V. I. Lê-nin toàn tập. T.4 : 1898 - tháng Tư 1901

V « s ¶ n t Ê t c ¶ c ¸ c n

− í c, ® o µ n k Õ t l ¹ i!

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

4

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp

4

1898 - th¸ng T

− 1901

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch

cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

C Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1974

713 74

014(01) 74

10102 431

−

−

−

−

π

lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lª-nin vµ t

− t

−ëng Hå ChÝ Minh

lµ nÒn t¶ng t

− t

−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã

tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b

−íc ph¸t

triÓn vÒ nhËn thøc vµ t

− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng

cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n

−íc theo con ®

−êng

x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n

−íc

mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ,

®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu,

ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c -

Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù

nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n

−íc trong giai ®o¹n

hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ

vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t

− t

−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ

nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi

chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o

b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ

khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c

tr

−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña

Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870

− 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n

ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp

gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®

−îc

xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lªnin - Toµn tËp,

VI

tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ

xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ

kû XX.

* *

*

TËp 4 cña Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp bao gåm c¸c t¸c phÈm

cña V. I. Lª-nin viÕt tõ ®Çu n¨m 1898 ®Õn th¸ng T

− n¨m 1901.

§a sè c¸c t¸c phÈm nµy ®

−îc viÕt trong thêi gian V. I. Lª￾nin bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, mét sè t¸c phÈm ®

−îc viÕt ë P¬-xcèp, ë

n

−íc ngoµi vµ trong thêi kú V. I. Lª-nin tæ chøc b¸o "Tia löa".

Trong thêi gian nµy V. I. Lª-nin ho¹t ®éng rÊt khÈn tr

−¬ng cho

viÖc x©y dùng mét ®¶ng v« s¶n kiÓu míi, v¹ch ra nh÷ng

nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c

−¬ng lÜnh §¶ng vµ ®Êu tranh chèng l¹i

chñ nghÜa xÐt l¹i ë Nga vµ trªn tr

−êng quèc tÕ.

Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®

−îc ph©n

tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn

Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt

b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t

−¬ng

øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®

−îc tr×nh bµy

hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých,

gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm,

gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t

− t

−ëng cña V. I. Lªnin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó

thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa

M¸c - Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung

−¬ng §¶ng céng

s¶n Liªn X« (tr

−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ

Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 3 n¨m 2005.

nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII

Lêi tùa

V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tËp 4 gåm c¸c t¸c phÈm do Ng

−êi viÕt

tõ ®Çu n¨m 1898 ®Õn th¸ng T

− 1901. §a sè c¸c t¸c phÈm ®ã

®

−îc viÕt trong thêi gian bÞ ®Çy ë Xi-bi-ri, cßn nh÷ng t¸c phÈm

kh¸c ®

−îc viÕt ë P¬-xcèp vµ ë n

−íc ngoµi, trong thêi kú tæ chøc

b¸o *Tia löa+. §Æc ®iÓm cña nh÷ng n¨m nµy lµ sù ho¹t ®éng

khÈn tr

−¬ng cña V. I. Lª-nin nh»m x©y dùng mét ®¶ng v« s¶n

kiÓu míi, lµ viÖc v¹ch ra nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c

−¬ng

lÜnh ®¶ng, lµ cuéc ®Êu tranh cña Lª-nin chèng chñ nghÜa xÐt l¹i

ë Nga vµ trªn quèc tÕ.

Trong khi tiÕp tôc viÕt t¸c phÈm chÝnh cña thêi kú Êy lµ

cuèn *Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga+, Lª-nin cßn

viÕt trªn c¸c t¹p chÝ hîp ph¸p vµ tiÕn bé nh

− t¹p chÝ *B×nh

luËn khoa häc+ vµ *§êi sèng+, nh÷ng bµi chèng bän m¸c-xÝt

hîp ph¸p - P. B. Xt¬-ru-vª, M. I. Tu-gan

― Ba-ra-nèp-xki, X.

N. Bun-ga-cèp, P. Nª-gi¬-®a-nèp - vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi t¸c phÈm cña m×nh bµn vÒ con ®

−êng ph¸t

triÓn kinh tÕ cña n

−íc Nga. Cuéc luËn chiÕn nµy ®

−îc tiÕn

hµnh trªn c¸c vÊn ®Ò lý luËn vÒ chÝnh trÞ kinh tÕ häc vµ lµ

sù tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa xÐt l¹i, cuéc ®Êu

tranh mµ Lª-nin ®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh trong thêi kú Ng

−êi

ho¹t ®éng ë Pª-tÐc-bua.

VIII Lêi tùa

Trong bµi *Bµn qua vÊn ®Ò lý luËn vÒ thÞ tr

−êng+, trong c¸c

bµi *L¹i bµn vÒ vÊn ®Ò lý luËn vÒ thùc hiÖn+ vµ *Tr¶ lêi «ng P.

Nª-gi¬-®a-nèp+ Lª-nin ®· b¶o vÖ chÝnh trÞ kinh tÕ häc m¸c￾xÝt, chèng l¹i nh÷ng sù xuyªn t¹c cña P. B. Xt¬-ru-vª, M. I.

Tu-gan - Ba-ra-nèp-xki vµ nh÷ng bän kh¸c biÖn hé cho chñ

nghÜa t

− b¶n; kh«i phôc l¹i kh¸i niÖm cña M¸c vÒ thùc hiÖn,

mét kh¸i niÖm *tÊt nhiªn dÉn ®Õn chç thõa nhËn tÝnh chÊt

tiÕn bé lÞch sö cña chñ nghÜa t

− b¶n... nh

−ng kh«ng v× thÕ

mµ lµm lu mê, tr¸i l¹i, cßn lµm s¸ng tá tÝnh chÊt nhÊt thêi

lÞch sö cña chñ nghÜa t

− b¶n+ (xem tËp nµy, tr. 103). Lª-nin

®· chØ râ r»ng chñ nghÜa M¸c c¸ch m¹ng lµ vò khÝ m¹nh

nhÊt ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i sù biÖn hé cho chñ nghÜa t

−

b¶n, mµ *nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p+ ®ang ®øng trªn

lËp tr

−êng cña sù biÖn hé ®ã.

Hai bµi d

−íi nhan ®Ò *Chñ nghÜa t

− b¶n trong n«ng

nghiÖp (Bµn vÒ cuèn s¸ch cña Cau-xky vµ vÒ bµi b¸o cña

«ng Bun-ga-cèp)+ lµ t¸c phÈm ®Çu tiªn cña Lª-nin chèng l¹i

*nh÷ng kÎ phª ph¸n M¸c+ trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt. Trong

c¸c bµi viÕt nµy Lª-nin ®· v¹ch trÇn *nhµ m¸c-xÝt hîp ph¸p+

X. N. Bun-ga-cèp, lµ kÎ nÊp d

−íi chiªu bµi phª ph¸n t¸c

phÈm cña Cau-xky bµn vÒ ruéng ®Êt ®Ó xÐt l¹i nh÷ng luËn

®iÓm c¬ b¶n cña C. M¸c vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt.

Lª-nin chØ râ tÝnh chÊt v« c¨n cø cña nh÷ng lêi kh¼ng

®Þnh cña Bun-ga-cèp vÒ *søc sèng+ cña nÒn kinh tÕ tiÓu

n«ng d

−íi chÕ ®é t

− b¶n, nhÊn m¹nh tÝnh

−u viÖt cña s¶n

xuÊt lín ®èi víi s¶n xuÊt nhá trong n«ng nghiÖp, sù ph¸

s¶n ngµy cµng t¨ng cña n«ng d©n, lµ nh÷ng ng

−êi s¶n xuÊt

nhá, t×nh tr¹ng kh«ng lèi tho¸t cña n«ng d©n lao ®éng d

−íi

chñ nghÜa t

− b¶n.

VÒ sau, trong t¸c phÈm *VÊn ®Ò ruéng ®Êt vµ *nh÷ng kÎ

phª ph¸n M¸c++ (1901 vµ 1907) Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n

nh÷ng quan ®iÓm xÐt l¹i cña X.Bun-ga-cèp, V. TsÐc-nèp,

E. §a-vÝt vµ Ph. HÐc-tx¬ lµ bän ®· c«ng khai b¶o vÖ vµ ca

tông chÕ ®é t

− b¶n trong lÜnh vùc ruéng ®Êt.

Lêi tùa IX

Song song víi viÖc ®Êu tranh chèng *nh÷ng nhµ m¸c-xÝt

hîp ph¸p+, Lª-nin cßn v¹ch trÇn sù xuyªn t¹c míi cña

nh÷ng ng

−êi d©n tuý tù do chñ nghÜa ®èi víi nh÷ng sè liÖu vÒ sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña n

−íc Nga, mét sù xuyªn

t¹c mµ hä ®· tiÕn hµnh nh»m môc ®Ých luËn chøng cho quan ®iÓm vÒ con ®

−êng ph¸t triÓn phi t

− b¶n chñ nghÜa

cña nÒn kinh tÕ Nga. Trong bµi *Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª

c«ng x

−ëng - nhµ m¸y ë n

−íc ta. Nh÷ng c«ng tr¹ng míi

cña gi¸o s

− Ca-r

−-sÐp trong lÜnh vùc thèng kª+, Lª-nin ®·

¸p dông mét c¸ch tµi t×nh ph

−¬ng ph¸p m¸c-xÝt trong viÖc

nghiªn cøu kinh tÕ cña n

−íc Nga, vµ ®· chøng minh r»ng

kÕt luËn cña N. A. Ca-r

−-sÐp, mét ng

−êi d©n tóy, vÒ sù

gi¶m sót sè l

−îng c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y, vÒ sù gi¶m sót

sè l

−îng c«ng nh©n t¹i c¸c c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y, lµ hËu

qu¶ cña nh÷ng sai lÇm hÕt søc nghiªm träng vÒ mÆt ph

−¬ng

ph¸p luËn. Trong khi ph©n tÝch tµi liÖu thèng kª ®

−îc N. A.

