Chuyển Dịch Cơ Cấu Kinh Tế Nông Nghiệp Theo Hướng Bền Vững Ở Huyện Mai Châu Tỉnh Hòa Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

HÀ THỊ DƯỢC

CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

THEO HƯỚNG BỀN VỮNG Ở HUYỆN MAI CHÂU,

TỈNH HÒA BÌNH

CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ

MÃ SỐ: 8310110

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. NGUYỄN VĂN HỢP

Hà Nội, 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

trung thực và chưa từng được bảo vệ một học vị nào trước đây.

Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã

được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được ghi rõ

nguồn gốc.

Hà Nội, ngày 28 tháng 04 năm 2022

Người cam đoan

Hà Thị Dược

ii

LỜI CẢM ƠN

Với tất cả sự kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin chân thành bày

tỏ lòng biết ơn của mình tới TS. Nguyễn Văn Hợp đã tận tình hướng dẫn,

dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình

học tập và thực hiện đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo Khoa Kinh

tế và Quản trị kinh doanh và phòng Đào tạo sau đại học, Trường Đại học Lâm

nghiệp đã chỉ bảo, giảng dạy trong suốt thời gian học tập tại trường.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Huyện ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy

ban nhân dân huyện Mai Châu, Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Mai

Châu, các cơ quan, đơn vị liên quan, Ủy ban nhân dân các xã, thị trấn, đã

cung cấp thông tin, giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình

thực hiện đề tài.

Mặc dù luận văn đã hoàn thiện với tất cả sự cố gắng cũng như năng lực

của mình, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất

mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của quý thầy cô, đó chính là sự giúp đỡ

quý báu mà tôi mong muốn nhất để cố gắng hoàn thiện hơn trong quá trình

nghiên cứu và công tác sau này.

Xin chân thành cảm ơn./.

Mai Châu, ngày 28 tháng 4 năm 2022

Tác giả luận văn

Hà Thị Dược

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... ii

MỤC LỤC...............................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT..................................................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................. vii

MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ

CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG.................. 5

1.1. Cơ sở lý luận về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp

hướng bền vững ..........................................................................................................5

1.1.1. Khái niệm cơ cấu kinh tế nông nghiệp và chuyển dịch cơ cấu kinh tế

nông nghiệp theo hướng bền vững.................................................................... 5

1.1.2. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng bền

vững .................................................................................................................. 14

1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp

theo hướng phát triển bền vững...................................................................... 17

1.2. Cơ sở thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát

triển bền vững............................................................................................................23

1.2.1. Kinh nghiệm của một số địa phương.................................................... 23

1.2.2. Bài học kinh nghiệm cho huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong quá

trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát triển bền

vững .................................................................................................................. 26

Chương 2 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU... 28

2.1. Đặc điểm cơ bản của huyện Mai Châu tỉnh Hòa Bình....................................28

2.1.1. Đặc điểm tự nhiên.................................................................................. 28

iv

2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 32

2.1.3. Nhận xét chung về thuận lợi và khó khăn đối với phát triển nông

nghiệp bền vững trên địa bàn huyện............................................................... 37

2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................40

2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu............................................................... 40

2.2.2. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu............................................... 41

2.2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu......................................................................... 42

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.............................. 43

3.1. Thực trạng cơ cấu kinh tế huyện Mai Châu.....................................................43

3.1.1. Thực trạng cơ cấu kinh tế theo giá trị sản xuất................................... 43

3.1.2. Thực trạng cơ cấu lao động.................................................................. 45

3.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng bền vững

trên địa bàn huyện Mai Châu ...................................................................................46

3.2.1. Công tác tổ chức triển khai chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 46

3.2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo ngành và nội

bộ ngành ........................................................................................................... 48

3.2.3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo vùng tại

huyện Mai Châu............................................................................................... 59

3.2.4. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo thành phần

kinh tế................................................................................................................ 61

3.2.5. Tính bền vững trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện

Mai Châu, tỉnh Hòa Bình ................................................................................ 64

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo

hướng phát triển bền vững huyện Mai Châu...........................................................66

