Dạy học chủ đề "Sinh sản ở thực vật" góp phần phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng cho học sinh ở trường trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––––

HOÀNG ANH TÚ

DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “SINH SẢN Ở THỰC VẬT”

GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

VẬN DỤNG KIẾN THỨC, KỸ NĂNG CHO HỌC SINH

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––––

HOÀNG ANH TÚ

DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “SINH SẢN Ở THỰC VẬT”

GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

VẬN DỤNG KIẾN THỨC, KỸ NĂNG CHO HỌC SINH

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Ngành: LL&PPDH bộ môn Sinh học

Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Thị Hồng Tú

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn

của TS. Phạm Thị Hồng Tú. Các tài liệu trích dẫn trong luận văn đều có nguồn gốc rõ

ràng. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công

bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Hoàng Anh Tú

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Phạm Thị Hồng Tú đã tận tình giúp đỡ và

hướng dẫn tôi để thực hiện đề tài nghiên cứu, hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học, Ban chủ

nhiệm khoa và các Thầy, Cô giáo trong khoa Sinh học, trường Đại học Sư phạm - Đại

học Thái Nguyên đã giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và các Thầy, Cô giáo bộ môn Sinh

học trường THPT Văn Lãng - Tỉnh Lạng Sơn đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho

tôi trong quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và người

thân đã luôn giúp đỡ và tạo điều kiện để hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Hoàng Anh Tú

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các chữ viết tắt.............................................................................................vi

Danh mục các bảng......................................................................................................vii

Danh mục các hình .................................................................................................... viii

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................................2

3. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................................2

4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................2

5. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu ........................................................2

6. Giới hạn nghiên cứu...................................................................................................3

7. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................3

8. Các PP nghiên cứu.....................................................................................................3

9. Cấu trúc của luận văn.................................................................................................3

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI..............................4

1.1. Cơ sở lý luận...........................................................................................................4

1.1.1. Năng lực...............................................................................................................4

1.1.2. Năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng ................................................................9

1.1.3. Chủ đề và dạy học theo chủ đề ..........................................................................12

1.1.4. Lịch sử về vấn đề nghiên cứu ............................................................................15

1.2. Cơ sở thực tiễn......................................................................................................17

1.2.1. Mục đích của khảo sát .......................................................................................17

1.2.2. Đối tượng, địa bàn khảo sát .................................................................................17

1.2.3. PP khảo sát.........................................................................................................17

1.2.4. Kết quả khảo sát.................................................................................................17

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................21

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chương 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “SINH SẢN Ở

THỰC VẬT” NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC,

KỸ NĂNG CHO HS THPT ......................................................................................22

2.1.Phân tích đặc điểm nội dung của chủ đề “Sinh sản ở thực vật”…………………22

2.2. Một số biện pháp phát triển NL VDKT, KN vào thực tiễn trong dạy học chủ

đề “Sinh sản ở thực vật” ..............................................................................................23

2.2.1. Sử dụng hệ thống câu hỏi định hướng HS giải thích vấn đề thực tiễn ..............23

2.2.2. Sử dụng BTTH phát triển NL VDKT, KN GQVĐ thực tiễn ............................23

2.2.3. Tổ chức HĐTN thực tiễn nhằm phát triển NL VDKT, KN...............................25

2.3. Tổ chức dạy học chủ đề theo hướng phát triển NL VDKT, KN cho HS ở trường

THPT ...........................................................................................................................34

2.3.1. Nguyên tắc tổ chức dạy học chủ đề theo hướng phát triển NL VDKT, KN

cho HS ở trường THPT................................................................................................34

2.3.2. Quy trình tổ chức dạy học chủ đề theo hướng phát triển NL VDKT, KN cho

HS ở trường THPT ......................................................................................................35

2.3.3. Vận dụng quy trình tổ chức DH chủ đề “Sinh sản ở thực vật” theo hướng

phát triển NL VDKT, KN cho HS THPT....................................................................37

2.4. Đánh giá NL VDKT, KN của HS.........................................................................40

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................43

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................................44

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ...........................................................................44

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm...........................................................................44

3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm............................................................................44

3.3.1. Chọn đối tượng và trường THPT TN ................................................................44

3.3.2. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm...................................................................45

3.3.3. Bố trí TN............................................................................................................45

3.3.4. Thiết kế đề kiểm tra ...........................................................................................45

