V. I. Lê-nin toàn tập. T.2 : 1895 - 1897

V « s ¶ n t Ê t c ¶ c ¸ c n

− í c, ® o µ n k Õ t l ¹ i!

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

2

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp

2

1895 - 1897

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch

cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

C Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1974

10102

― 227

Л 014 (01)

― 74 711

⎯ 74

lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh

lµ nÒn t¶ng t

− t

−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã

tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b

−íc ph¸t

triÓn vÒ nhËn thøc vµ t

− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng

cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n

−íc theo con ®

−êng

x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n

−íc

mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ,

®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu,

ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c -

Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù

nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n

−íc trong giai ®o¹n

hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ

vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t

− t

−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ

nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi

chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o

b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ

khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c

tr

−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña

Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870

− 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n

ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp

gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®

−îc

xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lªnin - Toµn tËp,

VI

tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ

xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ

kû XX.

* *

*

TËp 2 cña Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp bao gåm c¸c t¸c

phÈm ®

−îc V. I. Lªnin viÕt trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 1895 -

1897.

Néi dung chÝnh cña tËp 2 lµ t¸c phÈm tr×nh bµy c¸c t

−

t−ëng chñ yÕu cña chñ nghÜa M¸c; nh÷ng t¸c phÈm nghiªn

cøu nhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi m¸cxÝt Nga; nh÷ng t¸c phÈm

vÒ kinh tÕ; vµ mét sè t¸c phÈm viÕt cho ®éc gi¶ lµ c«ng nh©n.

Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®

−îc ph©n tÝch

kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn

Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt

b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t

−¬ng

øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®

−îc tr×nh bµy

hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých,

gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm,

gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t

− t

−ëng cña V. I. Lªnin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó

thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa

M¸c - Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung

−¬ng §¶ng céng

s¶n Liªn X« (tr

−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ

Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 3 - 2005

nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII

lêi tùa

TËp hai trong Toµn tËp cña V. I. Lª-nin gåm nh÷ng

t¸c phÈm do V. I. Lª-nin viÕt trong nh÷ng n¨m 1895 -

1897.

Nöa sau cña nh÷ng n¨m 90 ®

−îc ®¸nh dÊu b»ng sù ph¸t

triÓn nhanh chãng cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga, sè l

−îng giai

cÊp c«ng nh©n t¨ng lªn vµ phong trµo b·i c«ng lín m¹nh. Thêi

kú thø hai nµy trong lÞch sö ph¸i d©n chñ - x· héi Nga ®· ®

−îc

Lª-nin gäi lµ thêi kú "th¬ Êu vµ niªn thiÕu", khi mµ ph¸i d©n

chñ - x· héi b¾t ®Çu më réng ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ chuyÓn tõ

viÖc tuyªn truyÒn chñ nghÜa M¸c trong mét nhãm nhá c«ng

nh©n tiªn tiÕn sang viÖc cæ ®éng chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt quÇn

chóng. "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng

nh©n" Pª-tÐc-bua do Lª-nin tæ chøc vµo mïa thu 1895, bao gåm

nh÷ng tiÓu tæ c«ng nh©n m¸c-xÝt, ®· thiÕt lËp ®

−îc mèi liªn hÖ

víi phong trµo c«ng nh©n réng lín vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc

thèng nhÊt chñ nghÜa x· héi víi phong trµo c«ng nh©n. "Héi

liªn hiÖp ®Êu tranh" lµ mÇm mèng ®Çu tiªn cña mét ®¶ng v«

s¶n c¸ch m¹ng ë Nga, nã ®· ph¸t huy ¶nh h

−ëng cña m×nh

v

−ît xa ra ngoµi ®Þa phËn Pª-tÐc-bua. Nh÷ng héi liªn hiÖp vµ

nh÷ng nhãm d©n chñ - x· héi nh

− thÕ ®· ®

−îc thµnh lËp c¶ ë

c¸c thµnh phè vµ ®Þa ph

−¬ng kh¸c cña n

−íc Nga: M¸t-xc¬-va, I￾va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬, Ki-Ðp, Xa-ma-ra, Xi-bi-ri, v. v..

