Dạy học theo chủ đề một số kiến thức phần " Dòng điện trong các môi trường" ( Vật lý 11) theo hướng phát huy năng lực tự học cho học sinh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ PHƯỢNG

DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN

“DÒNG ĐIỆN TRONG CÁC MÔI TRƯỜNG” (VẬT LÍ 11)

THEO HƯỚNG PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC

CHO HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ PHƯỢNG

DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN

“DÒNG ĐIỆN TRONG CÁC MÔI TRƯỜNG” (VẬT LÍ 11)

THEO HƯỚNG PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC

CHO HỌC SINH

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp giảng dạy Vật lý

Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS VŨ THỊ KIM LIÊN

THÁI NGUYÊN - 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố trong

một công trình nào khác.

Thái nguyên, tháng 4 năm 2016

Tác giả

Nguyễn Thị Phượng

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô hướng dẫn PGS. TS Vũ Thị Kim Liên

đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Trong thời gian thực hiện luận văn

cô luôn tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, động viên giúp tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa sau đại học, khoa Vật lí, các

thầy cô giáo giảng dạy, trường ĐHSP - ĐHTN đã tận tình giảng dạy, và nhiệt tình

đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu khoa học để tôi có

thể hoàn thành khoá học.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo của ba trường Văn

hoá I - Bộ Công an, THPT Gang Thép - Thái Nguyên, THPT Chu Văn An - Thái

Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn này.

Thái nguyên, tháng 4 năm 2016

Tác giả

Nguyễn Thị Phượng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN......................................................... iv

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ.......................................................... vi

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.......................................................................... 3

4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 4

6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4

7. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 4

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO

CHỦ ĐỀ NHẰM PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH............. 5

1.1. Sự thay đổi cách tiếp cận mục tiêu dạy học trong nhà trường phổ thông ............. 5

1.1.1. Mục tiêu giáo dục phổ thông từ những năm 80 trở về trước .............................. 5

1.1.2. Mục tiêu giáo dục phổ thông từ những năm 90 đến nay .................................... 6

1.1.3. Mục tiêu giáo dục môn Vật lý ở nước ta hiện nay.............................................. 6

1.1.4. Cách tiếp cận mục tiêu dạy học theo hướng hiện đại ......................................... 7

1.2. Tổng quan về dạy học theo chủ đề ........................................................................ 9

1.2.1. Thế nào là dạy học theo chủ đề .......................................................................... 9

1.2.2. Mục tiêu của dạy học theo chủ đề ...................................................................... 9

1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo chủ đề ................................................................... 11

1.2.4. Các giai đoạn tổ chức dạy học theo chủ đề ...................................................... 11

1.2.5. Vai trò của giáo viên và học sinh...................................................................... 13

1.2.6. Sự khác biệt của dạy học theo quan niệm truyền thống và dạy học theo

chủ đề ............................................................................................................... 14

iv

1.3. Năng lực tự học của học sinh............................................................................... 19

1.3.1. Năng lực tự học là gì......................................................................................... 19

1.3.2. Vai trò của năng lực tự học............................................................................... 21

1.3.3. Các biểu hiện của năng lực tự học của học sinh trong học tập bộ môn vật lý......... 22

1.3.4. Kiểm tra, đánh giá năng lực tự học của học sinh.............................................. 22

1.3.5. Các biện pháp phát huy năng lực tự học của học sinh...................................... 23

1.4. Thực trạng về dạy học theo chủ đề môn Vật lý và phần “Dòng điện trong

các môi trường” ở một số trường THPT hiện nay ............................................. 23

1.4.1. Mục đích điều tra .............................................................................................. 23

1.4.2. Phương pháp, nội dung điều tra........................................................................ 24

1.4.3. Kết quả điều tra................................................................................................. 24

Kết luận chương I ....................................................................................................... 33

Chương 2: XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ MỘT

SỐ KIẾN THỨC CHƯƠNG “DÒNG ĐIỆN TRONG CÁC MÔI

TRƯỜNG” NHẰM PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH....... 35

2.1. Vị trí, cấu trúc, vai trò kiến thức và các mục tiêu dạy học chương “Dòng

điện trong các môi trường” trong chương trình vật lý THPT.......................... 35

2.1.1. Vị trí cấu trúc và vai trò kiến thức chương “Dòng điện trong các môi

trường” trong chương trình vật lý THPT......................................................... 35

2.1.2. Mục tiêu dạy học và chuẩn kiến thức, kỹ năng chương “Dòng điện trong

các môi trường” ............................................................................................... 36

2.1.3. Những khó khăn thường gặp khi dạy chương “Dòng điện trong các môi trường”......... 37

2.2. Lựa chọn và xây dựng chủ đề .............................................................................. 38

2.2.1. Định hướng chung ............................................................................................ 38

2.2.2. Xây dựng các chủ đề......................................................................................... 40

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................... 62

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm............................................... 62

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm................................................................. 62

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ................................................................ 62

3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm. .................................................... 62

v

3.2.1. Đối tượng của thực nghiệm sư phạm................................................................ 62