Ca-r

−-sÐp lÊy lµm c¨n cø, Lª-nin ®· v¹ch râ, víi mét søc

thuyÕt phôc kh«ng g× c

−ìng næi, r»ng c«ng nghiÖp vµ cïng

víi c«ng nghiÖp lµ sè l

−îng cña giai cÊp c«ng nh©n ë Nga, ®Òu ph¸t triÓn, vµ ®iÒu ®ã lµ quy luËt.

Tõ nöa cuèi n¨m 1899, cuéc ®Êu tranh chèng chñ

nghÜa xÐt l¹i ®· ®

−îc më réng vµ mang tÝnh chÊt ®Æc biÖt

gay g¾t. Nh÷ng bµi b¸o cña E. BÐc-stanh ®¨ng trªn b¸o

chÝ d©n chñ - x· héi §øc, trong ®ã y ®· xÐt l¹i nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c, - nh÷ng bµi b¸o ®ã

®· trë thµnh ngän cê cña bän xÐt l¹i trong tÊt c¶ c¸c ®¶ng

thuéc Quèc tÕ II.

§¶ng d©n chñ - x· héi Nga tr¶i qua thêi kú rêi r¹c,

ph©n liÖt, ng¶ nghiªng. §¹i héi I cña §¶ng c«ng nh©n d©n

chñ - x· héi Nga (th¸ng Ba 1898) ®· tuyªn bè thµnh lËp

®¶ng, tuy vËy håi Êy ®¶ng vÉn ch

−a ph¶i lµ mét thÓ

thèng nhÊt, tËp trung.

*Ph¸i kinh tÕ+ - mét nhãm c¬ héi chñ nghÜa vµ xÐt

l¹i h×nh thµnh trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga - ®·

ñng hé nh÷ng t

− t−ëng cña chñ nghÜa BÐc-stanh, ®· kªu

X Lêi tùa

gäi chØ h¹n chÕ trong khu«n khæ ®Êu tranh kinh tÕ mµ th«i,

®· phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp ë Nga mét ®¶ng

m¸c-xÝt c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n. Trong nh÷ng ®iÒu

kiÖn ®ã Lª-nin ®· ®Ò ra cho nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt c¸ch

m¹ng ë Nga mét nhiÖm vô lµ kiªn quyÕt chèng l¹i chñ

nghÜa xÐt l¹i trong phong trµo c«ng nh©n nãi chung vµ ®Æc

biÖt lµ chèng *chñ nghÜa kinh tÕ+, mét biÕn d¹ng cña chñ

nghÜa c¬ héi quèc tÕ ë Nga.

Vµo gi÷a th¸ng S¸u 1899, lóc cßn ë lµng Su-sen-xc«i-ª,

Lª-nin ®

−îc biÕt vÒ *lµn sãng ph¶n ®éng ë Pª-tÐc-bua ®·

®

−îc dÊy lªn chèng chñ nghÜa M¸c+; sau ®ã mét th¸ng,

Ng

−êi l¹i nhËn ®

−îc b¶n *Tuyªn ng«n+ cña *ph¸i kinh tÕ+,

tøc b¶n *Credo+, vµ sau n÷a lµ cuèn s¸ch cña E. BÐc-stanh

"Nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô

cña ®¶ng d©n chñ - x· héi", trong ®ã BÐc-lanh ®· xÐt l¹i lý

luËn cña M¸c vµ tuyªn bè r»ng mét bé phËn lín, nÕu kh«ng

ph¶i phÇn lín, nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi ho¹t ®éng ë

Nga tuång nh

− ®· hoµn toµn t¸n thµnh quan ®iÓm cña y;

®Õn th¸ng ChÝn ng

−êi ta xuÊt b¶n *Phô tr

−¬ng ®Æc biÖt+ cho

sè 7 cña tê *T

− t

−ëng c«ng nh©n+, trong ®ã nh÷ng nhiÖm vô

cña phong trµo c«ng nh©n Nga ®· bÞ ng

−êi ta quy thµnh

nh÷ng cuéc b·i c«ng vµ viÖc lËp ra c¸c héi hîp ph¸p, vµ

cuèi cïng th× ng

−êi ta ®· göi ®Õn cho Lª-nin b¶n

*Profession de foi+ do Ban chÊp hµnh Ki-Ðp cña §¶ng c«ng

nh©n d©n chñ - x· héi Nga c«ng bè vµo mïa xu©n 1899; ®©y

lµ mét tµi liÖu c«ng khai tuyªn truyÒn *chñ nghÜa kinh tÕ+.

Lª-nin ®· phª ph¸n gay g¾t tÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu xÐt l¹i

vµ c¬ héi chñ nghÜa ®ã. Cã mét v¨n kiÖn ®· ®ãng vai trß

lín trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi, ®ã lµ

bµi *Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi

Nga+, do Lª-nin viÕt, ®©y lµ v¨n kiÖn tËp thÓ ®Çu tiªn cña

nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng chèng l¹i chñ nghÜa xÐt

l¹i, nã kh«ng nh÷ng ®· gi¸ng mét ®ßn vµo *ph¸i kinh tÕ+

Lêi tùa XI

ë Nga, mµ cßn gi¸ng vµo bän BÐc-stanh ë T©y ¢u. Trong

*Lêi ph¶n kh¸ng+ Lª-nin kªu gäi nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x·

héi Nga h·y kiªn quyÕt tuyªn chiÕn chèng tÊt c¶ nh÷ng t

−

t−ëng ®· ®

−îc thÓ hiÖn trong b¶n *Credo+, vµ h·y ®øng lªn

b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c c¸ch m¹ng.

Lª-nin chØ râ r»ng chñ nghÜa BÐc-stanh *lµ m

−u toan

muèn thu hÑp lý luËn cña chñ nghÜa M¸c, m

−u toan muèn

biÕn ®¶ng c«ng nh©n c¸ch m¹ng thµnh mét ®¶ng c¶i l

−¬ng

chñ nghÜa+ (tr. 216), vµ ®· kªu gäi h·y kiªn quyÕt chèng l¹i

viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t

− t

−ëng c¬ héi chñ nghÜa Êy vµo

n

−íc Nga. Lª-nin ®· v¹ch trÇn tÝnh chÊt gi¶ dèi cña nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh cña *ph¸i kinh tÕ+ vÒ *sù khñng ho¶ng cña

chñ nghÜa M¸c+ vµ vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi mét c¸ch

c¨n b¶n ho¹t ®éng thùc tiÔn cña c¸c ®¶ng c«ng nh©n ë

ph

−¬ng T©y. VÒ ý ®å cña b¶n *Credo+ muèn t¸ch riªng hai

h×nh thøc ®Êu tranh kinh tÕ vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai

cÊp c«ng nh©n, th× Lª-nin gäi ®ã lµ mét hµnh vi râ rµng xa

rêi chñ nghÜa M¸c; Ng

−êi chØ ra r»ng cuéc ®Êu tranh giai

cÊp thèng nhÊt cña giai cÊp v« s¶n tÊt yÕu ph¶i kÕt hîp

h×nh thøc ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ h×nh thøc ®Êu tranh kinh

tÕ. Lª-nin nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña nhiÖm vô ®

−îc

®Ò ra tr

−íc giai cÊp v« s¶n ë tÊt c¶ c¸c n

−íc lµ thµnh lËp c¸c

chÝnh ®¶ng c«ng nh©n ®éc lËp, mµ môc tiªu chÝnh cña c¸c

®¶ng Êy lµ giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay giai cÊp v« s¶n vµ x©y

dùng x· héi x· héi chñ nghÜa.

Lª-nin v¹ch râ r»ng *nh÷ng kÕt luËn+ cña c¸c t¸c gi¶

b¶n *Credo+ vÒ n

−íc Nga kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®

−îc

tr

−íc bÊt kú mét sù phª ph¸n nµo; r»ng viÖc hä phñ nhËn

nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n Nga,

phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i lËp mét chÝnh ®¶ng c«ng nh©n

®éc lËp, chøng tá r»ng hä kh«ng hiÓu vai trß lÞch sö cña

giai cÊp c«ng nh©n Nga vµ nhiÖm vô bøc thiÕt cña ®¶ng

d©n chñ - x· héi Nga. Lª-nin viÕt: viÖc thùc hiÖn c

−¬ng

lÜnh *Credo+, mµ néi dung cña nã tùu trung lµ muèn giai cÊp

XII Lêi tùa

c«ng nh©n Nga chØ ®ãng khung trong cuéc ®Êu tranh kinh

tÕ, cßn *nh÷ng phÇn tö tù do chñ nghÜa - ®èi lËp+ ®Êu

tranh cho *nh÷ng h×nh thøc ph¸p quyÒn+ cã *sù tham gia+

cña nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt, - viÖc thùc hiÖn mét c

−¬ng lÜnh

nh

− thÕ sÏ ch¼ng kh¸c g× mét sù tù s¸t vÒ chÝnh trÞ cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, ch¼ng kh¸c g× viÖc lµm ®×nh

trÖ nghiªm träng vµ h¹ thÊp nh÷ng nhiÖm vô cña phong

trµo c«ng nh©n Nga.

