đánh giá tính dễ tổn thương do lũ gây ra trên hạ lưu lưu vực sông thạch hãn tỉnh quảng trị

1

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................5

Chƣơng 1 – TỔNG QUAN.......................................................................................6

1.1 Các khái niệm về tính dễ bị tổn thương............................................................6

1.1.1 Khái niệm chung về tính dễ tổn thương .........................................6

1.1.2 Tổn thương do lũ lụt .......................................................................8

1.2 Sự cần thiết của đánh giá tổn thương lũ............................................................9

1.3 Tổng quan về các nghiên cứu trong và ngoài nước ........................................10

1.4 Đặc điểm địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội.......................................................11

1.4.1 Đặc điểm địa lý tự nhiên...............................................................11

1.4.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội..............................................................16

1.5 Tình hình về lũ lụt và những tổn thương do lũ gây ra trong những năm gần

đây trên lưu vực sông Thạch Hãn. ........................................................................18

Chƣơng 2 - CƠ SỞ KHOA HỌC ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ BỊ TỔN THƢƠNG

DO LŨ ......................................................................................................................21

2.1 Phương pháp....................................................................................................21

2.2 Xây dựng bản đồ nguy cơ lũ ...........................................................................23

2.2.1 Giới thiệu về mô hình MIKE FLOOD..........................................23

2.2.2 Xây dựng mạng lưới thủy lực cho vùng nghiên cứu ....................24

2.2.3 Mạng thủy lực kết nối 1 chiều và 2 chiều....................................29

2.3 Hiệu chỉnh và kiểm định mô hình thủy lực kết nối 1-2 chiều.........................33

2.4 Xây dựng bản đồ nguy cơ với các tần suất 1%...............................................39

Chƣơng 3 - ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ TỔN THƢƠNG DO LŨ GÂY RA TRÊN

HẠ LƢU LƢU VỰC SÔNG THẠCH HÃN TỈNH QUẢNG TRỊ......................45

3.1 Điều tra khả năng chống chịu của cộng đồng .................................................45

3.2 Thành lập bản đồ tính dễ bị tổn thương do lũ gây ra vùng hạ lưu lưu vực sông

Bến Hải, Thạch Hãn tỉnh Quảng Trị.....................................................................51

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................58

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................60

PHỤ LỤC.................................................................................................................64

2

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1. Khu vực nghiên cứu ....................................................................................12

Hình 2: Những thiệt hại về kinh tế do lũ lụt gây ra trong những gần đây ...............18

Hình 3. Những thiệt hại về người do lũ lụt gây ra trong những năm gần đây ........19

Hình 4. Các bước xác định tính tổn thương lũ .........................................................22

5. Sơ đồ tính toán thủy lực trên 3 lưu vự ....................26

Hình 6. Mặt cắt điểm hình của sông Cam Lộ...........................................................27

Hình 7. Mặt cắt điểm hình của sông Thạch Hãn......................................................27

8. Phân chia lưu v c gia nhậ ..................28

Hình 9. Giới hạn vùng tính toán 2 chiều .................................................................29

Hình 10. Chia lưới tại khu vực nghiên cứu .............................................................30

Hình 11. Vị trí tương đối các biên trong mô hình 2 chiều ......................................31

12. Sơ 1-2 ch ........................................33

Hình 13. Quá trình mực nước tính toán và thực đo trận lũ 10/2005 .......................34

Hình 14. So sánh vết lũ tính toán và thực đo trên lưu vực sông Bến Hải với trận lũ

tháng 10/2005............................................................................................................35

Hình 15. Quá trình mực nước tính toán và thực đo trận lũ năm 1999 ....................35

Hình 16. Độ sâu ngập lụt cực đại tính toán và khảo sát trận lũ năm 1999...............37

Hình 17. So sánh diện ngập tính toán và diện ngập thống kê năm 1999 ................37

Hình 18. So sánh diện tích ngập thống kê và tính toán theo các xã năm 1999 .......38

Hình 19. Tương quan diện ngập tính toán và diện ngập thống kê năm 1999 .........38

Hình 20. Bản đồ độ sâu ngập lụt ứng với tần suất 1% .............................................39

Hình 21. Bản đồ vận tốc đỉnh lũ với tần suất 1%.....................................................40

Hình 22. Bản đồ thời gian ngập với tần suất 1%......................................................41

Hình 23. Bản đồ nguy cơ lũ với tần suất 1%............................................................43

Hình 24. Hình ảnh điều tra vết lũ tại vùng nghiên cứu ...........................................46

Hình 25. Bảng câu hỏi điều tra khả năng chống chịu lũ ..........................................47

Hình 26. Bản đồ thể hiện khả năng chống chịu của cộng đồng ...............................49

Hình 27. Bản đồ sử dụng đất tại vùng nghiên cứu ...................................................51

Hình 28. Bản đồ sự lộ diện của các đối tượng trước nguy cơ lũ..............................54

Hình 29. Bản đồ tổn thương do lũ vùng hạ lưu lưu vực sông Thạch Hãn ...............56

3

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1. Lựa chọn kết nối trong mô hình MIKE FLOOD .......................................32

Bảng 2 Kết quả thực đo và tính toán độ sâu ngập lụt cực đại lũ năm 1999 .............36

Bảng 3. Trọng số của các yếu tố tạo lên nguy cơ lũ.................................................42

Bảng 4. Định lượng hóa các phương án trả lời của phiếu điều tra ...........................48

Bảng 6. Ma trận tính toán sự lộ diện các đối tượng trước lũ....................................53

Bảng 7. Ma trận tính toán mức độ tổn thương do lũ ................................................55

