Đặc điểm ngôn ngữ thơ tuyên truyền vận động cách mạng của chủ tịch hồ chí minh.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

--------------

NGUYỄN PHI SỸ

ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ THƠ TUYÊN TRUYỀN

VẬN ĐỘNG CÁCH MẠNG CỦA

CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Đà Nẵng, tháng 5/2015

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

--------------

ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ THƠ TUYÊN TRUYỀN

VẬN ĐỘNG CÁCH MẠNG CỦA

CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Người hướng dẫn:

GVC.TS Bùi Trọng Ngoãn

Người thực hiện:

Nguyễn Phi Sỹ

(Khóa 2011 – 2015)

Đà Nẵng, tháng 5/2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi, Nguyễn Phi Sỹ xin cam đoan những nội dung trong khóa luận tốt

nghiệp này là do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của GVC.TS. Bùi Trọng

Ngoãn.

Nếu có gì không hợp lệ, vi phạm quy chế đào tạo, tôi xin chịu hoàn

toàn trách nhiệm.

Đà Nẵng, ngày 02 tháng 05 năm 2015

Người thực hiện

Nguyễn Phi Sỹ

TRANG GHI ƠN

Đầu tiên, tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy giáo, cô

giáo, cán bộ Khoa Ngữ văn - Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng đã giảng dạy,

truyền đạt những kiến thức lý luận và thực tiễn quý báu và giúp đỡ chúng tôi

rất nhiều trong quá trình học tập.

Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo Bùi

Trọng Ngoãn - người đã trực tiếp tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi

trong suốt thời gian nghiên cứu, hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.

Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới thầy cô phòng Thư viện

Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng đã nhiệt tình giúp đỡ và cung cấp cho tôi

những tư liệu cần thiết và quý giá để chúng tôi có cơ sở nghiên cứu đề tài.

Xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, khích lệ tôi trong quá trình

hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.

Dù đã nỗ lực cố gắng, song do điều kiện về thời gian và khả năng

nghiên cứu có hạn nên khóa luận sẽ không tránh khỏi những thiếu sót và hạn

chế. Kính mong nhận được sự chia sẻ và góp ý chân thành của các thầy cô và

các bạn để khóa luận có thể hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn!.

Đà Nẵng, ngày 02 tháng 05 năm 2015

Sinh viên

Nguyễn Phi Sỹ

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 1

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4

4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4

5. Bố cục đề tài.................................................................................................. 5

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI. 6

1.1.Phong cách chức năng ngôn ngữ nghệ thuật và phong cách ngôn ngữ nhà văn. 6

1.1.1. Phong cách chức năng ngôn ngữ nghệ thuật........................................... 6

1.1.1.1. Khái niệm............................................................................................. 6

1.1.1.2. Đặc điểm ngôn ngữ .............................................................................. 7

1.1.2. Phong cách ngôn ngữ nhà văn .............................................................. 10

1.1.2.1. Quan niệm của các nhà lí luận văn học về phong cách ngôn ngữ nhà

văn ................................................................................................................... 10

1.1.2.2. Quan niệm của các nhà Việt ngữ học về phong cách ngôn ngữ nhà

văn ................................................................................................................... 11

1.2. Hồ Chí Minh – cuộc đời và sự nghiệp thơ ca .......................................... 12

1.2.1. Hồ Chí Minh – nhà cách mạng vĩ đại, người nghệ sĩ đa tài ................. 12

1.2.2. Sự nghiệp thơ ca.................................................................................... 15

CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ THƠ TUYÊN TRUYỀNVẬN

ĐỘNG CÁCH MẠNG CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH ....................... 19

2.1. Đặc điểm ngữ âm ..................................................................................... 19

2.1.1. Thể thơ .................................................................................................. 19

2.1.1.1. Thể thơ lục bát.................................................................................... 20

2.1.1.2. Thể thơ Đường luật ............................................................................ 21

2.1.1.3. Thể thơ tự do ...................................................................................... 22

2.1.1.4. Thơ 5 chữ ........................................................................................... 24

2.1.2. Nhạc tính trong thơ ............................................................................... 25

2.1.2.1. Nhịp điệu............................................................................................ 25

2.1.2.2. Thanh điệu.......................................................................................... 30

2.1.2.3. Vần điệu ............................................................................................. 40

2.2. Đặc điểm từ vựng..................................................................................... 46

2.2.1. Từ ngữ thông dụng, bình dân................................................................ 46

2.2.2. Sử dụng lớp từ mang màu sắc chính trị ................................................ 48

2.3. Đặc điểm cú pháp..................................................................................... 49

2.3.1. Các biện pháp tu từ cú pháp.................................................................. 49

2.3.1.1. Phép điệp............................................................................................ 49

2.3.1.2. Liệt kê và tăng cấp ............................................................................. 52

2.3.2. Một số kiểu câu có giá trị tu từ ............................................................. 55

2.3.2.1. Câu hỏi tu từ....................................................................................... 55

2.3.2.2. Câu cảm thán...................................................................................... 56

CHƯƠNG 3. VAI TRÒ CỦA NGÔN NGỮ TRONG THƠ TUYÊN

TRUYỀN VẬN ĐỘNG CÁCH MẠNG CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH 60

3.1. Vai trò của ngôn ngữ trong những bài thơ kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí

Minh ................................................................................................................ 60

