Dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––

NGUYỄN HỒNG TUYẾT QUÂN

DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––

NGUYỄN HỒNG TUYẾT QUÂN

DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN

Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị

Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN THỊ LAN

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn

khoa học của TS. Trần Thị Lan - giảng viên khoa giáo dục chính trị - trường Đại học

Sư phạm - Đại Học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận

văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi

thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Hồng Tuyết Quân

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thiện và được phép bảo vệ luận văn tôi đã nhận được sự quan tâm

giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị.

Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:

- Giảng viên hướng dẫn Tiến sĩ: Trần Thị Lan - người đã dành nhiều thời

gian quý báu để hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp chúng tôi có định hướng đúng

trong suốt thời gian thực hiện luận văn.

- Thầy, cô phản biện - những người đã góp ý chân thành, thẳng thắn để chúng

tôi hoàn thành luận văn tốt hơn.

- Các thầy, cô giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học lý

luận chính trị - đã giúp chúng tôi có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn.

- Trường THPT Bắc Kạn, trường THPT Chuyên, trường THPT Nội trú đã giúp

đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm.

- Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, những người trong

gia đình luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp tôi hoàn thành

luận văn.

Bắc Kạn, tháng 4 năm 2018

Nguyễn Hồng Tuyết Quân

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ................................................................................................................. i

Lời cảm ơn .................................................................................................................... ii

Mục lục ........................................................................................................................iii

Danh mục các chữ viết tắt............................................................................................ iv

Danh mục các bảng....................................................................................................... v

Danh mục các biểu đồ.................................................................................................. vi

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...............................................................................3

4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu...................................................................4

6. Đóng góp của đề tài.....................................................................................................4

7. Kết cấu của đề tài........................................................................................................4

NỘI DUNG....................................................................................................................5

Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO TÌNH

HUỐNG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC

TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN................................5

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu........................................................................................5

1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài..............................................................5

1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước ..............................................................6

1.2. Cơ sở lí luận của việc dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương

trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông.................................................................8

1.2.1. Khái niệm tình huống và dạy học theo tình huống.................................................8

1.2.2. Mục tiêu dạy học và nội dung chương trình Giáo dục công dân lớp 10 .........12

1.2.3. Vai trò của dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình

lớp 10 ...........................................................................................................................17

1.3. Cơ sở thực tiễn của việc dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân

chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh

Bắc Kạn........................................................................................................................22

1.3.1. Đặc điểm của các trường THPT ở thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn ..................22

iv

1.3.2. Thực trạng dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình

lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn..................25

Kết luận chương 1.........................................................................................................30

Chương 2: ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG

MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH

BẮC KẠN ...................................................................................................................31

2.1. Một số nguyên tắc cần đảm bảo trong dạy học theo tình huống môn Giáo dục

công dân chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn,

tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................................31

2.2. Quy trình dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình lớp

10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn..................34

2.2.1. Lập kế hoạch dạy học theo tình huống.................................................................34

2.2.2. Xác định nội dung dạy học ..................................................................................35

2.2.3. Thiết kế bài giảng................................................................................................35

2.2.4. Thực hiện dạy học trên lớp ..................................................................................36

2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ..................................................38

2.3. Những điều kiện cần thiết để dạy học theo tình huống môn Giáo dục công

dân chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn,

tỉnh Bắc Kạn ................................................................................................................42

2.3.1. Điều kiện đối với giáo viên..................................................................................42

2.3.2. Điều kiện đối với học sinh...................................................................................44

2.3.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý........................................................................45

2.3.4. Điều kiện về cơ sở vật chất..................................................................................46

Kết luận chương 2.........................................................................................................47

Chương 3: THỰC NGHIỆM DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG MÔN GIÁO

DỤC CÔNG DÂN CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN ......................48

3.1. Kế hoạch thực nghiệm............................................................................................48

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm ..................................................................................48

3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm .......................................................................................48

3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng ...................................49

