Đặc điểm ngôn ngữ của các tít bài trên tạp chí khoa học (khảo sát trên ba tạp chí: Ngôn ngữ & đời sống, Ngôn ngữ, Từ điển học và Bách khoa thư)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

DƢƠNG THỊ SINH

ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ CỦA CÁC TÍT BÀI

TRÊN TẠP CHÍ KHOA HỌC

(KHẢO SÁT TRÊN BA TẠP CHÍ: NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG,

NGÔN NGỮ, TỪ ĐIỂN HỌC VÀ BÁCH KHOA THƢ)

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

DƢƠNG THỊ SINH

ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ CỦA CÁC TÍT BÀI

TRÊN TẠP CHÍ KHOA HỌC

(KHẢO SÁT TRÊN BA TẠP CHÍ: NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG,

NGÔN NGỮ, TỪ ĐIỂN HỌC VÀ BÁCH KHOA THƢ)

Chuyên ngành: NGÔN NGỮ VIỆT NAM

Mã số: 60 22 01 02

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM VĂN TÌNH

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn Thạc sĩ Đặc điểm ngôn ngữ của các tít bài

trên tạp chí khoa học là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, không sao chép của

ai. Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong

các công trình khác. Nếu sai, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm./.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015

Tác giả luận văn

Dƣơng Thị Sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trƣớc tiên, với lòng biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn chân thành

nhất tới thầy giáo - PGS. TS Phạm Văn Tình đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo và

giúp đỡ em hoàn thành tốt luận văn này.

Em xin trân trọng cảm ơn các thày, cô giáo trong Ban giám hiệu,

Khoa Sau đại học, Khoa Ngữ văn trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái

Nguyên đã tạo mọi điều kiện để em hoàn thành khóa học và thực hiện tốt

luận văn tốt nghiệp.

Em xin chân thành cảm ơn các thày, cô giáo - những ngƣời đã tận tình

giảng dạy, hƣớng dẫn em trong suốt quá trình học tập và giúp đỡ em hoàn

thành tốt luận văn này.

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn chân thành tới ngƣời thân, bạn bè và các

bạn học viên lớp Cao học Ngôn ngữ K21 đã luôn giúp đỡ, động viên, khích lệ

tôi trong suốt thời gian vừa qua.

Xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015

Tác giả luận văn

Dƣơng Thị Sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................iv

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu ..........................................................................................2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................6

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................7

5. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................8

6. Đóng góp của đề tài.........................................................................................8

7. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................8

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN............................................................................9

1.1. Những vấn đề về ngữ pháp tiếng Việt..........................................................9

1.1.1. Từ...........................................................................................................9

1.1.2. Cụm từ .................................................................................................10

1.1.3. Giới ngữ...............................................................................................13

1.1.4. Câu.......................................................................................................13

1.1.5. Văn bản................................................................................................16

1.2. Những vấn đề về phong cách học...............................................................21

1.2.1. Khái niệm phong cách học ..................................................................21

1.2.2. Các phong cách chức năng trong tiếng Việt........................................21

1.3. Những vấn đề về báo chí và sự phân biệt báo với tạp chí..........................24

1.3.1. Khái quát về báo chí............................................................................24

1.3.2. Phân biệt báo và tạp chí.......................................................................25

1.4. Tít báo chí...................................................................................................27

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn

1.4.1. Khái niệm ............................................................................................28

1.4.2. Tính chất..............................................................................................28

1.4.3. Chức năng............................................................................................29

1.4.4. Cấu trúc của tít.....................................................................................30

1.4.5. Những loại tít thƣờng gặp....................................................................30

1.4.6. Các loại tít mắc lỗi...............................................................................31

1.5. Tiểu kết .......................................................................................................31

Chƣơng 2: ĐẶC ĐIỂM CÁC TÍT BÀI TRÊN TẠP CHÍ KHOA HỌC

XÉT VỀ HÌNH THỨC....................................................................................32

2.1. Đặt vấn đề...................................................................................................32

