V. I. Lê-nin toàn tập. T.3 : Sự phát triển của Chủ nghĩa Tư bản ở Nga

V « s ¶ n t Ê t c ¶ c ¸ c n − í c, ® o µ n k Õ t l ¹ i!

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

3

Lêi tôa

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp

3

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n

ë nga

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

Hµ Néi - 2005

Lêi tôa

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch

cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

C Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1976

712 74

014(01) 76

10102 483

−

−

−

Л

lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lª-nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh

lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã

tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t

triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng

cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng

x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc

mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ,

®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu,

ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c -

Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù

nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong giai ®o¹n

hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ

vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ

nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi

chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o

b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ

khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c

tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña

Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870 − 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n

ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp

gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc

xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lªnin - Toµn tËp,

Lêi tôa

tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ

xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ

kû XX.

* *

*

TËp 3 cña Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp gåm t¸c phÈm "Sù

ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga", viÕt n¨m 1896 - 1899

vµ bµi "Mét sù phª ph¸n kh«ng cã tÝnh chÊt phª ph¸n" viÕt

n¨m 1890. Néi dung cña tËp 3 kh«ng nh÷ng lµ ®ßn nh»m

®¸nh b¹i vÒ mÆt t

− t

−ëng chñ nghÜa d©n tóy vµ "nh÷ng ng

−êi

m¸c-xÝt hîp ph¸p", mµ cßn chøng minh hïng hån r»ng, con

®

−êng duy nhÊt ®Ó tho¸t khái xiÒng xÝch cña chñ nghÜa ®Õ

quèc lµ con ®

−êng c¸ch m¹ng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.

Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®

−îc ph©n

tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn

Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt

b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t

−¬ng

øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®

−îc tr×nh bµy

hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých,

gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm,

gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t

− t

−ëng cña V. I. Lªnin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó

thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa

M¸c - Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung

−¬ng §¶ng céng

s¶n Liªn X« (tr

−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ

Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 3 n¨m 2005

nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII

Lêi tùa

TËp nµy gåm t¸c phÈm cña V.I. Lª-nin "Sù ph¸t triÓn

cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga", viÕt n¨m 1896-1899 vµ xuÊt

b¶n thµnh s¸ch n¨m 1899 vµ bµi viÕt cña Ng

−êi, nhan ®Ò

"Mét sù phª ph¸n kh«ng cã tÝnh chÊt phª ph¸n", in vµo

th¸ng N¨m - th¸ng S¸u 1900 ®Ó tr¶ lêi bµi phª b×nh cuèn

s¸ch trªn, bµi phª b×nh nµy lµ cña mét ng

−êi trong ph¸i

"nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p".

Vµo thêi kú nµy, mét nhiÖm vô ®

−îc ®Ò ra tr

−íc c¸c

nhµ m¸c-xÝt Nga lµ ph¶i nghiªn cøu s©u s¾c nÒn kinh tÕ cña

n

−íc Nga. Sù nghiªn cøu ®ã lµ cÇn thiÕt cho viÖc ®¸nh b¹i

hoµn toµn vÒ mÆt t

− t

−ëng chñ nghÜa d©n tóy vµ x¸c ®Þnh

nh÷ng triÓn väng ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng

nh©n, nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga.

Nh

− Lª-nin ®· viÕt, c«ng t¸c lý luËn cña c¸c nhµ m¸c-xÝt

Nga ph¶i h

−íng vµo viÖc nghiªn cøu cô thÓ tÊt c¶ c¸c h×nh

thøc cña sù ®èi kh¸ng vÒ kinh tÕ trong n

−íc Nga, ph¶i "vÏ

ra ®−îc bøc tranh trän vÑn vÒ hiÖn thùc n−íc ta, víi tÝnh

c¸ch lµ mét hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, nã ph¶i

chØ râ r»ng víi hÖ thèng ®ã th× tÊt nhiªn ph¶i cã sù bãc lét

vµ t−íc ®o¹t nh÷ng ng−êi lao ®éng, nã ph¶i v¹ch ra con

®−êng tho¸t khái hÖ thèng ®ã, con ®−êng mµ sù ph¸t triÓn

kinh tÕ ®Ò ra" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn

bé, M¸t-xc¬-va, t. 1, tr. 380).

C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc Êy ®· ®

−îc chÝnh Lª￾nin thùc hiÖn trong cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

−

VIII Lêi tùa

b¶n ë Nga", cuèn s¸ch nµy lµ c«ng tr×nh kÕt thóc c¸c t¸c phÈm

cña Lª-nin viÕt trong nh÷ng n¨m 90 nh»m chèng l¹i ph¸i d©n

tóy theo chñ nghÜa tù do vµ "nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p",

®

−a ra c¸c luËn ®iÓm cã tÝnh chÊt c

−¬ng lÜnh cña chñ nghÜa

M¸c c¸ch m¹ng vµ ¸p dông nh÷ng luËn ®iÓm Êy vµo nh÷ng

®iÒu kiÖn cô thÓ ë n

−íc Nga. Lª-nin cho r»ng c

−¬ng lÜnh cña

chÝnh ®¶ng m¸c-xÝt cña giai cÊp c«ng nh©n ph¶i nhËn ®Þnh vÒ

nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chÕ ®é kinh tÕ ë n

−íc Nga, ®¸nh

gi¸ c¸c lùc l

−îng giai cÊp chñ yÕu, x¸c ®Þnh môc ®Ých c¬ b¶n

vµ nh÷ng nhiÖm vô tr

−íc m¾t cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng

cña giai cÊp v« s¶n. Tr

−íc t¸c "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t−

b¶n ë Nga" cïng víi c¸c t¸c phÈm kh¸c cña Lª-nin ®· ®Æt c¬

së lý luËn cho viÖc v¹ch ra c

−¬ng lÜnh, chiÕn l

−îc vµ s¸ch

l−îc cña chñ nghÜa b«n-sª-vÝch.

