Xây dựng bài tập nhận thức phục vụ dạy học lịch sử việt nam (từ năm 1858 đến cuối thế kỉ xix) ở trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố đà nẵng.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ



KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề tài:

XÂY DỰNG BÀI TẬP NHẬN THỨC PHỤC VỤ DẠY HỌC

LỊCH SỬ VIỆT NAM (TỪ NĂM 1858 ĐẾN CUỐI THẾ KỈ

XIX) Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA

BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

Sinh viên thực hiện : Đặng Thị Ngọc Kiều

Chuyên ngành : Sư phạm Lịch Sử

Lớp : 13SLS

Người hướng dẫn : Th.S Trương Trung Phương

Đà Nẵng, tháng 05 năm 2017

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành khoá luận này, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô Khoa

Lịch sử đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy em trong suốt quá trình học tập, nghiên

cứu và rèn luyện ở trường Đại Học Sư Phạm Đà Nẵng.

Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến thầy Trương

Trung Phương đã nhiệt tình hướng dẫn em hoàn thành tốt khoá luận.

Mặc dù có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, song

do những hạn chế về trình độ lí luận và kinh nghiệm thực tiễn nên không tránh khỏi

những điều thiếu sót. Em rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô để khoá

luận hoàn chỉnh hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2017

Sinh viên thực hiện

Đặng Thị Ngọc Kiều

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN..............................................................................................................

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................4

3.1. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................4

3.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................4

4. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................4

5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu.............................................................5

6. Đóng góp đề tài .......................................................................................................5

7. Cấu trúc đề tài .........................................................................................................5

NỘI DUNG ................................................................................................................6

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG

BÀI TẬP NHẬN THỨC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG ..................................................................................................6

1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................................6

1.1.1. Quan niệm về nhận thức, bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử..................6

1.1.1.1. Quan niệm về nhận thức ................................................................................6

1.1.1.2. Quan niệm về bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử ...............................10

1.1.2. Phân loại bài tập nhận thức............................................................................13

1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................14

1.2.1. Mục đích điều tra ............................................................................................14

1.2.2 Nội dung điều tra .............................................................................................14

1.2.3 Kết quả điều tra................................................................................................15

CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG BÀI TẬP NHẬN THỨC PHỤC VỤ DẠY HỌC

LỊCH VIỆT NAM (TỪ NĂM 1858 ĐẾN CUỐI THẾ KỈ XIX) Ở TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.................................................................................17

2.1. Nội dung cơ bản học sinh cần lĩnh hội khi học lịch sử Việt Nam từ năm 1858

đến cuối thế kỉ XIX...................................................................................................17

2.2. Nguyên tắc xây dựng bài tập nhận thức phục vụ dạy học lịch sử Việt Nam (từ

năm 1858 đến cuối thế kỉ XIX) ở trường trung học phổ thông (chương trình chuẩn)

...................................................................................................................................20

2.2.1. Đảm bảo nội dung cơ bản, trọng tâm .............................................................20

2.2.2. Đảm bảo tính hệ thống trong việc xác định nội dung bài tập nhận thức .......21

2.2.3. Đảm bảo tính vừa sức .....................................................................................22

2.2.4 Đảm bảo tính đa dạng, toàn diện.....................................................................24

2.3. Bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến cuối thế kỉ

XIX............................................................................................................................25

CHƯƠNG 3: SỬ DỤNG BÀI TẬP NHẬN THỨC PHỤC VỤ DẠY HỌC LỊCH

VIỆT NAM (TỪ NĂM 1858 ĐẾN CUỐI THẾ KỈ XIX) Ở TRƯỜNG TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG ................................................................................................36

3.1. Yêu cầu khi sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử ở trường trung học

phổ thông...................................................................................................................36

3.1.1. Diễn đạt rõ ràng, dễ hiểu ................................................................................36

3.1.2. Đảm bảo đúng thời điểm.................................................................................36

3.1.3. Đảm bảo mục tiêu dạy học..............................................................................37

3.1.4. Đảm bảo phát triển năng lực của học sinh.....................................................38

3.2. Biện pháp sử dụng bài tập nhận thức phục vụ dạy học lịch sử Việt Nam từ năm

1858 đến cuối thế kỉ XIX ở trường trung học phổ thông..........................................39

3.2.1. Sử dụng bài tập trong tiến trình lên lớp..........................................................39

3.2.2. Sử dụng bài tập trong việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.40

3.2.3. Sử dụng bài tập nhận thức kết hợp với các phương pháp, phương tiện dạy học

khác. ..........................................................................................................................40