2.2. Cấu trúc ngữ pháp của tít............................................................................33

2.2.1. Tít đƣợc thể hiện bằng từ.....................................................................33

2.2.2. Tít đƣợc thể hiện bằng cụm từ.............................................................33

2.2.3. Tít đƣợc thể hiện bằng giới ngữ ..........................................................38

2.2.4. Tít đƣợc thể hiện bằng câu ..................................................................38

2.2.5. Tít có cấu trúc đặc biệt ........................................................................41

2.3. Các thủ pháp đặt tít thƣờng gặp (các loại tít thƣờng gặp)..........................42

2.3.1. Dùng các đơn vị của ngôn ngữ dân gian .............................................43

2.3.2. Dùng biện pháp tu từ ...........................................................................44

2.3.3. Dựa theo tên các tác phẩm văn học, ca khúc nổi tiếng hoặc nƣơng

theo ý thơ, danh ngôn… ....................................................................................44

2.3.4. Dùng con số để nhấn mạnh .................................................................45

2.3.5. Dùng cấu trúc bỏ lửng .........................................................................45

2.3.6. Tạo ra những cấu trúc mới, lạ, bất thƣờng ..........................................47

2.3.7. Đặt ra những câu hỏi ...........................................................................47

2.3.8. Dùng kết cấu A:B, A-B .......................................................................48

2.3.9. Đặt tít theo mô típ nhất định................................................................49

2.3.10. Các thủ pháp đặt tít khác ...................................................................53

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn

2.4. Các tít mắc lỗi.............................................................................................54

2.4.1. Tít mơ hồ .............................................................................................54

2.4.2. Tít có độ dài quá lớn............................................................................54

2.4.3. Tít rập khuôn .......................................................................................56

2.5. Tiểu kết .......................................................................................................56

Chƣơng 3: ĐẶC ĐIỂM CÁC TÍT BÀI TRÊN TẠP CHÍ KHOA HỌC

XÉT VỀ NGỮ NGHĨA....................................................................................58

3.1. Đặt vấn đề...................................................................................................58

3.2. Tít thể hiện nội dung dẫn nhập...................................................................60

3.3. Tít thể hiện quan hệ với Sa-pô (Chapeau)..................................................62

3.4. Tít phản ánh kết luận ..................................................................................65

3.5. Tít định hƣớng nghiên cứu .........................................................................67

3.6. Tít thể hiện một nội dung chính .................................................................69

3.7. Tít thể hiện nội dung tổng thể.....................................................................71

3.8. Tiểu kết .......................................................................................................73

KẾT LUẬN.......................................................................................................75

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................78

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Bảng thống kê các cấu trúc ngữ pháp của tít bài trên tạp chí

khoa học.............................................................................................32

Bảng 2.2. Bảng thống kê các kiểu câu chia theo mục đích nói.........................39

Bảng 2.3. Bảng thống kê các thủ pháp đặt tít thƣờng gặp trên tạp chí khoa

học .....................................................................................................42

Bảng 3.1. Bảng kết quả khảo sát thể hiện đặc điểm ngữ nghĩa của các tít

bài trên tạp chí khoa học....................................................................59

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1 http://www.lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Các ấn phẩm xuất bản định kì (báo, tạp chí) là sản phẩm của những

phƣơng tiện truyền thông vốn rất cần thiết cho mọi đối tƣợng bạn đọc rộng rãi

trong xã hội. Các ấn phẩm đó không chỉ phản ánh thông tin một cách nhanh

chóng, kịp thời với nội dung đa dạng, phong phú, mà còn cung cấp một lƣợng

tri thức khoa học trong nhiều lĩnh vực. Trong các báo chí đa dạng đó, tạp chí

khoa học (hiện tại chiếm một tỉ lệ đáng kể trong số hơn 800 ấn phẩm báo chí

ở Việt Nam) đang có sự phát triển mạnh mẽ, đáp ứng nhu cầu thông tin khoa

học về những kết quả nghiên cứu, trao đổi, phê bình… trong mọi lĩnh vực

khoa học.

Trong cấu trúc văn bản nói chung, văn bản báo chí nói riêng, tít (tiêu đề,

đầu đề...) là bộ phận giữ một vai trò quan trọng. Nó là yếu tố đầu tiên đƣợc ví

nhƣ cánh cửa để độc giả bƣớc vào văn bản, quyết định sự lựa chọn của độc giả

đọc hay không đọc văn bản đó. Việc đặt tít nhƣ thế nào cho hay, cho hấp dẫn

và lôi cuốn ngƣời đọc luôn là một vấn đề đặt ra cho các nhà báo. Có một thực

tế là, nhiều tít báo hiện nay chƣa đảm bảo đƣợc tính hấp dẫn, lôi cuốn, thậm chí

còn mắc lỗi, đặc biệt là lỗi trong sử dụng ngôn ngữ.