*Lêi ph¶n kh¸ng+ ®· tr×nh bµy râ rµng nh÷ng nhiÖm vô

cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. Trong khi chØ râ r»ng

nhiÖm vô tr

−íc m¾t cña giai cÊp c«ng nh©n Nga lµ lËt ®æ

chÕ ®é chuyªn chÕ, Lª-nin viÕt r»ng ®¶ng d©n chñ - x· héi

ph¶i trë thµnh ng

−êi chiÕn sÜ tiªn phong ®Êu tranh cho

nÒn d©n chñ, ph¶i ®oµn kÕt xung quanh m×nh tÊt c¶ nh÷ng

phÇn tö d©n chñ trong n

−íc ®Ó tÊn c«ng kÎ thï chung. Lª￾nin xem viÖc ®¸nh b¹i *chñ nghÜa kinh tÕ+ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thµnh lËp vµ cñng cè ®¶ng d©n chñ - x· héi c¸ch

m¹ng ë Nga.

Trong bµi *Mét khuynh h

−íng thôt lïi trong phong

trµo d©n chñ - x· héi Nga+ Lª-nin ®· v¹ch râ r»ng *ph¸i

kinh tÕ+, mµ ®¹i diÖn lµ ban biªn tËp b¸o *T

− t

−ëng c«ng

nh©n+, ®· b

−íc mét b

−íc thôt lïi so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn

lý luËn vµ chÝnh trÞ mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®· ®¹t

®

−îc. Trong khi kh«ng nh×n nhËn mét sù thËt lµ ë Nga

c«ng nh©n ®· b

−íc vµo con ®

−êng ®Êu tranh chÝnh trÞ, ®·

®Æt ®

−îc nÒn mãng cho ®¶ng d©n chñ - x· héi, chñ nghÜa

x· héi ë Nga ®· b¾t ®Çu g¾n víi phong trµo c«ng nh©n, th×

*ph¸i kinh tÕ+ l¹i ®ßi phong trµo c«ng nh©n ph¶i lïi vÒ lËp

tr

−êng cña chñ nghÜa c«ng liªn, phñ nhËn nhiÖm vô hµng

®Çu cña giai cÊp v« s¶n lµ tiÕn hµnh ®Êu tranh d

−íi sù

l·nh ®¹o cña ®¶ng c«ng nh©n c¸ch m¹ng nh»m lËt ®æ chÕ

®é chuyªn chÕ.

Ban biªn tËp b¸o *T

− t

−ëng c«ng nh©n+ ®· xuyªn t¹c

quan niÖm m¸c-xÝt vÒ ®Êu tranh giai cÊp, phñ nhËn cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng v× chñ nghÜa x· héi, tuyªn bè cã thÓ

Lêi tùa XIII

®¹t ®Õn chñ nghÜa x· héi chØ b»ng con ®

−êng hßa b×nh,

vµ nh

− vËy lµ quy chñ nghÜa x· héi thµnh chñ nghÜa tù

do t

− s¶n. Lª-nin viÕt: *§

−¬ng nhiªn, giai cÊp c«ng nh©n

mong muèn giµnh lÊy chÝnh quyÒn b»ng nh÷ng biÖn

ph¸p hßa b×nh... nh

−ng, nÕu giai cÊp v« s¶n tõ chèi viÖc

giµnh lÊy chÝnh quyÒn b»ng con ®

−êng c¸ch m¹ng, th×

thËt lµ ®iªn rå, xÐt c¶ vÒ ph

−¬ng diÖn lý luËn, lÉn vÒ

ph

−¬ng diÖn chÝnh trÞ vµ thùc tiÔn, vµ nh

− thÕ sÏ chØ lµ

nh

−îng bé giai cÊp t

− s¶n vµ hÕt th¶y mäi giai cÊp h÷u

s¶n mét c¸ch nhôc nh· th«i+ (tr. 333 - 334). Víi mét th¸i

®é phÉn né, Lª-nin b¸c bá hµnh ®éng cña tê *T

− t

−ëng

c«ng nh©n+ ®· kh«ng h

−íng vÒ nh÷ng c«ng nh©n tiªn

tiÕn, mµ l¹i h

−íng vÒ nh÷ng c«ng nh©n l¹c hËu kÐm gi¸c

ngé. Lª-nin phÉn né ®¶ kÝch *ph¸i kinh tÕ+ nh

− sau: *C¸c

ng

−êi chØ cã thÓ nãi ®¹i diÖn cho m×nh th«i... c¸c ng

−êi

kh«ng ®

−îc nãi thay cho nh÷ng c«ng nh©n Nga tiªn

tiÕn!+ (tr. 314 - 315).

Nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng Nga, ®øng ®Çu lµ Lª￾nin, ®· kh«ng h

−íng vÒ *x· héi+ t

− s¶n (ph¸i tù do), nh

−

*ph¸i kinh tÕ+ vÉn kªu gäi, mµ l¹i h

−íng vÒ nh÷ng c«ng

nh©n tiªn tiÕn. Trong bµi *Mét khuynh h

−íng thôt lïi

trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga+ Lª-nin ®· viÕt nh

−

sau: "Trong khi giíi trÝ thøc kh«ng høng thó ®èi víi c¸c

s¸ch b¸o trung thùc, bÊt hîp ph¸p, th× trong hµng ngò

c«ng nh©n, ng

−êi ta thÊy lßng khao kh¸t thiÕt tha muèn

hiÓu biÕt vµ mèi nhiÖt t×nh ®èi víi chñ nghÜa x· héi, ngµy

cµng t¨ng; trong hµng ngò c«ng nh©n xuÊt hiÖn nh÷ng anh

hïng ch©n chÝnh, nh÷ng ng

−êi nµy, mÆc dÇu ph¶i sèng mét

®êi sèng th¶m h¹i vµ ph¶i lµm viÖc nh

− khæ sai trong c«ng

x−ëng, mét c«ng viÖc lµm cho ng

−êi ta thµnh ®Çn ®én,

nh

−ng vÉn thÊy m×nh cã ®ñ nghÞ lùc vµ ®ñ ý chÝ ®Ó häc tËp,

häc tËp vµ häc tËp n÷a, vµ ®Ó tù rÌn luyÖn m×nh thµnh

ng

−êi d©n chñ - x· héi gi¸c ngé, thµnh "ng

−êi trÝ thøc c«ng

nh©n"" (tr. 339). Lª-nin ®· gi¸o dôc nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn Êy

thµnh nh÷ng c¸n bé l·nh ®¹o t

−¬ng lai cña mét ®¶ng cã

XIV Lêi tùa

nhiÖm vô l·nh ®¹o quÇn chóng nh©n d©n lËt ®æ chÕ ®é chuyªn

chÕ vµ chÕ ®é t

− b¶n.

Tinh thÇn phÉn né chèng l¹i *chñ nghÜa kinh tÕ+ còng

thÓ hiÖn trong bµi viÕt cña Lª-nin nhan ®Ò *Bµn vÒ mét b¶n

*Profession de foi++. Trong bµi nµy Lª-nin ®· phª ph¸n gay

g¾t lêi tuyªn bè cña bän c¬ héi chñ nghÜa Nga nãi r»ng

tuång nh

− quÇn chóng c«ng nh©n Nga ch

−a tr

−ëng thµnh

®Õn møc cã thÓ tiÕn hµnh ®Êu tranh chÝnh trÞ. Lª-nin nhÊn

m¹nh vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng d©n chñ - x· héi c¸ch m¹ng

mµ nhiÖm vô cña nã lµ n©ng cao gi¸c ngé chÝnh trÞ cho c«ng

nh©n, tæ chøc giai cÊp v« s¶n, kªu gäi giai cÊp v« s¶n tiÕn

hµnh ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ.

Nh÷ng t¸c phÈm cña Lª-nin viÕt vµo nöa cuèi 1899 - ®Çu

n¨m 1900 nh»m chèng l¹i m

−u toan ®Þnh xuyªn t¹c vµ thu

hÑp chñ nghÜa M¸c thµnh mét thø chñ nghÜa c¶i l

−¬ng tÇm

th

−êng, - ®· ®em l¹i cho nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng ë

Nga mét vò khÝ lý luËn trong cuéc ®Êu tranh kh«ng ®iÒu

hßa cña hä chèng chñ nghÜa BÐc-stanh vµ chèng "chñ nghÜa

kinh tÕ"

― mét biÕn d¹ng cña chñ nghÜa BÐc-stanh.

