Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN KIM DUNG

CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ

THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN KIM DUNG

CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ

THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ ANH TÀI

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn "Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế Thành

phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên" là công trình nghiên cứu khoa học, độc

lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn

gốc rõ ràng.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Trần Kim Dung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài: "Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế

Thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên", tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng

dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin đƣợc bày tỏ sự

cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ

tôi trong học tập và nghiên cứu.

-

học tập và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hƣớng

dẫn PGS.TS. Đỗ Anh Tài.

doanh - Đại học Thái Nguyên.

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn đƣợc sự giúp đỡ và cộng tác

của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các

bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành

nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Trần Kim Dung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................ii

MỤC LỤC.........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................. vii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...........................................................................viii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3

3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu.............................................. 3

4. Những đóng góp của luận văn ...................................................................... 4

5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH

CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ......................................................................... 5

1.1. Cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế................................... 5

1.1.1. Cơ sở lý luận về cơ cấu kinh tế ............................................................... 5

1.1.2. Cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ........................................ 10

1.1.3. Cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế.............................. 13

1.1.4. Những yếu tố ảnh hƣởng tới sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế............ 19

1.2. Cơ sở thực tiễn của chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế............................ 28

1.2.1. Thực tiễn chuyển dịch cơ cấu kinh tế của một số nƣớc........................ 28

1.2.2. Thực tiễn chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở Việt Nam..................... 30

1.2.3.Thực tiễn chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của một số tỉnh, thành

phố trong cả nƣớc............................................................................................ 33

1.3. Những bài học kinh nghiệm rút ra cho chuyển dịch cơ cấu ngành kinh

tế của thành phố Thái Nguyên ........................................................................ 40

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 42

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 42

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 43

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu............................................................................... 43

2.2.2. Địa bàn nghiên cứu ............................................................................... 43

2.2.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể..................................................... 43

2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu............................................................................ 45

2.4. Khung phân tích của đề tài....................................................................... 46

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH

KINH TẾ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN....... 46

3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội thành phố Thái Nguyên................... 46

3.1.1. Điều kiện tự nhiên của thành phố Thái Nguyên ................................... 46

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội...................................................................... 51

3.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở thành phố Thái

Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.............................................................................. 56

3.2.1. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo GDP ..................... 56

3.2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo vốn đầu tƣ ............ 60

3.2.3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành kinh tế ............... 63

3.2.4. Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế qua cơ cấu hàng xuất khẩu ............ 65

3.2.5. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu nội bộ các ngành kinh tế..................... 66

3.2.6. Đánh giá chung sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế Thành phố

Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................... 80

3.2.7. Các yếu tố ảnh hƣởng đến chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế thành

phố Thái Nguyên............................................................................................. 85

3.2.8. Phân tích những tiềm năng, cơ hội và khó khăn, thách thức đối với

sự phát triển và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế thành phố Thái Nguyên .. 91

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

Chƣơng 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH CHUYỂN

DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN,

TỈNH THÁI NGUYÊN................................................................................. 94

4.1. Quan điểm, mục tiêu, định hƣớng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế

thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên .................................................... 94

4.1.1. Dự báo bối cảnh quốc tế, khu vực và trong nƣớc tác động đến phát

triển kinh tế xã hội của thành phố Thái Nguyên............................................. 94

4.1.2. Quan điểm, mục tiêu, định hƣớng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế

Thành phố Thái Nguyên, Tỉnh Thái Nguyên.................................................. 96

4.2. Giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế Thành phố

Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ................................................................... 103

4.2.1. Lựa chọn phƣơng án chuyển dịch cơ cấu kinh tế hợp lý trên cơ sở

phát huy tối đa hiệu quả, lợi thế so sánh của các ngành kinh tế ................... 103

4.2.2. Xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội đồng bộ; sử dụng hiệu quả

các nguồn tài nguyên thiên nhiên, nhất là tài nguyên đất đai, khoáng sản

để đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ........................................... 105

4.2.3. Phát triển và nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực, đẩy nhanh chuyển

dịch cơ cấu lao động phù hợp với chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế................ 106

4.2.4. Huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn đầu tƣ, đáp ứng

yêu cầu chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hƣớng hiện đại .................. 107