3.2. Nội dung thực nghiệm............................................................................................49

v

3.2.1. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm.........................................................49

3.2.2. Thiết kế giáo án thực nghiệm...............................................................................50

3.2.3. Tiến hành dạy thực nghiệm ...............................................................................78

3.2.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ..................................................79

3.3. Kết quả thực nghiệm ..............................................................................................80

3.3.1. Khảo sát trình độ ban đầu của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ........................80

3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả sau thực nghiệm........................................................81

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................................91

TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................................93

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐC : Đối chứng

GDCD : Giáo dục công dân

GDPT : Giáo dục phổ thông

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

PTDT : Phổ thông dân tộc

THPT : Trung học phổ thông

TN : Thực nghiệm

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Quy mô học sinh ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Kạn,

tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2013 - 2018...........................................................23

Bảng 1.2. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2017- 2018 của học sinh khối 10 các

trường THPT thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn .......................................23

Bảng 1.3. Mức độ vận dụng tình huống và các phương pháp dạy học khác ...................25

Bảng 1.4. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi dạy học theo tình huống môn

GDCD chương trình lớp 10 .........................................................................27

Bảng 1.5. Thái độ học tập môn GDCD của học sinh .....................................................29

Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng ở trường THPT Bắc Kạn .................................................................80

Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng ở trường PTDT Nội trú tỉnh Bắc Kạn .............................................80

Bảng 3.3. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng ở trường THPT Chuyên Bắc Kạn....................................................81

Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của học sinh..........................................................81

Bảng 3.5. Thái độ học tập của học sinh đối với giờ học dạy học theo tình huống...........83

Bảng 3.6. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường

THPT Chuyên.............................................................................................86

Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT thành phố Bắc Kạn ..........87

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Mức độ hứng thú học tập của học sinh với bài dạy theo tình huống...........82

Biểu đồ 3.2. So sánh mức độ hứng thù học tập của học sinh ở lớp đối chứng và

thực nghiệm................................................................................................82

Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra một tiết ở trường THPT Bắc Kạn................................85

Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra một tiết ở trường THPT Nội trú Bắc Kạn ...................86

Biểu đồ 3.5. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT trên địa bàn

thành phố Bắc Kạn .....................................................................................87

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh quốc tế được đặc trưng bởi xã hội

tri thức và toàn cầu hoá đã và đang đặt ra những yêu cầu đối với người lao động,

đồng thời cũng đặt ra yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn

nhân lực. Giáo dục cần đào tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đáp ứng được những

đòi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt là năng lực hành động, tính

tích cực, chủ động, sáng tạo, năng lực giải quyết những vấn đề đặt ra trong thực tiễn

xã hội.

Để đáp ứng được những yêu cầu đó, đòi hỏi các cấp học, các ngành học phải

đổi mới về nội dung chương trình, mục tiêu và phương pháp dạy học theo tư tưởng

chủ đạo “lấy người học làm trung tâm”. Trong phương pháp tổ chức, người học – đối

tượng của hoạt động “ dạy”, đồng thời là chủ thể của hoạt động “ học” được cuốn hút

vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám

phá những điều mình chưa rõ, chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được

giáo viên sắp đặt. Theo đó, Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Quyết

định số 16/2006/QĐ- BGDĐT ngày 5/6/2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo

đã nhấn mạnh: “ Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh;

phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng học sinh, điều kiện của từng lớp

học; bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn luyện kĩ năng

vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và

trách nhiệm học tập cho học sinh”.

Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về

đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá,

hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội

nhập quốc tế khẳng định: "Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến

thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học".

Để đạt được mục tiêu giáo dục toàn diện, việc đổi mới phương pháp dạy học

các môn khoa học nói chung và môn Giáo dục công dân nói riêng là một tất yếu

khách quan. Đổi mới phương pháp dạy học là thay đổi lối dạy học truyền thụ một

chiều sang phương pháp dạy học tích cực, dạy học thay vì lấy “Dạy” làm trung tâm

sang lấy “Học” làm trung tâm nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng