Xây dựng tiến trình dạy học một số bài theo hướng tích cực các kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng cho học sinh lớp 9 THCS Miền Núi

1

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ KIM THƯ

XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ BÀI

THEO HƯỚNG TÍCH HỢP CÁC KIẾN THỨC VỀ SẢN

XUẤT VÀ SỬ DỤNG ĐIỆN NĂNG CHO HỌC SINH

LỚP 9 THCS MIỀN NÚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, năm 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn1

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ KIM THƯ

XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ BÀI

THEO HƯỚNG TÍCH HỢP CÁC KIẾN THỨC VỀ SẢN

XUẤT VÀ SỬ DỤNG ĐIỆN NĂNG CHO HỌC SINH

LỚP 9 THCS MIỀN NÚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Chuyên ngành: LL& PPDH Vật Lý

Mã số: 60.14.10

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN VĂN KHẢI

[[ơ

Thái Nguyên, năm 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn2

ii

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:

PGS.TS. Nguyễn Văn Khải, người thầy đã chỉ dẫn và giúp đỡ tác giả

tận tình trong suốt quá trình làm luận văn.

Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, Các thầy cô giáo trong khoa

Sau đại học và khoa Vật lí trường ĐHSP – Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi

điều kiện cho việc học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Ban giám hiệu các trường THCS Phú Cường (huyện Đại Từ - Thái

Nguyên) - THCS Bình Thuận (huyện Đại Từ - Thái Nguyên) –THCS Phấn Mễ

(huyện Phú Lương - Thái Nguyên) và các giáo viên Vật lí đã cộng tác, tạo

điều kiện về cơ sở vật chất cho việc TNSP.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2012

Tác giả luận văn

Phạm Thị Kim Thư

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn3

iii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chua

có ai công bố trong một công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2012

Tác giả luận văn

Phạm Thị Kim Thư

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn4

iv

MỤC LỤC

Trang phụ bìa.....................................................................................................i

Lời cảm ơn........................................................................................................ii

Lời cam đoan....................................................................................................iii

Mục Lục...........................................................................................................iv

Chữ viết tắt trong luận văn..............................................................................vii

Danh mục các bảng biểu và đồ thị.................................................................viii

MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

I. Lí do chọn đề tài: ........................................................................................ 1

II. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 2

III. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................ 3

IV. Giả thuyết khoa học ................................................................................. 3

V. Nhiệm vụ nghiên cứu: ............................................................................... 3

VII. Đóng góp của đề tài ................................................................................ 4

VIII. Cấu trúc và nội dung của luận văn......................................................... 4

Chương I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP CÁC

KIẾN THỨC VỀ SẢN XUẤT VÀ SỬ DỤNG ĐIỆN NĂNG TRONG DẠY

HỌC VẬT LÍ Ở LỚP 9 THCS ....................................................................... 5

1.1Tổng quan về vấn đề nghiên cứu: .............................................................. 5

1.2. Thực hiện giáo dục KTTH và hướng nghiệp trong dạy học vật lí ........... 8

1.2.1. Giáo dục KTTH - hướng nghiệp trong dạy học vật lí là gì? .................. 8

1.2.2. Những nguyên tắc cơ bản của giáo dục KTTH và hướng nghiệp trong

dạy học vật lí.................................................................................................. 9

1.2. 3. Nội dung của giáo dục kĩ thuật tổng hợp và hướng nghiệp .................. 9

1.2.4.Con đường thực hiện giáo dục KTTH và hướng nghiệp trong dạy học

vật lý ở trường THCS................................................................................... 11

1.3. Các nghiên cứu về dạy học tích hợp ..................................................... 13

1.3.1. Khái niệm dạy học tích hợp................................................................ 14

1.3.2.Mục tiêu cơ bản của dạy học tích hợp.................................................. 14