VÊn ®Ò "vÒ vËn mÖnh cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" mµ xung

quanh nã ®· næ ra cuéc ®Êu tranh gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ng

−êi

m¸c-xÝt c¸ch m¹ng vµ mét bªn lµ ph¸i d©n tóy theo chñ nghÜa

tù do vµ "nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p", lµ mét vÊn ®Ò tèi

quan träng cña lý luËn vµ thùc tiÔn ®Êu tranh c¸ch m¹ng. §ã lµ

vÊn ®Ò vÒ viÖc giai cÊp nµo cã sø mÖnh vµ cã thÓ thùc hiÖn c«ng

cuéc c¶i t¹o x· héi mét c¸ch c¨n b¶n, giai cÊp nµo lµ giai cÊp mµ

nh÷ng ng

−êi c¸ch m¹ng ph¶i h

−íng tíi. §ã lµ vÊn ®Ò vÒ

nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn cña n

−íc Nga, vÒ vËn mÖnh cña

c¸ch m¹ng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù th¾ng lîi cña

c¸ch m¹ng ë n

−íc Nga. Lª-nin ®· ®Æt c¸c vÊn ®Ò ®ã thµnh

träng t©m nghiªn cøu cña m×nh. Thay cho nh÷ng trß luËn

chiÕn gi÷a ph¸i d©n tóy vµ "nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p"

"vÒ thÞ tr

−êng cho chñ nghÜa t− b¶n ë Nga", Lª-nin ®· tËp

trung tr

−íc t¸c cña m×nh vµo viÖc ph©n tÝch, theo quan ®iÓm

m¸c-xÝt, chÕ ®é kinh tÕ - x· héi vµ kÕt cÊu giai cÊp cña n

−íc

Nga, vµo viÖc chøng minh vai trß l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n

trong cuéc c¸ch m¹ng s¾p tíi. T¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña

Lêi tùa IX

chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga" cña Lª-nin lµ mét mÉu mùc tuyÖt

vêi vÒ sù thèng nhÊt gi÷a lý luËn c¸ch m¹ng vµ thùc tiÔn

c¸ch m¹ng, vÒ sù g¾n liÒn chñ nghÜa x· héi khoa häc víi

phong trµo c«ng nh©n, sö dông lý luËn lµm vò khÝ cho thùc

tiÔn c¸ch m¹ng.

Trong phÇn më ®Çu cã tÝnh chÊt lý luËn, Lª-nin gi¶i thÝch

vµ ph¸t triÓn nh÷ng nguyªn lý chñ yÕu cña chÝnh trÞ kinh tÕ

häc m¸c-xÝt vÒ ph©n c«ng x· héi, vÒ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n

®¬n vµ sù chuyÓn ho¸ kh«ng thÓ tr¸nh khái cña nã thµnh

kinh tÕ hµng ho¸ t

− b¶n chñ nghÜa, vÒ qu¸ tr×nh chñ nghÜa

t− b¶n ®ang ph¸t triÓn tù t¹o ra thÞ tr

−êng trong n

−íc.

Trong cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng quan ®iÓm d©n tóy, Lª-nin

b¶o vÖ vµ lµm phong phó thªm häc thuyÕt m¸c-xÝt vÒ t¸i s¶n

xuÊt t

− b¶n chñ nghÜa vµ khñng ho¶ng, nhÊn m¹nh nh÷ng

m©u thuÉn trong c¸c qu¸ tr×nh tÝch lòy t

− b¶n chñ nghÜa,

thùc hiÖn s¶n phÈm x· héi, sù ®èi kh¸ng gi÷a viÖc më réng

s¶n xuÊt t

− b¶n chñ nghÜa vµ kh¶ n¨ng tiªu dïng h¹n chÕ do

sù bÇn cïng hãa ngµy cµng t¨ng cña quÇn chóng lao ®éng.

Trong khi lý gi¶i ý nghÜa thùc sù cña häc thuyÕt m¸c-xÝt vÒ

kinh tÕ t

− b¶n chñ nghÜa, Lª-nin chØ râ r»ng nh÷ng m©u

thuÉn cña chñ nghÜa t

− b¶n gi¶i thÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ

nguyªn nh©n dÉn nã ®Õn sù diÖt vong vµ sù thay thÕ nã

―

th«ng qua c¸ch m¹ng

― b»ng mét chÕ ®é x· héi míi, tiÕn bé,

lµ chñ nghÜa x· héi. Trong nh÷ng ch

−¬ng cuèi cuèn s¸ch,

dùa vµo mét khèi l

−îng tµi liÖu thùc tÕ rÊt lín vµ toµn diÖn,

Lª-nin ®· nghiªn cøu sù thÓ hiÖn cô thÓ, trong thùc t¹i n

−íc

Nga, nh÷ng quy luËt kinh tÕ chung cña sù ph¸t triÓn x· héi

t− b¶n chñ nghÜa.

Lª-nin b¾t ®Çu ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

−

b¶n ë n

−íc Nga tõ viÖc nhËn ®Þnh vÒ qu¸ tr×nh tiÕn hãa t

−

b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp vµ vÒ sù ph©n hãa trong

n«ng d©n. Trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ rÊt phong

phó, Lª-nin ®· chøng minh mét c¸ch kh«ng thÓ chèi c·i

X Lêi tùa

®

−îc r»ng ®Æc ®iÓm cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi ë

n«ng th«n n

−íc Nga sau cuéc c¶i c¸ch n¨m 1861 lµ ë sù tån

t¹i vµ ph¸t triÓn nh÷ng m©u thuÉn vèn lµ ®Æc tr

−ng cho kinh

tÕ hµng hãa vµ chñ nghÜa t− b¶n. Nh÷ng m©u thuÉn ®ã cho

thÊy r»ng "chÕ ®é quan hÖ kinh tÕ trong "c«ng x·" n«ng th«n

hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é ®Æc biÖt ("nÒn s¶n xuÊt

nh©n d©n" v.v.)", nh

− nh÷ng ng

−êi d©n tóy vÉn th

−êng kh¼ng

®Þnh, mµ lµ "mét chÕ ®é tiÓu t

− s¶n th«ng th

−êng". Lª-nin

v¹ch râ r»ng giai cÊp n«ng d©n ch¼ng nh÷ng ®ang ph©n hãa,

"nã ®ang hoµn toµn tan r·, kh«ng cßn tån t¹i n÷a, bÞ lÊn ¸t bëi

nh÷ng h×nh lo¹i hoµn toµn míi cña d©n c

− n«ng th«n, nh÷ng

h×nh lo¹i d©n c

− nµy t¹o thµnh c¬ së cho mét x· héi trong ®ã

kinh tÕ hµng hãa vµ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa chiÕm ®Þa vÞ

thèng trÞ. Nh÷ng h×nh lo¹i d©n c

− ®ã lµ t− s¶n n«ng th«n (chñ

yÕu lµ tiÓu t− s¶n) vµ v« s¶n n«ng th«n, nghÜa lµ giai cÊp nh÷ng

ng

−êi s¶n xuÊt hµng hãa trong n«ng nghiÖp vµ giai cÊp c«ng

nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª" (xem tËp nµy, tr. 205, 207).

