Xây dựng tiến trình hướng dẫn giải bài tập phần Từ trường (Vật lí 11) theo hướng phát huy tính tích cực và tự lực của học sinh trung học phổ thông miề

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

----------------------------------------------

HOÀNG VĂN VĨNH

XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH HƯỚNG DẪN GIẢI BÀI TẬP

PHẦN TỪ TRƯỜNG (VẬT LÍ 11) THEO HƯỚNG PHÁT

HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ TỰ LỰC CỦA HỌC SINH

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG MIỀN NÚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

----------------------------------------------

HOÀNG VĂN VĨNH

XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH HƯỚNG DẪN GIẢI BÀI TẬP

PHẦN TỪ TRƯỜNG (VẬT LÍ 11) THEO HƯỚNG PHÁT

HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ TỰ LỰC CỦA HỌC SINH

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG MIỀN NÚI

Chuyên ngành: Phương pháp giảng dạy Vật lý

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN THỊ HỒNG VIỆT

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Cô giáo hướng dẫn PGS.TS

Nguyễn Thị Hồng Việt- Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã tận tình chỉ dẫn

và đóng góp những ý kiến quý báu giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học, khoa Vật

lí, các thầy cô giáo giảng dạy cùng toàn thể các bạn học viên lớp cao học lí

K16 trường Đại học Sư phạm – Đại học thái Nguyên đã tạo điều kiện tốt nhất

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại khoa. Tôi cảm ơn

Ban giám hiệu, các thầy cô giáo cùng các bạn đồng nghiệp ở các trường dạy

thực nghiệm sư phạm đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm

và hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình.

Thái nguyên, tháng 9 năm 2010

Hoàng Văn Vĩnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong

một công trình nào khác.

Thái nguyên, tháng 9 năm 2010

Tác giả

Hoàng Văn Vĩnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU……………………………………………………………………..1

I. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1

II. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 3

III. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................... 3

IV. Giả thuyết khoa học ................................................................................. 2

V. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 3

VI. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 4

VII. Giới hạn của đề tài ................................................................................. 4

VIII. Đóng góp của đề tài............................................................................... 4

IX Cấu trúc và nội dung luận văn ................................................................... 5

CHƯƠNGI: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN………………………….......6

1.1. Tính tích cực hoạt động nhận thức........................................................... 6

1.1.1 Tích cực hóa hoạt động nhận thức Phân loại tính tích cực ..................... 6

1.1.2 Phân loại tính tích cực Đặc điểm của tính tích cực……………………..7

1.1.3 Đặc điểm của tính tích cực ……………………………………………..7

1.1.4.Những biểu hiện của tính tích cực nhận thức .. …………………………8

1.1.5 Vai trò của tính tích cực nhận thức trong dạy học Vật lí ........................ 9

1.1.6 Các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh ................ 9

1.1.7.Các tiêu chí đánh giá tính tích cực trong hoạt động nhận thức của học

sinh. ............................................................................................................. 11

1.2.Tính lực tự lực........................................................................................ 12

1.2.1 Năng lực tự lực học tập ....................................................................... 12

1.2.2 Những biểu hiện của năng lực tự tực học tập ....................................... 13

1.2.3 Những điều kiện cần thiết để phát triển năng lực tự lực học tập của

học sinh........................................................................................................ 13

1.2.4 Các biện pháp phát triển năng lực tự lực của học sinh ......................... 16

1.3. Bài tập trong dạy học vật lí .................................................................... 18

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1.3.1 Khái niệm bài tập Vật lí lí.................................................................... 18

1.3.2 Tác dụng của bài tập Vật lí .................................................................. 19

1.3.3 Phân loại bài tập Vật lí ........................................................................ 20

1.3.4 Các hoạt động giải bài tập Vật lí.......................................................... 22

1.3.5 Một số cách hướng dẫn học sinh giải bài tập Vật lí lí .......................... 23

1.3.6 Lựa chọn và sử dụng bài tập Vật lí……………………………………25

1.4 Thực trạng vấn đề hướng dẫn giải bài tập Vật lí theo hướng phát huy tính

tích cực và tự lực của học sinh ở trường THPT miền núi.............................. 26

1.4.1. Mục đích điều tra……………………………………………………...26

1.4.2 Phương pháp điều tra…………………………………………………..26

1.4.3 Kết quả điều tra .……………………………………………………….27

1.4.4 Những nguyên nhân cơ bản và biện pháp khắc phục………………….29

Kết luận chƣơng I....................................................................................... 31

CHƯƠNG II: XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH HƯỚNG DẪN GIẢI BÀI

TẬP PHẦN TỪ TRƯỜNG (VẬT LÍ 11) THEO HƯỚNG PHÁT HUY

TÍNH TÍCH CỰC VÀ TỰ LỰC CỦA HỌC SINH THPT MIỀN

NÚI………………………………………………………………………...32

2.1 Hướng dẫn học sinh giải bài tập Vật lí theo hướng phát huy tính tích cực

và tự lực của học sinh …………………………………………...............32

2.2. Phân tích nội dung kiến thức chương Từ trường.................................... 41

2.2.1 Vị trí và vai trò của phần Từ trường trong chương trình Vật lí phổ thông

..................................................................................................................... 41

2.2.2 Sơ đồ cấu trúc nội dung kiến thức chương Từ trường (Vật lí 11) .........42

2.2.3 Mục tiêu về kiến thức, kỹ năng, thái độ ......................................................43

2.3 Phân loại bài tập Từ trường..........................................................................45

2.3.1. Bài tập về cảm ứng từ của dòng điện .................................................. 45

2.3.2 Bài tập về lực từ tác dụng lên dây dẫn mang dòng điện ....................... 47

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2.3.3. Bài tập về lực Lo-ren-xơ..................................................................... 48

2.4. Xây dựng trình giải bài tập chương Từ trường (Vật lí 11) theo hướng

phát huy tính tích cực và tự lực của học sinh................................................ 50

2.4.1 Tiết 1- Bài tập về cảm ứng từ của dòng điện..............................................51

2.4.2 Tiết 2- Bài tập về lực từ, lực Lo-ren-xơ................................................. 62

Kết luận chƣơng I……………………………………………………….....75

CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................ 76

3.1 Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và phương pháp thực nghiệm sư phạm

(TNSP)......................................................................................................... 76

3.1.1 Mục đích của thực nghiệm sư phạm .................................................... 76

3.1.2 Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm.................................................... 76

3.1.3 Đối tượng và cơ sở của thực nghiệm sư phạm ..................................... 76

3.1.4 Phương pháp thực nghiệm sư phạm:.................................................... 78

3.1.5 Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .......................... 79

3.1.6 Cách đánh giá, xếp loại........................................................................ 80

3.2 Tiến hành thực nghiệm sư phạm............................................................. 80

3.2.1 Công tác chuẩn bị................................................................................ 80

3.2.2. Diễn biến cụ thể các tiến trình dạy học đã soạn thảo........................... 81

3.3. Kết quả và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm ..................................... 83

3.3.1. Yêu cầu chung về xử lí kết quả thực nghiệm: ..................................... 83

3.3.2 Kết quả về các biểu hiện phát huy tính tích cực và tính tự lực của

học sinh........................................................................................................ 85

3.3.3 Kết quả học tập.................................................................................... 86

3.4. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm .............................................. 97

KẾT LUẬN CHƢƠNG III ........................................................................ 99

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................. 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 103

PHỤ LỤC.................................................................................................. 106

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Dạy học…………………………………………………….DH

Đối chứng ………………………………………………….ĐC

Giáo viên……….…………………………………………..GV

Học sinh…………………………………………………….HS

Lý thuyết……………………………………………………LT

Nhà xuất bản……... ………………………………………..NXB

Phân phối chương trình…………………………………….PPCT

Trung học phổ thông………………………………………..THPT

Thực nghiệm………………………………………………..TN

Thực nghiệm sư phạm………………………………………TNSP

Tính tích cực………………………………………………...TTC

Tính tích cực nhận thức …………………………………….TTCNT

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU VÀ ĐỒ THỊ

Bảng 3.1. Chất lượng học tập bộ môn của các lớp TN và ĐC………….77

Bảng 3.2 Kết quả bài kiểm tra lần 1 …… …………………………………86

Bảng 3.3.Bảng xếp loại bài kiểm tra lần 1………………………………...86

Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra lần 1 …. …………………………………….87

Bảng 3.4.Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm lần 1 …................87

Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra lần 1……………………..88

Bảng 3.5. Kết quả bài kiểm tra lần 2……………………………………….89

Bảng 3.6, Bảng xếp loại bài kiểm tra lần 2………………………………..90

Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra lần 2…………………………………………90

.Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm lần 2…………….91

Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra lần 2……………………...91

Bảng 3.8. Kết quả bài kiểm tra lần 3………………………………………..93

Bảng 3.9.Bảng xếp loại bài kiểm tra lần 3…………………………………93

Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra lần 3………………………………………….93

.Bảng 3.10. Bảng phân phối tần suất kết quả bài kiểm lần 3…………...94

Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra lần 3………………………94

Bảng3.11: Bảng tổng hợp các tham số thống kê qua ba lần kiểm tra.....96

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1

PHẦN MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Chúng ta đang sống trong thời kỳ đất nƣớc đẩy mạnh công nghiệp hoá,

hiện đại hoá và hội nhập quốc tế, cùng với đó là sự phát triển Khoa học - kỹ

thuật và công nghệ ngày càng cao. Thực tiễn đó đặt ra những yêu cầu mới

ngày càng cao về nhân tố con ngƣời và đặt ra những thách thức mới cho

ngành Giáo dục và Đào tạo. Vì vậy ngành Giáo dục nƣớc ta đã có những thay

đổi nhất định để phù hợp với sự phát triển của thời đại.

Định hƣớng đổi mới trong Giáo dục đã đƣợc xác định trong các Nghị

quyết Trung ƣơng và đƣợc thể chế hóa trong Luật Giáo dục, đƣợc cụ thể hóa

trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Luật Giáo dục, điều 28.2 đã ghi “Phương pháp giáo dục phổ thông

phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp

với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả

năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn,

tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

Chƣơng trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Quyết định số

16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 5/5/2006 của Bộ trƣởng Bộ Gíao dục và Đào tạo

cũng đã nêu: “Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của

học sinh; phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng học sinh, điều

kiện của từng lớp học; bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng

hợp tác; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến

tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho học sinh”.

Một trong những giải pháp hữu hiệu nhằm thực hiện những mục tiêu trên là

đổi mới phƣơng pháp dạy học sao cho phát huy đƣợc tính tích cực và tính tự

lực của học sinh. Vì vậy, dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực và tự lực

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2

của học sinh là một trong những nhiệm vụ rất quan trọng của giáo dục phổ

thông hiện nay.

Đối với mỗi môn học việc phát huy tính tích cực và tính tự lực của học

có thể thực hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau. Đối với môn Vật lí thì bài tập

là một phần hữu cơ của quá trình dạy học Vật lí vì nó cho phép củng cố các

khái niệm, hiện tƣợng, quá trình Vật lí và kỹ năng vận dụng kiến thức vào

thực tiễn. Giải các bài tập Vật lí là một trong các phƣơng pháp để kiểm tra, hệ

thống hoá kiến thức, kỹ năng và thói quen thực hành, cho phép mở rộng, khắc

sâu các kiến thức đã học. Từ đó góp phần làm phát triển phẩm chất và năng

lực cá nhân cho học sinh. Vì lẽ đó chƣơng trình, sách giáo khoa Vật lí phổ

thông hiện hành đã đƣa vào nhiều dạng bài tập có nội dung rất phong phú gắn

liền với thực tiễn, đòi hỏi tƣ duy sáng tạo. Tuy nhiên ở trƣờng phổ thông hiện

nay, đặc biệt là học sinh miền núi, phần lớn học sinh chƣa xác định đƣợc

phƣơng pháp học tập một cách rõ ràng, tính tự giác, tự lực còn yếu. Đối với

giáo viên, chủ yếu sử dụng các giờ bài tập để rèn kỹ năng vận dụng lí thuyết

vào giải các bài toán cụ thể, hƣớng dẫn học sinh cách giải bài tập theo dạng

mà chƣa thực sự quan tâm đến việc phát huy tính tích cực và tự lực của học

sinh trong các giờ bài tập Vật lí.