Tuy nhiên, nghiên cứu tít báo về phƣơng diện ngôn ngữ lại chƣa đƣợc

quan tâm nhiều. Đã có một số công trình nghiên cứu về đặc điểm tít báo

nhƣng phần thì tiến hành khảo sát trong phạm vi quá hẹp, phần lại quá dàn

trải nên kết quả nghiên cứu còn những hạn chế nhất định, chƣa làm nổi rõ

đƣợc đặc điểm ngôn ngữ tít báo. Mặt khác, cho đến nay, chƣa có công trình

nào nghiên cứu về đặc điểm ngôn ngữ tít trên tạp chí khoa học - một loại tạp

chí có những đặc thù riêng, đòi hỏi cao về tính chất chuyên sâu cũng nhƣ

trình độ của đối tƣợng bạn đọc.

Trong các tạp chí khoa học, tạp chí thuộc chuyên ngành ngôn ngữ

chiếm một số lƣợng đáng kể. Hiện nay, ngoài 3 tạp chí chuyên ngành ngôn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2 http://www.lrc.tnu.edu.vn

ngữ đƣợc tính điểm cao nhất (Ngôn ngữ, Từ điển học & Bách khoa thƣ,

Ngôn ngữ & Đời sống) còn khá nhiều các tạp chí khoa học khác (của các

trƣờng, các viện nghiên cứu có đăng tải các công trình ngôn ngữ học).

Chính vì vậy mà nghiên cứu ngôn ngữ tít trên tạp chí khoa học, và cụ thể là

các tạp chí thuộc lĩnh vực ngôn ngữ học, là công việc vô cùng cần thiết, có

ý nghĩa lí luận và thực tiễn cao. Vì những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài:

“Đặc điểm ngôn ngữ của các tít bài trên tạp chí khoa học” làm đề tài

nghiên cứu cho luận văn của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu

Trong những năm gần đây, sự phát triển vƣợt bậc của báo chí đã chứng

tỏ tầm quan trọng của mình đối với đời sống, xã hội trong tƣ cách là cơ quan

quyền lực thứ tƣ, thì ngôn ngữ báo chí cũng ngày càng thu hút đƣợc sự quan

tâm của của các nhà nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau.

Tác giả Hà Minh Đức (trong cuốn Cơ sở lí luận báo chí, đặc tính chung

và phong cách, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2000) cho rằng, ngôn ngữ báo

chí và ngôn ngữ văn học đều là những ngôn ngữ có tính chuẩn mực cao. Đồng

thời khẳng định, ngôn ngữ báo chí là ngôn ngữ chính luận, đảm nhiệm chức

năng chính là chức năng thông tin.

Còn tác giả Hoàng Anh (trong Một số vấn đề sử dụng ngôn từ trên báo

chí, Nxb Lao động, 2003) lại quan tâm đến tính sự kiện của ngôn ngữ báo chí,

coi đây là nét đặc trƣng bao trùm của ngôn ngữ báo chí.

Tác giả Nguyễn Tri Niên (trong Ngôn ngữ báo chí, Nxb Đồng Nai,

2003) đã căn cứ vào bản chất của thông tin báo chí mà không căn cứ vào bản

chất nội tại của ngôn ngữ để chỉ ra đặc điểm của ngôn ngữ báo chí, do tác giả

phân biệt quá rạch ròi ngôn ngữ và ngôn ngữ báo chí nên quan điểm này còn

nhiều hạn chế.

Tác giả Vũ Quang Hào - ngƣời có nhiều kinh nghiệm trong nghiên cứu

và giảng dạy trong lĩnh vực báo chí (trong cuốn Ngôn ngữ báo chí, Nxb Đại

học Quốc gia Hà Nội, 2004) đã đƣa ra đƣợc những nhận định, quan điểm rất có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3 http://www.lrc.tnu.edu.vn

giá trị về ngôn ngữ báo chí, trong đó có đề cập đến đặc điểm của tít báo mà

chúng tôi sẽ trình bày cụ thể ở những phần tiếp theo.

Trần Thanh Nguyện, Đặc điểm ngôn ngữ của các văn bản báo chí, luận

văn thạc sĩ, Đại học Sƣ phạm TP Hồ Chí Minh, 2004. Kết quả nghiên cứu của

luận văn này có những giá trị nhất định trong việc làm nổi rõ đặc điểm ngôn

ngữ báo chí nói chung.