4.2.5. Đẩy mạnh ứng dụng các thành tựu của khoa học, công nghệ, kỹ thuật

hiện đại vào quá trình sản xuất kinh doanh và quản lý ..................................... 108

4.2.6. Đẩy mạnh phát triển thị trƣờng, mở rộng xuất khẩu, coi trọng thị trƣờng

trong nƣớc đồng thời chủ động hội nhập quốc tế ............................................. 109

4.2.7. Đề xuất các cơ chế, chính sách và ban hành các cơ chế nhằm đẩy mạnh

chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của thành phố Thái Nguyên đi đôi với giải

quyết tốt các vấn đề xã hội; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của chính

quyền và cải cách hành chính........................................................................ 110

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

4.3. Một số kiến nghị ...................................................................................... 111

KẾT LUẬN................................................................................................... 113

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 115

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CN - TTCN : Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp

GDP : Tổng sản phẩm quốc nội

KHCN : Khoa học công nghệ

TTDL : Thể thao du lịch

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Cơ cấu tổng sản phẩm trong nƣớc (GDP) phân theo ngành........... 30

Bảng 3.1: Tình hình đất đai của thành phố Thái Nguyên giai đoạn

2010 - 2013 .................................................................................... 50

Bảng 3.2: Thực trạng dân số và cơ cấu lao động của TP. Thái Nguyên giai

đoạn 2010 - 2013 ............................................................................ 51

Bảng 3.3: Tốc độ tăng trƣởng và cơ cấu kinh tế (GDP) của Thành phố

Thái Nguyên giai đoạn 2010-2013 ................................................. 57

Bảng 3.4: Vốn đầu tƣ giai đoạn 2010-2013 của Thành phố Thái Nguyên..... 60

Bảng 3.5: Vốn đầu tƣ chia theo ngành kinh tế................................................ 61

Bảng 3.6: Cơ cấu lao động trong các ngành kinh tế của Thành phố Thái

Nguyên giai đoạn 2010-2013.......................................................... 63

Bảng 3.7: Giá trị sản xuất trong nội bộ ngành nông nghiệp giai đoạn

2010-2013 ....................................................................................... 66

Bảng 3.8: Giá trị công nghiệp phân theo ngành giai đoạn 2010-2013 ........... 72

Bảng 3.9: Cơ cấu công nghiệp giai đoạn 2010-2013...................................... 73

Bảng 3.10: Sản lƣợng các sản phẩm công nghiệp chủ yếu............................. 73

Bảng 3.11: Giá trị sản xuất ngành dịch vụ (giá thực tế)...................................... 75

Bảng 3.12: Cơ cấu ngành dịch vụ giai đoạn 2010 – 2013 .............................. 76

Bảng 3.13: Tổng mức lƣu chuyển hàng hóa và doanh thu dịch vụ giai

đoạn 2010-2013 .............................................................................. 77

Bảng 4.1: Tổng hợp 2 phƣơng án chuyển dịch cơ cấu kinh tế đến năm 2020 . 103

Bảng 4.2: Dự kiến giá trị sản xuất, giá trị tăng thêm của các ngành ............ 104

Bảng 4.3: Tổng hợp dự báo nhu cầu vốn đầu tƣ giai đoạn 2015-2020......... 108

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1.1: Cơ cấu ngành kinh tế của Việt Nam giai đoạn 1986- 2013 ....... 31

Biểu đồ 3.1: Cơ cấu kinh tế của Thành phố Thái nguyên năm 2010.............. 58

Biểu đồ 3.2: Cơ cấu kinh tế của thành phố Thái Nguyên năm 2013 .............. 58

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế là nội dung quan trọng

không thể thiếu trong việc hoạch định chính sách, xây dựng chiến lƣợc,

phƣơng hƣớng và các mục tiêu, giải pháp phát triển kinh tế- xã hội của mỗi

quốc gia, mỗi vùng miền, địa phƣơng. Ở nƣớc ta, từ khi thực hiện công cuộc

đổi mới đất nƣớc, cơ cấu kinh tế đã có sự chuyển dịch theo hƣớng tích cực,

nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi chúng ta đang đẩy mạnh sự nghiệp công

