Yếu tố huyền thoại trong tiểu thuyết nguyễn xuân khánh

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

NGUYỄN THỊ THU HƯƠNG

YẾU TỐ HUYỀN THOẠI

TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN XUÂN KHÁNH

Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM

Mã số: 60.22.34

LUẬN VĂN THẠC SĨ

KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Người hướng dẫn khoa học: TS. PHAN NGỌC THU

Đà Nẵng, Năm 2012

2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

NGUYỄN THỊ THU HƯƠNG

YẾU TỐ HUYỀN THOẠI

TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN XUÂN KHÁNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Đà Nẵng, Năm 2012

3

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

- Từ giữa những năm tám mươi của thế kỷ trước, nền văn

học hiện đại nước nhà đã bước vào vận hội đổi mới với nhiều khởi

sắc. Sau thành tựu ở vụ mùa đầu với những truyện ngắn của Nguyễn

Minh Châu, Nguyễn Huy Thiệp, Tạ Duy Anh, Phạm Thị Hoài... và

bộ ba tiểu thuyết được giải thưởng năm 1991 của Hội Nhà văn Việt

Nam như: Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, Mảnh đất lắm người

nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường, Bến không chồng của Dương

Hướng..., bước vào thập niên đầu của thế kỷ XXI, với sự xuất hiện

truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư ở phía cực Nam của tổ quốc và

tiểu thuyết của Nguyễn Xuân Khánh ở phía Bắc, có thể được xem là

những hiện tượng nổi bật của văn xuôi đương đại nước ta.

- Với nhà văn Nguyễn Xuân Khánh, điều đặc biệt là, sau một

thời gian dài tưởng chừng như đã yên lặng, khi đã bước vào tuổi thất

thập, chỉ trong vòng chưa đầy mười năm, ông đã “tái xuất”, và góp

vào dòng chảy của văn xuôi đương đại ba cuốn tiểu thuyết tầm cỡ:

Hồ Quý Ly (năm 2000), Mẫu Thượng Ngàn (năm 2006), gần đây

nhất là tiểu thuyết Đội gạo lên chùa (năm 2010). Mỗi tác phẩm ra

đời đều được giới nghiên cứu phê bình và đông đảo bạn đọc đón

nhận. Cả ba tác phẩm đều nhận được những giải thưởng lớn về văn

học. Xung quanh tác phẩm của ông, nhiều cuộc hội thảo đã được tổ

chức, nhiều bài viết phê bình, giới thiệu đã in trên các báo và tạp chí.

Quả thật, đây là một hiện tượng rất đáng quan tâm tiếp cận và tìm

hiểu từ nhiều bình diện khác nhau.

- Mặt khác, tiểu thuyết Nguyễn Xuân Khánh từ Hồ Quý Ly,

đến Mẫu Thượng Ngàn đến Đội gạo lên chùa, không chỉ bao quát

4

một phạm vi hiện thực rộng lớn, mà còn hàm chứa nhiều suy ngẫm

về lịch sử và số phận dân tộc từ quá khứ đến hiện tại. Một trong

những lý do tạo nên sức hấp dẫn của cả ba tác phẩm chính là tình yêu

và niềm tin tha thiết của nhà văn vào vẻ đẹp của văn hóa và sức sống

của tâm hồn Việt được thể hiện bằng một bút pháp giàu trải nghiệm,

thấm đẫm chất lịch sử và huyền thoại; không choáng ngợp trước thời

thượng mà vẫn mới mẻ, hiện đại. Từ đó, lời văn và giọng điệu cũng

như có duyên riêng, đúng như nhà văn đã có lần tâm sự với bạn đọc:

Nghiệp viết cũng “tùy duyên”, và “huyền thoại, lịch sử,… cứ lần lượt

hiện về gây hứng thú cho tôi viết”.