Tác giả Nguyễn Đức Dân (trong cuốn Ngôn ngữ báo chí, những vấn đề

cơ bản, Nxb Giáo dục, 2007) đã trình bày những vấn đề cơ bản nhất của ngôn

ngữ báo chí, đặc điểm và khả năng hoạt động của tiếng Việt trong phong cách

ngôn ngữ báo chí. Đây là công trình có ý nghĩa thiết thực đối với những ngƣời

nghiên cứu ngôn ngữ báo chí và nhất là những ngƣời làm báo.

Trên đây, chúng tôi chỉ điểm qua một số công trình nghiên cứu về ngôn

ngữ báo chí, mà những công trình này ít nhiều có liên quan đến việc nghiên cứu

ngôn ngữ tít của văn bản báo chí. Bởi lẽ, tít là một bộ phận của văn bản báo

chí, có liên kết chặt chẽ với nội dung văn bản nên dù độc lập hơn so với các bộ

phận khác của văn bản thì vẫn phải tuân theo những chuẩn mực và quy tắc nhất

định của ngôn ngữ báo chí.

Những công trình thực sự nghiên cứu về tít của văn bản báo chí tuy

có tăng trong những năm gần đây nhƣng vẫn còn ít ỏi và nhỏ lẻ. Hầu hết

các công trình chỉ nghiên cứu ở một khía cạnh nào đó, một số công trình

lại nghiên cứu tít báo chí tiếng Việt trong sự so sánh với tiếng Anh, tiếng

Nga - những ngôn ngữ biến hình có nhiều đặc điểm riêng về từ vựng, ngữ

âm và ngữ pháp so với ngôn ngữ đơn lập nên kết quả nghiên cứu cũng chỉ

áp dụng đƣợc ở một chừng mực nhất định. Có thể kể tới một số công trình

tiêu biểu sau:

Tác giả Bùi Khắc Việt (trong bài Phong cách ngôn ngữ trong tên các bài

báo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tạp chí Ngôn ngữ số 1,1978) mới dừng lại ở

việc khảo sát chứ chƣa đi đến những kết luận từ góc độ ngôn ngữ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4 http://www.lrc.tnu.edu.vn

Còn tác giả Hồ Lê (trong bài viết Nhờ đâu những tiêu đề bài viết có sức

hấp dẫn, Ngôn ngữ, số 1, 1982) đã phân tích một cách sâu sắc nguyên nhân

làm nên tính hấp dẫn của tiêu đề văn bản dựa trên sự khảo sát tiêu đề các bài

báo của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tác giả Nguyễn Đức Dân (trong Dấu ngoặc kép trong những đề báo, báo

Kiến thức ngày nay, số 218, 1996) thì chỉ đơn thuần bàn về vai trò của dấu

ngoặc kép trong những đề báo (theo cách gọi của tác giả).

Tác giả Trịnh Sâm (trong cuốn Tiêu đề văn bản tiếng Việt, Nxb Giáo

dục, 2000) đã miêu tả một cách khá toàn diện về tiêu đề văn bản tiếng Việt nói

chung, tiêu đề văn bản báo chí nói riêng trên cơ sở khảo sát khá nhiều tiêu đề

của nhiều thể loại báo chí nhƣ thể loại phóng sự, thể loại tin tức… Tuy nhiên,

tác giả mới chỉ khái quát đặc điểm chung của tiêu đề các thể loại báo chí mà

chƣa có sự phân tích một cách chi tiết, sâu sắc về tiêu đề văn bản báo chí dƣới

góc nhìn ngôn ngữ học.

Tác giả Nguyễn Thị Thanh Hƣơng (trong bài viết Một số nhận xét về đặc

điểm ngôn ngữ của các đầu đề trong báo chí tiếng Anh hiện đại, tạp chí Ngôn

ngữ số 9+10, 2001) đã khảo sát khái quát đƣợc một cách tƣơng đối toàn diện về

những đặc điểm ngôn ngữ trên các đầu đề trong báo chí tiếng Anh hiện đại.

Đây là một công trình đƣợc đánh giá là có tính hệ thống cao.

Cùng tác giả này còn có bài viết Trích dẫn trong tiếng Anh in trên Tạp

chí Ngôn ngữ số 14, 2002. Trong bài viết này, tác giả lại đề cập đến một khía

cạnh khác trong tiêu đề báo chí tiếng Anh, đó là loại tiêu đề trích dẫn.