4

BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT

ATNĐ Áp thấp nhiệt đới

HD Hydraulic Dynamic ( Thủy động lực)

IPCC Intergovermental Panel on Climate Change (Ban Liên chính phủ

về Biến đổi khí hậu)

ISDR International Strategy for Disaster Reduction ( Chiến lược giảm

nhẹ thiên tai quốc tê)

KTTV Khí tượng thủy văn

NAM NedbØr – AfstrØmning – Model ( Mô hình mưa – dòng chảy)

PCLB&TKCN Phòng chống lụt bão và Tìm kiếm cứu nạn

SAR Second Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần II)

Sở NN&PTNT Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

TAR Third Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần III)

TN&MT Tài nguyên và Môi trường

UNDP United Nations Depvelopment Programme ( Chương trình Phát

triển Liên hợp quốc)

UNESCO United Nations Emducation, Scientific and Cultural Organization

(Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc)

5

MỞ ĐẦU

Lũ lụt ở miền Trung, nói chung và trên lưu vực sông Thạch Hãn, nói riêng là

một trong những tai biến tự nhiên, thường xuyên đe dọa cuộc sống của người dân

và sự phát triển kinh tế xã hội trong vùng. Lũ lụt đã để lại hậu quả hết sức nặng nề,

hàng ngàn hộ dân bị ngập lụt, các công trình bị tàn phá, các hoạt động kinh tế - xã

hội bị gián đoạn...

Để tăng cường ứng phó với lũ lụt ngoài các biện pháp công trình (đê kè, hồ

chứa thượng lưu,...) thì các biện pháp phi công trình đóng vai trò rất quan trọng, mà

phần lớn trong số đó có tính dài hạn và bền vững như các biện pháp quy hoạch sử

dụng đất và bố trí dân cư, nâng cao nhận thức của người dân. Mặt khác, ứng phó

nhanh với lũ lụt bằng các biện pháp tức thời như cảnh báo, dự báo vùng ngập, di dời

và sơ tán dân cư đến khu vực an toàn,... đã tỏ ra rất hiệu quả trong việc hạn chế

những thiệt hại về người và tài sản.

Do vậy, để đánh giá được tính dễ bị tổn thương do lũ lụt gây ra đối với kinh

tế - xã hội thì hướng tiếp cận đa ngành trong công tác quản lý tổng hợp rủi ro thiên

tai là cần thiết để xây dựng các giải pháp nhằm giảm nhẹ tác hại của lũ gây ra. Đây

cũng là lý do dẫn đến sự hình thành luận văn “ Nghiên cứu tính dễ bị tổn thƣơng

do lũ lụt hạ lƣu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị”. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ

sở khoa học, thực tiễn cho các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách xác định

chiến lược phát triển bền vững và đảm bảo an ninh xã hội. Bố cục luận văn bao

gồm:

Mở đầu

Chương 1: Tổng quan

Chương 2: Cơ sở khoa học để đánh giá tính dễ tổn thương do lũ

Chương 3: Đánh giá tính dễ tổn thương do lũ gây ra hạ lưu lưu vực sông

Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị.

Kết luận

Tài liệu tham khảo

6

Chƣơng 1 – TỔNG QUAN

1.1 Các khái niệm về tính dễ bị tổn thƣơng

1.1.1 Khái niệm chung về tính dễ tổn thương

Định nghĩa được tính dễ bị tổn thương sẽ giúp ta biết được cách tốt nhất để

giảm thiểu chúng. Mục đích của việc đánh giá tính dễ bị tổn thương nhằm cung cấp

cho các nhà ra quyết định hay các bên liên quan về những lựa chọn nhằm giảm

thiểu ảnh hưởng của những mối nguy hiểm do lũ lụt [9]. Nghiên cứu tính dễ bị tổn

thương là để đưa ra những hành động chính xác có thể làm giảm thiểu thiệt hại do

thiên tai gây ra. Sự cần thiết của việc phân tích, đánh giá tính dễ bị tổn thương đã

được trình bày trong nhiều tài liệu khoa học [ 10, 13 - 16 ] với các khái niệm bao

gồm; tính dễ bị tổn thương tự nhiên, tính dễ tổn thương xã hội và những tổn thương

kinh tế.

Khái niệm về tính dễ bị tổn thương đã có nhiều thay đổi trong 20 năm qua.

Đã có nhiều hướng nghiên cứu khác nhau nhằm phân loại các thành phần, yếu tố để

đánh giá tính dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, việc sử dụng các thuật ngữ liên quan đến

tính dễ bị tổn thương giữa các ngành, lĩnh vực nghiên cứu vẫn còn nhiều tranh cãi

trong các cộng đồng, các hướng nghiên cứu khoa học khác nhau.

Trong ngành khoa học kinh tế - xã hội: Với cách tiếp cận của Ramade (1989)

[21] thì tính dễ bị tổn thương bao gồm cả con người và kinh tế - xã hội, liên quan

đến khuynh hướng hàng hóa, con người, cơ sở hạ tầng, các hoạt động bị thiệt hại,

sức đề kháng của cộng đồng, khi được giới thiệu trong một số nghiên cứu địa lý

vào những năm 1980. Nhưng nghiên cứu đó lại không đề cập đến mặt tự nhiên, mức

độ, tần suất xuất hiện của các hiện tượng thiên tai. Trong nghiên cứu gần đây trong

lĩnh vực này đã giải thích tính dễ bị tổn thương của một hệ thống địa lý, vùng lãnh

thổ là kết quả của các hoạt động, khả năng chống chịu khác nhau xã hội, bối cảnh

kinh tế và công nghệ không đồng nhất [9].

Watts and Bohle (1993) [30] đã xem xét đến bối cảnh xã hội của các mối