3.1.1. Ngắn gọn, dễ hiểu, giàu tính đại chúng ................................................ 60

3.1.2. Tác động trực tiếp vào tư tưởng, tình cảm người đọc, người nghe ...... 63

3.2. Vai trò của ngôn ngữ trong những bài thơ chúc Tết của Chủ tịch Hồ Chí

Minh ................................................................................................................ 67

3.2.1. Đưa đường lối cách mạng vào trong thơ một cách khéo léo ................ 67

3.2.2. Ngôn ngữ góp phần nêu bật tính động viên, cổ vũ ............................... 70

KẾT LUẬN .................................................................................................... 74

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 76

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hồ Chí Minh là một vị lãnh tụ vĩ đại, nhà văn hóa lớn, nhà thơ, nhà văn

nổi tiếng của dân tộc Việt Nam và nhân loại. Người đã để lại cho đời một sự

nghiệp văn chương lớn lao về tầm vóc, phong phú, đa dạng về thể loại và đặc

sắc về phong cách sáng tạo. Những tác phẩm của Bác thấm sâu và đọng lại

trong mỗi chúng ta bởi sự giản dị, trong sáng, chân thành, gần gũi của từng ý,

từng lời.

Trong văn nghiệp của Bác, chúng tôi thấy thơ ca chiếm một vị trí quan

trọng. Những bài thơ viết về mục đích chính trị, tuyên truyền vận động cách

mạng dễ nhớ, dễ thuộc, dễ truyền miệng. Đằng sau những câu thơ ấy là những

chủ trương, chính sách của Đảng, là những lời kêu gọi, tuyên truyền, động

viên, giáo dục tinh thần yêu nước, cứu nước. Thơ ca tuyên truyền vận động

cách mạng của Bác vừa có tầm tư tưởng lớn vừa có giá trị nghệ thuật đặc sắc.

Từ mấy chục năm nay, thơ văn của Bác được đưa vào giảng dạy ở nhà

trường nên việc tiếp cận tác phẩm của Bác là một việc làm thiết thực. Đồng

thời, dạy học luôn hướng tới việc tạo ra tâm thế chủ động cho học sinh, hướng

dẫn cho học sinh tự chiếm lĩnh giá trị tác phẩm. Để làm được điều đó, chúng

tôi hiểu rằng cần nắm vững kiến thức về ngôn ngữ là rất quan trọng, có tác

dụng hướng cho học sinh cảm thụ tác phẩm một cách đúng đắn, trọng tâm và

sâu sắc.

Vì những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Đặc điểm ngôn ngữ thơ

tuyên truyền vận động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh” làm đề tài khóa

luận tốt nghiệp của mình. Đồng thời, qua việc nghiên cứu đề tài, chúng tôi

được lĩnh hội thêm những kiến thức lí luận về ngôn ngữ trong tác phẩm văn

học, cũng như những kỹ năng cần thiết khi xử lý một vấn đề khoa học, phục

2

vụ cho công việc của chúng tôi sau này.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Công trình nghiên cứu thơ Hồ Chí Minh đã có một khối lượng rất lớn.

Công trình “Mấy vấn đề về phương pháp tìm hiểu và phân tích thơ Hồ

Chủ tịch”, Nguyễn Đăng Mạnh đi sâu vào tìm hiểu thơ tuyên truyền vận động

của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tác giả đã khẳng định rằng: “Loại thơ này nhằm

mục đích phổ biến, giải thích đường lối chính sách của Đảng và động viên

quần chúng thực hiện” và ông gọi đây là những “truyền đơn bằng miệng”,

“Đó chính là cách diễn đạt đúng nhất quan điểm sáng tác của Bác đối với thơ

tuyên truyền vận động” [22, tr.19]. Nguyễn Đăng Mạnh khái quát đặc điểm

phong cách thơ Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng thời chỉ ra hướng nghiên cứu thơ

của Bác đạt hiệu quả cao nhất. Đây là công trình nghiên cứu sâu vào tìm hiểu

thơ tuyên truyền vận động của Bác hơn cả.Tuy nhiên, tác giả vẫn chưa đề cập

sâu đến ngôn ngữ trong thơ tuyên truyền vận động của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tập Nghiên cứu bình luận chọn lọc về thơ văn Hồ Chủ tịch do Đỗ

Quang Lưu tuyển chọn và giới thiệu, có một số bài gần gũi với đề tài này.

Trong bài “Đọc thơ Bác” (in trong tập này), Nguyễn Như Khánh nhận định:

những lời kêu gọi, tuyên truyền trong thơ Bác là những câu diễn ca, văn vần

là những bài thơ hay “…chỉ với mấy chữ đơn sơ, Bác đã rọi lên cái nguồn

gốc của bao nhiêu đau khổ của giai cấp…những lời nôm na mộc mạc, trong

sáng, ý gãy gọn, rõ ràng, dễ thuyết phục, xen vào đó một giọng nói thân mật,

thủ thỉ, mộc mạc, chân thành. Không có sự đồng cảm của giai cấp sâu xa thì

không thể có lời thơ ấy được. Giọng thơ nôm na, mộc mạc…” [21, tr.96].

Không dừng lại ở đó, Như Khánh còn phát hiện: “Đọc thơ Bác cũng như

ngẫm đời Bác, chúng ta đã học được bao điều… thơ Bác đâu phải chỉ là một

câu chuyện văn thơ. Đọc một vần thơ của Bác là để ngẫm thêm một hành

động, một ý nghĩ, một tư tưởng của Bác và cũng là để phấn đấu cho mỗi giọt