3.3.5. Tiến trình thực nghiệm sư phạm........................................................................48

3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm ..............................................................................49

3.4.1. Kết quả đánh giá về kiến thức ...........................................................................49

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3.4.2. Kết quả đánh giá NL VDKT, KN......................................................................57

3.4.3. Đánh giá kết quả HĐTN thực tiễn.....................................................................58

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................61

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................62

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN .......................... ......64

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................65

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

BTTH Bài tập tình huống

DH Dạy học

ĐC Đối chứng

GQVĐ Giải quyết vấn đề

GV Giáo viên

HĐTN Hoạt động trải nghiệm

HS Học sinh

NLVDKTKN Năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng

PP Phương pháp

PPDH Phương pháp dạy học

THPT Trung học phổ thông

TN Thực nghiệm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Mức độ sử dụng các PP dạy học .................................................................18

Bảng 1.2. Kết quả khảo sát dạy học theo định hướng phát triển NL VDKT, KN ở

trường THPT hiện nay..............................................................................19

Bảng 1.3. Kết quả khảo sát về triển vọng tổ chức dạy học theo định hướng phát

triển năng NL VDKT, KN ở trường THPT hiện nay ...............................20

Bảng 2.1. Các biểu hiện của năng lực VDKT, KN vào thực tiễn................................41

Bảng 2.2. Tiêu chí và các mức độ đánh giá NL VDKT, KN trong dạy học chủ đề

“Sinh sản ở thực vật”................................................................................42

Bảng 3.1. Thông Tin về trường, lớp và GV tham gia TN ...........................................45

Bảng 3.2. Bảng phân phối tần số điểm kiểm tra 15 phút lần 1 của lớp TN và ĐC .....49

Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra 15 phút lần 1 của lớp TN và ĐC ..50

Bảng 3.4. Bảng tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra 15 phút lần 1 của lớp TN và ĐC........51

Bảng 3.5. Kiểm định

X

điểm kiểm tra 15 phút lần 1 của nhóm lớp TN và ĐC..........52

Bảng 3.6. Phân tích phương sai điểm kiểm tra 15 phút lần 1 của lớp TN và lớp

ĐC.............................................................................................................52

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần số điểm kiểm tra 15 phút lần 2....................................53

Bảng 3.8. Bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra 15 phút lần 2.................................53

Bảng 3.9. Bảng tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra 15 phút lần 2.................................54

Bảng 3.10. Kiểm định

X

điểm kiểm tra 15 phút lần 2 của nhóm lớp TN và ĐC........55

Bảng 3.11. Phân tích phương sai điểm kiểm tra 15 phút lần 2 của lớp TN và

lớp ĐC ......................................................................................................56

Bảng 3.12. Bảng đánh giá điểm trung bình NL VDKT, KN của lớp TN và lớp ĐC

do GV đánh giá.........................................................................................57

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Sơ đồ cấu trúc chung của năng lực.............................................................6

Hình 1.2. Mô hình 4 thành phần năng lực phù hợp với 4 trụ cột giáo dục theo

UNESCO ....................................................................................................7

Hình 2.1. Các giai đoạn tổ chức dạy học chủ đề theo hướng phát triển NL

VDKT, KN ...............................................................................................35

Hình 2.2. Quy trình thiết kế kế hoạch dạy học chủ đề theo định hướng phát

triển NL VDKT, KN cho HS THPT.........................................................36

Hình 3.1. Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm kiểm tra 15 phút lần 1 của lớp TN

và ĐC........................................................................................................50

Hình 3.2. Đồ thị đường tích lũy bài kiểm tra 15 phút của lớp TN và ĐC lần 1.......51

Hình 3.3. Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm kiểm tra 15 phút lần 2 ...........................54

Hình 3.4. Đồ thị đường tích lũy bài kiểm tra phút lần 2 giữa lớp TN và lớp ĐC ....55

Hình 3.5. Đồ thị đánh giá sự tiến bộ NL VDKT, KN của lớp TN và lớp ĐC..........58

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông

Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể kèm theo Thông tư 32/2018/Thông tư- Bộ