Với bài viết Đôi điều nên biết về tiêu đề báo chí tiếng Anh và tiếng Việt

(tạp chí Ngôn ngữ và đời sống, số 10, 2003), tác giả Nguyễn Thị Vân Đông đã

giới thiệu một số nét về đặc điểm của tiêu đề và những kĩ năng viết tiêu đề báo

của báo chí phƣơng Tây, có trích dẫn các cứ liệu trong báo chí tiếng Anh và so

sánh với tiếng Việt.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5 http://www.lrc.tnu.edu.vn

Cùng tác giả này trong bài viết Tiêu đề báo tiếng Anh và tiếng Việt dạng

ngữ cố định cũng có những nhận định đáng chú ý về việc sử dụng ngữ cố định

để đặt tiêu đề cho bài báo. Theo tác giả, các nhà báo đã khai thác rất triệt để và

có hiệu quả ngữ cố định vào việc đặt tiêu đề nhằm đáp ứng tốt yêu cầu về chức

năng và đặc điểm của ngôn ngữ báo chí.

Dù đạt đƣợc những thành tựu nhất định, nhƣng nhƣ đã nói ở trên, các

công trình này cũng chỉ có ý nghĩa nhƣ một chỉ dẫn giúp cho việc nghiên cứu

ngôn ngữ báo chí tiếng Việt.

Tác giả Trần Thanh Nguyên (trong bài viết Về kiểu tiêu đề mô phỏng

trên các văn bản báo chí, tạp chí Ngôn ngữ và đời sống, số 10, 2003) đã có

những cố gắng trong việc làm phong phú thêm cho diện mạo của những nghiên

cứu về tiêu đề báo chí nhƣng công trình này cũng nhƣ nhiều công trình khác,

mới chỉ dừng lại ở một khía cạnh nhỏ của tiêu đề báo chí.

Ở một phƣơng diện khác, tác giả Hoàng Anh (trong cuốn Một số vấn đề

sử dụng ngôn từ trên báo chí, Nxb Lao động, 2003) lại tiến hành phân loại tiêu

đề báo chí thành một số kiểu cơ bản dựa trên cách nhìn tổng thể về các phƣơng

diện ý nghĩa và chức năng của tiêu đề báo chí.

Tác giả Vũ Quang Hào dành hẳn một phần trong cuốn Ngôn ngữ báo chí

để nói về tít báo. Thuật ngữ “tít” còn có nhiều tên gọi khác nhƣ tiêu đề, nhan

đề, đầu đề… nhƣng ông sử dụng thuật ngữ tít, bởi theo ông, “tít” vừa là một

thuật ngữ của báo chí, lại là một từ nghề nghiệp đƣợc dùng rất phổ biến. Ngoài

ra, thuật ngữ “tít” còn mang tính quốc tế, đồng thời có khả năng phái sinh cao

hơn các thuật ngữ khác nên thuận tiện trong sử dụng, có khả năng gọi tên các

khái niệm phái sinh và tên các thao tác trong xử lí tít. Chúng tôi cũng đồng tình

và chấp nhận cách gọi này của Vũ Quang Hào.

Tác giả Nguyễn Đức Dân, (trong bài Ý tại ngôn ngoại, những thông tin

chìm trong ngôn ngữ báo chí, Tạp chí ngôn ngữ số 10, 2004) đã có những nhận

xét trên phƣơng diện ngữ dụng đối với tiêu đề báo chí dựa vào sự khảo sát việc

sử dụng các lời bài hát, các câu thành ngữ, tục ngữ trong đặt tiêu đề báo chí.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6 http://www.lrc.tnu.edu.vn

Trong một nghiên cứu (Từ trái nghĩa trong các tiêu đề báo chí Nga, tạp

chí Ngôn ngữ số 1, 2007), tác giả Vũ Thị Chín đã chỉ ra rằng, sử dụng từ trái

nghĩa là một thủ pháp đặt tiêu đề đƣợc yêu thích và phổ biến trong các tiêu đề

báo chí tiếng Nga.

Tác giả Lê Đình (trong bài “Mèo Trạng Quỳnh ăn rau” không phải là

“mèo ăn rau” Tạp chí Ngôn ngữ & Đời sống, số 1+2, 2009) lại nêu và phê

phán sự lẫn lộn giữa các kiểu định danh trong rất nhiều tiêu đề báo chí dẫn đến

những nhận thức sai lệch về nội dung bài báo. Từ việc coi mối quan hệ giữa

tiêu đề với nội dung bài báo là “mối quan hệ giữa phần tóm lƣợc, phần tổng thể

với phần miêu tả và thuyết minh về nó”, tác giả đã đƣa ra những góp ý về cách

đặt tiêu đề sao cho tiêu đề đó phải phản ánh đúng hiện thực trong phần nội

dung văn bản báo chí.

Luận văn Đặc điểm của tiêu đề văn bản trong thể loại tin tức của Trần

Thị Thanh Thảo (Đại học Sƣ phạm TP Hồ Chí Minh, 2013) đã nghiên cứu tiêu

đề ở phƣơng diện ngôn ngữ học trong sự giao nhau với các phƣơng diện khác

nhƣ xã hội học và kí hiệu học, nhƣng đây là một công trình nghiên cứu tiêu đề

văn bản báo chí ở thể loại tin tức, một thể loại báo có nhiều tính chất khác biệt

so với tạp chí khoa học ở cả nội dung, hình thức cũng nhƣ các đặc điểm về cách

thức sử dụng ngôn ngữ.

Nghiên cứu tít của một văn bản nói chung, tít của văn bản báo chí nói

riêng có thể dựa trên nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, đến nay vẫn chƣa

có công trình nào nghiên cứu về đặc điểm ngôn ngữ tít trên tạp chí khoa

học, một loại tạp chí có những đặc thù riêng so với các thể loại báo chí

khác. Chính vì vậy, chúng tôi chọn đặc điểm ngôn ngữ tít trên tạp chí khoa

học - một lĩnh vực còn nhiều bỏ ngỏ và khá mới mẻ cho đến nay, làm đề tài

nghiên cứu của mình.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

- Nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích tìm ra đặc điểm về cấu trúc và

ngữ nghĩa của tít trên tạp chí khoa học, thấy đƣợc thực trạng, xu hƣớng đặt tít

hiện nay.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7 http://www.lrc.tnu.edu.vn

- Nghiên cứu đề tài này còn nhằm mục đích đóng góp, bổ sung thêm vào

kho tàng lí luận về ngôn ngữ báo chí nói chung, ngôn ngữ tít báo nói riêng, cụ

thể là ngôn ngữ tít trên tạp chí khoa học, một lĩnh vực cho đến nay vẫn chƣa

đƣợc khảo cứu đầy đủ.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Thứ nhất, luận văn trình bày một cách hệ thống các vấn đề lí luận có liên

quan đến đề tài.

Thứ hai, luận văn khảo sát các tít bài trên tạp chí khoa học mà cụ thể là

trên tạp chí Ngôn ngữ, tạp chí Ngôn ngữ & Đời sống, tạp chí Từ điển học &

Bách khoa thƣ.

Thứ ba, trên cơ sở miêu tả, luận văn sẽ phân tích, chỉ ra các đặc điểm về

cấu trúc và ngữ nghĩa của các tít bài trên tạp chí khoa học để có những định

hƣớng cho việc đặt tít báo khoa học sao cho phù hợp.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Do hầu hết các ngành khoa học và viện nghiên cứu đều có tạp chí khoa

học chuyên ngành của mình nên số lƣợng các tạp chí khoa học là rất lớn. Bởi

vậy, chúng tôi chỉ tiến hành nghiên cứu đặc điểm tít của các bài báo trên ba tạp

chí: Tạp chí Ngôn ngữ (TC NN), Tạp chí Ngôn ngữ & Đời sống (TC NN&ĐS),

Tạp chí Từ điển học & Bách khoa thƣ (TC TĐH & BKT) trong ba năm 2011,

2012, 2013. Đây là những tạp chí đăng tải các bài viết có tính chất nghiên cứu

chuyên sâu về ngôn ngữ nên càng đòi hỏi khắt khe trong việc sử dụng ngôn

ngữ trên mọi phƣơng diện. Do vậy, lựa chọn ba tạp chí này càng làm tăng tính

cấp thiết và ý nghĩa lí luận cũng nhƣ thực tiễn của luận văn.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của đề tài này là đặc điểm ngôn ngữ học của các tít

bài trên tạp chí khoa học, nhƣng chỉ xét đến đặc điểm cấu trúc và đặc điểm ngữ

nghĩa của các tít.