Vận dụng kỹ thuật đánh giá lớp học trong dạy học chương mắt và các dụng cụ quang học vật lý lớp 11

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THU HƯƠNG

VẬN DỤNG KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ LỚP HỌC TRONG

DẠY HỌC CHƯƠNG MẮT VÀ CÁC DỤNG CỤ QUANG HỌC

VẬT LÍ LỚP 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

(BỘ MÔN VẬT LÍ)

Mã số: 60 14 01 11

HÀ NỘI - 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THU HƯƠNG

VẬN DỤNG KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ LỚP HỌC TRONG

DẠY HỌC CHƯƠNG MẮT VÀ CÁC DỤNG CỤ QUANG HỌC

VẬT LÍ LỚP 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

(BỘ MÔN VẬT LÍ)

Mã số: 60 14 01 11

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Hà Huy Bằng

TS. Lê Thái Hưng

HÀ NỘI - 2015

i

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn khoa học GS.TS.

Hà Huy Bằng và TS. Lê Thái Hưng đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận

văn này. Đối với tôi, các thầy là tấm gương sáng về tinh thần làm việc không

mệt mỏi, lòng hăng say với khoa học, lòng nhiệt tình quan tâm bồi dưỡng thế

hệ trẻ.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Sư phạm

trường Đại học Giáo Dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, tạo

mọi điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học.

Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo Tỉnh Bắc Giang và

Ban Giám hiệu các trường THPT Ngô Sĩ Liên, THPT Thái Thuận, THPT

Nguyên Hồng Tỉnh Bắc Giang đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình nghiên

cứu.

Tôi xin chân thành cảm ơn !

Hà Nội, ngày 09 tháng 11 năm 2015

Học viên

Nguyễn Thu Hương

ii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐG: Đánh giá

GV: Giáo viên

HS: Học sinh

KT: Kiểm tra

KT-ĐG: Kiểm tra – đánh giá

KTĐG: Kĩ thuật đánh giá

THPT: Trung học phổ thông

TNKQ: Trắc nghiệm khách quan

iii

DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ

Bảng 1.1. Thang nhận thức của Bloom........................................................... 19

Sơ đồ 1.1. Nhóm các kĩ thuật đánh giá mức độ nhận thức ....................…….28

Sơ đồ 1.2. Nhóm các kĩ thuật đánh giá năng lực vận dụng ........................... 19

Sơ đồ 1.3. Nhóm các kĩ thuật đánh giá và phản hồi về quá trình dạy học...... 19

Hình 2.1. Kết quả khảo sát ý kiến của GV và HS về việc sử dụng hình thức

kiểm tra miệng................................................................................................. 44

Hình 2.2. Kết quả khảo sát ý kiến của giáo viên về tần suất sử dụng một số

phương pháp đánh giá ..................................................................................... 44

Hình 2.3. Kết quả khảo sát ý kiến của học sinh về tần suất sử dụng một số

phương pháp đánh giá ..................................................................................... 44

Hình 2.4. Kết quả khảo sát giáo viên về việc phản hồi KT-ĐG của giáo viên45

Hình 2.5. Kết quả khảo sát học sinh về việc phản hồi của giáo viên.............. 45

Hình 2.6. Kết quả khảo sát GV về cách thức phản hồi kết quả KT-ĐG........ 46

Hình 2.7. Kết quả khảo sát HS về cách thức phản hồi kết quả KT-ĐG của GV46

Hình 2.8. Kết quả khảo sát giáo viên về tần suất sử dụng một số KTĐG ...... 47

Hình 2.9. Kết quả khảo sát học sinh về tần suất sử dụng một số KTĐG ....... 48

Sơ đồ 2.1. Cấu trúc Chương mắt và các dụng cụ quang học .......................... 50

Hình 2.10. Quy trình triển khai và áp dụng đánh giá quá trình trong dạy học4853

Bảng 3.1. Thống kê mô tả Tần số ................................................................. 778

Bảng 3.2. Phân bố điểm của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .................. 789