Trong lĩnh vực nghiên cứu các vấn đề bài tập Vật lí phổ thông đã có rất

nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả trong và ngoài nƣớc đề cập đến

ở nhiều khía cạnh nhƣ: Phân loại bài tập Vật lí, phƣơng pháp giải bài tập Vật

lí , các chuyên đề bài tập Vật lí… Tuy nhiên, việc tổ chức các hoạt động dạy

học trong các giờ bài tập Vật lí theo hƣớng phát huy tính tích cực và tự lực

của học sinh ở trƣờng trung học phổ thông miền núi hiện nay còn chƣa có

nhiều công trình nghiên cứu.

Với những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3

Xây dựng tiến trình hướng dẫn giải bài tập phần Từ trường (Vật lí 11)

theo hướng phát huy tính tích cực và tự lực của học sinh trung học phổ

thông miền núi.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:

Xây dựng tiến trình hƣớng dẫn giải bài tập Vật lí theo hƣớng phát huy

tính tích cực, tự lực của học sinh miền núi nhằm góp phần nâng cao kết quả

học tập của học sinh.

III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU:

- Học sinh lớp 11- THPT miền núi.

-Tiến trình hƣớng dẫn giải bài tập Vật lí theo hƣớng phát huy tính tích

cực và tự lực của học sinh ở trƣờng THPT miền núi hiện nay.

IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC:

- Nếu xây dựng tiến trình hƣớng dẫn giải bài tập Vật lí theo hƣớng

phát huy tính tích cực và tự lực của học sinh thì có thể góp phần nâng cao kết

quả học tập của học sinh miền núi.

V. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:

1.Nghiên cứu lí luận về tính tích cực và tự lực của HS.

2.Nghiên cứu lí luận về bài tập và việc hƣớng dẫn giải bài tập Vật lí

trong trƣờng phổ thông.

3. Điều tra thực trạng về việc hƣớng dẫn bài tập Vật lí theo hƣớng phát

huy tính tích cực và tự lực của học sinh ở trƣờng THPT miền núi thuộc Tỉnh

Lạng Sơn hiện nay.

4. Nghiên cứu nội dung chƣơng Từ trƣờng (Vật lí 11)

5. Phân loại bài tập chƣơng Từ trƣờng (Vật lí 11)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4

6. Xây dựng tiến trình hƣớng dẫn giải bài tập Vật lí theo hƣớng phát

huy tính tích cực, tự lực của học sinh THPT.

7. Áp dụng tiến trình giải bài tập theo hƣớng phát huy tính tích cực và

tực lực của học sinh thiết kế một số tiết bài tập chƣơng Từ trƣờng.

8. Thực nghiệm sƣ phạm.

9. Kết luận.

VI. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:

Sử dụng phối hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau:

1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận:

- Nghiên cứu lý luận về tính tích cực và tính tự lực của học sinh

- Nghiên cứu các văn kiện của và đƣờng lối của Đảng về đổi mới

phƣơng pháp dạy học

- Nghiên cứu lý luận về bài tập và phƣơng pháp giải bài tập Vật lí

2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn.

- Điều tra, phỏng vấn giáo viên và học sinh về tình hình dạy học bài

tập Vật lí ở trƣờng phổ thông miền núi hiện nay

3. Thực nghiệm sƣ phạm: (Trong đó có sử dụng phƣơng pháp thống

kê toán học).

VII. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI:

Áp dụng đối với học sinh THPT miền núi tại tỉnh Lạng Sơn.

VIII. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI:

- Hệ thống hóa cơ sở lí luận về việc hƣớng dẫn giải bài tập Vật lí theo

hƣớng phát huy tính tích cực và tự lực của HS trung học phổ thông miền

núi.

- Xây dựng tiến trình hƣớng dẫn giải bài tập Vật lí phần Từ trƣờng

theo hƣớng phát huy tính tích cực và tự lực của học sinh THPT miền núi.

- Có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho bạn đọc.