài này.

2. Lịch sử vấn đề.

2.1. Tình hình nghiên cứu tính tích cực học tập:

Tƣ tƣởng về tính tích cực học tập của ngƣời học đã có từ rất lâu. Ngay từ

thời cổ đại, các nhà sƣ phạm lỗi lạc đã đề cập đến tầm quan trọng của vấn đề và đã

bàn nhiều đến biện pháp phát huy TTC của ngƣời học.

- Ở phƣơng Tây, nhà triết học Hy Lạp Xô-crát đã đề ra phƣơng pháp phát

kiến Ơristic. Với phƣơng pháp này ngƣời thầy giáo dẫn dắt, gợi mở để học sinh tìm

chân lý, hình thành tính tự lực và phát huy tính trí lực của họ.

- Ở phƣơng Đông, Khổng Tử rất coi trọng mặt suy nghĩ của học sinh. Tƣ Mã

Thiên viết sử ký đã nhận xét về Khổng Tử:” Khi ngƣời ta chƣa cảm thấy tức tối

muốn biết thì Khổng Tử chƣa giảng. Khi nêu một góc mà ngƣời ta chƣa thấy ba góc

kia thì Phu Tử chƣa dạy”.

Đầu TK XVII A. Kômenxki nhà giáo dục Tiệp Khắc trong tác phẩm”Lý

luận dạy học vĩ đại” của mình đã nêu tính tự giác, TTC với tƣ cách là một trong

những nguyên tắc dạy học quan trọng và cơ bản nhất. Đầu thế kỷ XIX, trong tác

phẩm của mình, nhà giáo dục học Nga Usinxki đã nhiều lần khẳng định tầm quan

trọng của TTC và độc lập trong quá trình học tập của học sinh.

Đến nay, vấn đề phát huy TTC học tập ngày càng đƣợc quan tâm hơn, nội

dung nghiên cứu ngày càng sâu sắc hơn, các công trình nghiên cứu về vấn đề này

gắn với tên tuổi của các nhà tâm lý học và giáo dục học nhƣ Aritstova, M.A

Danhinop, B.P Exipop,...Đáng chú ý là các công trình:

I.F Kharlamop viết:” Việc nghiên cứu khoa học giáo dục làm sáng tỏ những

vấn đề có liên quan tới việc cải tiến hoạt động nhận thức và nâng cao TTC trí tuệ

của học sinh là trung tâm chú ý của các nhà nghiên cứu giáo dục và giáo viên”

I.Ia.lecne viết: “Các đại biểu của nền giáo dục mới từ những năm 70 của thế

kỷ XX đã nêu phƣơng pháp tìm tòi phát kiến Ơrĩtic ”.