Hình 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ... 7980

Hình 3.2. Phản hồi của HS đối với GV sau thực nghiệm..........................81

Hình 3.3. Phản hồi của HS đối với HS khi GV sử dụng các KTĐG..........82

Hình 3.4. Phản hồi của HS đối với HS khi GV sử dụng các KTĐG .............. 82

Hình 3.5. Phản hồi của HS về hứng thú đối với môn Vật lí sau thực nghiệm834

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................ii

iv

DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ...........................................................iii

MỞ ĐẦU........................................................................................................... 7

1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 7

2. Câu hỏi nghiên cứu.................................................................................... 9

3. Giả thuyết nghiên cứu................................................................................ 9

4. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 9

5. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu và đối tượng khảo sát........ 9

6. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................... 10

7. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 10

8. Cấu trúc luận văn ..................................................................................... 10

CHƯƠNG 1..................................................................................................... 11

CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI..................................................................... 11

1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu.......................................................... 11

1.1.1. Trên thế giới ................................................................................... 11

1.1.2. Ở Việt Nam ..................................................................................... 12

1.2. Một số khái niệm cơ bản....................................................................... 12

1.2.1. Đánh giá (Assessment)................................................................... 12

1.2.2. Kiểm tra(Testing) ........................................................................... 14

1.2.3. Định giá trị (Evaluation)................................................................ 15

1.2.4. Đánh giá lớp học (Classroom assessment).................................... 16

1.2.5. Mục tiêu học tập (learning goals)................................................. 17

1.3. Đánh giá quá trình................................................................................. 20

1.3.1. Khái niệm đánh giá quá trình............................................................ 20

1.3.2. Chức năng của đánh giá quá trình................................................. 20

1.3.3. Đặc trưng của đánh giá quá trình.................................................. 22

1.4. Kĩ thuật đánh giá lớp học...................................................................... 24

1.4.1. Vai trò của các kĩ thuật đánh giá trong lớp học ............................ 24

1.4.2. Tần suất và cách sử dụng các kĩ thuật đánh giá............................ 26

1.4.3. Quy trình thực hiện......................................................................... 27

v

1.4.4. Phân loại kĩ thuật đánh giá lớp học............................................... 28

1.5. kết luận..................................................................................................41

CHƯƠNG 2 ÁP DỤNG KỸ THUẬT ĐÁNH GIÁ LỚP HỌC TRONG DẠY

HỌC CHƯƠNG MẮT VÀ CÁC DỤNG CỤ QUANG HỌC VẬT LÍ LỚP 1142

2.1. Thực trạng đánh giá trong lớp học........................................................ 42

2.1.1. Thực trạng ...................................................................................... 42

2.1.2. Kết quả khảo sát thực tế................................................................. 43

2.2. Nội dung chương Mắt và các dụng cụ quang học Vật lí lớp 11........... 49

2.2.1. Vị trí, vai trò của chương .............................................................. 49

2.2.2. Cấu trúc nội dung chương Mắt và các dụng cụ quang học........... 50

2.2.3. Phân phối chương trình ................................................................. 50

2.2.4. Mục tiêu cần đạt được khi dạy học chương Mắt và các dụng cụ

quang học Vật lí lớp 11 ............................................................................ 51

2.3. Đề xuất ứng dụng các kĩ thuật đánh giá lớp học vào dạy học môn Vật lí

.........................................................................................................................53

2.3.1. Đề xuất quy trình ứng dụng các kĩ thuật đánh giá lớp học trong dạy

học môn Vật lí........................................................................................... 53

2.3.2. Ứng dụng các kĩ thuật đánh giá lớp học trong dạy học chương Mắt

và các dụng cụ quang học Vật lí lớp 11................................................... 55

2.3.3. Phân tích bài dạy “Thấu kính mỏng” sử dụng kĩ thuật đánh giá lớp

học (tiết 1)................................................................................................. 70

2.4. Kết luận chương 2.................................................................................72

THỰC NGHIỆM VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ ............................................. 76

3.1. Mục đích thực nghiệm.......................................................................... 76

3.2. Đối tượng thực nghiệm......................................................................... 76

