Chế định AMICUS CURIAE trong giải quyết tranh chấp tại WTO

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

LƢU THỊ NGỌC LIÊN

CHẾ ĐỊNH AMICUS CURIAE TRONG GIẢI

QUYẾT TRANH CHẤP TẠI WTO

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật quốc tế Mã số: 60380108

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Trần Thị Thùy Dƣơng

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Chế định amicus curiae trong giải quyết tranh

chấp tại WTO” là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân và chưa từng

được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các nội dung nêu trong luận

văn là trung thực.

Luận văn được hoàn thành với sự giúp đỡ của TS. Trần Thị Thùy Dương. Tôi

xin chân thành cảm ơn.

Tác giả

Lưu Thị Ngọc Liên

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

AB Appellate Body Cơ quan phúc thẩm

DSB Dispute Settlement Body Cơ quan giải quyết tranh chấp

DSU

Dispute Settlement

Understandings

Thỏa ước về quy tắc và thủ tục

giải quyết tranh chấp

EC European Community Cộng đồng chung châu Âu

GATT

General Agreement on Tariffs

and Trade

Hiệp định chung về thuế quan

và thương mại

GQTC Giải quyết tranh chấp

ICJ International Court of Justice Tòa án công lý quốc tế

IMF International Montenary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế

ITLOS

International Tribunal for the

Law of the Sea

Tòa án quốc tế về Luật biển

ITO International Trade Organization Tổ chức thương mại quốc tế

NGO Non Government Organization Tổ chức phi chính phủ

NAFTA

North American Free Trade

Agreement

Khu vự tự do thương mại Bắc

Mỹ

UNCITRAL

United Nations Commission on

International Trade Law

Ủy ban Luật thương mại quốc

tế của Liên hiệp quốc

WB World Bank Ngân hàng thế giới

WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................................... 1

PHẦN NỘI DUNG

Dẫn nhập................................................................................................... 6

CHƢƠNG 1. SỰ THAM GIA CỦA AMICUS CURIAE VÀO

QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TẠI WTO ................... 10

1.1. Cơ sở pháp lý của sự tham gia của amicus curiae vào

quá trình giải quyết tranh chấp tại WTO............................................. 11

1.1.1. Điều 13 Bản thỏa ước về quy tắc và thủ tục giải quyết

tranh chấp của WTO ................................................................................. 11

1.1.2. Điều 17.9 Bản thỏa ước về quy tắc và thủ tục giải quyết

tranh chấp của WTO ................................................................................. 18

1.1.3. Điều 16.1 của Thủ tục làm việc trong giai đoạn phúc thẩm........... 19

1.2. Các chủ thể có thể đóng vai trò là amicus curiae trong

quá trình giải quyết tranh chấp tại WTO............................................. 28

1.2.1. Các cá nhân, tổ chức không đại diện cho Chính phủ và

các Chính phủ thành viên WTO ................................................................ 29

1.2.2. Tổ chức phi chính phủ (NGO) – chủ thể tích cực và nổi bật

nhất tham gia với tư cách amicus curiae trong cơ chế giải quyết

tranh chấp của WTO ................................................................................. 33

CHƢƠNG 2. ĐÁNH GIÁ SỰ THAM GIA CỦA AMICUS CURIAE

VÀ ĐỀ XUẤT CƠ CHẾ THỦ TỤC CHO AMICUS CURIAE VÀO

QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TẠI WTO ................... 43

2.1. Những lập luận phản đối sự tham gia của amicus curiae

vào quá trình giải quyết tranh chấp tại WTO..................................... 43

2.2. Những lập luận ủng hộ sự tham gia của amicus curiae

vào quá trình giải quyết tranh chấp tại WTO...................................... 49

2.3. Bản chất của vấn đề amicus curiae và phƣơng thức

tham gia của amicus curiae .................................................................... 54

2.3.1. Amicus curiae là vấn đề về luật nội dung....................................... 55

2.3.2. Amicus curiae là vấn đề về luật thủ tục .......................................... 56

2.3.3. Báo cáo amicus curiae chỉ nên được xem xét tại

cấp sơ thẩm ............................................................................................... 56

2.4. Đề xuất cơ chế thủ tục cho amicus curiae vào quá

trình giải quyết tranh chấp tại WTO .................................................... 58

2.4.1. Các tiêu chuẩn đối với amicus curiae và hoàn cảnh

vụ kiện ....................................................................................................... 59

2.4.2. Nội dung báo cáo amicus curiae..................................................... 60

2.4.3. Tiêu chí về thủ tục áp dụng cho báo cáo amicus curiae................. 60

2.4.4. Quy trình quản lý báo cáo amicus curiae bởi

Ban hội thẩm ............................................................................................. 62

