Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy nội dung Địa lí trong môn Khoa học xã hội lớp 6 ở mô hình trường học mới

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VI THỊ HUỆ

VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

VÀO GIẢNG DẠY NỘI DUNG ĐỊA LÍ TRONG

MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI LỚP 6 Ở MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

THÁI NGUYÊN, NĂM 2017

ii

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––

VI THỊ HUỆ

VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

VÀO GIẢNG DẠY NỘI DUNG ĐỊA LÍ TRONG

MÔN KHOA HỌC - XÃ HỘI LỚP 6 Ở MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

Chuyên ngành: LL và PP dạy học Địa lí

Mã:

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Viết Khanh

THÁI NGUYÊN, NĂM 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VI THỊ HUỆ

VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

VÀO GIẢNG DẠY NỘI DUNG ĐỊA LÍ TRONG

MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI LỚP 6 Ở MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

Chuyên ngành: LL và PP dạy học Địa lí

Mã: 60140011

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Viết Khanh

THÁI NGUYÊN, NĂM 2017

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số và tài liệu

trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong

bất cứ công trình nghiên cứu khoa học nào khác, nếu có gì sai tôi xin hoàn toàn

chịu trách nhiệm.

Thái Nguyên, tháng 3 năm 2017

Tác giả luận văn

Vi Thị Huệ

ii

LỜI CẢM ƠN

Với những tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu

trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên, các thầy cô giáo khoa Địa lí –

trường Đại học Sư phạm đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình học

tập và nghiên cứu.

Xin gửi lời cảm ơn Ban giám hiệu các trường THCS Tân Cương, Trường

THCS Đồng Quang các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh trong trường mà tôi

tiến hành thực nghiệm.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn tới thầy giáo PGS. TS

Trần Viết Khanh, người thầy đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ và trực tiếp hướng

dẫn cũng như đã hết lòng động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá

trình nghiên cứu, tìm tòi tài liệu và viết luận văn.

Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, người

thân đã động viên giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn.

Mặc dù bản thân đã rất nỗ lực, cố gắng song khó tránh khỏi những hạn

chế thiếu sót. Kính mong Quý thầy, cô giáo và những người quan tâm đóng góp

ý kiến để luận văn được hoàn thiện.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 3 năm 2017

Tác giả

Vi Thị Huệ

ii

MỤC LỤC

Trang bìa phụ......................................................................................................... i

Lời cam đoan........................................................................................................ii

Lời cảm ơn...........................................................................................................iii

Mục lục................................................................................................................ iv

Danh mục chữ viết tắt ......................................................................................... vi

Danh mục hình ................................................................................................... vii

Danh mục bảng................................................................................................... vii

MỞ ĐẦU………………………………………………………………………..1

1. Lí do chọn đề tài............................................................................................... 1

2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .......................................................................... 3

2.1. Sơ lược phương pháp dạy học truyền thống ................................................ 4

3. Mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................ 9

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................... 9

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 10

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ....................................................... 12

7. Cấu trúc của luận văn..................................................................................... 12

NỘI DUNG........................................................................................................ 13

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG

MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC VÀO DẠY MÔN KHOA HỌC

XÃ HỘI TRONG MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI....................................... 13

1.1. Cơ sở lí luận ................................................................................................ 13

1.1.1. Một số khái niệm thuật ngữ cơ bản.......................................................... 13

1.1.2. Một số kĩ thuật dạy học tích cực .............................................................. 21

1.3.1. Khái niệm mô hình trường học mới......................................................... 33

1.4.1. Tổ chức lớp học trong mô hình trường học mới...................................... 34

2.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................... 40

2.2.1. Thực trạng học tập các môn khoa học xã hội ở trường THCS ................ 40

ii

2.2.2. Khảo sát thực trạng học tập nội dung môn Địa lí ở một số trường THCS

học theo mô hình truyền thống và theo mô hình trường học mới...................... 42

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1..................................................................................... 47

CHƯƠNG 2. CẤU TRÚC, NỘI DUNG ĐỊA LÍ TRONG MÔN KHOA

HỌC XÃ HỘI LỚP 6 VÀ VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC

TÍCH CỰC VÀO GIẢNG DẠY NỘI DUNG ĐỊA LÍ TRONG MÔN KHOA

HỌC XÃ HỘI LỚP 6 Ở MÔ HÌNH TRƯỜNG HỌC MỚI......................... 49

2.1. Cấu trúc nội dung Địa lí trong môn khoa học xã hội ở mô hình trường học

mới...................................................................................................................... 49

2.2. Vị trí, đặc điểm, mục tiêu và phương pháp dạy nội dung Địa lí trong môn

khoa học xã hội .................................................................................................. 56

2.2.1. Vị trí ......................................................................................................... 56

2.2.2. Đặc điểm .................................................................................................. 56