Trong t¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë

Nga" Lª-nin ®· ph©n tÝch s©u s¾c chÕ ®é kinh tÕ - x· héi

cña kinh tÕ ®Þa chñ vµ miªu t¶ tÝnh chÊt cña sù tiÕn hãa

cña nã trong giai ®o¹n sau c¶i c¸ch. Lª-nin chØ ra r»ng

trong kinh tÕ ®Þa chñ thêi kú nµy ®· cã sù kÕt hîp chÕ ®é

lao dÞch víi chÕ ®é kinh doanh t

− b¶n chñ nghÜa, r»ng chÕ

®é lao dÞch lµ tµn tÝch trùc tiÕp cña kinh tÕ diªu dÞch, vèn

tõng thèng trÞ d

−íi chÕ ®é n«ng n«. Cïng víi sù ph¸t

triÓn cña kinh tÕ hµng hãa vµ sù ph©n hãa giai cÊp n«ng

d©n, chÕ ®é lao dÞch dÇn dÇn bÞ lo¹i trõ bëi chÕ ®é t

− b¶n

chñ nghÜa trong kinh tÕ ®Þa chñ. Trong khi v¹ch trÇn viÖc

ph¸i d©n tóy theo chñ nghÜa tù do lý t

−ëng hãa chÕ ®é lao

dÞch vµ nh÷ng tµn tÝch kh¸c cña chÕ ®é n«ng n«, Lª-nin ®·

chøng minh hÕt søc râ rµng r»ng nh÷ng tµn d

− cña chÕ ®é

n«ng n« (lao dÞch vµ diªu dÞch cho ®Þa chñ ®Ó ®æi lÊy nh÷ng

"m¶nh ruéng ®Êt bÞ c¾t", chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh, thuÕ m¸

Lêi tùa XI

cao, t×nh tr¹ng n«ng d©n kh«ng cã quyÒn tù do sö dông

ruéng ®Êt, kh«ng cã quyÒn tù do ®i l¹i vµ c

− tró, quyÒn c«ng

d©n kh«ng ®Çy ®ñ v.v.) lµ mét c¸i ¸ch nÆng ®Ì lªn giai cÊp

n«ng d©n ë n

−íc Nga d

−íi chÕ ®é Nga hoµng.

Ngoµi sù bãc lét cña ®Þa chñ ra, n«ng d©n lao ®éng cßn

chÞu ¸ch n« dÞch cña bän cu-l¾c, sù c

−íp bãc cña t

− b¶n

th

−¬ng m¹i vµ t

− b¶n cho vay nÆng l·i, mét bän ng

−êi ®ãng

vai trß rÊt lín ë n«ng th«n sau c¶i c¸ch. Lª-nin ®· v¹ch ra

m©u thuÉn ®èi kh¸ng s©u s¾c gi÷a n«ng d©n vµ ®Þa chñ, vµ

trong néi bé giai cÊp n«ng d©n lµ m©u thuÉn ®èi kh¸ng gi÷a

t− s¶n n«ng th«n vµ v« s¶n n«ng th«n.

T¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga"

tr×nh bµy sù lín m¹nh cña n«ng nghiÖp th

−¬ng phÈm trong

thêi kú sau c¶i c¸ch, v¹ch ra nh÷ng ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña

s¶n xuÊt hµng hãa vµ cña chñ nghÜa t

− b¶n trong n«ng

nghiÖp, chØ ra tÝnh chÊt tiÕn bé cña chñ nghÜa t

− b¶n trong

n«ng nghiÖp so víi nh÷ng tµn tÝch phong kiÕn, còng nh

− so

víi s¶n xuÊt nhá. Lª-nin ®· gi¸ng mét ®ßn chÝ m¹ng vµo häc

thuyÕt t

− s¶n vÒ "tÝnh bÒn v÷ng" cña kinh tÕ tiÓu n«ng.

Ng

−êi ®· chøng minh r»ng, c¶ trong n«ng nghiÖp còng vËy,

s¶n xuÊt lín t

− b¶n chñ nghÜa cã n¨ng suÊt cao h¬n s¶n xuÊt

nhá vµ tÊt sÏ lÊn ¸t nã, r»ng kinh tÕ tiÓu n«ng tån t¹i ®

−îc

chØ lµ nhê phung phÝ søc lao ®éng vµ phung phÝ sinh lùc cña

ng

−êi n«ng d©n, phung phÝ søc s¶n xuÊt cña ruéng ®Êt.

V¹ch ra t×nh c¶nh tuyÖt väng vµ bÕ t¾c cña n«ng d©n lao

®éng d

−íi chÕ ®é t

− b¶n chñ nghÜa, Lª-nin ®· chøng minh

r»ng nh÷ng ng

−êi tiÓu n«ng kh«ng cã con ®

−êng tho¸t nµo

kh¸c, ngoµi c¸ch gia nhËp phong trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp

v« s¶n, ngoµi c¸ch tiÕn hµnh ®Êu tranh c¸ch m¹ng cïng víi

giai cÊp v« s¶n chèng l¹i toµn bé chÕ ®é t

− b¶n chñ nghÜa.

LÇn ®Çu tiªn, trong cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

−

b¶n ë Nga" ng

−êi ta ®· thÊy mét sù ph©n tÝch m¸c-xÝt

nh÷ng giai ®o¹n vµ h×nh thøc tiÕn hãa cña chñ nghÜa t

− b¶n

XII Lêi tùa

trong c«ng nghiÖp ë n

−íc Nga sau c¶i c¸ch. Lª-nin ®·

nghiªn cøu tØ mØ ba giai ®o¹n ph¸t triÓn chñ yÕu cña chñ

nghÜa t

− b¶n trong nÒn c«ng nghiÖp ë n

−íc Nga: tiÓu s¶n

xuÊt hµng ho¸ (c¸c nghÒ thñ c«ng nhá, chñ yÕu lµ cña n«ng

d©n)

― c«ng tr

−êng thñ c«ng t

− b¶n chñ nghÜa

― c«ng

x

−ëng (®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ) trong mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt

cña chóng, chØ ra sù chuyÓn ho¸ cã tÝnh chÊt quy luËt cña

tiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ thµnh s¶n xuÊt t

− b¶n chñ nghÜa,

thµnh c«ng tr

−êng thñ c«ng, vµ sù ph¸t triÓn cña c«ng

tr

−êng thñ c«ng thµnh c«ng x

−ëng, tøc ®¹i c«ng nghiÖp c¬

khÝ. §ång thêi, Lª-nin nghiªn cøu mèi liªn hÖ cña tõng h×nh

thøc c«ng nghiÖp Êy víi n«ng nghiÖp.

Trªn c¬ së ph©n tÝch kü l

−ìng nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ

phong phó, Lª-nin v¹ch ra hiÖn t

−îng song song trong qu¸

tr×nh ph©n ho¸ nh÷ng ng

−êi s¶n xuÊt nhá trong n«ng

nghiÖp vµ trong c¸c nghÒ thñ c«ng, v¹ch ra sù c¹nh tranh

gay g¾t gi÷a nh÷ng "thî thñ c«ng", nghiªn cøu qu¸ tr×nh

mét sè nh÷ng ng

−êi s¶n xuÊt hµng ho¸ lËp ra nh÷ng x

−ëng

t−¬ng ®èi lín, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hîp t¸c t

− b¶n chñ

nghÜa gi¶n ®¬n tõ trong lßng nÒn s¶n xuÊt nhá ph©n t¸n.