Vì vậy, luận văn đi sâu tìm hiểu Yếu tố huyền thoại trong

tiểu thuyết Nguyễn Xuân Khánh, với mong muốn bước đầu phát

hiện một trong những nét nổi bật làm nên giá trị tư tưởng và nghệ

thuật trong tác phẩm của nhà văn này; đồng thời qua đó cũng có thể

thấy rõ hơn một hướng vận động và đổi mới của văn xuôi Việt Nam

hiện nay.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

2.1. Những luận bàn về cuộc đời và tác phẩm của Nguyễn Xuân

Khánh

Gồm những bài viết, bài tham luận xung quanh các cuộc hội

thảo về tác phẩm của Nguyễn Xuân Khánh đăng trên các báo và tạp

chí của một số nhà nghiên cứu, nhà phê bình, nhà báo… như Lại

Nguyên Ân, Đinh Công Vỹ, Phạm Xuân Thạch, Châu Diên, Lê Thị

Thanh Bình, Hoài Nam…

Hầu hết các bài viết này đều nhìn lại cuộc đời và con đường

sáng tác của Nguyễn Xuân Khánh, từ đó đánh giá cao những đóng

góp của ông qua ba tác phẩm Hồ Quý Ly, Mẫu Thượng Ngàn và Đội

gạo lên chùa. Tuy không trực tiếp đề cập cụ thể đến vấn đề của đề

5

tài, song đó vẫn là điểm tựa cần thiết giúp ích cho việc đi sâu tìm

hiểu thế giới nghệ thuật tiểu thuyết của Nguyễn Xuân Khánh

2.2. Những bài viết có liên quan trực tiếp đến yếu tố huyền thoại

trong tiểu thuyết Nguyễn Xuân Khánh

Đó là những các ý kiến cùng nhau bàn luận về chủ đề Văn

hóa tại Mẫu trong tiểu thuyết của Nguyễn Xuân Khánh giũa nhà văn

Châu Diên và nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, cá bài nghiên cứu

có ít nhiều đề cập đến yếu tố huyền thoại bắt nguồn từ tín ngưỡng và

văn hóa dân gian của Trần Thị An, hoặc đặt tiểu thuyết của Nguyễn

Xuân Khánh trong dòng chảy văn xuôi đương đại để lý giải thêm về

yếu tố huyền thoại trong đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của

Nguyễn Thị Bình..v.v.

Tuy nhiên, nhìn chung hầu như yếu tố huyền thoại trong tác

phẩm của Nguyễn Xuân Khánh cho đến nay vẫn chưa có công trình

nào nghiên cứu một cách hệ thống, chuyên sâu. Trên cơ sở tiếp thu ý

kiến của những người đi trước, luận văn sẽ bước đầu tìm hiểu, phát

hiện các dạng thức của yếu tố huyền thoại trong tiểu thuyết Nguyễn

Xuân Khánh để làm nổi bật một nét đặc sắc làm nên vẻ đẹp truyền

thống và hiện đại trong phong cách sáng tạo nghệ thuật của nhà văn

này.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài tập trung phát hiện, tìm hiểu yếu tố huyền thoại trong

tiểu thuyết Nguyễn Xuân Khánh qua các dạng thức nổi bật và nghệ

thuật biểu hiện của nhà văn.

6

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ giới hạn ở ba cuốn tiểu

thuyết chính trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Xuân Khánh, đó

là:

- Tiểu thuyết Hồ Quý Ly (Nxb Phụ nữ, in lần thứ 8, 2007).

- Tiểu thuyết Mẫu Thượng Ngàn (Nxb Phụ nữ, in lần thứ 3,

2006).

- Tiểu thuyết Đội gạo lên chùa (Nxb Phụ nữ, 2011).

4. Phương pháp nghiên cứu

Thực hiện đề tài này, chúng tôi vận dụng phối hợp các

phương pháp chính: phương pháp hệ thống - cấu trúc; phương pháp

thống kê – phân loại; phương pháp so sánh - đối chiếu; phương pháp

phân tích, tổng hợp.

Ngoài ra chúng tôi cũng vận dụng lý thuyết thi pháp học, tự

sự học trong quá trình triển khai đề tài.

5. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung chính của luận văn

gồm ba chương:

Chương 1. Vài nét về nhà văn Nguyễn Xuân Khánh và khái

niệm huyền thoại

Chương 2. Các dạng thức yếu tố huyền thoại trong tiểu

thuyết Nguyễn Xuân Khánh

Chương 3. Nghệ thuật biểu hiện yếu tố huyền thoại trong tiểu

thuyết Nguyễn Xuân Khánh

7

Chương 1

VÀI NÉT VỀ NHÀ VĂN NGUYỄN XUÂN KHÁNH

VÀ KHÁI NIỆM HUYỀN THOẠI

1.1. Nguyễn Xuân Khánh – cuộc đời và văn nghiệp

1.1.1. Cuộc đời

- Một miền quê và tuổi thơ đầy ám ảnh: Quê hương thanh

bình với nhiều kỉ niệm cùng với những ám ảnh của tuổi thơ về sự cô

đơn của những người phụ nữ trong gia đình, về người mẹ, về phong

tục văn hóa làng… đã tác động không nhỏ đến sự hình thành tính

cách, tâm hồn, bản lĩnh cũng như thế giới nghệ thuật của Nguyễn

Xuân Khánh.