3.3.1. Yếu tố điều kiện tự nhiên....................................................................... 66

3.3.2. Yếu tố nguồn lực .................................................................................... 66

3.3.3. Yếu tố thị trường.................................................................................... 69

v

3.3.4. Yếu tố cơ sở hạ tầng kỹ thuật................................................................ 69

3.3.5. Yếu tố về chủ trương, chính sách của đảng và nhà nước ................... 70

3.3.6. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố ....................................................... 70

3.4. Đánh giá chung quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo

hướng phát triển bền vững huyện Mai Châu...........................................................71

3.4.1. Những kết quả và hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp

theo hướng phát triển bền vững huyện Mai Châu......................................... 71

3.4.2 . Những hạn chế, tồn tại......................................................................... 72

3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế, tồn tại ........................................................ 73

3.5. Giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát

triển bền vững ở huyện Mai Châu ...........................................................................74

3.5.1. Quan điểm, mục tiêu cơ bản đến năm 2025 ........................................ 74

3.5.2. Một số giải pháp để thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp

huyện Mai Châu theo hướng bền vững .......................................................... 76

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ............................................................................. 82

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 85

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Ký hiệu Nguyên nghĩa

1 NN Nông nghiệp

2 CN Công nghiệp

3 NT Nông thôn

4 SX Sản xuất

5 KT-XH Kinh tế - xã hội

6 HTX Hợp tác xã

7 PTNT Phát triển nông thôn

8 CNH - HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa

9 NN&PTNT Nông nghiệp & phát triển nông thôn

10 GTSX Giá trị sản xuất

11 KT Kinh tế

12 HĐND - UBND Hội đồng nhân dân - Ủy ban nhân dân

13 XDNTM Xây dựng nông thôn mới

14 NTM Nông thôn mới

15 CDCCKT Chuyển dịch cơ cấu kinh tế

16 GTSX BQ Giá trị sản xuất bình quân

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Thống kê hiện trạng sử dụng đất của huyện Mai Châu đến thời điểm

31/12/2021.................................................................................................................31

Bảng 2.2: Tốc độ tăng trưởng kinh tế huyện Mai Châu giai đoạn 2019 - 2021 ..33

Bảng 3.1: Giá trị tổng sản xuất huyện Mai Châu (theo giá thực tế)......................43

Bảng 3.2: Cơ cấu lao động theo ngành huyện Mai Châu.......................................45

Bảng 3.3: Kết quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nội bộ ngành nông nghiệp -

thủy sản huyện Mai Châu giai đoạn 2019-2021 (theo giá cố định).......................49

Bảng 3.4: Quy mô và cơ cấu diện tích đất gieo trồng tại huyện Mai Châu ..........51

Bảng 3.5: Quy mô chăn nuôi ở huyện Mai Châu từ năm 2019 - 2021.................56

Bảng 3.6: Tình hình phát triển ngành thuỷ sản huyện Mai Châu giai đoạn 2019-

2021............................................................................................................................57

Bảng 3.7: Cơ cấu diện tích gieo trồng huyện Mai Châu phân theo vùng kinh tế

giai đoạn 2019 -2021 ................................................................................................60

Bảng 3.8: Một số chỉ tiêu HTX nông nghiệp của huyện Mai Châu......................61

Bảng 3.9: Cơ cấu hộ theo nghề nghiệp trên địa bàn huyện Mai Châu từ năm 2019

đến năm 2021............................................................................................................63

Bảng 3.10: Đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố đến sản xuất nông nghiệp bền

vững ...........................................................................................................................71

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà

nước ta trong quá trình phát triển đi lên chủ nghĩa xã hội (CNXH), bởi vì có

chuyển dịch cơ cấu kinh tế tiến hành công nghiệp hoá (CNH), hiện đại hoá

(HĐH) thì mới tiến hành phân công lao động xã hội, xã hội hoá lực lượng sản

xuất, phát triển kinh tế hàng hoá, tạo được nhiều việc làm, tăng khối lượng và

giá trị sản phẩm hàng hoá, dịch vụ, nâng cao thu nhập, tăng sức mua, giải

quyết ngày càng tốt hơn cuộc sống nhân dân.

Đảng ta đã khẳng định “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là nội dung chủ

yếu của CNH-HĐH đất nước và đẩy nhanh CNH-HĐH nông nghiệp, nông

thôn là nhiệm vụ trung tâm của những năm thập niên đầu thế kỷ 21”.

Những năm gần đây, quá trình chuyển dịch CCKTNN của nước ta đã

đạt được những thành quả rất quan trọng đáp nhu cầu hàng nông sản gia tăng

nhanh chóng, nhưng quá trình này cũng vấp phải những kết quả không mong

muốn về KT-XH và môi trường. Để khắc phục tình trạng đó, phát triển bền

vững đang là mục tiêu hướng tới của nước ta cũng như nhiều nước trên thế

giới. PTBV về nông nghiệp là một mục tiêu trong PTBV về kinh tế, có quan

hệ chặt chẽ với mục tiêu PTBV về xã hội và về môi trường. Nghĩa là yêu cầu

quá trình chuyển dịch CCKTNN không thể tách rời khỏi nhiệm vụ xóa đói,

giảm nghèo, bảo vệ tài nguyên và môi trường sinh thái.

Mai Châu là một huyện miền núi vùng cao của tỉnh Hòa Bình, cách

trung tâm tỉnh gần 70km về phía Tây Bắc. Tổng diện tích đất tự nhiên là

56.982,81 ha, hiện có 01 thị trấn, 15 xã (07 xã đạt chuẩn nông thôn mới), gồm

116 xóm bản, tiểu khu. Dân số 57.472 người, gồm 07 dân tộc cùng sinh sống,

trong đó dân tộc thiểu số chiếm 86%, dân số trong tuổi lao động chiếm 49%.

Diện tích đất nông nghiệp 22.977,32 ha, chiếm 73,53% tổng diện tích tự

2

nhiên, trong đó đất sản xuất nông nghiệp: 7.774,47 ha (đất trồng cây hàng

năm: 6.619 ha, đất trồng cây lâu năm: 1.155,47 ha), đất lâm nghiệp: 15.122,02

ha. Trên địa bàn huyện có tuyến đường Quốc lộ 6 và Quốc lộ 15 đi qua, tạo

điều kiện thuận lợi trong giao thương hàng hoá giữa huyện với các huyện

trong tỉnh và các tỉnh bạn.

Trong thời gian qua, Đảng bộ và chính quyền huyện Mai Châu, tỉnh

Hòa Bình đã triển khai nhiều biện pháp chỉ đạo, lãnh đạo nhiệm vụ chuyển

dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp góp phần thúc đẩy phát triển KT-XH. tốc độ

tăng trưởng Ngành nông nghiệp trung bình giai đoạn 2019 - 2021 đạt 12,05%;

việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi được quan tâm chú trọng; nhiều mô

hình sản xuất, hỗ trợ đưa cây giống, con giống có hiệu quả kinh tế được thực

hiện, bước đầu đã hình thành các vùng sản xuất hàng hóa gắn với chế biến và

tiêu thụ sản phẩm.

Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tuy đã đạt được nhiều thành tựu

nhưng nhìn chung diễn ra chậm, chưa phát huy được thế mạnh của từng địa

phương, chưa tương xứng với lợi thế và tiềm năng phát triển của huyện; chưa

phát triển được sản phẩm thế mạnh chủ lực, có sức cạnh tranh trên thị trường;

sản xuất nông nghiệp vẫn mang tính truyền thống, chủ yếu khai thác các

nguồn lợi tự nhiên sẵn có; mức độ thâm canh, áp dụng các tiến bộ khoa học

kỹ thuật còn hạn chế, chất lượng, giá trị các sản phẩm nông nghiệp, hiệu quả

sử dụng đất và tài nguyên chưa cao, thu nhập người dân sản xuất nông nghiệp

còn ở mức thấp, sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, thiếu ổn định, hàng năm chịu

ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh, biến động của thị trường, hình thức liên

kết trong sản xuất còn lỏng lẻo, thiếu tính ràng buộc,…

Vấn đề đặt ra là làm thế nào để triển khai thực hiện việc chuyển dịch

cơ cấu kinh tế nông nghiệp có hiệu quả, bền vững trong điều kiện huyện Mai

Châu có nhiều thuận lợi về vị trí địa lý, nguồn lao động, điều kiện để phát

triển nông nghiệp, vì thế việc tiếp tục chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp