Đánh Giá Tính Đa Dạng Khu Hệ Thú Linh Trưởng Khu Bttn Thần Sa Phượng Hoàng Tỉnh Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHỆP

---------------------------------------

DƯƠNG ANH TUẤN

ĐÁNH GIÁ TÍNH ĐA DẠNG KHU HỆ THÚ LINH TRƯỞNG KHU

BTTN THẦN SA - PHƯỢNG HOÀNG TỈNH THÁI NGUYÊN.

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

HÀ NỘI - 2010

BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHỆP

---------------------------------------

DƯƠNG ANH TUẤN

ĐÁNH GIÁ TÍNH ĐA DẠNG KHU HỆ THÚ LINH TRƯỞNG KHU

BTTN THẦN SA - PHƯỢNG HOÀNG TỈNH THÁI NGUYÊN.

Chuyên ngành: Quản lý bảo vệ rừng và môi trường

Mã số: 60.62.68

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học

TS ĐỒNG THANH HẢI

HÀ NỘI - 2010

Công trình được hoàn thành tại:

Trường Đại Học Lâm Nghiệp Việt Nam

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỒNG THANH HẢI

Người phản biện 1: .............................................................

Người phản biện 2: .............................................................

Luận văn đã được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn theo

Vào hồi.....giờ 0 phút ngày...... tháng .... năm 2010

Có thể tìm hiểu luận văn tại Thư viện trường đại học lâm nghiệp

1

ĐĂT VẤN ĐỀ

Việt Nam được coi là một trong những Quốc gia có khu hệ thú Linh

trưởng đa dạng trên thế giới theo phân loại của Groves (2004) thú Linh trưởng

Việt Nam gồm 24 loài và phân loài, thuộc 3 họ đó là họ Cu li (Loridae), họ

Khỉ (Cercopithecidae) và họ Vượn (Hylobatidae). Trong đó có 4 loài đặc hữu

Vọoc mông trắng (Trachypithecus delacouri), Vọoc đầu trắng

(Trachypithecus poliocephalus), Vọoc gáy trắng (Trachypithecus hatinhensis)

và Chà vá chân nâu (Pygathrix nemaeus).

Về tình trạng tất cả các loài thú Linh trưởng ở Việt Nam đều có tình

trạng sắp nguy cấp đến nguy cấp. Theo sách đỏ Việt Nam năm 2007 trong số

24 loài và phân loài hiện biết ở Việt Nam, có 4 loài trong tình trạng "Cực kỳ

nguy cấp" (CR) và 8 loài ở tình trạng "Nguy cấp" (EN), một vài loài trong số

này đang đứng trước bờ vực của sự tuyệt chủng. Ngoài ra, Việt Nam có tới 5

loài Linh trưởng trong danh sách 25 loài Linh trưởng nguy cấp nhất thế giới

hiện nay, đó là Voọc mông trắng, Voọc mũi hếch, Chà vá chân nâu, Vượn

Cao Vít và Voọc đầu vàng.

Nguyên nhân dẫn tới sự suy giảm về số lượng và chất lượng của các

quần thể Linh trưởng ở Việt Nam là do săn bắn, phá hủy sinh cảnh, và buôn

bán trái phép. Nhận thức được điều này chính phủ Việt Nam đã có nhiều các

biện pháp nhằm bảo tồn các loài động vật hoang dã như bảo tồn nội vi, ngoại

vi, hay bằng hệ thống văn bản pháp luật.

Khu bảo tồn thiên nhiên Thần Sa - Phượng Hoàng tỉnh Thái Nguyên

nằm trong vùng núi đá miền Đông Bắc Việt Nam. Đây là khu vực có tính đa

dạng sinh học cao. Khu hệ động vật ở đây rất đa dạng và đặc trưng bởi các

loài sống trên núi đá vôi. Theo thống kê, có 295 loài động vật có xương sống,

thuộc 93 họ, 30 bộ, 5 lớp. Trong số 56 loài thú được ghi nhận tại khu bảo tồn,

2

thú Linh trưởng chiếm một tỷ lệ khá lớn khoảng 12.5% (7 loài) thuộc 3 họ.

Trong đó họ Cu li có 1 loài, họ khỉ có 3 loài, họ phụ Voọc có 2 loài và họ

Vượn có 1 loài. Chính sự có mặt của các loài thú và một số loài Linh trưởng,

quí hiếm đã tạo cho KBT Thần Sa-Phượng Hoàng trở thành một trong các

khu bảo tồn quan trọng ở vùng Đông Bắc Việt Nam.

Cho đến nay, đã có một số công trình nghiên cứu về khu hệ thú tại đây,

tuy nhiên những thông tin cập nhật về tình trạng, phân bố và các mối đe dọa

đến khu hệ thú Linh trưởng còn thiếu. Vì vậy, mục đích của nghiên cứu này là

nhằm làm rõ các thông tin đề cập trên. Kết quả của thu thập được sẽ là cơ sở

khoa học đưa ra các giải pháp quản lý và bảo tồn khu hệ thú Linh trưởng tại

Khu bảo tồn.

3

Chương 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1 Đặc điểm chung của thú bộ Linh trưởng (Primates) ở Việt Nam

Bộ Linh trưởng (Primates) hay còn gọi là Bộ Khỉ hầu gồm những loài

thú có kiểu đi bằng cả bàn chân, sống chủ yếu trên cây, ăn tạp hay ăn thực

vật. Ngoài những đặc điểm chung về cấu tạo của động vật có xương sống, của

nhóm thú thì sự thích nghi với đời sống trên cây của thú Linh trưởng được

đặc trưng bởi hình dạng và cấu trúc các chi. Xương cẳng tay, xương cánh tay

khớp động với xương bả vai và có thể quay quanh trục của nó. Chi có 5 ngón,

ngón 1 (ngón cái) nằm đối diện với 4 ngón còn lại. Hệ xương đai ngực luôn

có xương đòn, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho cử động ngang của chi trước

một thể loại vận động rất cần thiết cho đời sống leo trèo. Nhờ cấu tạo đặc biệt

này nên chi trước giảm đáng kể vai trò nâng đỡ cơ thể trong vận chuyển và

khả năng cầm nắm tốt hơn gọi là tay. Thân chuyển dần tư thế nằm ngang của

nhóm thú thành chiều thẳng đứng, đồng thời sự thay đổi đó cũng đã làm thay

đổi vị trí của nhiều nội quan và não. Hộp sọ tăng theo chiều cao và giảm

nhiều chiều dài. Đáy hộp sọ nằm vuông góc với cột sống. Hai hố mắt gần

nhau, mắt hướng về trước tạo nên kiểu nhìn lưỡng hình. Mũi ngắn; Thể tích

hộp sọ tương đối lớn so với cơ thể và phát triển đồng thời với sự tăng thể tích

não bộ. Tăng thể tích não bộ là đặc điểm rất tiến hoá tiến bộ của thú Linh trưởng.

Răng thú Linh trưởng có 2 loại: răng sữa và răng chính thức

(difiodonte). Răng cửa to, răng hàm có 4 nón tù. Cấu tạo bộ răng thích nghi

với chế độ ăn tạp nhưng thiên về thực vật (quả, lá). Số lượng răng của các loài

Linh trưởng có thể biến đổi từ 32 đến 36 chiếc. Thú Linh trưởng ở con đực,

có một đôi tinh hoàn và luôn nằm trong bìu da ở ngoài bụng. Con cái có một

đôi vú ngực phát triển, có tử cung đơn hoặc hai sừng. Nhau của Linh trưởng

4

thuộc loại nhau tán, không rụng ở nhóm Leiur và rụng ở các loài khác. Thời

gian mang thai dài, thường đẻ một con. Con non đẻ ra yếu, thời gian bú sữa dài [8].

1.2 Phân loại học Linh trưởng ở Việt Nam

Đã có rất nhiều tác giả nghiên cứu về khu hệ thú Linh trưởng ở Việt

Nam và họ đã đưa ra nhiều quan điểm phân loại học thú Linh trưởng khác

nhau, các quan điểm này thay đổi theo thời gian và rất khác nhau giữa các tác

giả (bảng 1.1). Chẳng hạn, Phạm Nhật (2002) cho rằng thú Linh trưởng Việt

Nam bao gồm 25 loài và phân loài thuộc 3 họ; Roos (2004) cho rằng thú

Linh trưởng Việt Nam bao gồm 24 loài và phân loài thuộc 3 họ. Trong khi đó

Groves (2004) chỉ ra rằng Việt Nam có 24 loài và phân loài. Tuy có sự khác

nhau về số lượng loài, nhìn chung các tác giả đều thống nhất rằng khu hệ thú

Linh trưởng ở Việt Nam có 3 ho ̣ chính: Ho ̣ Cu li (Loridae), ho ̣ Khỉ

(Cercopithecidae) và ho ̣Vươn ̣ (Hylobatidae).

Bảng 1.1Tổng kết về phân loại thú Linh trưởng ở Việt Nam theo thời gian

Năm Họ Số loài và phân loài Nguồn thông tin

2001 3 24 Groves (2001)

2002 3 25 Phạm Nhật (2002)

2004 3 24 Roos (2004)

2004 3 24 Groves (2004)

Trong đề tài này, việc sử dụng hê ̣thống phân loại thú Linh trưởng sẽ

theo hệ thống phân loại của Groves (2004) vì đây là hệ thống phân loại phản

ánh đầy đủ phân loại học của thú Linh trưởng Việt Nam và được các nhà khoa

học đang sử dụng rộng rãi.