- Một cuộc đời trải nhiều sóng gió: Đã từng đỗ tú tài toán, là

sinh viên y khoa, say mê âm nhạc, đi bộ đội Nguyễn Xuân Khánh

chưa từng nghĩ mình sẽ theo nghiệp văn. Nhưng, sau một truyện ngắn

đầu tay đăng trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội được giải thưởng vào

năm1953, như là số phận đã đưa ông vào con đường sáng tạo văn

chương với không ít những nếm trải sóng gió sóng gió của cuộc đời.

Từ biên tập tạp chí Văn nghệ quân đội, vì rủi ro nghề nghiệp

mà chuyển về báo Thiếu niên Tiền phong (1965), làm phóng viên

thường trú ở khu 4 rồi lại về hưu non (1969), ở làng Thanh Nhàn. Dù

phải làm nhiều nghề để kiếm sống nhưng vẫn không quên nghiệp

viết. Bằng một niềm tin không tắt vào cuộc sống ông đã chủ động

xem những sóng gió ấy là hệ quả chung của một “thời xa vắng” nhiều

di lụy, biến nó thành những vecto động lực tiếp tục sống và cống hiến

cho cuộc đời và nghệ thuật.

1.1.2. Con đường văn nghiệp

1.1.2.1. Hành trình sáng tác

8

* Bước đi ban đầu: Những tác phẩm của ông như Làng

nghèo (1959 - chưa xuất bản), tập truyện ngắn Rừng sâu (1962), chỉ

mới dừng lại ở việc phản ánh hiện thực trước mắt; với tiểu thuyết

Trư cuồng, Suối đen... cũng chưa có tiếng vang với đông đảo bạn

đọc.

* Người trở về từ “Miền hoang tưởng”

Tiểu thuyết Miền hoang tưởng, do Nhà xuất bản Đà Nẵng

ấn hành năm 1990, có thể coi là tác phẩm đánh dấu sự trở về của

Nguyễn Xuân Khánh cùng với không khí văn học nước ta những năm

đầu bước vào thời kì đổi mới. Tác phẩm chứng tỏ nỗ lực làm mới

mình của Nguyễn Xuân Khánh từ sau 1975, nhưng vẫn còn những

hạn chế, chưa được đông đảo bạn đọc tiếp nhận.

Trong im lặng và dồn nén năng lực sáng tạo, sau gần mười

năm, thử sức mình ở những mảng đề tài khác nhau, nhà văn đã cho ra

mắt độc giả Hồ Quý Ly (tiểu thuyết, 2000), Mẫu Thượng Ngàn (tiểu

thuyết, 2006) và Đội gạo lên chùa (tiểu thuyết, 2010). Ngoài ra, ông

còn dồn sức hoàn thành những tác phẩm viết cho thiếu nhi, cùng với

một số sách biên khảo dịch thuật

1.1.2.2. Quan niệm về văn học

Trong hành trình sáng tạo của mình, bằng nhiều cách thức

khác nhau, trực tiếp hay gián tiếp, Nguyễn Xuân Khánh nhiều lần

phát biểu nhiều quan niệm khác nhau về nghề văn, về sứ mệnh của

nhà văn và quan niệm của ông về một tác phẩm có giá trị.

Chính từ những quan niệm nghệ thuật trên đây của nhà văn

giúp ta có thêm cơ sở khi tiếp cận với yếu tố huyền thoại trong tiểu

thuyết của Nguyễn Xuân Khánh.

9

1.2. Về khái niệm huyền thoại

Nói đến huyền thoại và huyền thoại trong văn học, là nói đến

một khái niệm vừa quen, lại vừa lạ.

1.2.1. Những cách hiểu về huyền thoại

- Từ việc tham khảo nhiều cách hiểu khác nhau về huyền

thoại, luận văn dựa vào định nghĩa của Từ điển Tiếng Việt (Hoàng

Phê chủ biên); GS. Đỗ Đức Hiểu (Từ điển văn học bộ mới); Henri

Benac (Diễn giải ý tưởng văn chương).