Cuéc ®Êu tranh nµy lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt

nhiÖm vô lÞch sö mµ Lª-nin ®· ®Æt ra, nhiÖm vô thµnh lËp ë

Nga mét ®¶ng m¸c-xÝt c¸ch m¹ng kh«ng dung thø bÊt kú

mét biÓu hiÖn nµo cña chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa xÐt l¹i,

chñ nghÜa tháa hiÖp, ®¶ng v« s¶n kiÓu míi, kh¸c víi c¸c

®¶ng d©n chñ - x· héi thuéc Quèc tÕ II lµ nh÷ng ®¶ng vÉn

dung n¹p trong néi bé m×nh bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän

c¶i l

−¬ng chñ nghÜa. §¶ng mµ Lª-nin ®· chuÈn bÞ nh÷ng

ng

−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng ®Ó thµnh lËp ra, ph¶i trë thµnh vµ

®· trë thµnh mét kiÓu mÉu cho toµn thÓ phong trµo c«ng

nh©n x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.

TËp 4 bao gåm nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin, trong

®ã Ng

−êi tiÕp tôc v¹ch ra c

−¬ng lÜnh cña ®¶ng. Thuéc vµo

sè c¸c t¸c phÈm ®ã, tr

−íc hÕt lµ c¸c bµi *C

−¬ng lÜnh cña

chóng ta+ vµ *Dù th¶o c

−¬ng lÜnh cña ®¶ng ta+. Trong c¸c

Lêi tùa XV

bµi nµy Lª-nin chØ râ sù cÇn thiÕt ®èi víi mçi ng

−êi d©n

chñ - x· héi lµ ph¶i x¸c ®Þnh xem m×nh thuéc phe nµo:

nh÷ng m«n ®å c¸ch m¹ng cña häc thuyÕt C. M¸c, hay lµ

*nh÷ng kÎ phª ph¸n+ hiÖn ®¹i chñ nghÜa M¸c. Ng

−êi ®·

viÕt nh

− sau trong bµi *C

−¬ng lÜnh cña chóng ta+: *Chóng

ta hoµn toµn ®øng trªn c¬ së lý luËn cña M¸c... Lý luËn ®ã

®· chØ râ nhiÖm vô thËt sù cña mét ®¶ng x· héi chñ nghÜa

c¸ch m¹ng... lµ tæ chøc cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai

cÊp v« s¶n vµ l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh ®ã mµ môc ®Ých

cuèi cïng lµ giai cÊp v« s¶n giµnh lÊy chÝnh quyÒn vµ tæ

chøc x· héi x· héi chñ nghÜa+ (tr. 231). Lª-nin ®· chØ râ

nghÜa vô thiªng liªng cña nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt lµ b¶o vÖ

lý luËn m¸c-xÝt chèng l¹i nh÷ng m

−u toan ®Þnh xuyªn t¹c

vµ h¹ thÊp lý luËn ®ã. *Kh«ng thÓ cã mét ®¶ng x· héi chñ

nghÜa v÷ng m¹nh, nÕu kh«ng cã lý luËn c¸ch m¹ng ®Ó

®oµn kÕt tÊt c¶ nh÷ng ng

−êi x· héi chñ nghÜa l¹i, ®Ó hä rót

ra tõ trong lý luËn ®ã tÊt c¶ nh÷ng tÝn ®iÒu cña hä vµ ®em

¸p dông lý luËn ®ã vµo nh÷ng ph

−¬ng ph¸p ®Êu tranh vµ

ph

−¬ng s¸ch hµnh ®éng cña hä+ (tr. 232). Lª-nin kiªn

quyÕt b¸c bá nh÷ng lêi buéc téi mÞ d©n vÒ chñ nghÜa gi¸o

®iÒu, nh÷ng lêi buéc téi mµ *nh÷ng kÎ phª ph¸n M¸c+ ®·

chôp cho nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng, vµ Ng

−êi nhÊn

m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i vËn dông chñ nghÜa M¸c mét c¸ch

s¸ng t¹o. Lª-nin viÕt: *Chóng ta kh«ng hÒ coi lý luËn cña

M¸c nh

− lµ mét c¸i g× ®· xong xu«i h¼n vµ bÊt kh¶ x©m

ph¹m; tr¸i l¹i, chóng ta tin r»ng lý luËn ®ã chØ ®Æt nÒn

mãng cho m«n khoa häc mµ nh÷ng ng

−êi x· héi chñ nghÜa

cÇn ph¶i ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ mäi mÆt+ (tr. 232).

ViÖc th¶o c

−¬ng lÜnh ®¶ng ®· ®Æt nhiÖm vô cho nh÷ng

ng

−êi m¸c-xÝt Nga ph¶i nghiªn cøu cã phª ph¸n nh÷ng v¨n

kiÖn c

−¬ng lÜnh mµ tr

−íc ®ã nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi

Nga vµ T©y ¢u ®· th«ng qua, tr

−íc hÕt lµ c

−¬ng lÜnh cña

nhãm *Gi¶i phãng lao ®éng+ vµ c

−¬ng lÜnh

Ðc-phuya cña

®¶ng d©n chñ - x· héi §øc.

XVI Lêi tùa

Tuy ®¸nh gi¸ cao c

−¬ng lÜnh cña nhãm *Gi¶i phãng lao

®éng+, nh

−ng Lª-nin chØ râ r»ng ®©y lµ c

−¬ng lÜnh cña nhãm

nh÷ng ng

−êi c¸ch m¹ng sèng ë n

−íc ngoµi, hä ch

−a tr«ng

thÊy mét phong trµo c«ng nh©n nµo s©u réng ®«i chót vµ

mang tÝnh chÊt ®éc lËp ë Nga. CÇn ph¶i tiÕn mét b

−íc tiÕp

theo, th¶o ra c

−¬ng lÜnh cña ®¶ng c«ng nh©n, mét ®¶ng ®·

®

−îc mét lo¹t tæ chøc ë Nga x©y dùng nªn, mµ ®»ng sau

nh÷ng tæ chøc nµy lµ giai cÊp c«ng nh©n Nga ®· ®øng lªn

tiÕn hµnh ®Êu tranh c¸ch m¹ng.

ViÖc nghiªn cøu c

−¬ng lÜnh

Ðc-phuya ®· ®

−a Lª-nin ®i

®Õn kÕt luËn r»ng vËn dông c

−¬ng lÜnh ®ã lµ mét ®iÒu

hoµn toµn hîp quy luËt, bëi v× ë Nga ng

−êi ta còng thÊy

nh÷ng qu¸ tr×nh c¬ b¶n t

−¬ng tù cña sù ph¸t triÓn t

− b¶n

chñ nghÜa, còng thÊy nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n nh

− vËy cña

nh÷ng ng

−êi x· héi chñ nghÜa vµ cña giai cÊp c«ng nh©n,

song viÖc vËn dông Êy *tuyÖt nhiªn kh«ng cã nghÜa lµ chØ

®¬n gi¶n sao chÐp l¹i+ (tr. 277). Trong khi ®Ò phßng sù l·ng quªn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö

cña n

−íc Nga - nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy tÊt ph¶i ®

−îc thÓ hiÖn

®Çy ®ñ trong c

−¬ng lÜnh - Lª-nin ®· chØ râ r»ng, mét lµ,

nhÊt thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh trong c

−¬ng lÜnh nh÷ng nhiÖm vô

chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp ®ã sÏ ph¶i lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ vµ giµnh quyÒn tù do chÝnh trÞ ®Ó tiÕp

tôc ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi; hai lµ, cÇn ph¶i ®Æt

riªng vÊn ®Ò n«ng d©n.

B¶n dù th¶o c

−¬ng lÜnh do Lª-nin viÕt ë n¬i ®i ®µy vµ ®·

®

−îc luËn chøng trong mét lo¹t bµi, th× vÒ sau ®· ®

−îc

Ng

−êi sö dông khi ban biªn tËp b¸o *Tia löa+ tiÕp tôc th¶o

c−¬ng lÜnh. Trong b¶n c

−¬ng lÜnh n¨m 1899 cã ®o¹n hÕt søc

quan träng nãi râ nh÷ng môc tiªu cuèi cïng cña phong trµo

c«ng nh©n d©n chñ - x· héi, nãi vÒ xu h

−íng cña nã muèn

giµnh chÝnh quyÒn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu Êy, nãi vÒ

tÝnh chÊt quèc tÕ cña phong trµo.

Lª-nin ®Æc biÖt nghiªn cøu kü vÊn ®Ò th¸i ®é cña ®¶ng

d©n chñ - x· héi ®èi víi phong trµo n«ng d©n, ®· ®ßi hái

Lêi tùa XVII

ph¶i ñng hé nh÷ng phÇn tö c¸ch m¹ng trong n«ng d©n

trong cuéc ®Êu tranh cña hä nh»m thñ tiªu nh÷ng tµn

tÝch cña quan hÖ n«ng n«, còng nh

− ph¶i ñng hé giai cÊp

v« s¶n n«ng nghiÖp ®ang h×nh thµnh trong cuéc ®Êu

tranh cña hä chèng giai cÊp t

− s¶n n«ng th«n. Nh÷ng

®iÒu ®ßi hái ®ã cña Lª-nin lµ sù ph¸t triÓn h¬n n÷a

nh÷ng t

− t

−ëng vÒ khèi liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng

nh©n víi n«ng d©n, t

− t

−ëng vÒ b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña

giai cÊp v« s¶n trong c¸ch m¹ng.