1.3.3.Một số quan điểm vận dụng dạy học tích hợp trong dạy học vật lí....... 15

1.3.4. Vận dụng dạy học tích hợp trong dạy học vật lí.................................. 16

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn5

v

1.3.5 Các nghiên cứu về tích hợp kiến thức sản xuất và sử dụng điện năng.. 18

1.4. Điện năng - sản xuất và sử dụng điện năng............................................ 21

1.4.1.Sản xuất điện năng là gì? .................................................................... 21

1.4.2.Sử dụng điện năng như thế nào ? ........................................................ 22

1.4.3.Vai trò của điện năng đối với nền sản xuất và đời sống hiện đại ......... 22

1.4.4.Sản xuất điện năng và vấn đề môi trường ........................................... 24

1.5. Các phương thức tích hợp các kiến thức về sản xuất và sử dụng điện

năng ............................................................................................................. 25

1.3.1. Tích hợp thông qua xây dựng kiến thức mới....................................... 25

1.5.2. Tích hợp qua các bài tậpVật lí. ........................................................... 27

1.5.3. Phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học............................ 30

1.5.4. Tổ chức tham quan, ngoại khoá. ......................................................... 39

1.6. Thực trạng dạy học các kiến thức vể sản xuất và sử dụng điện năng ở lớp

9 THCS miền núi ......................................................................................... 40

KẾT LUẬN CHƯƠNG I.............................................................................. 43

Chương II. XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ BÀI HỌC VẬT

LÍ THEO HƯỚNG TÍCH HỢP CÁC KIẾN THỨC VỀ SẢN XUẤT VÀ SỬ

DỤNG ĐIỆN NĂNG ................................................................................... 44

2.1.Phân tích chương trình Vật lí 9 (THCS).Các kiến thức vật lý làm cơ sở

cho sản xuất và sử dụng điện năng ............................................................... 44

2. 1.1 Phân tích chương trình – sách giáo khoa Vật lí 9 (THCS)................... 44

2.1.2.Các kiến thức vật lý làm cơ sở cho sản xuất và sử dụng điện năng ...... 46

2.2. Xây dựng các hoạt động tích hợp kiến thức về sản xuất và sử dụng

điện năng theo chương trình – SGK vật lí 9 THCS...................................... 47

2.2.1. Nguyên tắc tích hợp các kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng 47

2.2.2. Xây dựng các hoạt động tích hợp: ...................................................... 47

2.3. Xây dựng tiến trình một số bài cụ thể. ................................................... 50

BÀI SOẠN 1................................................................................................ 51

BÀI SOẠN 2 ............................................................................................... 61

BÀI SOẠN 3 ............................................................................................... 71

KẾT LUẬN CHƯƠNG II............................................................................ 79

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn6

vi

CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM................................................ 80

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm. .................................................... 80

3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm...................................................... 80

3.3. Đối tượng và cơ sở thực nghiệm sư phạm.............................................. 80

3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm....................................................... 81

3.5.Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm. ............................ 82

3.5.1. Căn cứ để đánh giá. ............................................................................ 82

3.5.2. Xây dựng ma trận đề kiểm tra – đánh giá ........................................... 84

3.5.2. Đánh giá xếp loại................................................................................ 87

3.6. Tiến hành thực nghiệm sư phạm............................................................ 87

3.6.1. Các bài thực nghiệm........................................................................... 87

3.6.2.Giáo viên cộng tác thực nghiệm. ......................................................... 87

3.6.3. Diễn biến quá trình thực nghiệm sư phạm. ......................................... 88

3.7. Kết quả và xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm. ..................................... 90

3.8. Đánh giá chung về TNSP. .................................................................. 101

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................... 103

KẾT LUẬN CHUNG VÀ KIẾN NGHỊ..................................................... 104

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 106

Phụ lục 1: phiếu phòng vấn giáo viên ........................................................ 112

Phụ lục 2: Phiếu phỏng vấn học sinh.......................................................... 112

Phụ lục 3: Tờ rơi ........................................................................................ 114

Phụ lục 4 : Phiếu học tập ............................................................................ 117

Phụ lục 5: Bài kiểm tra............................................................................... 118

Phụ lục 6: Một số giáo án theo hướng của đề tài ........................................ 121

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn7

vii

CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

ĐC Đối chứng

TN Thực nghiệm

ĐHSP Đại học sư phạm

GV Giáo viên

HS Học sinh

GDMT Giáo dục môi trường

DHTH Dạy học tích hợp

SBT Sách bài tập

SGK Sách giáo khoa

KTTH Kĩ thuật tổng hợp

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

THCS Trung học cơ sở

T/N Thí nghiệm

PPDH Phương pháp dạy học

NXB Nhà xuất bản

MPĐXC Máy phát điện xoay chiều

TNSP Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn8

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU VÀ ĐỒ THỊ

Bảng 3.1: Đặc điểm chất lượng học tập môn vật lí của học sinh các lớp TN và

ĐC................................................................................................................ 81

Bảng 3.2: Kết quả bài kiểm tra số 1.............................................................. 92

Bảng 3.3: Xếp loại bài kiểm tra số 1............................................................ 92

Bảng 3.4: Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 1................................ 93

Bảng 3.5: Các tham số thống kê của bài kiểm tra số 1.................................. 94

Bảng 3.6: Kết quả bài kiểm tra số 2.............................................................. 95

Bảng 3.7: Xếp loại bài kiểm tra số 2............................................................ 95

Bảng 3.8: Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 2................................ 96

Bảng 3.9: Các tham số thống kê của bài kiểm tra số 2.................................. 97

Bảng 3.10: Kết quả bài kiểm tra số 3............................................................ 98

Bảng 3.11: Xếp loại bài kiểm tra số 3.......................................................... 98

Bảng 3.12: Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 3. ............................. 99

Bảng 3.13: Các tham số thống kê của bài kiểm tra số 3.............................. 100

Bảng 3.14: Bảng tổng hợp các thống kê qua ba bài kiểm tra TNSP……….101

Biểu đồ 3.1: Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra số1. ............................................ 93

Biểu đồ 3.2: Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra số 2. ........................................... 96

Biểu đồ 3.3: Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra số 3. ........................................... 99

Đồ thị 3.1: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 1 ...................... 94

Đồ thị 3.2: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 2 ...................... 97

Đồ thị 3.3: Đồ thị đường phân phối tần suất bài kiểm tra số 3 .................... 100

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn9

1

MỞ ĐẦU

I, Lí do chọn đề tài:

Trong công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước hiện nay, nhiệm vụ cơ

bản của gíáo dục phổ thông là đào tạo thế hệ trẻ thành những con người mới

phát triển toàn diện, những người lao động có tri thức, có năng lực thực hành,

tự chủ, năng động, sáng tạo, có phẩm chất đạo đức tốt, sẵn sàng tham gia vào

lao động sản xuất.

Một trong những môn học đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện

nhiệm vụ dạy học đó là môn vật lý. Đây là môn học cung cấp kiến thức khoa

học là cơ sở của nhiều ngành kĩ thuật, góp phần giáo dục kĩ thuật tổng hợp và

hướng nghiệp cho HS.

Lê-nin coi nguyên tắc giáo dục kĩ thuật tổng hợp trong việc dạy học là

nguyên tắc cơ bản quyết định cấu trúc của toàn bộ học vấn và có ý nghĩa xã

hội quan trọng. Quan điểm của Đảng ta là nhà trường phải gắn liền với thực tế

cuộc sống, sản xuất kĩ thuật.

Giáo dục kĩ thật tổng hợp là cầu nối giữa giáo dục phổ thông với giáo

dục nghề nghiệp , giữa giáo dục và sản xuất xã hội. Giáo dục kĩ thật tổng hợp

trang bị cho HS những nguyên lí cơ bản về kĩ thuật công nghệ , quá trình tổ

chức sản xuất... và những kĩ năng sử dụng những công cụ đơn giản của nền

sản xuất xã hội. Mặt khác, giáo dục kĩ thật tổng hợp còn có ý nghĩa quan

trọng đối với việc phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Các kiến thức vật lý được vận dụng vào quá trình lao động sản xuất,

vào kĩ thuật công nghệ, và một trong những ngành sản xuất ứng dụng kiến

thức vật lí đó là sản xuất điện năng. Hiện nay, điện năng đã trở thành năng

lượng không thể thiếu trong sản xuất, sinh hoạt, ... Do vậy, vấn đề sản xuất và

sử dụng điện năng đang là vấn đề quan tâm của toàn xã hội. Mặt khác quá

trình sản xuất điện năng cũng gây ra ảnh hưởng tới môi trường sống. Sự ô

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn10

2

nhiễm môi trường đang là vấn đề nan giải mang tính toàn cầu. Việc tích hợp

dạy học các kiến thức Vật lí và giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho học sinh về sản

xuất và sử dụng điện năng trong chương trình THCS kết hợp với giáo dục môi

trường cũng chính là một trong những nhiệm vụ thiết yếu của người giáo

viên.

Trong thực tế giảng dạy ở các trường phổ thông, nhiều khi giáo viên

chưa để ý đến việc tích hợp các phần kiến thức để tạo thành hệ thống nên hiệu

quả dạy học chưa cao. Vì thế, trong những năm gần đây, Bộ GD&ĐT đã quan

tâm tới việc đưa tư tưởng sư phạm tích hợp vào chương trình sách giáo khoa

mới và trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học. Vận dụng tư tưởng này

giúp liên kết các kiến thức trong bộ môn Vật lí nói riêng và giữa các môn học

nói chung, nhằm vận dụng tốt các phương pháp dạy học tích cực để tăng hiệu

quả giáo dục.

Việc tích hợp các kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng góp phần

nâng cao chất lượng phần giáo dục kĩ thuật tổng hợp và hướng nghiệp cho

HS, bên cạnh đó còn góp phần giáo dục môi trường.

Vì vậy, từ những lí do trên và từ thực tiễn dạy học hướng nghiệp ở các

vùng nông thôn, miền núi, tôi nghiên cứu đề tài “Xây dựng tiến trình dạy học

một số bài theo hướng tích hợp các kiến thức về sản xuất và sử dụng điện

năng cho HS lớp 9 THCS miền núi”

II. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu xây dựng tiến trình dạy học một số bài học vật lí lớp 9

THCS theo hướng tích hợp các kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng để

góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kĩ thuật tổng hợp và hướng nghiệp

cho HS THCS miền núi.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn11

3

III. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Khách thể: Quá trình dạy học vật lí ở trường THCS

- Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy học vật lí lớp 9 THCS miền

núi

- Phạm vi nghiên cứu: Tiến trình dạy học vật lí và giáo dục kĩ thuật

tổng hợp cho HS lớp 9 THCS miền núi

IV. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được phương án tích hợp các kiến thức về sản xuất và

sử dụng điện năng vào các bài học Vật lí 9 một cách khoa học và hợp lí sẽ

góp phần nâng cao

chất lượng giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho học sinh, từ đó góp phần nâng cao

chất lượng dạy học vật lí nói chung

V. Nhiệm vụ nghiên cứu:

* Lí luận:

- Nghiên cứu lí luận về giáo dục kĩ thuật tổng hợp và hướng nghiệp

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và vận dụng các phương pháp và phương

tiện dạy học theo tư tưởng sư phạm tích hợp trong dạy học vật lí ở THCS.

- Nghiên cứu về sản xuất và sử dụng điện năng.

- Nghiên cứu việc tích hợp kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng

vào các bài học Vật lí 9 THCS để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kĩ

thuật tổng hợp cho học sinh .