- Với điều kiện và khuôn khổ cho phép, luận văn chỉ tiếp cận

huyền thoại như một trong những yếu tố nổi bật góp phần làm nên vẻ

đẹp truyền thống và hiện đại của tiểu thuyết Nguyễn Xuân Khánh

trong nền văn học nước ta hôm nay.

1.2.2. Huyền thoại và văn học

Nhìn nhận huyền thoại từ góc độ văn học, để từ văn học nhìn

ra văn hóa, tiếp cận văn học từ một yếu tố của văn hóa, luôn là việc

làm có ý nghĩa để ghi nhận sức sống của “yếu tố ban đầu, mảnh đất

và hệ biến hóa của toàn bộ nghệ thuật” khi nhịp bước cùng đời sống.

Huyền thoại gặp gỡ văn học ở ngay trong bản chất của nó, ở nơi mà

cốt lõi của văn học cũng là sáng tạo, là hư cấu, tưởng tượng, thể hiện

trong sự đồng nhất trong cách thức kiến tạo hay sự gặp gỡ về mặt

thuộc tính.

Huyền thoại đi vào văn chương, được văn chương hóa, “tái

sinh”, “chuyển hóa trong văn học”, tạo được những “độ giãy sóng

mới”, phong phú ý nghĩa hơn chính bản thân nó trong văn học, và

văn học cũng nhờ huyền thoại để mở ra những chiều kích khôn cùng

của thế giới. Cũng chính vì vậy, mà huyền thoại đã sống một đời

sống phong phú, rộng lớn trong từng chặng đường phát triển của văn

học nhân loại: ở thời kỳ xã hội nguyên thủy (thời cổ - trung đại);

10

bước sang giai đoạn cận - hiện đại; thời kì hiện đại và hậu hiện đại.

Huyền thoại có đặc trưng riêng ở mỗi thời kì phát triển.

Sự trở về với huyền thoại cũng là cách hóa giải băn khoăn về

lối đi của tiểu thuyết, vốn là thể loại chủ công của văn học hiện đại.

Cái chết của tiểu thuyết như người ta dự báo không phải là sự khủng

hoảng trong giới hạn của nghệ thuật, mà chính là ở giới hạn của tầm

nhìn về khả năng của nghệ thuật, có những hướng đi mới, ngay từ

trong nhu cầu nội sinh của tiểu thuyết hiện đại là trở về với cội

nguồn, trở về với huyền thoại.

1.2.3. Huyền thoại trong văn học huyễn ảo

Huyền thoại là một yếu tố, một bộ phận của văn học huyễn

ảo, bên cạnh mẫu số chung là “sự xé rách thực tại”, tạo nên “một sự

đứt gãy trong hệ thống các quy tắc thiết định từ trước”, cũng có

những điểm khác với các yếu tố khác như huyền ảo, kì ảo…

1.2.4. Đôi nét về huyền thoại trong văn học Việt Nam

- Văn học Việt Nam cũng tắm mình trong dòng sông huyền

thoại. Vừa đúng quy luật của huyền thoại đồng hành cùng bước đi

của lịch sử văn học trong những chặng đường, lại vừa mang những

đặc điểm riêng chi phối bởi điều kiện lịch sử của dân tộc. Từ những

huyền thoại trong truyền thuyết dân gian, từ khá sớm đã được ghi

chép vào văn xuôi trung đại. Tuy có lúc đậm, lúc nhạt, lúc nhường

chỗ cho những nhu cầu phản ánh bức thiết hơn của văn học phục vụ

cuộc sống trong hoàn cảnh đặc biệt, nhưng, chưa lúc nào, văn học

nước ta nguôi quên yếu tố “tiền sử của văn học” là huyền thoại. Đặc

biệt trong văn học đương đại, khi mà “huyền thoại không phải chỉ trở

lại ở một vài hiện tượng riêng lẻ, mà ngược lại, thậm chí còn trở

thành dòng”. Và huyền thoại trong Việt Nam đương đại được hình

thành từ sự tương tác đa dạng và nhiều chiều.

11

- Bước ra từ những trang tả thực đậm khói lửa chiến trường,

hồ hởi khi được giải phóng bản ngã, trong quy luật dân chủ hóa, nhà

văn Việt Nam đương đại đổi mới quan niệm về nhà văn trong quan

hệ với hiện thực, quan hệ với công chúng, quan hệ với chính mình;

đổi mới quan niệm nghệ thuật về con người, cũng như quan tâm đến

vận động về thể loại. Để chuyên chở những tư tưởng mới cần đổi mới

cả ở bút pháp, kĩ thuật, hình thức biểu hiện, trong đó có những kĩ

thuật không xa lạ nhưng đã thay đổi ở cái nhìn và ý thức sử dụng, đó

là huyền thoại. Theo hai con đường chính là “tái huyền thoại hóa”,

hoặc tương tác, hòa nhập với phương Tây bằng cách sử dụng tư duy

huyền thoại, sử dụng motif hoặc sáng tạo ra huyền thoại mới.

Chương 2

CÁC DẠNG THỨC YẾU TỐ HUYỀN THOẠI

TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN XUÂN KHÁNH

2.1. Yếu tố huyền thoại bắt nguồn từ tín ngưỡng và truyện kể dân

gian

2.1.1. Huyền thoại từ tín ngưỡng dân gian

- Mẫu gốc mà “Nguyễn Xuân Khánh dựa vào ở đây để nói về

văn hóa Việt, về sức sống và khả năng biến chuyển của văn hóa đó là

đạo Mẫu”. Thể hiện rõ nhất trong tiểu thyết Mẫu Thượng Ngàn khi

tác giả tiếp cận tín ngưỡng dân gian và miêu tả với một ý thức huyền

thoại hóa để cho đạo Mẫu bao bọc không gian làng Cổ Đình. Trong

không khí của cái thiêng, đạo Mẫu hiện diện trong mỗi nếp nhà, hằn

sâu trong nếp nghĩ của con người, ẩn hiện và hóa thân ở hình tượng

những nhân vật nữ đậm chất Việt, mà vẻ đẹp cùng số phận ít nhiều bi

12

thương của họ đều là những bằng chứng sống, phiên bản khác nhau

của Mẹ - Văn hóa Việt.

- Ngoài ra, yếu tố huyền thoại bắt nguồn từ tín ngưỡng dân

gian trong Mẫu Thượng Ngàn còn được thể hiện qua việc thờ cúng

bách thần và tín ngưỡng “vật linh” như thờ cả thực vật, động vật: cây

đa đầu làng, ông Thần Cẩu, tức là tục thờ con chó đá, mang màu sắc

tâm linh, và tạo ra cả không gian tâm linh như một nội lực có ý nghĩa

cố kết cộng đồng, làm nên sức mạnh bền chặt của ngôi làng Việt mà

Nguyễn Xuân Khánh vừa đắm say miêu tả, vừa muốn thức tỉnh nó

trước cuộc sống của xã hội hiện đại.

- Mặt khác, qua việc lựa chọn một tín ngưỡng dân gian hoàn

toàn thuần Việt, Nguyễn Xuân Khánh muốn cho thấy sức sống, niềm

tự hào về văn hóa Việt trước sự tấn công của các nền văn hóa ngoại

lai. Sức mạnh ấy không phải chỉ từ hiện thực, từ con người mà còn

được trợ giúp từ thần linh, không phải chỉ bằng hiện tại mà còn tìm

được sự đồng vọng linh thiêng của quá khứ ngàn đời. Đó cũng chính

là bản lĩnh của dân tộc Việt trước xu thế hội nhập , toàn cầu hóa đã

và đang diễn ra hiện nay.

2.1.2. Huyền thoại từ truyện kể dân gian

Cũng trong Mẫu Thượng Ngàn, bóng dáng của truyền thuyết

ông Đùng bà Đà góp phần tạo đem lại những cõi mơ cho đời sống

tinh thần của tác phẩm. Theo lối“truyện lồng truyện” ở “một dáng

dấp vừa quen thuộc vừa khác lạ”. Xen kẽ huyền thoại là ý thức giải

huyền thoại (nghi lễ đốt xác, câu chuyện bán thế túc của anh Mường

Rồ và cô Ngơ). Vì vậy, người đọc không chỉ nhận ra sức mạnh của

văn hóa làng như là nền tảng của văn hóa Việt trong trường kỳ lịch

sử, mà còn thấy được cả mặt lạc hậu hạn chế của nó mà cuộc sống

cần vượt qua.

13

Từ trong kho tàng của văn hóa dân gian, nhà văn tìm thấy và

chủ ý rải trong tác phẩm “những câu chuyện hoang đường nhưng thú

vị”, tạo nên độ sâu hun hút của nhiều trường nghĩa: câu chuyện về cô

Chín đền Sòng, “các cô ngự về làng chơi” bên gốc đa, cô Bé… là

những chốn nghỉ chân trong trí tưởng tượng và hồi ức trong chặng

đường tiếp cận “bữa tiệc văn hóa”, giao tranh lịch sử phong phú và

đầy bí ẩn của những cuốn tiểu thuyết này.

Đặt ra vấn đề về sự tồn vong của bản sắc văn hóa dân tộc

trong Mẫu Thượng Ngàn, nhà văn đã để nhiều tâm huyết xây dựng

một sức mạnh văn hóa đủ sức đối chọi để giữ được chính mình trong

cuộc giao lưu văn hóa nông thôn bản địa và văn hóa phương Tây,

không phải chỉ bằng việc “sử dụng tất cả kinh nghiệm về làng quê, về

văn hóa làng của mình”, mà còn huy động những nhân vật, những

hình ảnh không chỉ có hiện hữu trong lý trí mà có khi “bật ra từ kí

ức”, từ vô thức xa xăm, dựa vào sức mạnh của huyền thoại từ trong

văn hóa dân gian của dân tộc.

2.2. Yếu tố huyền thoại gắn với sự kiện và nhân vật lịch sử

2.2.1. Huyền thoại từ sự kiện lịch sử

- Trong tiểu thuyết Hồ Quý Ly, gắn sự kiện lịch sử với những

câu chuyện thiêng là một cách thông dụng để Nguyễn Xuân Khánh

huyền thoại hóa lịch sử và đưa ra một cách lý giải theo chiều hướng

thiêng hóa, có thể là theo sử sách chép lại, cũng có thể do nhà văn

sáng tạo ra: giải thích nguyên nhân lập chùa Thánh Thọ bằng câu

chuyện báo mộng, hay thể hiện ở việc lồng ghép sự kiện chiến trận

hành quân bình Chiêm của của Duệ Tông vào tình tiết li kì đượm

màu bi thương đầy tính thần thoại của bà quý phi Bích Châu hi sinh

để làm yên lòng thần biển, hoặc là việc miêu tả chiếc chuông quý vốn

là linh vật của triều Trần…

14

- Không ít lần nhà văn để cho mình phóng bút để đưa ra

những sự kiện, những câu chuyện những nhân vật khiến người ta

không khỏi bất ngờ. Vừa là sự thực lịch sử, vừa là hư cấu tưởng

tượng. nhà văn đã dụng công không ít để vẽ lên hội thề Đồng Cổ đầy

nét khoáng đạt của huyền thoại trong những trang đầu tiểu thuyết Hồ

Quý Ly... Hình ảnh ngày hội Đốn Sơn tưng bừng ở Tây Đô đem đến

cho người đọc như lạc vào một hình ảnh trong mơ... Đó cũng là một

cách để nhà văn thả cho trí tưởng tượng của mình bay bổng, để cho

chiều kích của lịch sử vượt ra ngoài sự ranh giới thông thường bằng

những nét phóng bút, vươn tới tầm huyền thoại.

2.2.2. Huyền thoại từ nhân vật lịch sử

Tôn trọng chất liệu và nhân vật lịch sử, nhưng mặt khác cũng

không thể bỏ qua chất tiểu thuyết khi bản chất của thể loại này là “trò

chơi của tưởng tượng” (nói theo cách của M. Kundera).

- Để giữ được thế cân bằng giữa cả hai yếu tố đó bằng một

liều lượng vừa đủ, với một nhân vật đặc biệt như Hồ Quý Ly, nhà

văn huyền thoại hóa nhân vật bằng cách soi chiếu nhân vật từ nhiều

điểm nhìn khác nhau. Với hơn ba mươi nhân vật có thật trong lịch sử

và hơn hai mươi nhân vật do tác giả hư cấu, chừng ấy điểm nhìn,

chừng ấy ý nghĩ, chừng ấy quan hệ sẽ làm cho hình tượng Hồ Quý

Ly trở nên huyền ảo, phong phú và sâu sắc hơn bao giờ hết. Ngay ở

đó, dụng ý giải huyền thoại của Nguyễn Xuân Khánh cũng bộc lộ rất

rõ trong việc tạo ra tính đối thoại (vốn là đặc điểm của văn học hiện

đại và hậu hiện đại) giữa các trường nhìn khác nhau trong tác phẩm,

đối thoại giữa tác phẩm với bạn đọc… đã ngầm giải huyền thoại cho

nhân vật, bởi “Chỉ sự đối thoại mới ngăn chặn khả năng huyền thoại

hóa” (Lại Nguyên Ân).