3.3. Quy trình thực nghiệm.......................................................................... 76

3.4. Kết quả thực nghiệm............................................................................. 77

3.4.1. Kết quả đề kiểm tra ........................................................................ 77

3.4.3. Phản hồi của HS sau thực nghiệm ................................................. 80

3.5. Kết luận................................................................................................. 83

vi

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 85

1. KẾT LUẬN.............................................................................................. 85

2. KHUYẾN NGHỊ...................................................................................... 86

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 87

PHỤ LỤC........................................................................................................ 89

Phụ lục 1. Phiếu điều tra thực trạng kiểm tra đánh giá................................ 89

Phụ lục 2. Phiếu khảo sát ý kiến học sinh sau thực nghiệm........................ 95

Phu lục 3. Đề kiểm tra 45 phút chương Mắt và các dụng cụ quang học..... 98

Phụ lục 4. Điểm kiểm tra HS..................................................................... 100

Phụ lục 5. Giáo án một số tiết dạy............................................................. 101

7

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong quản lý giáo dục thì hoạt động đánh giá được xem là một khâu

vô cùng quan trọng. Đánh giá trong giáo dục có nhiệm vụ chỉ ra bức tranh

thực trạng của giáo dục và sự phát triển của mỗi cá nhân trong nền giáo dục

ấy.Từ kết quả đó giúp các trường, các giáo viên lập kế hoạch dạy và học phù

hợp đồng thời chỉ ra cho mỗi cá nhân phương hướng phấn đấu và phát triển.

Việc đánh giá đúng cách, đúng hướng sẽ là động lực mạnh mẽ khích lệ sự

vươn lên trong học tập của người học, thúc đẩy sự tìm tòi sáng tạo không

ngừng của người học và còn là cơ sở để người dạy điều chỉnh lại cách dạy của

mình cho phù hợp với người học. Kết quả đánh giá trong giáo dục có thể cung

cấp những dự báo về xu thế phát triển của giáo dục, và cũng nhờ có đánh giá

mới phát hiện được những tồn tại trong giáo dục, từ đó có biện pháp thích hợp

để bù đắp những thiếu hụt hoặc loại bỏ những sai sót.

Tuy nhiên, thực trạng việc kiểm tra đánh giá ở Việt Nam hiện nay chưa

phát huy hết được các chức năng của kiểm tra đánh giá. Hoạt động kiểm tra

đánh mới chỉ tập trung vào việc cho điểm, xếp loại chưa chú trọng đến chức

năng rất quan trọng của kiểm tra đánh giá đó là cung cấp thông tin phản hồi

giúp người dạy và người học có những điều chỉnh kịp thời để đạt được những

kết quả tốt hơn. Hay nói cách khác, kiểm tra đánh giá mới chỉ có tác dụng với

nhà quản lý giáo dục về vấn đề xếp loại, còn đối với người dạy và người học

thì chưa phát huy được.

Trong chương trình phổ thông, môn Vật lí chiếm giữ một vị trí vô cùng

quan trọng. Học môn Vật lí người học sẽ được trang bị những kiến thức

phong phú về các hiện tượng trong tự nhiên, những kiến thức lý thuyết cần

thiết, và quan trọng hơn người học sẽ được tìm hiểu rất nhiều các ứng dụng

Vật lí thiết thực phục vụ đời sống con người. Bên cạnh đó người học còn

được rèn luyện, phát triển các thao tác tư duy, các kĩ năng phân tích, giải

quyết vấn đề,…và những đức tính cần thiết khác như tính kiên trì, sự thận

8

trọng, tỉ mỉ, quyết đoán, tìm tòi, sáng tạo,...Do đó, quá trình tổ chức dạy học

môn Vật lí trong nhà trường phổ thông cần phải tạo ra được những tác động

tích cực đến hoạt động tiếp nhận tri thức, đến tư duy, hứng thú học tập và thái

độ, hành vi người học. Trong quá trình ấy, người dạy cần đến những cách

thức, công cụ hữu hiệu để thu nhận thông tin phản hồi về mức độ đạt mục tiêu

đã đề ra cũng như sự tiến bộ trong quá trình chiếm lĩnh tri thức của người học,

từ đó định hướng cho cả người dạy lẫn người học điều chỉnh phương pháp

giảng dạy và học tập cho phù hợp để việc dạy học đạt kết quả tốt nhất. Tuy

nhiên việc dạy học Vật lí hiện nay còn thiếu tính thực tế và chưa tạo được

hứng thú cho học sinh do chương trình dạy học dàn trải, phương tiện dạy học

chưa đầy đủ và trên hết là chưa thực sự đổi mới phương pháp dạy học cũng

như kiểm tra đánh giá...

Do vậy cần phải xây dựng và thực hiện các biện pháp đánh giá khác

nhau, để có thể sử dụng linh hoạt trong quá trình dạy học, vừa để đánh giá

mức độ đạt mục tiêu môn học của người học, vừa để góp phần hình thành cho

học sinh thái độ học tập tích cực, thói quen tự học, tự nghiên cứu cơ hội thực

hành những kiến thức được học vào thực tiễn.

Từ những năm 1980 ở hai trường đại học của Mĩ là Harvard và

California đã có nghiên cứu về kĩ thuật đánh giá lớp học, trên thế giới còn có

nhiều công trình nghiên cứu khác như của tác giả Black and Wiliam (1998);

Katie A. Hendrickson (2012); J J Cumming (2010)... Qua nghiên cứu và đánh

giá lớp học và các kĩ thuật đánh giá trong lớp học nhóm tác giả Angelo và

Cross đã đề xuất 50 kĩ thuật đánh giá trong lớp học. Việc áp dụng kĩ thuật

đánh giá trong lớp học ở một nước cho thấy hiệu quả tích cực, như ở Phần

Lan trong 4 lần tham gia Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) đều

giành vị trí nhất hoặc nhì ở môn Toán và chỉ có sự chênh lệch nhỏ giữa các

trường; Singapore đạt được vị trí thứ nhất trong kỳ đánh giá Toán học và

Khoa học TIMSS vào năm 1995, 1999, 2003... Ở Việt Nam mới có nhóm tác

giả gồm PGS.TS Lê Kim Long, PGS.TS Đinh Thị Kim Thoa,... nghiên cứu về

9

các kĩ thuật đánh giá trong lớp học và đề xuất sử dụng ở bậc THPT Việt Nam.

Tuy nhiên mới đề cập tới ở khía cạnh lý thuyết, chưa cụ thể trong từng môn

học, vận dụng thực tiễn của giáo viên phổ thông hiện nay vẫn còn ít và chưa

hiệu quả.

Từ những căn cứ trên, tôi lựa chọn đề tài: “Vận dụng kĩ thuật đánh giá

lớp học trong dạy học chương Mắt và các dụng cụ quang học vật lí lớp 11”

với mong muốn thiết kế một bộ công cụ kiểm tra đánh giá lớp học phù hợp và

đề xuất cách thức sử dụng một số kĩ thuật đánh lớp học trong dạy học môn

Vật lí 11 ở THPT sao cho đạt hiệu quả tốt nhất.

Kết quả nghiên cứu chính của đề tài đã được đăng trên tạp chí với bài

viết Lê Thái Hưng, Dương Thị Anh, Nguyễn Thu Hương (2005), “Áp dụng

một số kĩ thuật đánh giá lớp học trong dạy học chương Mắt và các dụng cụ

quang học (vật lí 11)”, Tạp chí Giáo dục & Xã hội (57), tr. 36 - 39.

2. Câu hỏi nghiên cứu

- Vận dụng kĩ thuật đánh giá lớp học trong dạy học môn Vật lí như

thế nào để có được kết quả tốt?

3. Giả thuyết nghiên cứu

Nếu thiết kế được bộ công cụ đánh giá lớp học phù hợp với mục tiêu

đề ra và sử dụng kĩ thuật đánh giá lớp học một cách hợp lý trong dạy học Vật

lí thì sẽ nâng cao được hiệu quả dạy học.

4. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu cách thức vận dụng một số kĩ thuật đánh giá lớp học trong

dạy học, đề xuất xây dựng và nghiên cứu cách thức áp dụng các công cụ đánh

giá lớp học vào dạy học Chương Mắt và các dụng cụ quang học Vật lí lớp 11.

5. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu và đối tượng khảo sát

- Đối tượng nghiên cứu: Cách thức vận dụng các kĩ thuật đánh giá lớp

học vào dạy học môn Vật lí ở THPT.

- Khách thể: Chương Mắt và các dụng cụ quang học Vật lí lớp 11;