2.5. Những lƣu ý cho Việt Nam trong trƣờng hợp Việt Nam

vận dụng amicus curiae khi xảy ra tranh chấp tại WTO.................... 62

KẾT LUẬN.............................................................................................. 65

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự kiện thành lập Tổ chức thương mại thế giới là thành quả quan trọng

nhất của vòng đàm phán Uruguay.1 Hệ thống các quy phạm pháp luật điều

chỉnh quan hệ thương mại quốc tế trong khuôn khổ tạo nên hành lang pháp lý

khá vững chắc cho các hoạt động thương mại giữa 160 quốc gia thành viên.2

Tuy nhiên, các quy phạm pháp luật sẽ không có ý nghĩa nếu chúng không

được tôn trọng. Việc đảm bảo thực thi các quy phạm pháp luật trong WTO

được thực hiện thông qua cơ chế giải quyết tranh chấp (GQTC) của WTO. Cơ

chế GQTC của WTO được cụ thể hóa tại Bản thỏa ước về quy tắc và thủ tục

GQTC của WTO (Dispute Settlement Understandings - DSU), đánh dấu sự

phát triển vượt bậc của các quy phạm về GQTC trong hệ thống thương mại đa

phương và đảm bảo thực thi hệ thống pháp luật WTO.

Nguyên tắc chung của WTO cũng như cơ chế GQTC của WTO chỉ

hướng đến việc điều chỉnh quan hệ thương mại của thành viên tổ chức.

3 Do

đó, các cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ (NGO) không được

phép tham gia vào cơ chế GQTC của WTO với tư cách là các bên trong vụ

kiện. Thế nhưng, trong thực tiễn, các đối tượng này có thể tham gia gián tiếp

vào cơ chế GQTC thông qua chế định mang tên amicus curiae.

Ảnh hưởng ngày càng tăng của WTO đã thúc đẩy các cá nhân, doanh

nghiệp và nổi bật nhất là NGO muốn tham gia vào quá trình GQTC tại WTO

để trình bày quan điểm của họ trong các tranh chấp. Hệ thống pháp luật WTO

cho đến hiện nay chưa quy định rõ ràng về amicus curiae, mặc dù vậy các đối

tượng trên đã nhiều lần đệ trình báo cáo amicus curiae đến cơ quan GQTC

của WTO. Sử dụng báo cáo amicus curiae trong GQTC tại WTO là một chủ

đề gây tranh cãi giữa các thành viên của WTO, các học giả, chuyên gia với

1 Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2012), Giáo trình Luật thương mại quốc tế-Phần I, Nhà

xuất bản Hồng Đức - Hội luật gia Việt Nam, tr 63-64.

2 Cập nhật đến ngày 26/6/2014 [http://wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm] truy cập ngày

5/7/2014

3 Điều II Hiệp định thành lập WTO

2

nhiều quan điểm trái ngược nhau. Do đó, việc tìm hiểu rõ hơn về chế định

amicus curiae trong cơ chế GQTC của WTO là điều cần thiết.

Bên cạnh đó, với việc gia nhập WTO vào năm 2007 và trở thành thành

viên thứ 150 của WTO, Việt Nam có cơ hội sử dụng cơ chế GQTC của WTO

nhằm chống lại những vi phạm của các thành viên khác cũng như cần xem xét

để đối phó việc thành viên khác sử dụng cơ chế GQTC của WTO để chống lại

Việt Nam. Vì vậy, Việt Nam cần nắm vững cơ chế GQTC cũng như những

vấn đề pháp lý phức tạp khác trong khuôn khổ WTO để chúng ta có thể vận

dụng chúng một cách hiệu quả trong quá trình GQTC.

Từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Chế định amicus curiae trong

giải quyết tranh chấp tại WTO” để thực hiện luận văn thạc sỹ luật học,

chuyên ngành Luật quốc tế.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Ở trong nước, amicus curiae đã được đề cập trong bài nghiên cứu mang

tên “Phân tích quy chế amicus curiae trong cơ chế giải quyết tranh chấp của

WTO” của tác giả Trần Việt Dũng, được đăng trên Tạp chí khoa học pháp lý

năm 2013. Bài nghiên cứu đã khái quát được chế định amicus curiae thông

qua các tranh chấp trong thực tiễn GQTC của WTO, qua đó phân tích và rút

ra được một số quy tắc quan trọng cho việc áp dụng amicus curiae trong

khuôn khổ WTO.

Bài nghiên cứu trên là một tài liệu hiếm hoi nghiên cứu riêng biệt về chế

định amicus curiae. Ngoài ra, tại Việt Nam, các bài nghiên cứu cũng như các

tài liệu chuyên sâu và toàn diện về amicus curiae vẫn chưa được thực hiện.

Nếu có đề cập thì amicus curiae là một phần rất hạn chế trong các công trình

nghiên cứu khoa học về cơ chế GQTC của WTO.

Ở nước ngoài, amicus curiae đã được đề cập và nghiên cứu trong các bài

nghiên cứu từ rất lâu bởi các tác giả nước ngoài chủ yếu trong hệ thống thông

luật. Cho đến năm 1998, khi cơ quan GQTC của WTO bắt đầu tiếp cận báo

cáo amicus curiae trong tranh chấp tại WTO thì các bài nghiên cứu về chế

định amicus curiae trong khuôn khổ WTO bắt đầu xuất hiện ngày càng nhiều.