*Thực tiễn:

- Điều tra thực trạng về dạy học các kiến thức về sản xuất và sử

dụng điện năng theo chương trình sách giáo khoa Vật lí 9 ở một số trường

THCS.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn12

4

- Đề xuất tiến trình dạy học một số bài theo phương hướng tích hợp các

kiến thức vể sản xuất và sử dụng điện năng để góp phần nâng cao chất lượng

giáo dục kĩ thuật tổng hợp ở lớp 9 THCS miền núi.

*Thực nghiệm sư phạm:

Tiến hành dạy học thực nghiệm các bài soạn theo tư tưởng khoa học

của đề tài để đánh giá kết quả và rút ra kết luận

VI. Phương pháp nghiên cứu

- Nghiên cứu lí luận

- Tổng kết kinh nghiệm

- Điều tra - Quan sát

- Thực nghiệm sư phạm

VII. Đóng góp của đề tài

Vận dụng dạy học tích hợp vào việc giáo dục kĩ thuật tổng hợp và

hướng nghiệp cho HS thông qua bộ môn vật lý

Xây dựng được tiến trình dạy học theo hướng tích hợp các kiến thức về

sản xuất và sử dụng điện năng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kĩ

thuật tổng hợp và hướng nghiệp cho HS lớp 9 THCS miền núi.

Các bài soạn có thể làm tài liệu tham khảo cho GV THCS miền núi

trong quá trình dạy học

VIII. Cấu trúc và nội dung của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận

văn gồm 3 chương:

Chương I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tích hợp các kiến thức về

sản xuất và sử dụng điện năng trong dạy học vật lý ở lớp 9 THCS

Chương II Xây dựng tiến trình dạy học một số bài học vật lí theo

hướng tích hợp các kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng

Chương III. Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn13

5

Chương I.

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP CÁC KIẾN

THỨC VỀ SẢN XUẤT VÀ SỬ DỤNG ĐIỆN NĂNG TRONG DẠY HỌC

VẬT LÍ Ở LỚP 9 THCS

1.1 . Tổng quan về vấn đề nghiên cứu:

* Giáo dục kĩ thuật tổng hợp trong dạy học vật lí

Giáo dục KTTH cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng của giáo dục

phổ thông, là cầu nối giữa giáo dục phổ thông với giáo dục nghề nghiệp, giữa

giáo dục và sản xuất xã hội. Giáo dục kĩ thật tổng hợp trang bị cho HS những

nguyên lí cơ bản về kĩ thuật công nghệ , quá trình tổ chức sản xuất... và những

kĩ năng sử dụng những công cụ đơn giản của nền sản xuất xã hội. Mặt khác,

giáo dục kĩ thật tổng hợp còn có ý nghĩa quan trọng đối với việc phát triển

kinh tế xã hội của đất nước.

Nguyên tắc KTTH là một trong những nguyên tắc cơ bản của dạy học

trong nhà trường Xã hội chủ nghĩa, một phương thức đào tạo người lao động

mới phát triển toàn diện, một bước tiến quan trọng trên con đường phát triển

và hoàn thiện quá trình dạy học.

Sự tiến bộ của khoa học công nghệ ảnh hưởng trực tiếp đến nguyên

tắc, chức năng kĩ thuật , chức năng sản xuất và cả chức năng lao động của con

người. Khoa học kĩ thuật đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp , là một

trong những tiền đề vật chất đẩy nhanh sự phát triển kinh tế xã hội của loài

người. Vai trò của con người trong nền sản xuất hiện đại dần quy về việc

kiểm tra , điều khiển các hệ thống sản xuất tự động , quản lí điều chỉnh mối

quan hệ giữa các yếu tố của nền kinh tế - xã hội ... điều đó đòi hỏi con người

phải có trình độ kiến thức tổng hợp, toàn diện đồng thời có chuyên môn sâu

của lĩnh vực nghề nghiệp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn14