Biện pháp tạm hoãn xuất cảnh theo luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

TRẦN THỊ HÀ

BIỆN PHÁP TẠM HOÃN XUẤT CẢNH

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

BIỆN PHÁP TẠM HOÃN XUẤT CẢNH

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hƣớng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Huỳnh Tấn Duy

Học viên: Trần Thị Hà

Lớp: Cao học Luật, khóa 29-30

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn

khoa học của Tiến sĩ Lê Huỳnh Tấn Duy. Các kết quả, số liệu nghiên cứu trong luận

văn là trung thực. Tất cả trích dẫn đều được chú thích đầy đủ theo đúng quy định

của Trường. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2021

Tác giả

TRẦN THỊ HÀ

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Cụm từ đầy đủ

BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự

BPNC Biện pháp ngăn chặn

TTHS Tố tụng hình sự

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU ...........................................................................................................1

CHƢƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BIỆN PHÁP TẠM HOÃN XUẤT CẢNH

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ...............................................................................10

1.1. Khái niệm và đặc điểm của biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự ...10

1.1.1. Khái niệm biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự .............10

1.1.2. Đặc điểm của biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự........13

1.2. Mục đích và ý nghĩa của biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự........15

1.2.1. Mục đích của biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự........15

1.2.2. Ý nghĩa của biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự ..........17

1.3. Cơ sở của việc quy định biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự ........19

1.4. Phân biệt biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong luật tố tụng hình sự với biện pháp tạm

hoãn xuất cảnh trong các ngành luật khác .......................................................................22

Kết luận Chƣơng 1 ..................................................................................................27

CHƢƠNG 2

QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ BIỆN PHÁP TẠM HOÃN XUẤT CẢNH

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ...............................................................................28

2.1. Căn cứ và đối tượng áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự.28

2.1.1. Căn cứ áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự.....28

2.1.2. Đối tượng áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự34

2.2. Thẩm quyền áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự .............36

2.3. Thủ tục và thời hạn áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự ..40

2.3.1. Thủ tục áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự....40

2.3.2. Thời hạn áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự .43

2.4. Hủy bỏ, thay thế biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự ....................49

Kết luận Chƣơng 2 ..................................................................................................53

CHƢƠNG 3..............................................................................................................54

THỰC TIỄN ÁP DỤNG BIỆN PHÁP TẠM HOÃN XUẤT CẢNH TRONG

TỐ TỤNG HÌNH SỰ, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH.......................54

CỦA PHÁP LUẬT VÀ ĐẢM BẢO THỰC HIỆN...............................................54

3.1. Thực tiễn áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự..................54

3.1.1. Khái quát tình hình áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố tụng

hình sự................................................................................................................54

3.1.2. Những hạn chế trong việc áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong tố

tụng hình sự và nguyên nhân .............................................................................56

3.2. Giải pháp hoàn thiện và đảm bảo thực hiện quy định của pháp luật về biện pháp tạm

hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự...............................................................................57

3.2.1. Giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về biện pháp tạm hoãn xuất

cảnh trong tố tụng hình sự .................................................................................57

3.3.2. Giải pháp đảm bảo thực hiện quy định của pháp luật về biện pháp tạm

hoãn xuất cảnh trong tố tụng hình sự.................................................................66

Kết luận Chƣơng 3 ..................................................................................................70

KẾT LUẬN CHUNG ..............................................................................................71

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO1

A. Văn bản quy phạm pháp luật1

B. Tài liệu tham khảo2

1

LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Quyền con người là một trong những quyền rất thiêng liêng, được ghi nhận

trong nhiều văn bản như Tuyên ngôn quốc tế về nhân quyền năm 1948, Công ước

quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966, Công ước quốc tế về các quyền

kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1966. Trên cơ sở đó, Hiến pháp năm 2013, BLTTHS

năm 2015 của nước ta đã cụ thể hóa và quy định ngày càng chặt chẽ, đầy đủ hơn

các quyền của người tham gia tố tụng.

Về nguyên tắc, “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo

quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia,

trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng”.

1 Các BPNC2

trong TTHS là những biện pháp tước bỏ hoặc hạn chế một số quyền con người của

người bị áp dụng. Chính vì vậy, BLTTHS năm 2015 quy định chỉ áp dụng BPNC

nhằm kịp thời ngăn chặn tội phạm hoặc khi có căn cứ chứng tỏ người bị buộc tội sẽ

gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc sẽ tiếp tục phạm tội hoặc để bảo

đảm thi hành án.

Trong số các BPNC, tạm hoãn xuất cảnh mặc dù không mang tính nghiêm

khắc như tạm giữ, tạm giam nhưng là biện pháp tạm thời hạn chế quyền tự do đi lại,

có thể ảnh hưởng đến công việc, kinh tế của người bị tố giác, người bị kiến nghị

khởi tố, bị can, bị cáo. Từ đó, đặt ra vấn đề là pháp luật phải được quy định hết sức

chặt chẽ, rõ ràng cụ thể đối với biện pháp tạm hoãn xuất cảnh trong TTHS. Ngoài

ra, các cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền khi áp dụng BPNC này cần

hiểu đúng, tuân thủ các quy định của pháp luật để tránh những trường hợp vi phạm,

gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người bị áp dụng. Nghiên cứu lý

luận và thực tiễn cho thấy các quy định về BPNC, biện pháp cưỡng chế trong

BLTTHS năm 2015 đã được áp dụng ngày càng đúng đắn hơn trong quá trình giải

quyết vụ án hình sự. Các biện pháp này có vai trò, ý nghĩa quan trọng trong việc

ngăn chặn kịp thời hành vi trốn tránh pháp luật và bảo đảm thi hành án đối với

người phạm tội, người bị nghi thực hiện tội phạm.

1 Khoản 2 Điều 14 Hiến pháp năm 2013.

2 Bao gồm các biện pháp: giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để

bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh.

2

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được thì thực tiễn cũng cho thấy

những hạn chế, bất cập trong quy định của pháp luật cũng như nhận thức của người

tiến hành tố tụng về áp dụng các BPNC, biện pháp cưỡng chế mà đáng chú ý là khi

áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh.

Một điểm mới tiến bộ là biện pháp tạm hoãn xuất cảnh đã được bổ sung vào

Chương VII của BLTTHS năm 2015, điều này khắc phục được điểm thiếu sót của

BLTTHS năm 2003. Việc nghiên cứu, đánh giá các quy định của pháp luật TTHS

và thực tiễn áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh, làm rõ những kết quả đã đạt

được cũng như những hạn chế, vướng mắc, nguyên nhân của hạn chế, vướng mắc

làm cơ sở cho việc đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp

dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh là vấn đề rất cần thiết trong giai đoạn cải cách

tư pháp hiện nay. Bởi lẽ, những hạn chế, bất cập trong việc áp dụng biện pháp tạm

hoãn xuất cảnh một phần cũng xuất phát từ nguyên nhân đây là một biện pháp mới

được quy định trong BLTTHS năm 2015 nên trong quá trình lập pháp cũng như áp

dụng pháp luật chưa tổng kết được kinh nghiệm thực tiễn cũng như về mặt lý luận.

Đi sâu nghiên cứu quy định của BLTTHS năm 2015 và các văn bản quy phạm

pháp luật khác khi quy định về BPNC tạm hoãn xuất cảnh, tác giả nhận thấy còn

một số hạn chế, vướng mắc nổi bật như sau:

Thứ nhất, về căn cứ áp dụng thì Điều 124 BLTTHS năm 2015 quy định tạm

hoãn xuất cảnh có thể được áp dụng nếu xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người bị

tố giác, người bị kiến nghị khởi tố thực hiện các hành vi có dấu hiệu bỏ trốn hoặc

tiêu hủy chứng cứ. Đối với bị can, bị cáo Điều luật chỉ quy định căn cứ việc xuất

cảnh của họ có dấu hiệu bỏ trốn. Quy định hiện nay chưa khoa học về kỹ thuật lập

pháp đồng thời chưa tạo điều kiện thuận lợi cho Cơ quan điều tra áp dụng hiệu quả

trong thực tiễn.

Thứ hai, về đối tượng áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh thì khi đối chiếu

quy định tại khoản 1 Điều 124 với quy định tại Điều 109 và Điều 4 BLTTHS năm

2015. Tác giả nhận thấy có một số điểm chưa đồng bộ, chưa có sự tương thích giữa

quy định chung về đối tượng áp dụng BPNC và quy định riêng về đối tượng áp

dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh.

Thứ ba, về thẩm quyền áp dụng thì BLTTHS năm 2015 chưa quy định đầy đủ

các chủ thể có thẩm quyền. Bởi lẽ, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số

hoạt động điều tra cũng có thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm nhưng