Lª-nin miªu t¶ viÖc nh÷ng x

−ëng cã sè l

−îng c«ng nh©n

®¸ng kÓ dÇn dÇn thùc hiÖn ph©n c«ng lao ®éng vµ do ®ã mµ

hîp t¸c t

− b¶n chñ nghÜa gi¶n ®¬n ph¸t triÓn thµnh c«ng

tr

−êng thñ c«ng t

− b¶n chñ nghÜa. LÇn ®Çu tiªn, Lª-nin ®·

®

−a ra mét sù nhËn ®Þnh m¸c-xÝt vÒ mét lo¹t nghÒ thñ c«ng,

coi ®ã lµ giai ®o¹n c«ng tr

−êng thñ c«ng cña chñ nghÜa t

−

b¶n ë n

−íc Nga. Nh

− Lª-nin ®· chØ râ, c«ng tr

−êng thñ c«ng

lµ kh©u trung gian gi÷a mét bªn lµ nghÒ thñ c«ng vµ tiÓu s¶n

xuÊt hµng ho¸ víi nh÷ng h×nh thøc t

− b¶n th« s¬, vµ mét

bªn lµ ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ (c«ng x

−ëng).

Lª-nin nghiªn cøu cÆn kÏ vµ toµn diÖn sù ph¸t triÓn

cña ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ë n

−íc Nga. Ng

−êi nhËn

®Þnh ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ (c«ng nghiÖp c«ng x

−ëng)

lµ ®Ønh cao nhÊt cña chñ nghÜa t

− b¶n trong c«ng nghiÖp

Lêi tùa XIII

mµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vµ träng yÕu lµ viÖc sö dông mét hÖ

thèng m¸y ®Ó s¶n xuÊt. Lª-nin chØ râ r»ng viÖc chuyÓn tõ

c«ng tr

−êng thñ c«ng sang c«ng x

−ëng ®¸nh dÊu mét cuéc

c¸ch m¹ng kü thuËt hoµn chØnh mµ tiÕp theo nã tÊt sÏ lµ viÖc

ph¸ vì triÖt ®Ó c¸c quan hÖ x· héi cña s¶n xuÊt, lµ viÖc ph©n

t¸ch døt kho¸t gi÷a nh÷ng nhãm ng

−êi kh¸c nhau tham gia

vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, lµ sù gay g¾t vµ sù më réng c¸c m©u

thuÉn s©u s¾c cña chñ nghÜa t

− b¶n, vµ ®ång thêi lµ qu¸

tr×nh chñ nghÜa t

− b¶n x· héi hãa lao ®éng mét c¸ch réng

kh¾p, tøc lµ chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho viÖc

chuyÓn lªn chñ nghÜa x· héi. "Cho nªn, ®¹i c«ng nghiÖp c¬

khÝ lµ ®Ønh cao nhÊt cña chñ nghÜa t

− b¶n, ®Ønh cao nhÊt cña

nh÷ng "yÕu tè tÝch cùc" vµ tiªu cùc cña nã" (tr. 571-572).

Lª-nin nhÊn m¹nh sù tËp trung s¶n xuÊt ngµy cµng lín

trong c«ng nghiÖp cña n

−íc Nga. Ngay tõ n¨m 1890, 71,1%

tæng sè c«ng nh©n c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y ®Òu lµm viÖc

trong c¸c c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y lín (cã 100 c«ng nh©n trë

lªn). Trong hai n¨m 1894 - 1895, c¸c xÝ nghiÖp lín chiÕm

10,1% tæng sè c¸c c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y, tËp trung 74%

tæng sè c«ng nh©n c«ng x

−ëng vµ nhµ m¸y vµ h¬n 70% s¶n

l−îng. N¨m 1903, ë phÇn n

−íc Nga thuéc ch©u ¢u, nh÷ng

nhµ m¸y lín cã trªn 100 c«ng nh©n chiÕm 17% tæng sè c«ng

x

−ëng vµ nhµ m¸y, tËp trung 76,6% tæng sè c«ng nh©n c«ng

x

−ëng vµ nhµ m¸y. Lª-nin ®Æc biÖt nhÊn m¹nh r»ng c¸c c«ng

x

−ëng lín cña Nga to h¬n cña §øc. ViÖc tËp trung ngµy

cµng nhiÒu c«ng nh©n vµo c¸c nhµ m¸y vµ c«ng x

−ëng lín,

vµo c¸c thµnh phè lín vµ vµo c¸c trung t©m c«ng nghiÖp ®·

gióp cho viÖc ®oµn kÕt vµ tæ chøc giai cÊp c«ng nh©n, t¨ng

c−êng lùc l

−îng vµ vai trß chÝnh trÞ cña nã trong ®êi sèng vµ

vËn mÖnh t

−¬ng lai cña ®Êt n

−íc.

KÕt thóc c«ng tr×nh nghiªn cøu, Lª-nin ®· chØ ra r»ng:

"N

−íc Nga thêi kú chiÕc cµy gç vµ ®ßn ®Ëp lóa, thêi kú

cèi xay n

−íc vµ khung cöi dÖt b»ng tay ®· b¾t ®Çu nhanh

XIV Lêi tùa

chãng biÕn thµnh n

−íc Nga thêi kú chiÕc cµy s¾t vµ m¸y

®Ëp lóa, thêi kú m¸y xay ch¹y b»ng h¬i n

−íc vµ m¸y dÖt

ch¹y b»ng h¬i n

−íc" (tr. 754). §ång thêi n

−íc Nga, tuy ë

®©y chñ nghÜa t

− b¶n ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn, chñ yÕu vÉn lµ

mét n

−íc n«ng nghiÖp, l¹c hËu vÒ kinh tÕ vµ kü thuËt so

víi nh÷ng n

−íc t

− b¶n tiªn tiÕn. T×nh tr¹ng h·y cßn rÊt

nhiÒu tµn d

− vµ tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« lµ nguyªn

nh©n chÝnh cña sù l¹c hËu ®ã, chóng k×m h·m sù ph¸t triÓn

cña lùc l

−îng s¶n xuÊt trong n

−íc vµ lµ mét g¸nh nÆng ®Ì

lªn vai quÇn chóng nh©n d©n.

Nªu râ tÝnh chÊt tiÕn bé cña chÕ ®é t

− b¶n so víi chÕ ®é

phong kiÕn, chÕ ®é ®Þa chñ vµ nÒn s¶n xuÊt nhá, Lª-nin

®ång thêi còng ph©n tÝch rÊt s¸ng tá nh÷ng m©u thuÉn s©u

s¾c vµ nh÷ng ung nhät cña chÕ ®é t

− b¶n. T¸c phÈm "Sù

ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga" cña Lª-nin lµ mét

b¶n c¸o tr¹ng ®Çy phÉn né lªn ¸n chÕ ®é Nga hoµng vµ chñ

nghÜa t

− b¶n Nga.

Cuèn s¸ch cña Lª-nin kh«ng nh÷ng lµ mét ®ßn kÕt thóc

nh»m ®¸nh b¹i vÒ mÆt t

− t

−ëng chñ nghÜa d©n tóy, mµ cßn lµ

mét ®ßn ®¸nh b¹i "nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p". Lª-nin

v¹ch ra r»ng "nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p" lµ nh÷ng kÎ t¸n

d

−¬ng t

− b¶n, lµ kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c c¸ch m¹ng.

"Nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p" ®· tiÕp ®ãn t¸c phÈm

cña Lª-nin "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" b»ng

nh÷ng lêi phª ph¸n h»n häc. §Ó tr¶ lêi nh÷ng lêi c«ng kÝch

®ã, Lª-nin ®· viÕt bµi "Mét sù phª ph¸n kh«ng cã tÝnh chÊt

phª ph¸n" ®¨ng trong t¹p chÝ "B×nh luËn khoa häc". Trong bµi

b¸o nµy Lª-nin chØ râ sù cÇn thiÕt ph¶i ®Þnh ranh giíi râ rµng

víi nh÷ng ng

−êi nÊp sau mÆt n¹ "m¸c-xÝt" mµ xuyªn t¹c chñ

nghÜa M¸c c¸ch m¹ng. Lª-nin ®Æc biÖt nhÊn m¹nh nh÷ng

nhiÖm vô ph¸t triÓn h¬n n÷a c¸c nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ

nghÜa M¸c trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm cña cuéc ®Êu

tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi.

Lêi tùa XV

Tr¸i víi c¸c ®¹i biÓu cña "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p",

nh÷ng kÎ ra søc t« vÏ chñ nghÜa t

− b¶n vµ ca ngîi giai cÊp t

−

s¶n, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng chñ nghÜa t

− b¶n lµ mét chÕ ®é

cã tÝnh chÊt nhÊt thêi vÒ mÆt lÞch sö, r»ng vai trß lÞch sö cña

nã lµ ë chç t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt vµ nh÷ng nh©n tè

chñ quan cña c¸ch m¹ng v« s¶n, cña b

−íc qu¸ ®é lªn chñ

nghÜa x· héi.

Trong t¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë

Nga", Lª-nin ®· ph©n tÝch râ rµng vµ rµnh m¹ch nÒn kinh tÕ

vµ kÕt cÊu giai cÊp cña n

−íc Nga vµo cuèi thÕ kû XIX. Ng

−êi

®· v¹ch râ c¬ së kinh tÕ s©u s¾c cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp

vµ sù ph©n bè lùc l

−îng giai cÊp vµo ®ªm tr

−íc cuéc c¸ch

m¹ng Nga lÇn thø nhÊt. Cuèn s¸ch cña Lª-nin ®· gi¶i ®¸p

vÊn ®Ò vÒ tÝnh chÊt cña cuéc c¸ch m¹ng ®ang tíi vµ nh÷ng

®éng lùc cña nã, vÒ vai trß cña c¸c giai cÊp kh¸c nhau trong

cuéc c¸ch m¹ng Êy.

Trong t¸c phÈm cña m×nh, Lª-nin ®· luËn chøng vÒ mÆt

kinh tÕ - chÝnh trÞ vai trß l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n trong

c¸ch m¹ng vµ chøng minh r»ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

lÞch sö cña n

−íc Nga, søc m¹nh cña giai cÊp v« s¶n v« cïng

lín h¬n sè l

−îng cña nã trong tæng sè d©n c

−. LÞch sö ba

cuéc c¸ch m¹ng sau nµy ®· hoµn toµn x¸c nhËn ®iÒu ®ã.

Nh

− vËy, Lª-nin ®· gi¸ng ®ßn chÝ m¹ng vµo gi¸o ®iÒu cña

bän c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ

cho r»ng giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ vµ kh«ng nªn ®Êu tranh

giµnh chÝnh quyÒn vµ giµnh chñ nghÜa x· héi chõng nµo nã

ch

−a trë thµnh ®a sè d©n sè trong n

−íc.

Lª-nin ®· chØ ra c¬ së kinh tÕ cña ®Þa vÞ hai mÆt vµ vai

trß hai mÆt cña giai cÊp n«ng d©n, v¹ch ra tÝnh chÊt ®èi

kh¸ng gi÷a nh÷ng xu h

−íng t

− h÷u vµ nh÷ng xu h

−íng

v« s¶n trong néi bé n«ng d©n, c¨n nguyªn cña nh÷ng sù

dao ®éng cña n«ng d©n gi÷a giai cÊp t

− s¶n vµ giai cÊp v«

s¶n. §ång thêi, Lª-nin còng chØ ra nh÷ng nguån gèc s©u

s¾c cña tinh thÇn c¸ch m¹ng cña n«ng d©n lao ®éng vµ ®·

XVI Lêi tùa

luËn chøng sù cÇn thiÕt cña liªn minh c«ng n«ng ®Ó ®Êu

tranh chèng bän ®Þa chñ, chÕ ®é Nga hoµng vµ giai cÊp t

−

s¶n.

Nh÷ng luËn ®iÓm ®ã cña chñ nghÜa M¸c, ®

−îc ph¸t triÓn

vµ luËn chøng trong cuèn s¸ch cña Lª-nin tõ h¬n nöa thÕ kû

tr

−íc ®©y, ngµy nay vÉn cã mét ý nghÜa thêi sù. Nh÷ng chØ

gi¸o cña Lª-nin vÒ b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n, vÒ

liªn minh c«ng n«ng lµ nguyªn t¾c chØ ®¹o trong cuéc ®Êu

tranh cña c¸c d©n téc v× d©n chñ, v× gi¶i phãng d©n téc, v×

chñ nghÜa x· héi.

KÕt luËn chung rót ra tõ sù ph©n tÝch kinh tÕ - chÝnh trÞ

s©u s¾c cña Lª-nin trong cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa

t− b¶n ë Nga" lµ: ë n

−íc Nga ®ang chÝn muåi mét cuéc c¸ch

m¹ng nh©n d©n vÜ ®¹i mµ ®øng ®Çu lµ giai cÊp v« s¶n cã

ng

−êi b¹n ®ång minh hïng m¹nh lµ hµng bao triÖu n«ng

d©n; cuéc c¸ch m¹ng ®ã kh«ng thÓ giíi h¹n ë viÖc lËt ®æ chÕ

®é Nga hoµng

― giai cÊp v« s¶n sÏ tiÕn lªn n÷a, tiÕn tíi lËt

®æ chñ nghÜa t

− b¶n, tiÕn ®Õn th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi.

T¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga"

cña Lª-nin ra ®êi n¨m n¨m sau khi ¡ng-ghen c«ng bè

quyÓn III bé "T

− b¶n" cña M¸c, vµ lµ sù tiÕp tôc trùc tiÕp

c«ng tr×nh thiªn tµi cña M¸c. Trong lêi tùa cho quyÓn III bé

"T

− b¶n", ¡ng-ghen cã viÕt r»ng M¸c ®· nghiªn cøu l©u vµ

kü l

−ìng nh÷ng tµi liÖu gèc vÒ kinh tÕ n

−íc Nga sau c¶i

c¸ch. Ng

−êi cã ý ®Þnh dùa trªn thÝ dô vÒ n

−íc Nga ®Ó cô

thÓ hãa vµ ph¸t triÓn tiÕp häc thuyÕt cña m×nh vÒ qu¸ tr×nh

tiÕn hãa cña chñ nghÜa t

− b¶n trong n«ng nghiÖp. Trong

phÇn bµn vÒ ®Þa t«, n

−íc Nga víi sù phong phó cña nã vÒ

c¸c h×nh thøc chiÕm h÷u ruéng ®Êt vµ bãc lét nh÷ng ng

−êi

s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sÏ ph¶i ®ãng mét vai trß t

−¬ng tù

nh

− vai trß mµ n

−íc Anh ®· gi÷ trong quyÓn I cña bé "T

−

b¶n" khi M¸c nghiªn cøu chñ nghÜa t

− b¶n trong c«ng

nghiÖp. ¡ng-ghen còng cho biÕt lµ M¸c ®· kh«ng thùc hiÖn

Lêi tùa XVII

®

−îc kÕ ho¹ch ®ã. KÕ ho¹ch cña M¸c ®· ®

−îc Lª-nin thùc

hiÖn trong cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë

Nga". §ång thêi, trªn c¬ së nghiªn cøu nÒn kinh tÕ Nga,

Lª-nin còng ®· lµm phong phó thªm, b»ng nh÷ng luËn

®iÓm míi, nh÷ng phÇn kh¸c cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc vÒ

chñ nghÜa t

− b¶n, ®Æc biÖt lµ lý luËn vÒ sù ph¸t sinh vµ ph¸t

triÓn cña ph

−¬ng thøc s¶n xuÊt t

− b¶n chñ nghÜa, vÒ sù

chuyÓn hãa cña kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n thµnh kinh tÕ

hµng hãa t

− b¶n chñ nghÜa vµ nh÷ng ®Æc thï cña qu¸ tr×nh

®ã trong n«ng nghiÖp, lý luËn vÒ t¸i s¶n xuÊt vµ khñng

ho¶ng, vÒ qu¸ tr×nh x· héi hãa lao ®éng cïng víi sù t¨ng

c−êng tËp trung s¶n xuÊt.

Cuèn s¸ch "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga" cã

mét ý nghÜa v« gi¸ ®èi víi nh©n d©n c¸c n

−íc t

− b¶n chñ

nghÜa vµ thuéc ®Þa. Toµn bé néi dung cuèn s¸ch ®· chøng

minh hÕt søc hïng hån r»ng d

−íi ¸ch thèng trÞ cña t

− b¶n,

quÇn chóng nh©n d©n bÞ ®Èy vµo vßng bÞ bãc lét vµ bÇn

cïng, r»ng con ®

−êng duy nhÊt ®Ó tho¸t khái ¸ch n« dÞch

cña bän ®Þa chñ vµ xiÒng xÝch cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ con

®

−êng lµm c¸ch m¹ng, con ®

−êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng

§¶ng céng s¶n Liªn-x«

Lêi tùa XIX

1

sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

−

b¶n ë nga

qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ tr

−êng trong n

−íc

cña c«ng nghiÖp lín 1

ViÕt vµo n¨m 1896 - 1899

In lÇn ®Çu thµnh s¸ch riªng

vµo cuèi th¸ng Ba 1899

Theo ®óng b¶n in trong

cuèn s¸ch xuÊt b¶n lÇn

thø hai, n¨m 1908

fdf

Lêi tùa 3

B×a lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin

"Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga". ― N¨m 1899

5

Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt

Trong s¸ch nµy, t¸c gi¶ cã ý ®Þnh nghiªn cøu xem thÞ

tr

−êng trong n

−íc cña chñ nghÜa t

− b¶n Nga h×nh thµnh nh

−

thÕ nµo? Ai nÊy ®Òu biÕt r»ng nh÷ng ®¹i biÓu chñ yÕu cho

nh÷ng quan ®iÓm d©n tóy (®øng ®Çu lµ c¸c «ng V. V. vµ

N.

― «n) ®· ®Æt vÊn ®Ò nµy ra tõ l©u, vµ nhiÖm vô cña chóng

t«i lµ phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm ®ã. Trong b¶n phª ph¸n