3.2.3.1. Kết hợp với việc sử dụng đồ dùng trực quan quy ước .................................40

3.2.3.2. Kết hợp với các phương tiện kỹ thuật ..........................................................41

3.2.3.3. Kết hợp trong dạy học liên môn...................................................................41

3.3. Thực nghiệm sư phạm........................................................................................42

3.3.1. Mục đích yêu cầu ............................................................................................42

3.3.2. Phương pháp và kế hoạch nghiên cứu............................................................42

3.3.2.1. Lựa chọn đối tượng dạy thực nghiệm ..........................................................42

3.3.2.2. Nội dung thực nghiệm ..................................................................................43

3.3.2.3. Phương pháp tiến hành thực nghiệm...........................................................43

KẾT LUẬN..............................................................................................................44

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................45

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Mục tiêu giáo dục của Đảng ta được các Đại hội của Đảng Cộng sản Việt

Nam để cập và hoàn chỉnh trong luật giáo dục, trong đó ghi rõ: “Đào tạo con người

Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề

nghiệp; trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và

bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây

dựng và bảo vệ Tổ quốc” [17, tr.17-18]. Mục tiêu giáo dục đòi hỏi giáo dục phải

thực hiện nguyên lý “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý

luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và

giáo dục xã hội”. Luật giáo dục cũng quy định rõ nhà trường phổ thông phải thực

hiện phương pháp giáo dục sao cho “phát huy tính tự giác, tích cực, chủ động, sáng

tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành,

lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” [17, tr.19]. Phương pháp giáo dục đó đòi hỏi

mỗi giáo viên xác định việc dạy học không chỉ cung cấp kiến thức lý thuyết mà còn

phải gắn liền với thực hành.

Thứ hai, xuất phát từ xu thế đổi mới phương pháp dạy học lịch sử: hiện nay

xã hội đang hưởng ứng phong trào đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích

cực của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, như nghị quyết Đại hội

Đảng lần thứ VII đã nhấn mạnh “Tập trung nâng cao chất lượng dạy và học, tạo ra

năng lực tự học, sáng tạo của học sinh”.Mục đích cuối cùng của việc đổi mới

phương pháp là nâng cao chất lượng học tập của học sinh. Với mục đích này, cần

phải đổi mới cả một quá trình: mục tiêu-nội dung-phương pháp-kiểm tra, đánh giá.

Cùng với đổi mới phương pháp, cần đổi mới kiểm tra-đánh giá, việc tổ chức thi cử,

phương pháp, cách thức ra đề thi, tránh tình trạng “thi gì học nấy”, và việc đánh giá

kết quả giảng dạy của giáo viên, học tập của học sinh phải khuyến khích cách học

tập thông minh, sáng tạo. Sử dụng bài tập nhận thức phát huy tính tích cực kích

thích tư duy của học sinh, là một trong những biện pháp tạo hứng thú đối với môn

lịch sử nhằm nâng cao chất lượng dạy-học.

Thứ ba, xuất phát từ đặc trưng của bộ môn, không giống như các khoa học

khác, đối tượng của khoa học lịch sử là những gì đã xảy ra, song không “hiện có”,

không thể trực quan sinh động, cũng không thể tái hiện lại bằng các thí nghiệm.

2

Hơn nửa, nhận thức lịch sử bao giờ cũng khó khăn và phức tạp bởi lịch sử chính là

bản thân cuộc sống, kết quả của hoạt động con người. Mặt khác, chương trình bộ

môn lịch sử ở trường phổ thông được cấu tạo từ xa đến gần, từ quá khứ đến hiện tại,

trong khi đó nhận thức phù hợp với đặc điểm tâm lý và trình độ của học sinh là

nhận thức từ gần đến xa, từ đơn giản đến phức tạp. Do đó, việc học tập và nghiên

cứu lịch sử có những nét riêng, đòi hỏi phải phát huy tính tích cực của học sinh.

Bên cạnh đó, theo quan niệm xã hội hiện nay là môn lịch sử không có bài tập

hoặc có chăng cũng chỉ là những bài tập thực hành. Điều này xuất phát từ nhiều

nguyên nhân chủ quan và khách quan, nhưng quan trọng nhất là do họ chưa có một

quan niệm đúng đắn về bài tập lịch sử, về ý nghĩa của việc sử dụng bài tập lịch sử

trong dạy học ở trường phổ thông, đặc biệt là bài tập nhận thức để phát triển tư duy

cho học sinh.

Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài “Xây dựng bài tập nhận thức

phục vụ dạy học lịch sử Việt Nam (từ 1858 đến cuối thế kỉ XIX) ở trường THPT

(Chương trình chuẩn)” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Việc nghiên cứu về bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử đã được đề cập

trong nhiều nguồn tư liệu trong và ngoài nước và đã đạt được những kết quả nhất

định.

Ở nước ngoài, trong chuyên khảo “Bài tập nhận thức lịch sử” tác giả

I.Ia.Lerner (Văn Chu và Cao Lũy dịch) đã đi sâu vào nghiên cứu một vấn đề quan

trọng của bài tập nhận thức: Như thế nào là một bài tập nhận thức, cách phân loại

bài tập nhận thức. Quá trình tổ chức hoạt động dạy học Lịch Sử ở trường phổ thông

và việc sử dụng bài tập nhận thức như thế nào cho có hiệu quả, cách ra bài tập và

hướng dẫn học sinh làm bài tập.

Đặt biệt tác giả đưa ra hai dấu hiệu để nhận biết đâu là một bài tập nhận thức

lịch sử. Một là tìm ra những kiến thức mới về lịch sử xã hội bằng những phương

pháp mà học sinh đã biết. Hai là tìm ra phương thức giải quyết mới mà trước đó học

sinh không biết.

Tác phẩm “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào” của N.G. Đairi khi đề cập

đến việc tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh đã chú ý đến khả năng tự lập của

3

học sinh trong việc tiếp thu kiến thức lịch sử và đi đến khẳng định “giờ học nêu vấn

đề có ý nghĩa đặc biệt đối với việc hình thành kiến thức trên cơ sở hoạt động tư duy

của học sinh”.

Trong nước, tác giả Phan Ngọc Liên, Trần Đình Trị trong giáo trình

“Phương pháp dạy học lịch sử” đã có một chương để đề cập về bài tập nhận thức

với nội dung hệ thống bài tập nhân thức là điều kiện cần thiết để phát triển tư duy

cho học sinh trong học tập lịch sử. Theo các tác giả, bài tập nhận thức nâng cao

trình độ tư duy của học sinh khi nó được cấu tạo thành một hệ thống và nó có tác

dụng giúp học sinh chủ yếu đi sâu vào nội dung bản chất của sự kiện.

Tác giả Nguyễn Thị Côi trong “Con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả

dạy học lịch sử ở trường phổ thông” trong bài này thì tác giả đã làm sáng tỏ bài tập

nhận thức ở các khía cạnh như đề ra các yêu cầu khi xây dựng và sử dụng bài tập

nhận thức. Bên cạnh đó thì tác giả còn có sự phân biệt cơ bản giữa bài tập nhận thức

và bài tập nhận thức lịch sử. Đưa ra một số dạng bài tập nhận thức có thể sử dụng

trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.

Tác giả Lê Viết Bình trong bài viết “Bài tập nhận thức lịch sử: khái niệm, ý

nghĩa của nó trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông” đăng trên tạp chí Giáo dục

2/2005 đã làm sáng tỏ bước đầu một số vấn đề như: Khái niệm về bài tập nhận thức,

mối quan hệ giữa câu hỏi nhận thức lịch sử-bài tập lịch sử-bài tập nhận thức lịch sử,

ý nghĩa của bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông về

mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển.

Tác phẩm “Bài tập lịch sử ở trường phổ thông” của các tác giả Đặng Văn

Hồ, Trần Quốc Tuấn có đề cập tới bài tập nhận thức lịch sử trong hệ thống bài tập

lịch sử gồm: bài tập nhận biết lịch sử, bài tập nhận thức và bài tập thực hành lịch sử,

đồng thời tác giả cũng đưa ra các yêu cầu khi xây dựng bài tập nhận thức lịch sử và

một số ví dụ minh họa.

Ngoài ra, nhà giáo dục Thái Duy Tuyên trong cuốn “Một số vấn đề đổi mới

phương pháp dạy học” và “Một số vấn đề lý luận dạy học hiện đại” cũng đã đề cập

đến các vấn đề về phương pháp dạy học tích cực, tăng cường tính chủ động tích cực

của học sinh, thiết kế bài học nhằm phát triển năng lực học tập của học sinh trong

tất cả các bộ môn nói chung.