§Õn cuèi n¨m 1899 Lª-nin viÕt nh÷ng bµi ®Ó phôc vô

®«ng ®¶o ®éc gi¶ c«ng nh©n: *Bµn vÒ c¸c tßa ¸n c«ng

nghiÖp+, sau khi ban thanh tra c«ng x

−ëng ®

−îc trao cho

nh÷ng chøc n¨ng c¶nh s¸t, *Bµn vÒ b·i c«ng+.

TËp nµy bao gåm c¸c t¸c phÈm trong ®ã Lª-nin ®·

tr×nh bµy kÕ ho¹ch thiªn tµi cña m×nh vÒ viÖc lËp ra ®¶ng

m¸c-xÝt, tËp trung, m¹nh mÏ nhê sù thèng nhÊt, sù ®oµn

kÕt vµ tÝnh kû luËt. Lª-nin cho r»ng nhiÖm vô tr

−íc m¾t

vµ bøc thiÕt nhÊt cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi Nga

lµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n t¸n, thñ c«ng trong ho¹t

®éng cña c¸c tæ chøc ®¶ng. Theo ý nghÜ cña Lª-nin th×

c«ng cô quan träng bËc nhÊt ®Ó ®oµn kÕt c¸c lùc l

−îng

cña ®¶ng, vÒ mÆt t

− t

−ëng vµ tæ chøc, ph¶i lµ tê b¸o m¸c￾xÝt bÊt hîp ph¸p toµn Nga.

Trong c¸c bµi *NhiÖm vô tr

−íc m¾t cña chóng ta+,

*Mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch+, Lª-nin ®· kªu gäi nh÷ng ng

−êi

m¸c-xÝt c¸ch m¹ng ph¶i lËp tøc b¾t tay vµo viÖc x©y dùng

vµ tæ chøc thËt v÷ng c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng, vµ do

®ã còng lµ x©y dùng vµ tæ chøc thËt tèt chÝnh b¶n th©n

®¶ng. Lª-nin viÕt: "Mét ®¶ng c¸ch m¹ng ®

−îc x©y dùng

trªn mét c¬ së nh

− thÕ vµ ®

−îc tæ chøc chÆt chÏ, sÏ lµ

mét lùc l

−îng chÝnh trÞ quan träng bËc nhÊt trong n

−íc

Nga hiÖn nay!+ (tr. 251).

Dù th¶o lêi tuyªn bè cña hai ban biªn tËp tê *Tia

löa+ vµ *B×nh minh+ ®· ®

−îc viÕt ë P¬-xcèp, khi mµ vÊn ®Ò

XVIII Lêi tùa

xuÊt b¶n hai c¬ quan ng«n luËn: t¹p chÝ chÝnh trÞ - khoa häc vµ

tê b¸o chÝnh trÞ toµn Nga, - ®

−îc gi¶i quyÕt vµ ®

−îc nh÷ng

ng

−êi m¸c-xÝt Nga t¸n thµnh. Vµo nöa ®Çu n¨m 1900 Lª-nin

tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p thùc tiÔn nh»m ®¶m b¶o cho c¸c c¬

quan ng«n luËn Êy cã nh÷ng ph

−¬ng tiÖn vËt chÊt, bµi vë, tiÕn

hµnh ®µm ph¸n víi ®¹i biÓu c¸c tæ chøc ë Nga vÒ viÖc cung cÊp

tin vµ bµi, lËp ®

−êng d©y liªn l¹c, n¬i gÆp gì, tæ chøc vËn

chuyÓn v.v..

§Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch xuÊt b¶n tê b¸o chÝnh trÞ bÊt hîp

ph¸p, vµo th¸ng B¶y 1900 Lª-nin sang Thôy-sÜ. Trong thêi kú

nµy, thêi kú tæ chøc b¸o *Tia löa+ ë n

−íc ngoµi Lª-nin ®· gÆp

ph¶i nh÷ng khã kh¨n lín.

Bµi bót ký **Tia löa+ suýt t¾t nh

− thÕ nµo?+ ®· ph¶n ¸nh

sù xung ®ét gay g¾t víi G. V. Plª-kha-nèp trong khi tiÕn

hµnh ®µm ph¸n vÒ c¸c h×nh thøc céng t¸c trong tê *Tia löa+

vµ *B×nh minh+. Plª-kha-nèp cã tham väng gi÷ ®Þa vÞ thèng

trÞ trong ban biªn tËp, ®iÒu ®ã lo¹i trõ kh¶ n¨ng lµm viÖc

tËp thÓ mét c¸ch b×nh th

−êng. *BÇu kh«ng khÝ tèi hËu th

−+,

do Plª-kha-nèp t¹o nªn, ®· ®e däa lµm háng viÖc x©y dùng

tê *Tia löa+ vµ nh

− vËy ®e däa lµm thÊt b¹i viÖc tËp hîp lùc

l−îng ®¶ng xung quanh tê b¸o. ChØ cã nhê sù kiªn tr× vµ

tÝnh nguyªn t¾c cña Lª-nin mµ sù xung ®ét víi Plª-kha-nèp

míi ®

−îc gi¶i quyÕt, vµ viÖc xuÊt b¶n tê *Tia löa+ ®· ®

−îc

tiÕn hµnh theo kÕ ho¹ch mµ Lª-nin ®· v¹ch. NghÞ lùc cña

Ng

−êi, kinh nghiÖm ho¹t ®éng bÝ mËt cña Ng

−êi ®· b¶o

®¶m cho nh÷ng sè ®Çu cña b¸o *Tia löa+ ra vµo cuèi n¨m

1900 - ®Çu n¨m 1901, ph¸t hµnh mét c¸ch th¾ng lîi nh÷ng

sè b¸o ®ã ë Nga, bµi vë ®

−îc göi ®Õn dåi dµo.

Trong bµi x· luËn cña sè 1 b¸o *Tia löa+, d

−íi nhan ®Ò

*Nh÷ng nhiÖm vô bøc thiÕt cña phong trµo chóng ta+, Lª￾nin ®· x¸c ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng, kÕ ho¹ch tæ

chøc viÖc thµnh lËp ®¶ng. Còng trong sè b¸o ®ã cã ®¨ng

bµi *Cuéc chiÕn tranh Trung-quèc+, trong ®ã Lª-nin kªu gäi

tÊt c¶ nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga ®øng lªn chèng l¹i

Lêi tùa XIX

chÝnh s¸ch phiªu l

−u nh»m môc ®Ých c

−íp bãc vµ ¸p bøc

Trung-quèc, mét chÝnh s¸ch ®· ®

−îc c¸c chÝnh phñ t

− s¶n

ch©u ¢u vµ chÝnh phñ chuyªn chÕ cña Nga thi hµnh. VÊn ®Ò

tèi quan träng - th¶o ra c

−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña §¶ng

c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga - ®· ®

−îc bµn ®Õn trong

bµi *§¶ng c«ng nh©n vµ giai cÊp n«ng d©n+, ®¨ng trong sè 3

b¸o *Tia löa+. Trong bµi nµy Lª-nin ®· tiªn ®o¸n r»ng mét

khi cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n thµnh thÞ vµ cña n«ng

d©n c¸ch m¹ng ®

−îc hßa thµnh mét dßng th¸c th× qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn c¸ch m¹ng sÏ ®

−îc ®Èy rÊt nhanh.

Trong tËp nµy cã *NhËt ký ngµy 29 th¸ng Ch¹p 1900+ vµ

*VÒ b¶n dù th¶o hiÖp ®Þnh víi Xt¬-ru-vª+ (®

−îc in lÇn ®Çu

tiªn) - ®©y lµ nh÷ng v¨n kiÖn cã quan hÖ tíi nh÷ng cuéc

®µm ph¸n gi÷a ban biªn tËp b¸o *Tia löa+ vµ nhãm *d©n

chñ ®èi lËp+ (P. B. Xt¬-ru-vª vµ M. I. Tu-gan

― Ba-ra-nèp￾xki). Nh÷ng cuéc ®µm ph¸n nµy ®

−îc tiÕn hµnh vµo th¸ng

Ch¹p 1900 - th¸ng Giªng 1901. Sau khi cã trong tay mét sè

bµi vë, P. B. Xt¬-ru-vª ®Ò nghÞ ®em sö dông sè bµi vë ®ã

trong tê *Tia löa+ vµ *B×nh minh+, víi ®iÒu kiÖn gi÷ ®Þa vÞ

hoµn toµn b×nh ®¼ng trong ban biªn tËp. Xt¬-ru-vª còng ®ßi

xuÊt b¶n phô tr

−¬ng chÝnh trÞ phæ th«ng cña t¹p chÝ *B×nh

minh+, lÊy nhan ®Ò *B×nh luËn thêi ®¹i+, ®

−îc xuÊt b¶n song

song víi tê *Tia löa+ vµ *B×nh minh+, nh

−ng c«ng khai th×

kh«ng cã quan hÖ víi ®¶ng d©n chñ - x· héi. Lª-nin ®· kiªn

quyÕt b¸c bá nh÷ng ®Ò nghÞ nµy, coi ®ã lµ m

−u toan muèn lîi

dông c¸c c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi c¸ch

m¹ng ®Ó phôc vô lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n tù do. Theo yªu cÇu

cña G. V. Plª-kha-nèp, vÒ sau ng

−êi ta vÉn cßn tiÕp tôc ®µm

ph¸n vÒ viÖc xuÊt b¶n c¬ quan ng«n luËn chung, tuy nhiªn *B×nh

luËn thêi ®¹i+ ®· kh«ng ®

−îc xuÊt b¶n.

Trong tËp nµy cã nhiÒu bµi lµ kiÓu mÉu vÒ v¨n chÝnh

luËn phª ph¸n cña Lª-nin, h×nh thøc chÝnh luËn nµy ®

−îc

Ng

−êi rÊt coi träng trong cuéc ®Êu tranh nh»m thøc tØnh

XX Lêi tùa

®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n. Thuéc lo¹i ®ã cã c¸c bµi ®¨ng

trªn t¹p chÝ *B×nh minh+: *§¸nh, nh−ng ®õng ®¸nh chÕt+, *CÇn

g× ph¶i ®Èy nhanh sù ®æi thay cña thêi cuéc?+ vµ *Mét sù thèng

kª kh¸ch quan+, lµ nh÷ng bµi cïng lÊy chung mét nhan ®Ò

*B×nh luËn thêi sù+; còng nh− bµi *ViÖc 183 sinh viªn bÞ c−ìng

bøc ®i lÝnh+ ®· ®−îc ®¨ng trong tê *Tia löa+ vµ lêi tùa cho cuèn

s¸ch nhá *Nh÷ng ngµy th¸ng N¨m ë Kh¸c-cèp+.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng

§¶ng céng s¶n Liªn-x«

Lêi tùa IX

V. I. Lª-nin

1900

X Lêi tùa 1

bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª

c«ng x

−ëng - nhµ m¸y ë n

−íc ta

nh÷ng c«ng tr¹ng míi cña gi¸o s

− ca-r

−-sÐp

trong lÜnh vùc thèng kª1

§éc gi¶ Nga rÊt chó ý ®Õn vÊn ®Ò thèng kª c«ng x

−ëng -

nhµ m¸y ë n

−íc ta vµ nh÷ng kÕt luËn chñ yÕu rót ra tõ

thèng kª ®ã. §ã lµ ®iÒu hoµn toµn dÔ hiÓu, v× vÊn ®Ò nµy

g¾n liÒn víi mét vÊn ®Ò réng lín h¬n, tøc lµ vÊn ®Ò *vËn

mÖnh cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga+. Nh

−ng khèn thay, viÖc

so¹n thèng kª c«ng x

−ëng - nhµ m¸y cña ta ®©u cã ®¸p

øng ®

−îc sù chó ý cña mäi ng

−êi ®èi víi sè liÖu cña thèng

kª. LÜnh vùc ®ã cña ngµnh thèng kª kinh tÕ ë n

−íc ta ®ang

ë mét t×nh tr¹ng thËt lµ th¶m h¹i, vµ th¶m h¹i h¬n n÷a cã

lÏ lµ viÖc nh÷ng ng

−êi lµm thèng kª th

−êng tá ra ch¼ng

hiÓu g× vÒ tÝnh chÊt nh÷ng con sè mµ hä nghiªn cøu, vÒ

tÝnh chÊt chÝnh x¸c vµ gi¸ trÞ cña nh÷ng con sè ®ã ®Ó cã

nh÷ng kÕt luËn nµy hay kÕt luËn nä. ChÝnh lêi nhËn xÐt

nµy rÊt thÝch hîp ®èi víi t¸c phÈm gÇn ®©y nhÊt cña «ng

Ca-r

−-sÐp, t¸c phÈm nµy lóc ®Çu ®¨ng trong *Tin tøc cña

ViÖn n«ng nghiÖp M¸t-xc¬-va+ (n¨m thø IV, cuèn I), råi

sau xuÊt b¶n thµnh s¸ch d

−íi nhan ®Ò rÊt kªu: *Nh÷ng tµi

liÖu vÒ kinh tÕ quèc d©n Nga. I. C«ng nghiÖp c«ng x

−ëng -

nhµ m¸y cña chóng ta vµo gi÷a nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX+

(M¸t-xc¬-va, 1898). Trong t¸c phÈm nµy, «ng Ca-r

−-sÐp

®· cè g¾ng rót ra nh÷ng kÕt luËn tõ tËp tµi liÖu võa xuÊt

b¶n cña Côc c«ng th

−¬ng nghiÖp vÒ nÒn c«ng nghiÖp c«ng

2 V. I. L ª - n i n

x−ëng - nhµ m¸y cña n

−íc ta*. Chóng t«i ®Þnh ph©n tÝch tØ mØ

nh÷ng kÕt luËn cña «ng Ca-r

−-sÐp, vµ ph©n tÝch ®Æc biÖt nh÷ng

ph

−¬ng ph¸p cña «ng ta. Chóng t«i nghÜ r»ng ph©n tÝch nh

−

vËy sÏ bæ Ých kh«ng nh÷ng cho viÖc x¸c ®Þnh ph

−¬ng ph¸p mµ

mét ngµi gi¸o s

− nµo ®ã ®· dïng ®Ó nghiªn cøu tµi liÖu cña

m×nh (vÒ ®iÓm nµy, chØ cÇn dµnh mét vµi dßng cña mét bµi phª

b×nh còng ®ñ), mµ cßn bæ Ých cho viÖc x¸c ®Þnh xem nh÷ng sè

liÖu thèng kª c«ng x

−ëng - nhµ m¸y cña n

−íc ta lµ ®¸ng tin

®

−îc ®Õn møc ®é nµo, xem nh÷ng sè liÖu Êy cho phÐp ®i tíi

nh÷ng kÕt luËn g×, xem thèng kª Êy cã nh÷ng yªu cÇu nµo lµ

chñ yÕu nhÊt, vµ nh÷ng ng

−êi nghiªn cøu thèng kª Êy cã

nh÷ng nhiÖm vô g×.

Trong nguån tµi liÖu mµ «ng Ca-r

−-sÐp sö dông, nh

−

chÝnh ®Çu ®Ò cña nã ®· chØ râ, cã b¶n danh s¸ch c¸c c«ng

x−ëng vµ nhµ m¸y cña ®Õ quèc Nga n¨m 1894/95. ViÖc

xuÊt b¶n mét b¶n danh s¸ch ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ nh÷ng c«ng

x−ëng vµ nhµ m¸y (nghÜa lµ nh÷ng x

−ëng c«ng nghiÖp

t−¬ng ®èi lín h¬n, víi nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ lo¹i

x−ëng nh

− thÕ nµo th× coi lµ lín) kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu

míi l¹ trong s¸ch b¸o ë n

−íc ta. Ngay tõ n¨m 1881, «ng

Oãc-lèp vµ «ng Bu-®a-gèp ®· lËp *B¶n chØ dÉn vÒ c¸c c«ng

x−ëng vµ nhµ m¸y+, mµ b¶n in lÇn cuèi cïng (lÇn thø 3) lµ

vµo n¨m 1894. Tr

−íc ®ã, ngay tõ n¨m 1869, *Niªn gi¸m

cña Bé tµi chÝnh+ (thiªn I) ®· cã mét danh s¸ch c«ng x

−ëng

ghi trong b¶n chó thÝch ®Ýnh theo nh÷ng b¶n thèng kª

vÒ c«ng nghiÖp. Tµi liÖu dïng cho tÊt c¶ nh÷ng Ên phÈm

nµy ®Òu lÊy tõ nh÷ng b¶n kª khai mµ c¸c chñ c«ng

x−ëng vµ nhµ m¸y, chiÓu theo ph¸p luËt, ph¶i cung cÊp

hµng n¨m cho bé. Tuy b¶n tµi liÖu cña Côc c«ng th

−¬ng

nghiÖp kh¸c víi nh÷ng b¶n in tr

−íc ®©y ë chç lµ nã cã

* *Bé tµi chÝnh. Côc c«ng th

−¬ng nghiÖp. C«ng nghiÖp c«ng x

−ëng -

nhµ m¸y ë Nga. Danh s¸ch c¸c c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y+. Xanh Pª-tÐc-bua.

1897, tr. 63 + VI + 1047.

Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 3

nhiÒu tµi liÖu h¬n mét chót, nh

−ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ nã

kh«ng m¾c nh÷ng khuyÕt ®iÓm lín mµ nh÷ng tµi liÖu

tr

−íc kia kh«ng cã, nh÷ng khuyÕt ®iÓm lµm khã kh¨n

®Õn cùc ®iÓm viÖc sö dông nh÷ng tµi liÖu ®ã vÒ mÆt lµ

nguån tµi liÖu thèng kª c¸c c«ng x

−ëng - nhµ m¸y. Lêi

nãi ®Çu cña b¶n "Danh s¸ch" nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh chÊt

thiÕu sãt cña nh÷ng tµi liÖu thèng kª tr

−íc ®ã vµ do ®ã

x¸c ®Þnh râ môc ®Ých cña tËp tµi liÖu xuÊt b¶n: kh«ng

nh÷ng lµ tµi liÖu tham kh¶o, mµ chÝnh lµ tµi liÖu dïng

cho thèng kª. Nh

−ng nÕu b¶n "Danh s¸ch" ®

−îc coi lµ

mét tËp thèng kª th× ai còng thÊy ngay r»ng nã hoµn toµn

kh«ng cã nh÷ng con sè tæng hîp, bÊt cø lµ nh÷ng sè tæng

hîp nµo. Mong r»ng mét Ên phÈm nh

− thÕ, - mét Ên

phÈm ®Çu tiªn thuéc lo¹i nµy, lo¹i kh«ng cã nh÷ng con

sè tæng hîp, - sÏ lµ Ên phÈm cuèi cïng. MÆt kh¸c, nÕu

dïng lµm s¸ch tham kh¶o th× khèi l

−îng ®å sé nh÷ng tµi

liÖu ch

−a chØnh lý tr×nh bµy d

−íi h×nh thøc mét ®èng

nh÷ng con sè, lµ mét mí hæ lèn v« Ých. Lêi nãi ®Çu cña

b¶n "Danh s¸ch" phª ph¸n nghiªm kh¾c r»ng nh÷ng b¶n

kª khai do c¸c chñ x

−ëng cung cÊp cho bé tõ tr

−íc tíi

®ã, "bao giê còng chøa ®ùng nh÷ng tµi liÖu kh«ng rµnh

m¹ch, n¨m nµo còng gièng nhau, khiÕn ng

−êi ta kh«ng

x¸c ®Þnh ®

−îc ®óng, dï chØ lµ sè l

−îng hµng hãa ®

−îc s¶n

xuÊt ra. ThÕ mµ nh÷ng sè liÖu ®Çy ®ñ nhÊt vµ ®¸ng tin

nhÊt vÒ c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau l¹i lµ tuyÖt ®èi cÇn

thiÕt" (tr. I). DÜ nhiªn chóng t«i kh«ng hÒ cã ý ®Þnh biÖn hé cho

chÕ ®é thèng kª c«ng x

−ëng - nhµ m¸y tr

−íc kia cña ta,

mét chÕ ®é hoµn toµn lçi thêi, mét chÕ ®é c¶ vÒ kÕt cÊu lÉn

vÒ chÊt l

−îng ®Òu cã tÝnh chÊt thuÇn tóy cña thêi kú tr

−íc

c¶i c¸ch. Nh

−ng cho ®Õn ngµy nay n÷a, tiÕc thay, ng

−êi ta

vÉn hÇu nh− kh«ng thÊy cã ®

−îc nh÷ng sù c¶i tiÕn trong

viÖc lµm thèng kª nµy. B¶n "Danh s¸ch" ®å sé võa míi xuÊt

b¶n còng ch

−a cho phÐp ta nãi ®

−îc r»ng chÕ ®é thèng kª

cò, mµ ai còng nhÊt trÝ thõa nhËn lµ tåi, ®· cã ®

−îc mét

4 V. I. L ª - n i n

c¶i tiÕn ®¸ng kÓ nµo. Nh÷ng b¶n kª khai "kh«ng cho phÐp x¸c

®Þnh ®

−îc ®óng, dï chØ lµ sè l

−îng hµng hãa ®

−îc s¶n

xuÊt ra"... V¶ l¹i b¶n "Danh s¸ch" dï lµ rÊt míi, còng tuyÖt

®èi kh«ng cung cÊp ®

−îc mét tµi liÖu nµo vÒ sè l

−îng

hµng hãa c¶, trong khi ®ã th× "B¶n chØ dÉn" cña «ng Oãc- lèp, ch¼ng h¹n, l¹i cã nh÷ng tµi liÖu Êy vÒ mét sè rÊt lín

c«ng x

−ëng, vµ ngay c¶ vÒ hÇu nh

− toµn bé c¸c c«ng

x−ëng trong mét sè ngµnh s¶n xuÊt, cho nªn biÓu ®å tæng

hîp ®· ®

−a ra ®

−îc nh÷ng sè l

−îng s¶n phÈm (trong

nh÷ng x

−ëng thuéc da, x

−ëng cÊt r

−îu, x

−ëng g¹ch,

x−ëng xay h¹t, x

−ëng xay bét m×, trong ngµnh chÕ t¹o s¸p

vµ mì lîn, trong nghÒ bãc vá lanh vµ nghÒ lµm bia). VËy

mµ nh÷ng tµi liÖu cña "B¶n chØ dÉn" l¹i sö dông chÝnh

ngay nh÷ng b¶n kª khai cò th«i. B¶n "Danh s¸ch" tuyÖt

nhiªn kh«ng ®

−a ra ®

−îc mét tµi liÖu nµo vÒ thiÕt bÞ c¶,

trong khi ®ã th× "B¶n chØ dÉn" l¹i cung cÊp ®

−îc nh÷ng tµi

liÖu Êy vÒ nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt. "Lêi nãi ®Çu" miªu t¶ nh

−

sau vÒ sù thay ®æi trong thèng kª c«ng x

−ëng - nhµ m¸y

cña ta: tr

−íc kia, tµi liÖu lµ do nh÷ng chñ x

−ëng cung cÊp,

th«ng qua Së c¶nh s¸t, "theo mét b¶n mÉu s¬ sµi vµ kh«ng

râ rµng l¾m" vµ kh«ng ®

−îc ai kiÓm tra l¹i nh÷ng tµi liÖu

®ã. "Do ®ã ng

−êi ta thu thËp ®

−îc nh÷ng tµi liÖu kh«ng

thÓ cho phÐp ®i tíi mét kÕt luËn nµo gäi lµ t

−¬ng ®èi

chÝnh x¸c" (tr. 1). Ngµy nay, ng

−êi ta ®· lËp ra mét b¶n

mÉu míi chi tiÕt h¬n rÊt nhiÒu, vµ nh÷ng viªn thanh tra

c«ng x

−ëng l¹i cã nhiÖm vô tËp hîp vµ kiÓm tra nh÷ng

b¶n thèng kª vÒ c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y. Tho¹t nh×n,

ng

−êi ta t

−ëng hiÖn nay ®· cã ®

−îc nh÷ng sè liÖu cã thÓ

dïng ®

−îc, v× b¶n mÉu kª khai ®· ®

−îc th¶o ra chu ®¸o

vµ viÖc ®¶m b¶o cho c¸c tµi liÖu ®

−îc kiÓm tra l¹i lµ hai

®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó thµnh c«ng trong viÖc lµm thèng kª.

Nh

−ng thùc ra, t×nh tr¹ng hçn ®én cò vÉn cßn ch

−a thay

®æi. B¶n mÉu tØ mØ, kÌm theo lêi h

−íng dÉn, kh«ng ®

−îc sao

l¹i trong "lêi nãi ®Çu" cña b¶n "Danh s¸ch", mÆc dÇu ph

−¬ng

Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 5

ph¸p thèng kª ®ßi hái ph¶i c«ng bè b¶n mÉu ®· ®

−îc dïng

®Ó thu thËp tµi liÖu. ViÖc ph©n tÝch sau ®©y nh÷ng tµi liÖu

cña b¶n "Danh s¸ch" sÏ v¹ch cho chóng ta thÊy r»ng nh÷ng

vÊn ®Ò c¨n b¶n trong viÖc thèng kª c«ng x

−ëng - nhµ m¸y

ch

−a hÒ ®

−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch s¸ng tá. §èi víi viÖc kiÓm

tra l¹i tµi liÖu th× ®©y lµ ý kiÕn cña «ng Mi-cu-lin, ch¸nh

thanh tra c¸c c«ng x

−ëng tØnh KhÐc-x«n, mét ng

−êi ®· tõng

thùc tÕ lµm c«ng viÖc kiÓm tra ®ã vµ lµ t¸c gi¶ mét quyÓn

s¸ch ph©n tÝch nh÷ng sè liÖu thèng kª thu thËp ®

−îc t¹i

tØnh KhÐc-x«n, theo chÕ ®é thèng kª míi.

"V× kh«ng thÓ thùc sù kiÓm tra ®

−îc tÊt c¶ nh÷ng con sè do

c¸c chñ x

−ëng c«ng nghiÖp cung cÊp trong c¸c b¶n kª khai cña

hä, nªn ph¶i göi tr¶ l¹i hä nh÷ng b¶n Êy ®Ó söa ch÷a, nh

−ng chØ

göi tr¶ l¹i trong tr

−êng hîp c¸c lêi kª khai m©u thuÉn mét c¸ch

hiÓn nhiªn víi nh÷ng tµi liÖu do nh÷ng xÝ nghiÖp t

−¬ng tù kh¸c

®

−a ra, hoÆc m©u thuÉn víi nh÷ng tµi liÖu thu l

−îm ®

−îc trong

nh÷ng cuéc kiÓm tra xÝ nghiÖp. Dï sao th× nh÷ng ng−êi cung cÊp

sè liÖu còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù chÝnh x¸c cña nh÷ng sè

liÖu dÉn ra trong c¸c b¶n kª khai cña mçi x−ëng" (*C«ng nghiÖp

c«ng x

−ëng - nhµ m¸y vµ c«ng nghiÖp thñ c«ng trong tØnh KhÐc￾x«n+. ¤-®Ðt-xa, 1897, bµi tùa. Do chóng t«i viÕt ng¶). VËy lµ còng

nh

− tr

−íc kia, b¶n th©n nh÷ng chñ x

−ëng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm

vÒ sù chÝnh x¸c cña nh÷ng sè liÖu. Kh«ng nh÷ng c¸c ®¹i diÖn ban

thanh tra c«ng x

−ëng ®· kh«ng thÓ kiÓm tra ®

−îc tÊt c¶ nh÷ng

con sè, mµ thËm chÝ hä còng kh«ng ®¶m b¶o (nh

− chóng ta sÏ

thÊy ë phÇn sau) tÝnh chÊt ®ång nhÊt cña tµi liÖu vµ kh«ng ®¶m

b¶o cho ng

−êi ta cã thÓ so s¸nh ®

−îc nh÷ng tµi liÖu víi nhau.

Chóng t«i sÏ liÖt kª sau ®©y tÊt c¶ nh÷ng khuyÕt ®iÓm

cña b¶n *Danh s¸ch+ vµ cña nh÷ng tµi liÖu mµ b¶n ®ã cung

cÊp. KhuyÕt ®iÓm c¨n b¶n, nh

− chóng t«i ®· nãi, ®ã lµ viÖc

thiÕu hoµn toµn nh÷ng con sè tæng hîp (c¸c t¸c gi¶ cña

*B¶n chØ dÉn+ ®· lËp ra nh÷ng b¶n tæng hîp vµ cø mçi

6 V. I. L ª - n i n

lÇn t¸i b¶n lµ hä l¹i bæ sung thªm). ¤ng Ca-r

−-sÐp, ®

−îc hai

nhµ céng t¸c n÷a gióp ®ì, ®· cã ý nghÜ hay lµ muèn kh¾c phôc

®

−îc Ýt ra lµ mét phÇn thiÕu sãt nµy vµ ®· dùa theo b¶n *Danh

s¸ch+ ®Ó lËp ra b¶n tæng hîp vÒ c«ng nghiÖp c«ng x

−ëng - nhµ

m¸y ë n

−íc ta. ViÖc lµm nµy rÊt bæ Ých vµ ai nÊy cã lÏ sÏ biÕt ¬n

«ng ta ®· hoµn thµnh tèt viÖc Êy, nÕu... nÕu nh

− «ng Ca-r

−-sÐp

®·, mét lµ, kÓ ra ®

−îc ®Çy ®ñ, dï chØ lµ mét vµi con sè tæng hîp

mµ «ng ta ®· tÝnh ra ®

−îc, vµ, hai lµ, nÕu nh

−, trong ph

−¬ng

ph¸p xö lý tµi liÖu, «ng ta kh«ng tá ra thiÕu ®Çu ãc phª ph¸n

mét c¸ch gÇn nh

− lµ tr¾ng trîn. Cã th¸i ®é khinh suÊt ®èi víi

tµi liÖu vµ kh«ng nghiªn cøu tµi liÖu mét c¸ch t

−¬ng ®èi *cÆn

kÏ+ * vÒ ph

−¬ng diÖn thèng kª, «ng Ca-r

−-sÐp ®· véi rót ra ë ®ã

*nh÷ng kÕt luËn+ nªn ®

−¬ng nhiªn lµ «ng ta ®· m¾c ph¶i c¶ mét

lo¹t sai lÇm hÕt søc kú quÆc.

Tr

−íc hÕt, chóng ta h·y bµn ®Õn vÊn ®Ò thø nhÊt, vÊn ®Ò

c¬ b¶n cña thèng kª c«ng nghiÖp: nªn xÕp nh÷ng xÝ nghiÖp

nµo vµo lo¹i *c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y+? Ngay c¶ ®Õn c©u hái

nµy, «ng Ca-r

−-sÐp còng kh«ng ®Æt ra; ch¾c h¼n «ng ta cho

r»ng *c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y+ lµ c¸i g× ®· ®

−îc hoµn toµn

x¸c ®Þnh råi. Khi nãi ®Õn b¶n *Danh s¸ch+, th×, víi mét giäng

m¹nh b¹o ®¸ng ®

−îc dïng vµo mét viÖc lµm tèt, «ng ta qu¶

quyÕt r»ng b¶n Êy, kh¸c víi nh÷ng b¶n tr

−íc, ®· thèng kª

kh«ng nh÷ng c¸c c«ng x

−ëng lín, mµ cßn thèng kª tÊt c¶ c¸c

c«ng x

−ëng. §iÒu kh¼ng ®Þnh nµy, ®

−îc t¸c gi¶ nh¾c l¹i hai

lÇn (tr. 23 vµ 34), râ rµng lµ sai lÇm. Sù thËt th× tr¸i h¼n l¹i:

b¶n *Danh s¸ch+ chØ ghi nh÷ng x

−ëng lín h¬n, ®ã lµ ®iÓm

kh¸c víi nh÷ng tËp thèng kª vÒ c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y

®· ®

−îc xuÊt b¶n tr

−íc ®©y. D

−íi ®©y chóng t«i sÏ gi¶i

thÝch t¹i sao «ng Ca-r

−-sÐp l¹i cã thÓ *kh«ng nhËn thÊy+

* Tr¸i víi ý kiÕn cña t¸c gi¶ bµi phª b×nh ®¨ng trong b¸o *Tin tøc n

−íc

Nga+

2 (1898, sè 144), t¸c gi¶ nµy râ rµng lµ Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn xÐt cã phª

ph¸n nh÷ng kÕt luËn cña «ng Ca-r

−-sÐp, còng nh

− b¶n th©n «ng Ca-r

−-sÐp

Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn xÐt cã phª ph¸n nh÷ng con sè cña b¶n *Danh s¸ch+.

Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 7

®

−îc *®iÒu nhá nhÆt+ nh

− thÕ, nh

−ng chóng t«i sÏ b¾t

®Çu b»ng mét dÉn chøng rót tõ lÞch sö. Cho tíi n¨m 1885,

trong thèng kª c«ng x

−ëng - nhµ m¸y cña ta ch

−a hÒ cã

mét ®Þnh nghÜa nµo vµ mét quy t¾c nµo quy ®Þnh r»ng

kh¸i niÖm *c«ng x

−ëng+ lµ chØ dïng ®Ó chØ nh÷ng xÝ

nghiÖp c«ng nghiÖp lín mµ th«i. Thèng kª *c«ng x

−ëng

vµ nhµ m¸y+ bao gåm lÉn lén tÊt c¶ nh÷ng x

−ëng c«ng

nghiÖp (vµ thñ c«ng nghiÖp) ®ñ c¸c lo¹i, ®iÒu nµy dÜ

nhiªn lµ g©y nªn mét sù hçn ®én nh

− mí bßng bong vÒ

sè liÖu, v× ng

−êi ta tuyÖt ®èi kh«ng tµi nµo lËp næi mét

b¶n danh s¸ch gåm ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c xÝ nghiÖp thuéc lo¹i

®ã víi nh÷ng ph

−¬ng tiÖn vµ lùc l

−îng mµ chóng ta hiÖn

cã (nghÜa lµ trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã mét cuéc ®iÒu tra

®óng ®¾n nµo vÒ c«ng nghiÖp); trong mét sè tØnh hay mét

sè ngµnh s¶n xuÊt, ng

−êi ta thèng kª c¶ hµng tr¨m, hµng

ngh×n x

−ëng rÊt nhá, cßn trong nh÷ng tØnh vµ ngµnh

kh¸c th× ng

−êi ta chØ thèng kª *nh÷ng c«ng x

−ëng+ lín

mµ th«i. Nh

− vËy, ®

−¬ng nhiªn nh÷ng ng

−êi ®Çu tiªn cè

g¾ng nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc nh÷ng sè liÖu thèng

kª c«ng x

−ëng - nhµ m¸y cña n

−íc ta (trong nh÷ng n¨m

60), ®· ph¶i hÕt søc chó ý tíi vÊn ®Ò ®ã vµ ph¶i cè g¾ng

ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã nh÷ng sè liÖu Ýt

nhiÒu ®¸ng tin ®

−îc vµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã nh÷ng

sè liÖu hoµn toµn kh«ng chÝnh x¸c; ph¶i cè g¾ng t¸ch

riªng nh÷ng x

−ëng lín tíi møc ®é khiÕn cã thÓ cã ®

−îc

nh÷ng sè liÖu tháa ®¸ng vµ nh÷ng x

−ëng qu¸ nhá khiÕn kh«ng thÓ cã ®

−îc nh÷ng sè liÖu nh

− thÕ. Bu-sen*,

Bèc** vµ Ti-mi-ri-a-dÐp*** ®· ®

−a ra nh÷ng ®iÒu chØ dÉn

* *Niªn gi¸m cña Bé tµi chÝnh+. Thiªn I. Xanh Pª-tÐc-bua. 1869.

** *Niªn gi¸m thèng kª cña ®Õ quèc Nga+. §ît II, thiªn 6. Xanh Pª-tÐc￾bua. 1872. Tµi liÖu thèng kª vÒ c«ng nghiÖp c«ng x

−ëng - nhµ m¸y ë phÇn

n

−íc Nga thuéc ch©u ¢u, do I. Bèc l·nh ®¹o biªn so¹n.

*** *§å biÓu thèng kª c¸c ngµnh chñ yÕu cña c«ng nghiÖp c«ng x

−ëng -

nhµ m¸y ë phÇn n

−íc Nga thuéc ch©u ¢u, kÌm b¶n kª c¸c c«ng x

−ëng vµ

nhµ m¸y+. 3 thiªn. Xanh Pª-tÐc-bua. 1869, 1870 vµ 1873.