hóa, hiện đại hóa đất nƣớc thì cơ cấu ngành kinh tế có bƣớc chuyển dịch khá

nhanh từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ; cơ cấu các thành phần

kinh tế cũng có sự thay đổi lớn. Sự chuyển dịch đó đã góp phần quan trọng

đƣa nền kinh tế nƣớc ta thoát khỏi tình trạng kém phát triển, huy động tốt các

nguồn lực, nhất là nguồn lực bên ngoài và nâng cao sức cạnh tranh của nền

kinh tế. Tuy nhiên, so với yêu cầu của sự phát triển, quá trình chuyển dịch cơ

cấu trong từng ngành, từng địa phƣơng vẫn còn những hạn chế, bất cập; kinh

tế tăng trƣởng chủ yếu vẫn theo chiều rộng, chủ yếu dựa vào nguồn tài

nguyên và lao động giản đơn, cơ cấu ngành hình thành vẫn dựa chủ yếu trên

cơ sở nguồn lực sẵn có. Do đó, việc xác định và xây dựng cơ cấu kinh tế hiện

đại là một trong những nội dung cơ bản của quá trình công nghiệp hoá, hiện

đại hoá đất nƣớc, nhằm phát huy tốt mọi nguồn lực, tiềm năng và lợi thế so

sánh của mỗi địa phƣơng, quốc gia, thúc đẩy sự tăng trƣởng và phát triển bền

vững của nền kinh tế.

Thành phố Thái Nguyên là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, giáo

dục, khoa học kỹ thuật, y tế, du lịch, dịch vụ của tỉnh Thái Nguyên và vùng

trung du miền núi Bắc Bộ; là đô thị loại I trực thuộc tỉnh từ năm 2010. Với vị

trí đặc biệt đó, sự phát triển kinh tế của Thành phố Thái Nguyên có ảnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

hƣởng rất lớn đến sự phát triển kinh tế của cả tỉnh và của vùng. Hiện nay, cơ

cấu kinh tế của thành phố đã có sự chuyển dịch tích cực theo hƣớng tăng dần

tỷ trọng ngành dịch vụ, thƣơng mại. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã

đạt đƣợc, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nhất là cơ cấu ngành kinh tế ở thành

phố Thái Nguyên vẫn còn những hạn chế, bất cập; sự chuyển dịch cơ cấu kinh

tế tuy đã theo hƣớng dịch vụ- công nghiệp- nông nghiệp nhƣng tỷ trọng ngành

dịch vụ trong nền kinh tế còn chƣa thật sự vƣợt trội, tăng trƣởng của ngành

công nghiệp những năm gần đây có chiều hƣớng sụt giảm, chủ yếu vẫn vào

các ngành truyền thống, sự chuyển dịch cơ cấu trong nội bộ các ngành kinh tế

còn chậm so với tiềm năng, yêu cầu của một thành phố đô thị loại I trực thuộc

tỉnh; tỷ trọng của một số ngành dịch vụ quan trọng trong cơ cấu GDP của lĩnh

vực dịch vụ còn thấp, dịch vụ có giá trị gia tăng cao còn kém phát triển.

Đã có một số đề tài nghiên cứu của các tác giả nhƣ: Bùi Việt Thắng

(2011): Những giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn

theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở thành phố Thái Nguyên; Nguyễn

Thanh Bình (2013): Phát triển bền vững kinh tế thành phố Thái Nguyên đến

năm 2020. Tuy nhiên, các nghiên cứu đó mới chỉ triển khai trên một lĩnh vực,

một khía cạnh hoặc đề cập đƣợc một phần trong sự chuyển dịch cơ cấu kinh

tế Thành phố Thái Nguyên mà chƣa nghiên cứu đƣợc toàn diện về chuyển

dịch cơ cấu ngành kinh tế nói chung và chuyển dịch trong nội bộ các ngành

kinh tế của thành phố Thái Nguyên nói riêng. Vì thế, việc nghiên cứu một

cách có hệ thống sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế Thành phố Thái

Nguyên, đề xuất một số giải pháp để chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của

Thành phố nhanh và bền vững trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện

đại hóa đất nƣớc; xây dựng Thành phố Thái Nguyên theo hƣớng văn minh,

hiện đại là thực sự cần thiết, do đó tôi chọn đề tài: "Chuyển dịch cơ cấu