Giáo dục và Đào tạo được ban hành ngày 26/12/2018. “Chương trình giáo dục phổ thông

cụ thể hoá mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp HS làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận

dụng hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt đời”[7]. Thay đổi cách tiếp cận

kiến thức đối với người học, từ tiếp cận nội dung sang định hướng phát triển năng lực

của người học. Làm cho người học chủ động sáng tạo, lĩnh hội kiến thức, vận dụng

kiến thức kỹ năng, đã học vào giải quyết những vấn đề trong cuộc sống. Thông qua

việc vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào thức tiễn HS sẽ hiểu kiến thức sâu, qua

đó HS có thể lĩnh hội kiến thức một cách tốt nhất để giải quyết những vấn đề liên quan

đến thực tiễn của cuộc sống. Việc vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tiễn sẽ làm

thay đổi cách dạy của người GV và cách học của HS gắn lý thuyết với thức tiễn, học

đi đôi với hành.

1.2. Xuất phát từ vai trò NL VDKT, KN vào thực tiễn cuộc sống

Vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tiễn cuộc sống là mức độ vận dụng cao

nhất của người học vào việc lĩnh hội kiến thức. Quá trình vận dụng kiến thức, kỹ năng

giúp HS rèn luyện, củng cố, nâng cao kiến thức, kỹ năng học tập , kỹ năng sống. Việc

vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tiễn giúp gắn kết giáo dục của nhà trường với

thực tiễn đời sống của HS. Hiện nay việc dạy học phát triển NL VDKT, KN được rất

nhiều nhà trường THPT và GV quan tâm chú trọng.

1.3. Xuất phát từ thực tế dạy học phát triển NL VDKT, KN tại địa phương

Trong những năm gần đây, ở tỉnh Lạng Sơn nhiều trường THPT và GV rất chú

trọng đến việc phát triển NL VDKT, KN cho HS. Tuy nhiên việc vận dụng kiến thức,

kỹ năng chưa đạt hiệu quả cao cho HS trên địa bàn. Do nhiều nguyên nhân khác nhau

như: vận dụng kiến thức, kỹ năng GV chỉ dừng lại việc liên hệ những kiến thức đã học

gắn liền với địa phương, bài học, do điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường chưa đáp

ứng nhu cầu, thời gian giảng dạy bị áp lực.

2

1.4. Xuất phát từ đặc điểm nội dung chủ đề “Sinh sản ở thực vật” phù hợp với thực

tiễn địa phương

Lạng Sơn là tỉnh miền núi phía bắc, có nhiều cây ăn quả đặc sản nổi tiếng khắp

cả nước như : Na Chi Lăng, Đào Mẫu Sơn, Hồng Vành khuyên Văn Lãng. Đặc biệt

hiện nay một số hộ gia đình bắt đầu chuyển đổi cơ cấu cây trồng mới như : Thanh

Long, táo đại, bưởi diễm, mác ca…Vì vậy, việc phát triển NL VDKT, KN cho HS trong

dạy học chủ đề “Sinh sản ở thực vật” là phù hợp với điều kiện phát triển giống cây

trồng ở địa phương.

Xuất phát từ các lý do trên, tôi chọn đề tài: Dạy học chủ đề “Sinh sản ở thực

vật” góp phần phát triển năng lực vận dụng kiến thức kỹ năng cho học sinh ở trường

trung học phổ thông.

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Xây dựng được nội dung của chủ đề Sinh sản ở thực vật

- Xây dựng được quy trình dạy học chủ đề “Sinh sản ở thực vật” góp phần phát

triển NL VDKT, KN cho HS ở trường THPT.

- Thiết kế được kế hoạch DH và tổ chức dạy học được chủ đề “Sinh sản ở thực

vật” nhằm phát triển NL VDKT, KN cho HS ở trường THPT.

3. Câu hỏi nghiên cứu

- Vận dụng kiến thức, kỹ năng là gì? Gồm những vận dụng nào?

- Thiết kế kế hoạch dạy học và tổ chức dạy học chủ đề như thế nào để phát triển

NL VDKT, KN cho HS ở trường THPT?

- Làm thế nào để đánh giá NL VDKT, KN của HS ở trường THPT?

4. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng và thực hiện được được quy trình phù hợp trong dạy học chủ đề

“Sinh sản ở thực vật” thì sẽ nâng cao được kết quả học tập và góp phần phát triển NL

VDKT, KN cho HS ở trường THPT.

5. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Sinh học 11

Đối tượng nghiên cứu: Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Sinh sản

ở thực vật” theo hướng phát triển NL VDKT, KN cho HS ở trường THPT.