nµy, chóng t«i kh«ng cho r»ng cã thÓ chØ h¹n chÕ ë viÖc ph©n

tÝch nh÷ng sai lÇm vµ nh÷ng ®iÓm kh«ng chÝnh x¸c trong

nh÷ng quan ®iÓm cña ®èi ph

−¬ng chóng t«i mµ th«i; ®Ó gi¶i

®¸p vÊn ®Ò ®· ®

−îc nªu lªn, chóng t«i thÊy r»ng nÕu chØ dÉn

ra nh÷ng sù viÖc chøng minh sù h×nh thµnh vµ sù ph¸t triÓn

cña thÞ tr

−êng trong n

−íc th× ch

−a ®ñ, v× ng

−êi ta cã thÓ c·i

l¹i r»ng lùa chän nh÷ng sù viÖc nh

− thÕ lµ vò ®o¸n, vµ

nh÷ng sù viÖc chøng minh ng

−îc l¹i th× l¹i bÞ g¹t bá. Bëi

vËy, chóng t«i thÊy cÇn ph¶i ph©n tÝch vµ cè g¾ng miªu t¶

toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga. LÏ dÜ

nhiªn, mét nhiÖm vô to lín nh

− vËy sÏ v

−ît qu¸ søc mét

ng

−êi, nÕu kh«ng cã mét lo¹t nh÷ng sù h¹n chÕ. Mét lµ, nh

−

®Çu ®Ò s¸ch ®· ghi râ, chóng t«i xÐt vÊn ®Ò sù ph¸t triÓn cña chñ

nghÜa t− b¶n ë Nga chØ riªng vÒ mÆt thÞ tr

−êng trong n

−íc th«i,

6 V. I. L ª - n i n

vµ g¸c l¹i vÊn ®Ò thÞ tr

−êng ngoµi n

−íc vµ nh÷ng tµi liÖu vÒ

ngo¹i th

−¬ng. Hai lµ, chóng t«i chØ nghiªn cøu thêi kú sau c¶i

c¸ch. Ba lµ, chóng t«i chñ yÕu xÐt vµ gÇn nh

− chØ xÐt nh÷ng tµi

liÖu vÒ nh÷ng tØnh néi ®Þa thuÇn tóy Nga. Bèn lµ, chóng t«i chØ

xÐt ph

−¬ng diÖn kinh tÕ cña qu¸ tr×nh th«i. Nh

−ng mÆc dï tÊt

c¶ nh÷ng h¹n chÕ Êy, chñ ®Ò cßn l¹i vÉn cßn réng v« cïng. T¸c

gi¶ quyÕt kh«ng tù giÊu m×nh nh÷ng khã kh¨n vµ thËm chÝ c¶

sù nguy hiÓm ph¶i ®¶m nhiÖm mét vÊn ®Ò réng nh

− thÕ, nh

−ng

t¸c gi¶ nhËn thÊy r»ng nÕu muèn lµm s¸ng tá vÊn ®Ò thÞ tr

−êng

trong n

−íc cña chñ nghÜa t

− b¶n Nga th× hÕt søc cÇn thiÕt ph¶i

chØ râ mèi liªn hÖ víi nhau vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c

mÆt cña qu¸ tr×nh ®ang diÔn ra trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn

kinh tÕ x· héi. V× vËy, chóng t«i chØ tù h¹n chÕ ë viÖc nghiªn cøu

nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña qu¸ tr×nh Êy mµ dµnh cho nh÷ng

c«ng cuéc nghiªn cøu chuyªn m«n sau nµy sÏ t×m tßi s©u h¬n.

§©y lµ ®Ò c

−¬ng quyÓn s¸ch cña chóng t«i. Trong ch

−¬ng I,

chóng t«i sÏ xem xÐt, hÕt søc v¾n t¾t, nh÷ng nguyªn lý lý luËn

chñ yÕu cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc trõu t−îng vÒ vÊn ®Ò thÞ

tr

−êng trong n

−íc cña chñ nghÜa t

− b¶n. Cã thÓ nãi lµ phÇn nµy

cã thÓ dïng lµm lêi më ®Çu cho phÇn cßn l¹i, tøc phÇn nh÷ng

tµi liÖu cô thÓ cña quyÓn s¸ch, vµ sÏ cho phÐp chóng t«i khái

ph¶i nh¾c l¹i nhiÒu dÉn chøng lý luËn trong phÇn sau cña b¶n

tr×nh bµy. Trong ba ch

−¬ng tiÕp sau, chóng t«i sÏ cè g¾ng nãi râ

nh÷ng ®Æc ®iÓm cña sù ph¸t triÓn t

− b¶n chñ nghÜa cña n«ng

nghiÖp ë Nga tõ sau c¶i c¸ch, cô thÓ lµ trong ch

−¬ng II, chóng

t«i sÏ ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa

ph

−¬ng vÒ sù ph©n hãa cña n«ng d©n; trong ch

−¬ng III, sÏ

ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu vÒ t×nh tr¹ng qu¸ ®é cña kinh tÕ ®Þa

chñ, vÒ viÖc chÕ ®é kinh tÕ t

− b¶n chñ nghÜa thay thÕ cho chÕ ®é

diªu dÞch; trong ch

−¬ng IV, sÏ ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu vÒ

nh÷ng h×nh thøc h×nh thµnh cña nÒn n«ng nghiÖp th

−¬ng phÈm

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga 7

vµ t

− b¶n chñ nghÜa. Ba ch

−¬ng tiÕp sau ®ã sÏ dµnh riªng ®Ó nãi

vÒ nh÷ng h×nh thøc vµ nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chñ

nghÜa t

− b¶n trong c«ng nghiÖp n

−íc ta: trong ch

−¬ng V, chóng

t«i sÏ xÐt nh÷ng giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t

− b¶n trong c«ng

nghiÖp, cô thÓ lµ trong tiÓu c«ng nghiÖp n«ng d©n (gäi lµ thñ

c«ng nghiÖp); trong ch

−¬ng VI, sÏ ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu vÒ

c«ng tr

−êng thñ c«ng t

− b¶n chñ nghÜa vµ chÕ ®é nhËn viÖc vÒ

nhµ lµm cho bän t

− b¶n, vµ trong ch

−¬ng VII, sÏ ph©n tÝch

nh÷ng tµi liÖu vÒ sù ph¸t triÓn cña ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ.

Trong ch

−¬ng cuèi (VIII), chóng t«i sÏ cè g¾ng chØ râ mèi liªn

hÖ gi÷a c¸c mÆt riªng rÏ ®· tr×nh bµy trªn kia cña qu¸ tr×nh vµ

tr×nh bµy tæng qu¸t qu¸ tr×nh Êy.

P. S.2 Chóng t«i rÊt tiÕc lµ kh«ng thÓ dïng ®Ó viÕt quyÓn

s¸ch nµy sù ph©n tÝch xuÊt s¾c cña C. Cau-xky vÒ "sù ph¸t

triÓn cña n«ng nghiÖp trong x· héi t

− b¶n chñ nghÜa" trong

t¸c phÈm cña «ng: "Die Agrarfrage" (Stuttgart, Dietz, 1899;

I. Abschn. "Die Entwicklung der Landwirtschaft in der ka￾pitalistischen Gesellschaft" 1))

∗

.

T¸c phÈm Êy (chóng t«i nhËn ®

−îc sau khi mét phÇn

lín quyÓn s¸ch nµy cña chóng t«i ®· s¾p ch÷ xong) lµ tµi

liÖu xuÊt s¾c nhÊt trong c¸c s¸ch b¸o kinh tÕ hiÖn ®¹i, sau

quyÓn III cña bé "T

− b¶n"3. Cau-xky ph©n tÝch "nh÷ng xu

h

−íng c¬ b¶n" cña sù ph¸t triÓn t

− b¶n chñ nghÜa cña

n«ng nghiÖp; nhiÖm vô cña «ng lµ nghiªn cøu nh÷ng hiÖn

t−îng kh¸c nhau cña n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, coi ®ã lµ "nh÷ng

biÓu hiÖn riªng biÖt cña mét qu¸ tr×nh chung" (Vorrede2), VI).

___________

* Cã mét b¶n dÞch ra tiÕng Nga.