3.2.2. Khống chế những ảnh hưởng tới kết quả thực nghiệm sư phạm...................... 63

3.2.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm........................................................................ 63

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................... 64

3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................................. 65

3.4.1. Căn cứ để đánh giá............................................................................................ 65

3.4.2. Nhận xét về các tiết học.................................................................................... 66

3.4.3. Đánh giá, xếp loại ............................................................................................. 66

3. 5. Các giai đoạn thực nghiệm sư phạm................................................................... 67

3.5.1. Công tác chuẩn bị cho thực nghiệm sư phạm................................................... 67

3.5.2. Kết quả và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................... 67

3.6. Đánh giá chung về TNSP .................................................................................... 76

Kết luận chương 3....................................................................................................... 78

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ....................................................................................... 79

1. Kết luận................................................................................................................... 79

2. Đề nghị.................................................................................................................... 79

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 80

PHỤ LỤC.......................................................................................................................

iv

NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

DH dạy học

GD Giáo dục

GV Giáo viên

HS Học sinh

PHT Phiếu học tập

PP Phương pháp

PPDH Phương pháp dạy học

SGK Sách giáo khoa

TC Tích cực

TH Tự học

THPT Trung học phổ thông.

T/N Thí nghiệm

TN Thực nghiệm

ĐC Đối chứng

TNSP Thực nghiệm sư phạm

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Các thành tố cơ bản của các cách tiếp cận mục tiêu môn học ......................8

Bảng 1.2: Sử dụng sách phục vụ cho việc giảng dạy của giáo viên............................24

Bảng 1.3: Sử dụng sách phục vụ cho học tập của học sinh.........................................25

Bảng 1.4: Phương pháp dạy học của giáo viên............................................................26

Bảng 1.5: Mục đích, động cơ, hứng thú và cách thức học môn vật lí của HS ............27

Bảng 1.6: Khả năng nhận thức, mức độ tính tích cực, tự lực của học sinh .................27

Bảng 3.1: Chất lượng học tập, đặc điểm HS lớp thực nghiệm và đối chứng ..............63

Bảng 3.2: Thống kê biểu hiện tinh thần tự học của HS...............................................69

Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra lần 1 .................................................................................69

Bảng 3.4: Xếp loại kiểm tra lần 1 ................................................................................70

Bảng 3.5: Phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1 ...................................................70

Bảng 3.6: Kết quả kiểm tra lần 2 .................................................................................71

Bảng 3.7: Xếp loại kiểm tra lần 2 ................................................................................72

Bảng 3.8: Phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 2 ...................................................72

Bảng 3.9: Kết quả kiểm tra lần 3 .................................................................................73

Bảng 3.10: Xếp loại kiểm tra lần 3 ..............................................................................74

Bảng 3.11: Phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 3 .................................................74

Bảng 3.12: Tổng hợp các thông số thống kê qua ba bài kiểm tra TNSP.....................76

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ

Hình 2.1. Sơ đồ nội dung chương “Dòng điện trong các môi trường” theo 3 chủ đề ....... 40

Hình 2.2. Sơ đồ nội dung chủ đề 1 ............................................................................. 41

Hình 2.3. Sơ đồ nội dung chủ đề 2 ............................................................................. 47

Hình 2.4. Sơ đồ nội dung chủ đề 3 ............................................................................. 54

Biểu đồ 3.1: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 1 .............................................................. 70

Biểu đồ 3.2: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 2 .............................................................. 72

Biểu đồ 3.3: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 3 .............................................................. 74

Đồ thị 3.1: Đồ thị đường phân bố tần suất lần 1......................................................... 71

Đồ thị 3.2: Đồ thị đường phân bố tần suất lần 2......................................................... 73

Đồ thị 3.3: Đồ thị đường phân bố tần suất lần 3......................................................... 75

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 Khoá XI về đổi mới căn bản,

toàn diện giáo dục và đào tạo,giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước

chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người

học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm

học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải

thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một

chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành

năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng

về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết

vấn đề, coi trọng cả kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra đánh giá trong quá

trình học tập để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động

dạy học và giáo dục.

Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực nay còn gọi là dạy học

định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày

nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hướng phát triển năng lực

nhằm mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất, nhân cách, chú trọng năng lực vận

dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực

giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình này nhấn mạnh

vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức.

Khác với chương trình định hướng nội dung, chương trình dạy học định hướng

phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản

phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Việc quản lý chất lượng dạy học chuyển từ

việc điều khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”, tức là kết quả học tập của học

sinh. [14]

Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực không quy định những nội

dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình

giáo dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung,

phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được

mục tiêu dạy học tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn. Trong chương trình định

hướng phát triển năng lực, mục tiêu học tập, tức là kết quả học tập mong muốn

thường được mô tả thông qua hệ thống các năng lực (Competency). Kết quả học tập

mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được.Học sinh cần đạt

được những kết quả yêu cầu đã quy định trong chương trình. Việc đưa ra các chuẩn