2.2.3. Mục tiêu.................................................................................................... 57

2.2.4. Phương pháp dạy học ............................................................................... 58

2.3. Hình thức tổ chức dạy học môn Khoa học xã hội ở mô hình trường học mới...59

2.3.1. Cách trình bày chung của sách hướng dẫn học Khoa học xã hội ............ 59

2.3.2. Các hình thức tổ chức hoạt động học....................................................... 61

2.3.3. Quy trình tổ chức hoạt động học và vận dụng các kĩ thuật dạy học tích cực

vào trong giảng dạy nội dung Địa lí trong môn KHXH lớp 6 ở mô hình trường

học mới............................................................................................................... 64

2.3.4. Một số ví dụ vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy nội

dung Địa lí trong mô khoa học xã hội lớp 6 ...................................................... 66

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2..................................................................................... 69

CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM................................................... 70

3.1. Mục đích thực nghiệm................................................................................. 70

3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ............................................................................. 70

3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm................................................................................ 71

3.4. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................... 71

3.5. Nội dung thực nghiệm................................................................................. 72

ii

3.5.1. Chọn bài thực nghiệm .............................................................................. 72

3.5.2. Xây dựng một số Kế hoạch dạy học vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích

cực vào giảng dạy nội dung Địa lí trong môn Khoa học xã hội ở mô hình trường

học mới............................................................................................................... 73

3.5.2. Quy trình thực nghiệm ............................................................................. 92

3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm .................................................................... 93

3.6.1. Về hoạt động của giáo viên và học sinh................................................... 93

3.6.2. Về mặt định lượng.................................................................................... 95

3.5.2. Về mặt định tính...................................................................................... 99

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3................................................................................... 101

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 102

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 105

PHỤ LỤC

ii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BGH : Ban Giám hiệu

CĐ

CT

CTHĐTQ

CNTT

DH

ĐC

ĐH

GD

GD - ĐT

GV

HĐTQ

HS

KHXH

KN

KT

KTDH

PPDH

PCT

TN

THCS

TP

: Cao đẳng

: Chủ tịch

: Chủ tịch hội đồng tự quản

: Công nghệ thông tin

: Dạy học

: Đối chứng

: Đại học

: Giáo dục

: Giáo dục - Đào tạo

: Giáo viên

: Hội đồng tự quản

: Học sinh

: Khoa học xã hội

: Kĩ năng

: Kĩ thuật

: Kĩ thuật dạy học

: Phương pháp dạy học

: Phó chủ tịch

: Thực nghiệm

: Trung học cơ sở

: Thành phố

SGK : Sách giáo khoa

v

v

ii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1. Mô hình học tập chủ động hình tháp................................................... 18

Hình 1.3. Sơ đồ quy trình thành lập Hội đồng tự quản HS................................. 35

Hình 1.4. Sơ đồ Hội đồng tự quản ..................................................................... 35

Hình 1.5. Mô hình tổ chức hoạt động nhóm ....................................................... 39

Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện kết quả điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng.........96

Hình 3.2. Biểu đồ thể tần suất điểm kiểm tra trong thực nghiệm và đối chứng . 97

vi

ii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Khung phân phối chương trình nôi dung Địa lí trong môn Khoa học

xã hội lớp 6.......................................................................................................... 51

Bảng 2.2. Kí hiệu các hoạt động của HS ............................................................ 60

Bảng 2.3. Bảng so sánh cấu trúc môn Địa lí và môn Khoa học xã hội 6............ 61

Bảng 3.1: Thông tin về lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................................ 71

Bảng 3.2. Khảo sát thái độ của HS ở hai lớp thực nghiệm và đối chứng khi GV

đặt câu hỏi. .......................................................................................................... 94

Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả của 4 lớp 6 ............................................................. 95

Bảng 3.4 phân phối tần số điểm kiểm tra của nhóm lớp TN và ĐC................. 96

Bảng 3.5 phân phối tần suất điểm kiểm tra của nhóm lớp TN và ĐC. .............. 96

Bảng 3.6. Kiểm định điểm kiểm tra trong thực nghiệm ................................ 97

Bảng 3.7. Phân tích phương sai điểm kiểm tra trong thực nghiệm ................... 98

vii

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Mô hình trường học mới khởi nguồn từ Côlômbia từ những năm 1995-

2000 để dạy học trong những lớp ghép ở vùng miền núi khó khăn, theo nguyên

tắc lấy học sinh làm trung tâm. Mô hình này vừa kế thừa những mặt tích cực của

mô hình trường học truyền thống, vừa có sự đổi mới căn bản về mục tiêu đào

tạo, nội dung chương trình, tài liệu học tập, phương pháp dạy – học, cách đánh

giá, cách tổ chức quản lí lớp học, cơ sở vật chất phục vụ cho dạy học…

Năm học 2014-2015, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã chỉ đạo thí

điểm triển khai thực hiện mô hình trường học mới ở 6 tỉnh với 48 lớp 6 của 24

trường THCS tham gia. Trong quá trình triển khai, Bộ GD&ĐT đã xác định một

trong những nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục trung học là tiếp tục thực nghiệm

mô hình trường học mới cấp THCS đối với lớp 7 ở những trường đã triển khai

từ năm học trước và mở rộng mô hình trường học mới đối với lớp 6. Tại Thái

Nguyên đã có 16 trường THCS của 9 địa phương trong tỉnh với 43 lớp, 1.368

học sinh (HS) lớp 6 học. Để triển khai hiệu quả mô hình này, ngay từ đầu tháng

7-2015, Sở GD & ĐT đã cử cán bộ, giáo viên các nhà trường dạy theo mô hình

trường học mới tham gia các lớp tập huấn của Bộ GD&ĐT, do Sở GD&ĐT tổ

chức. Các phòng GD&ĐT đã chỉ đạo các nhà trường tổ chức cho cán bộ quản lý,

giáo viên học hỏi tại các trường tiểu học trên địa bàn để nắm vững tính liên

thông giữa chương trình cấp tiểu học và cấp THCS, rút kinh nghiệm về hình

thức tổ chức hoạt động dạy - học ở các trường thực hiện mô hình này.

Năm học 2015-2016 trường THCS Tân Cương thành phố Thái Nguyên là

một trong ba trường triển khai thí điểm mô hình trường học mới, mặc dù điều kiện

cơ sở vật chất còn khó khăn nhưng tập thể giáo viên cùng các em HS luôn nỗ lực

thực hiện và đạt được thành tích cao trong năm học. Tháng 12 năm 2015, trường

THCS Tân Cương vinh dự tiếp đón Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn

Vinh Hiển trưởng đoàn công tác của Bộ Giáo dục và Đào tạo đoàn đã dự giờ các

môn học được tổ chức giảng dạy theo phương pháp của mô hình trường học mới.

Đoàn đã ghi nhận sự cố gắng của Ban giám hiệu nhà trường và các đồng chí giáo

2

viên trực tiếp giảng dạy và động viên các đồng chí cán bộ quản lí các đồng chí giáo

viên tiếp tục cố gắng hơn nữa trong công tác quản lí và giảng dạy để mô hình

trường học mới thực sự có hiệu quả trong công tác giáo dục.

Điểm nổi bật của mô hình trường học mới là đổi mới về các hoạt động sư

phạm, một trong những hoạt động đó là đổi mới về cách thức tổ chức lớp học.

Theo mô hình của trường học mới, quản lí lớp học là “Hội đồng tự quản học

sinh”, các “ban” trong lớp, do học sinh tự nguyện xung phong và được các bạn

tín nhiệm. Sự thành lập cũng như hiệu quả hoạt động của “Hội đồng tự quản học

sinh”, các “ban” rất cần sự tư vấn, khích lệ, giám sát của giáo viên, phụ huynh,

sự tích cực, trách nhiệm của học sinh. “Hội đồng tự quản học sinh” là một biện

pháp giúp học sinh được phát huy quyền làm chủ quá trình học tập, giáo dục.

Học sinh có điều kiện hiểu rõ quyền và trách nhiệm trong môi trường giáo dục,

được rèn các kĩ năng lãnh đạo, kĩ năng tham gia, hợp tác trong các hoạt động.

Để thực hiện được mô hình trường học mới yêu cầu giáo viên phải nắm

vững những phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực để định hướng học sinh giải

quyết những nội dung trong trương trình học, các kỹ thuật dạy học này là những

biện pháp, cách thức hành động của của giáo viên và học sinh trong các tình

huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kỹ

thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học. Có những kỹ

thuật dạy học chung, có những kỹ thuật đặc thù của từng phương pháp dạy học,

ví dụ kỹ thuật đặt câu hỏi trong đàm thoại. Ngày nay người ta chú trọng phát

triển và sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của người

học như “động não”, khăn trải bàn”, “3 lần 3”, “ ủng hộ và phản đối”..“các mảnh

ghép”, “XYZ”, “Bản đồ tư duy”...

Trong quá trình dạy học theo mô hình trường học mới ngoài việc áp dụng

các phương pháp truyền thống giáo viên phải luôn đổi mới phương pháp dạy

học. Hiện nay ở nhiều nước trên thế giới, các phương pháp dạy học mới dựa trên

quan điểm phát huy tính tích cực của người học, đề cao vai trò tự học của người

học, kết hợp với sự hướng dẫn của thầy đang được áp dụng rộng rãi. Với

phương pháp giảng dạy mới “lấy người học làm trung tâm” người thầy tạo cho