1)

― "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" (Stót-ga, §Ýt-x¬, 1899; phÇn I: "Sù ph¸t triÓn

cña n«ng nghiÖp trong x· héi t

− b¶n chñ nghÜa")

2)

― Lêi tùa

8 V. I. L ª - n i n

§iÒu ®¸ng nªu ra lµ nh÷ng nÐt chñ yÕu cña qu¸ tr×nh chung Êy

ë T©y ¢u th× rÊt gièng ë Nga, mÆc dÇu n

−íc Nga cã nh÷ng ®Æc

®iÓm lín vÒ mÆt kinh tÕ còng nh

− vÒ mÆt phi kinh tÕ. VÝ dô, nÐt

®iÓn h×nh chung cña n«ng nghiÖp t

− b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i

(moderne) lµ sù ph©n c«ng ngµy cµng ph¸t triÓn vµ viÖc sö

dông ngµy cµng nhiÒu m¸y mãc (Kautsky, IV, b, c), mµ ë Nga

sau c¶i c¸ch còng ®· næi bËt lªn hiÖn t

−îng ®ã (xem d

−íi ®©y,

ch. III, § VII vµ VIII; ch. IV, chñ yÕu lµ § IX). Qu¸ tr×nh "v« s¶n

hãa cña n«ng d©n" (®Çu ®Ò cña ch. VIII trong s¸ch cña Cau-xky)

biÓu hiÖn ra kh¾p n¬i qua sù thÞnh hµnh réng r·i cña tÊt c¶ c¸c

lo¹i lao ®éng lµm thuª cña nh÷ng ng

−êi tiÓu n«ng (Kautsky,

VIII, b);

― ®ång thêi chóng ta còng thÊy h×nh thµnh ë Nga mét

giai cÊp ®«ng ®¶o nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª cã phÇn ruéng

®

−îc chia (xem d

−íi ®©y, ch. II). Sù tån t¹i cña tiÓu n«ng trong

mäi x· héi t

− b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ do tr×nh ®é kü thuËt

cao cña s¶n xuÊt nhá trong n«ng nghiÖp, mµ do chç ng

−êi tiÓu

n«ng h¹ thÊp nhu cÇu cña hä xuèng d

−íi møc nhu cÇu cña

c«ng nh©n lµm thuª, vµ hä lao ®éng v« cïng vÊt v¶ h¬n

c«ng nh©n lµm thuª (Kautsky, VI, b; "c«ng nh©n lµm thuª

n«ng nghiÖp ë vµo mét hoµn c¶nh kh¸ h¬n tiÓu n«ng",

―

Cau-xky ®· nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn ®iÒu ®ã: S.1) 110, 317,

320); ë n

−íc Nga th× còng cã hiÖn t

−îng gièng nh

− vËy

(xem d

−íi ®©y, ch. II, § XI, C4). Do ®ã, nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt

T©y ¢u vµ nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt Nga dÜ nhiªn lµ nhÊt trÝ víi

nhau khi nhËn ®Þnh nh÷ng hiÖn t

−îng nh

− hiÖn t

−îng c¸c

"nghÒ phô ë ngoµi lµng", nh

− ng

−êi Nga th

−êng nãi, hoÆc

"lao ®éng lµm thuª n«ng nghiÖp cña nh÷ng ng

−êi n«ng d©n

lang thang", nh

− ng

−êi §øc th

−êng nãi (Kautsky, S. 192.

Xem d

−íi ®©y, ch. III, § X); hoÆc hiÖn t

−îng c«ng nh©n vµ

n«ng d©n bá lµng kÐo ra thµnh phè vµ vµo c«ng x

−ëng (Kaut￾1)

― Seite

― trang

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga 9

sky, IX, e; nhÊt lµ ë S. 343; vµ nhiÒu chç kh¸c n÷a. Xem d

−íi

®©y, ch. VIII, § II); hiÖn t

−îng c«ng nghiÖp lín t

− b¶n chñ nghÜa

chuyÓn vÒ n«ng th«n (Kautsky, S. 187. Xem d

−íi ®©y, ch. VII,

§ VIII). §Êy lµ chóng t«i ch

−a nãi ®Õn cïng mét nhËn ®Þnh nh

−

thÕ vÒ vai trß lÞch sö cña chñ nghÜa t

− b¶n n«ng nghiÖp

(Kautsky, passim1), nhÊt lµ ë S. 289, 292, 298. Xem d

−íi ®©y,

ch. IV, § IX), còng mét sù thõa nhËn nh

− thÕ vÒ tÝnh chÊt tiÕn bé

cña nh÷ng quan hÖ t

− b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp so víi

nh÷ng quan hÖ tiÒn t

− b¶n chñ nghÜa [Kautsky, S. 382: "Sù thay

thÕ des Gesindes (nh÷ng cè n«ng bÞ lÖ thuéc vÒ th©n thÓ vµ

nh÷ng ng

−êi ®i ë) vµ der Instleute ("ng

−êi ë vµo gi÷a cè n«ng

vµ ng

−êi ®i thuª ruéng": ng

−êi n«ng d©n thuª ruéng tr¶ b»ng

lao dÞch) bëi nh÷ng ng

−êi lµm c«ng nhËt

― tøc nh÷ng ng

−êi,

ngoµi c«ng viÖc nhËn lµm ra, th× tù do

― lµ mét b

−íc tiÕn lín vÒ

mÆt x· héi". Xem d

−íi ®©y, ch. IV, § IX, 4]. Cau-xky tuyªn bè

qu¶ quyÕt r»ng viÖc c«ng x· n«ng th«n chuyÓn thµnh kinh

doanh céng ®ång cña n«ng nghiÖp lín hiÖn ®¹i lµ "kh«ng bao

giê cã thÓ cã ®

−îc" (S. 338); r»ng nh÷ng nhµ n«ng häc nµo ë

T©y ¢u mµ yªu cÇu cñng cè vµ ph¸t triÓn c«ng x· n«ng th«n

th× quyÕt kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng

−êi x· héi chñ nghÜa mµ lµ

nh÷ng ®¹i biÓu cho lîi Ých cña bän ®Þa chñ lín lµ bän muèn

trãi buéc c«ng nh©n b»ng c¸ch cÊp cho hä mét m¶nh ®Êt

(S. 334); r»ng trong tÊt c¶ c¸c n

−íc ch©u ¢u, bän ®¹i biÓu

cho lîi Ých cña ®Þa chñ ®Òu muèn cét chÆt c«ng nh©n n«ng

nghiÖp vµo ®Þa chñ b»ng c¸ch chia ruéng ®Êt cho c«ng nh©n

n«ng nghiÖp vµ ®Òu ®· ra søc hîp ph¸p hãa nh÷ng biÖn

ph¸p t

−¬ng øng (S. 162); r»ng ph¶i "chèng l¹i mét c¸ch hÕt

søc quyÕt liÖt" (S. 181) tÊt c¶ mäi m

−u toan gióp ®ì tiÓu

n«ng b»ng c¸ch thiÕt lËp ra nghÒ thñ c«ng (Hausindustrie)

―

mét h×nh thøc bãc lét t

− b¶n chñ nghÜa tåi tÖ nhÊt.

1)

― ë nhiÒu chç