NhiÖm vô tr

−íc m¾t lµ ph¶i hîp nhÊt c¸c tæ chøc m¸c-xÝt thµnh

mét ®¶ng thèng nhÊt, cã c¬ quan trung

−¬ng thèng nhÊt vµ cã

c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt.

VIII Lêi tùa

C¸c t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin viÕt trong nh÷ng n¨m 1895 -

1897 ®· ®ãng mét vai trß to lín trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô

Êy. C¸c t¸c phÈm ®ã ®· chØ ra nh÷ng môc tiªu tr

−íc m¾t vµ

nh÷ng môc tiªu cuèi cïng cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v«

s¶n, ®Ò ra cho nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi Nga nh÷ng nhiÖm

vô cô thÓ vµ lµ vò khÝ lý luËn trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i

ph¸i d©n tóy: vµo thêi kú ®ã ph¸i nµy cßn lµ mét trë lùc nghiªm

träng vÒ mÆt t

− t

−ëng trªn con ®

−êng cña phong trµo d©n chñ -

x· héi.

Mét sè lín c¸c t¸c phÈm in trong tËp nµy chuyªn nghiªn cøu

c¸c nhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt Nga vÒ mÆt c

−¬ng lÜnh,

s¸ch l

−îc vµ tæ chøc. Trong sè nh÷ng t¸c phÈm ®ã cã: "Dù th¶o

vµ thuyÕt minh c

−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi", "NhiÖm

vô cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi Nga", "Chóng ta tõ bá di

s¶n nµo?".

PhÇn ®¸ng kÓ trong tËp nµy gåm nh÷ng t¸c phÈm mµ Lª-nin

viÕt cho ®éc gi¶ lµ quÇn chóng c«ng nh©n: c¸c cuèn s¸ch nhá

"Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn c«ng nh©n c¸c c«ng x

−ëng vµ nhµ

m¸y" vµ "LuËt c«ng x

−ëng míi", c¸c tê truyÒn ®¬n "Göi anh chÞ

em c«ng nh©n c«ng x

−ëng Toãc-n¬-t«n", "Göi chÝnh phñ Nga

hoµng", bµi b¸o "C¸c bé tr

−ëng nhµ ta nghÜ g×?".

C¸c t¸c phÈm kinh tÕ cña Lª-nin chiÕm ®Þa vÞ trung t©m

trong tËp nµy, ®ã lµ: "Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n

kinh tÕ (Xi-xm«n-®i vµ m«n ®å cña «ng ë n

−íc ta)", "§iÒu tra

vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ n¨m 1894 - 1895 vµ nh÷ng vÊn

®Ò chung vÒ c«ng nghiÖp "thñ c«ng"", "Nh÷ng ®iÒu ch©u

ngäc trong kÕ ho¹ch kh«ng t

−ëng cña ph¸i d©n tóy", "N«ng

trang - trung häc vµ tr

−êng trung häc c¶i t¹o" vµ "Bµn vÒ mét

bµi b¸o ng¾n". Trong c¸c t¸c phÈm nµy, Lª-nin ®· b¸c bá c¸c

lý luËn d©n tóy tiÓu t

− s¶n, lµ thø lý luËn phñ nhËn kh¶ n¨ng

ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga, ®ång thêi c¨n cø vµo

mét sè lín nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ, Ng

−êi chØ ra r»ng

n

−íc Nga ®ang ë trªn con ®

−êng ph¸t triÓn t

− b¶n chñ nghÜa.

Lêi tùa IX

TËp nµy më ®Çu b»ng bµi b¸o ®iÕu tang "Phri-®rÝch ¡ng￾ghen", viÕt vµo mïa thu 1895. Bµi b¸o ®· ®¸nh gi¸ mét c¸ch

s©u s¾c vµ toµn diÖn Ph. ¡ng-ghen, ®

−îc coi lµ ng

−êi thÇy lçi

l¹c nhÊt

― sau C¸c M¸c

― cña giai cÊp v« s¶n, mµ toµn bé cuéc

®êi ®· g¾n liÒn mËt thiÕt víi cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng

nh©n. Khi tãm t¾t th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña Ph. ¡ng-ghen, Lª￾nin ®· nhÊn m¹nh ý nghÜa c¸c t¸c phÈm cña ¡ng-ghen vµ

®¸nh gi¸ t×nh b¹n vÜ ®¹i gi÷a M¸c vµ ¡ng-ghen. Tr×nh bµy c¸c

t− t

−ëng chñ yÕu cña chñ nghÜa M¸c, Lª-nin chØ râ r»ng M¸c

vµ ¡ng-ghen, nh÷ng l·nh tô cña giai cÊp v« s¶n, ®· ®ång t×nh

víi cuéc ®Êu tranh anh dòng cña c¸c nhµ c¸ch m¹ng Nga; M¸c

vµ ¡ng-ghen cho r»ng nhiÖm vô trùc tiÕp vµ hÕt søc quan

träng cña ph¸i d©n chñ - x· héi Nga lµ giµnh lÊy tù do chÝnh

trÞ; hai «ng thÊy tr

−íc r»ng n

−íc Nga c¸ch m¹ng vµ tù do sÏ

cã mét ý nghÜa v« cïng to lín ®èi víi c¸c th¾ng lîi cña phong

trµo c«ng nh©n ë ph

−¬ng T©y.

VËn dông vµ ph¸t triÓn mét c¸ch s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c,

Lª-nin nghiªn cøu nh÷ng nhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ -

x· héi Nga vÒ mÆt c

−¬ng lÜnh. Vµo cuèi n¨m 1895, khi cßn ë

trong tï, Lª-nin viÕt "Dù th¶o c

−¬ng lÜnh" ®Çu tiªn cña ®¶ng

d©n chñ - x· héi, mïa h¹ 1896, Ng

−êi viÕt "ThuyÕt minh c

−¬ng

lÜnh" nh»m gi¶i thÝch t

− t

−ëng vµ ý nghÜa cña c¸c ®iÓm chñ yÕu

trong c

−¬ng lÜnh. Hai tr

−íc t¸c nµy ®

−îc in trong tËp nµy thµnh

mét t¸c phÈm d

−íi ®Çu ®Ò "Dù th¶o vµ thuyÕt minh c

−¬ng

lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi". Trong t¸c phÈm nµy, Lª-nin

®· ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga vµ ®Ò ra

nh÷ng môc ®Ých c¬ b¶n vµ nh÷ng nhiÖm vô cña cuéc ®Êu

tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Ngay trong dù th¶o c

−¬ng

lÜnh ®Çu tiªn, Lª-nin ®· nªu lªn môc ®Ých cuèi cïng cña giai cÊp

v« s¶n lµ giµnh chÝnh quyÒn, xãa bá chÕ ®é t

− h÷u vÒ t

− liÖu

s¶n xuÊt vµ x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa. "Dù th¶o c

−¬ng

lÜnh" cßn chøa ®ùng c¶ c¸c yªu s¸ch thùc tiÔn cña ph¸i d©n chñ -

X Lêi tùa

x· héi: c¸c yªu s¸ch chung cho c¶ n

−íc, c¸c yªu s¸ch cña giai

cÊp c«ng nh©n vµ cña n«ng d©n.

Trong cuèn s¸ch nhá "NhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ -

x· héi Nga" viÕt vµo cuèi n¨m 1897, khi cßn bÞ ®µy ë Xi-bi-ri,

Lª-nin ®· tæng kÕt kinh nghiÖm c«ng t¸c cña "Héi liªn hiÖp ®Êu

tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua vµ luËn

chøng c

−¬ng lÜnh chÝnh trÞ vµ s¸ch l

−îc cña nh÷ng ng

−êi d©n

chñ - x· héi Nga. Nªu lªn mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt gi÷a ho¹t

®éng x· héi chñ nghÜa cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi Nga

(tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi khoa häc vµ ®Êu tranh nh»m

x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa) víi ho¹t ®éng d©n chñ

(tuyªn truyÒn c¸c t

− t

−ëng d©n chñ vµ ®Êu tranh chèng chÕ ®é

Nga hoµng), Lª-nin còng chØ ra c¶ sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a

hai ho¹t ®éng ®ã.

V¹ch trÇn s¸ch l

−îc chñ tr

−¬ng ©m m

−u cña ph¸i D©n ý, Lª￾nin chØ ra r»ng tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ th×

kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng

−êi chñ tr

−¬ng ©m m

−u, mµ ph¶i lµ mét

®¶ng m¸c-xÝt c¸ch m¹ng dùa vµo phong trµo c«ng nh©n. Trong

cuèn s¸ch nhá "NhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi Nga",

Lª-nin nhÊn m¹nh ý nghÜa to lín cña lý luËn c¸ch m¹ng trong cuéc

®Êu tranh gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n vµ lÇn ®Çu tiªn nªu lªn

luËn ®iÓm næi tiÕng cña m×nh: "Kh«ng cã lý luËn c¸ch m¹ng th×

còng kh«ng thÓ cã phong trµo c¸ch m¹ng" (xem tËp nµy, tr. 575),

luËn ®iÓm nµy vÒ sau ®· ®

−îc ph¸t triÓn thªm trong cuèn "Lµm

g×?". Cuèn s¸ch nhá nµy kÕt thóc b»ng lêi Lª-nin kªu gäi c¸c c«ng

nh©n tiªn tiÕn, kªu gäi tÊt c¶ c¸c tiÓu tæ vµ c¸c nhãm d©n chñ - x·

héi h·y hîp nhÊt thµnh mét ®¶ng m¸c-xÝt thèng nhÊt.

Trong tËp nµy, cuèn s¸ch nhá "NhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi

d©n chñ - x· héi Nga" in kÌm theo hai lêi tùa cña Lª-nin viÕt

n¨m 1902 vµ 1905 cho b¶n in lÇn thø hai vµ thø ba cuèn s¸ch

®ã. Trong c¸c lêi tùa, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng cuèn s¸ch nhá

chØ tr×nh bµy kh¸i qu¸t c¸c nhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi d©n

chñ - x· héi Nga. NhËn xÐt vÒ sù ph¸t triÓn cña ph¸i d©n chñ - x·

XI

héi, Lª-nin chØ râ nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ cña ph¸i ®· thay ®æi

nh

− thÕ nµo.

C¸c cuèn s¸ch nhá vµ c¸c tê truyÒn ®¬n do Lª-nin viÕt, in

trong tËp nµy, lµ mÉu mùc cña s¸ch b¸o cæ ®éng m¸c-xÝt vµ dÔ

hiÓu ®èi víi nh÷ng ®éc gi¶ b×nh th

−êng nhÊt. Lª-nin lóc nµo

còng viÕt cho c«ng nh©n mét c¸ch thÝch thó vµ nhiÖt t×nh.

Ng

−êi nãi: "T«i kh«ng mong muèn g× h¬n, kh«ng

−íc m¬ g×

h¬n lµ cã kh¶ n¨ng viÕt cho c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng Nga,

xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 12). Ng

−êi g¾n liÒn c¸c sù kiÖn cô

thÓ trong ®êi sèng ë c¸c c«ng x

−ëng víi toµn bé chÕ ®é x· héi ë

Nga, do ®ã mµ thøc tØnh ý thøc chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng

nh©n. Trong c¸c t¸c phÈm ®ã, Lª-nin ®· chØ ra t×nh tr¹ng giai

cÊp v« s¶n kh«ng cã quyÒn, t×nh h×nh bän t

− b¶n bãc lét hÕt søc

tµn khèc giai cÊp v« s¶n, sù bÇn cïng vµ c¶nh quÇn chóng lao

®éng bÞ ¸p bøc ë n

−íc Nga Nga hoµng, vµ v¹ch ra con ®

−êng

®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n nh»m tù gi¶i phãng. Cuèn

s¸ch nhá "Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn", ra ®êi vµo cuèi n¨m 1895,

®· d¹y cho c«ng nh©n thÊy cÇn ph¶i ®Êu tranh chèng bän chñ

x−ëng nh

− thÕ nµo vµ kªu gäi c«ng nh©n h·y ®oµn kÕt l¹i ®Ó

tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng chèng bän t

− b¶n vµ chÕ

®é chuyªn chÕ Nga hoµng. TruyÒn ®¬n "Göi anh chÞ em c«ng

nh©n c«ng x

−ëng Toãc-n¬-t«n", viÕt vµo th¸ng M

−êi mét 1895

nh©n cuéc b·i c«ng cña c¸c thî dÖt t¹i c«ng x

−ëng Toãc-n¬-t«n,

®· gi¶i thÝch cho c«ng nh©n thÊy r»ng hä chØ cã thÓ c¶i thiÖn

®

−îc t×nh c¶nh cña m×nh "th«ng qua sù ®ång t©m nhÊt trÝ nç

lùc chung" (xem tËp nµy, tr. 81).

Th¸ng M

−êi mét 1896, ë trong tï, Lª-nin ®· viÕt tê truyÒn

®¬n "Göi chÝnh phñ Nga hoµng", trong ®ã Lª-nin ®¸nh gi¸

c¸c cuéc ®×nh c«ng ë Nga trong nh÷ng n¨m 1895 vµ 1896

vµ th¸i ®é cña chÝnh phñ Nga hoµng ®èi víi c¸c cuéc ®×nh

c«ng ®ã. ë trong tï, Lª-nin còng ®· viÕt "Th«ng b¸o thay

mÆt "nhãm giµ" göi c¸c héi viªn "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh

®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua", th«ng b¸o nµy

XII Lêi tùa

®

−îc ®¨ng lÇn ®Çu tiªn trong tËp nµy. Môc ®Ých cña "Th«ng

b¸o" lµ b¸o cho c¸c héi viªn "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®ang cßn

ho¹t ®éng tù do biÕt vÒ tªn khiªu khÝch N. Mi-khai-lèp lµ kÎ ®·

tè gi¸c khiÕn cho Lª-nin vµ "nhãm giµ"

― c¸c héi viªn cña "Héi

liªn hiÖp ®Êu tranh" Pª-tÐc-bua

― bÞ b¾t vµo th¸ng Ch¹p 1895.

Trong sè c¸c t¸c phÈm kinh tÕ in trong tËp nµy, cuèn "Bµn vÒ

®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ", viÕt vµo mïa xu©n

1897 khi Lª-nin cßn bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, lµ t¸c phÈm quan träng

nhÊt. T¸c phÈm nµy nh»m chèng l¹i nhµ kinh tÕ Thôy-sÜ

Xi-xm«n-®i vµ c¸c m«n ®å cña «ng ta ë Nga, tøc lµ c¸c nhµ d©n

tóy V. V. (V«-r«n-txèp V. P.), Ni-c«-lai―«n (§a-ni-en-x«n N. Ph.), v.

v.. Trong khi nªu lªn cèng hiÕn cña Xi-xm«n-®i lµ ®· chØ ra sù

tån t¹i cña c¸c m©u thuÉn trong x· héi t

− b¶n chñ nghÜa, Lª-nin

v¹ch trÇn chñ nghÜa kh«ng t

−ëng vµ tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña

c¸c quan ®iÓm cña Xi-xm«n-®i; Ng

−êi chØ ra r»ng Xi-xm«n-®i

®· ®øng trªn quan ®iÓm tiÓu t

− s¶n ®Ó phª ph¸n chñ nghÜa t

−

b¶n, ®· lý t

−ëng hãa tæ chøc ph

−êng héi lçi thêi trong c«ng

nghiÖp vµ lý t

−ëng hãa nÒn kinh tÕ n«ng d©n kiÓu gia tr

−ëng.

Lª-nin gi¶i thÝch r»ng c¸c t− t

−ëng cña Xi-xm«n-®i ®· ®

−îc c¸c

nhµ d©n tóy Nga sö dông ®Ó chøng minh cho "tÝnh chÊt ®éc

®¸o" cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga. §Æc biÖt c¸c nhµ d©n tóy

®· m

−în luËn ®iÓm kh«ng ®óng cña Xi-xm«n-®i cho r»ng d

−íi

chñ nghÜa t

− b¶n thÞ tr

−êng trong n

−íc sÏ bÞ thu hÑp l¹i v×

nh÷ng ng

−êi tiÓu s¶n xuÊt bÞ ph¸ s¶n. §èi chiÕu c¸c quan ®iÓm

cña Xi-xm«n-®i víi c¸c quan ®iÓm cña ph¸i d©n tóy, Lª-nin ®i

®Õn kÕt luËn r»ng "häc thuyÕt kinh tÕ cña c¸c nhµ d©n tóy chØ lµ

mét biÕn d¹ng ë Nga cña chñ nghÜa l·ng m¹n toµn ch©u ¢u mµ

th«i" (tr. 300). Ng

−êi v¹ch trÇn m

−u toan cña c¸c nhµ d©n tóy

®Þnh che ®Ëy thùc chÊt tiÓu t

− s¶n trong c¸c quan ®iÓm cña

m×nh b»ng nh÷ng lêi thõa nhËn su«ng häc thuyÕt kinh tÕ cña

M¸c vµ Ng

−êi ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc c¸c m©u thuÉn thùc

tÕ cña chñ nghÜa t

− b¶n.

XIII

Trong mét t¸c phÈm kinh tÕ kh¸c "§iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng

ë tØnh PÐc-m¬ n¨m 1894 - 1895 vµ nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c«ng

nghiÖp "thñ c«ng"" viÕt vµo th¸ng T¸m - th¸ng ChÝn 1897, Lª￾nin ®· ph©n tÝch mét c¸ch cã phª ph¸n c¸c tµi liÖu ®iÒu tra vÒ

thñ c«ng nghiÖp trong n¨m 1894 - 1895, do c¸c nhµ d©n tóy ë

PÐc-m¬ nªu ra trong cuèn "L

−îc kh¶o t×nh h×nh c«ng nghiÖp

thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬". Së dÜ Lª-nin ph©n tÝch cuèn s¸ch nµy

lµ v× t×nh h×nh c«ng nghiÖp thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ còng tiªu

biÓu cho t×nh h×nh c«ng nghiÖp thñ c«ng trong toµn n

−íc Nga.

Lª-nin phª ph¸n c¸ch xem xÐt chñ quan cña c¸c nhµ d©n tóy ®èi

víi nh÷ng tµi liÖu ®iÒu tra: Ng

−êi v¹ch trÇn m

−u toan cña ph¸i

d©n tóy ®Þnh dïng c¸i gäi lµ c¸c sè liÖu b×nh qu©n ®Ó hßng

xuyªn t¹c thùc tÕ vµ chøng minh r»ng tuång nh

− chñ nghÜa t

−

b¶n kh«ng th©m nhËp vµo c«ng nghiÖp thñ c«ng, r»ng c«ng

nghiÖp thñ c«ng kh¸c víi nÒn c«ng nghiÖp t

− b¶n chñ nghÜa.

C¨n cø vµo tµi liÖu cô thÓ, Lª-nin v¹ch ra mét c¸ch râ rÖt sù x©m

nhËp cña chñ nghÜa t

− b¶n vµo c«ng nghiÖp thñ c«ng vµ sù

ph©n hãa giai cÊp do sù x©m nhËp ®ã g©y ra trong nh÷ng thî

thñ c«ng. C¸c tµi liÖu trong t¸c phÈm ®ã ®· ®

−îc V. I. Lª-nin sö

dông vµo cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t

− b¶n ë Nga" lµ

quyÓn s¸ch ®· hoµn thµnh viÖc ®Ëp tan chñ nghÜa d©n tóy vÒ

mÆt t

− t

−ëng.

Trong c¸c bµi "N«ng trang - trung häc vµ tr

−êng trung häc

c¶i t¹o" vµ "Nh÷ng ®iÒu ch©u ngäc trong kÕ ho¹ch kh«ng t

−ëng

cña ph¸i d©n tóy", Lª-nin ®· phª ph¸n s©u s¾c vµ toµn diÖn dù

¸n do mét ng

−êi d©n tóy tù do chñ nghÜa lµ X. N. I-u-gia-cèp

®

−a ra vÒ viÖc x· héi hãa nÒn s¶n xuÊt, dù ¸n mµ dùa vµo ®ã th×

n

−íc Nga tuång nh

− cã thÓ bá qua con ®

−êng ph¸t triÓn t

− b¶n

chñ nghÜa. Lª-nin chØ râ tÝnh chÊt kh«ng t

−ëng vµ ph¶n ®éng

trong dù ¸n cña I-u-gia-cèp, kÎ ®Ò nghÞ thùc hiÖn nÒn gi¸o dôc

trung häc b¾t buéc trong c¸c tr

−êng trung häc n«ng nghiÖp víi

®iÒu kiÖn lµ c¸c häc sinh nghÌo ph¶i lao ®éng ®Ó tr¶ tiÒn ¨n häc.

XIV Lêi tùa

Trong bµi "Bµn vÒ mét bµi b¸o ng¾n" viÕt håi th¸ng ChÝn 1897,

Lª-nin còng ®· v¹ch trÇn nh÷ng kÕ ho¹ch kinh tÕ kh«ng t

−ëng

cña mét phÇn tö d©n tóy tù do chñ nghÜa lµ N. V. Lª-vÝt-xki nãi

vÒ mét chÕ ®é b¶o hiÓm tÝnh mÖnh cã tÝnh chÊt c

−ìng b¸ch vµ

t−¬ng trî cho toµn thÓ d©n c

− n«ng th«n.

TËp hai kÕt thóc b»ng bµi "Chóng ta tõ bá di s¶n nµo?", viÕt

vµo cuèi n¨m 1897. Trong bµi b¸o ®ã, Lª-nin x¸c ®Þnh th¸i ®é

cña ®¶ng v« s¶n ®èi víi c¸c truyÒn thèng c¸ch m¹ng ë trong

n

−íc m×nh. Ph¸i d©n tóy tù cho m×nh lµ nh÷ng ng

−êi thõa kÕ di

s¶n cña nh÷ng n¨m 60, ®· qu¶ quyÕt r»ng tuång nh

− nh÷ng

ng

−êi m¸c-xÝt ®· c¾t ®øt víi c¸c truyÒn thèng tèt ®Ñp, tõ bá "di

s¶n" t

− t

−ëng cña bé phËn tiªn tiÕn cña x· héi Nga. §èi chiÕu

quan ®iÓm cña c¸c nhµ khai s¸ng Nga trong nh÷ng n¨m 60, cña

ph¸i d©n tóy vµ cña nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi, Lª-nin

chøng minh r»ng thùc ra chÝnh nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt chø kh«ng

ph¶i nh÷ng ng

−êi d©n tóy lµ ng

−êi b¶o tån mét c¸ch triÖt ®Ó

nhÊt di s¶n cña c¸c nhµ khai s¸ng c¸ch m¹ng Nga, mµ ng

−êi ®¹i

diÖn tiªu biÓu nhÊt cña hä lµ N. G. TsÐc-n

−-sÐp-xki, Lª-nin coi

®¶ng m¸c-xÝt lµ ng

−êi kÕ thõa chÝnh ®¸ng tÊt c¶ c¸c thµnh qu¶

tiÕn bé vµ c¸c truyÒn thèng d©n chñ - c¸ch m¹ng cña c¸c d©n

téc trong n

−íc Nga. Tuy thÕ, Lª-nin chØ râ r»ng g×n gi÷ di s¶n

kh«ng cã nghÜa lµ chØ tù giíi h¹n trong nh÷ng di s¶n ®· thõa

h

−ëng ®

−îc, mµ cÇn ph¶i tiÕp tôc tiÕn lªn, ph¶i ®éc lËp x¸c

®Þnh cho ®

−îc con ®

−êng vµ biÖn ph¸p ®Êu tranh c¸ch m¹ng.

Trong phÇn "Tµi liÖu chuÈn bÞ " ë trong tËp nµy cã "S¬ th¶o

lêi tùa cho lÇn xuÊt b¶n thø hai cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng

ng

−êi d©n chñ - x· héi Nga"" vµ "B¶n dù th¶o ch

−a xong cña lêi

tùa cho lÇn xuÊt b¶n thø hai cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng ng

−êi

d©n chñ - x· héi Nga"", in lÇn ®Çu tiªn.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng

§¶ng céng s¶n Liªn-x«

XV

V. I. Lª-nin

1897

XVI Lêi tùa XV

Phri - ®rÝch ¡ng - ghen1

ViÕt xong vµo mïa thu 1895

In lÇn ®Çu vµo n¨m 1896 trong

v¨n tËp "Ng−êi lao ®éng" sè 1 - 2

Theo ®óng b¶n in trong v¨n tËp

"Ng−êi lao ®éng"

XVI Lêi tùa XVII

B×a trong cña v¨n tËp "Ng−êi lao ®éng", trong ®ã ®· in

lÇn ®Çu bµi b¸o ®iÕu tang "Phri-®rÝch ¡ng-ghen" cña

V. I. Lª-nin. ― 1896

3

Bã ®uèc s¸ng ngêi biÕt bao cña trÝ tuÖ ®· t¾t,

Tr¸i tim vÜ ®¹i biÕt bao ®· ngõng ®Ëp!2

Ngµy 5 th¸ng T¸m lÞch míi (24 th¸ng B¶y) 1895, Phri-®rÝch

¡ng-ghen tõ trÇn ë Lu©n-®«n. Sau b¹n «ng lµ C¸c M¸c (mÊt

n¨m 1883), ¡ng-ghen lµ nhµ b¸c häc vµ ng

−êi thÇy lçi l¹c nhÊt

cña giai cÊp v« s¶n hiÖn ®¹i trong toµn thÕ giíi v¨n minh. Tõ

ngµy mµ vËn mÖnh ®· g¾n liÒn C¸c M¸c víi Phri-®rÝch ¡ng￾ghen th× sù nghiÖp suèt ®êi cña hai ng

−êi b¹n Êy trë thµnh sù

nghiÖp chung cña hä. Cho nªn muèn hiÓu Phri-®rÝch ¡ng￾ghen ®· lµm g× cho giai cÊp v« s¶n th× ph¶i nhËn râ ý nghÜa

cña häc thuyÕt vµ ho¹t ®éng cña M¸c ®èi víi sù ph¸t triÓn cña

phong trµo c«ng nh©n hiÖn ®¹i. M¸c vµ ¡ng-ghen lµ nh÷ng

ng

−êi ®Çu tiªn ®· chØ ra r»ng giai cÊp c«ng nh©n, víi nh÷ng

yªu s¸ch cña hä, lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn

®¹i lµ c¸i chÕ ®é, cïng víi viÖc t¹o ra vµ tæ chøc giai cÊp t

−

s¶n, ®ang kh«ng tr¸nh khái t¹o ra vµ tæ chøc giai cÊp v« s¶n;

hai «ng ®· chØ ra r»ng kh«ng ph¶i nh÷ng m

−u toan thiÖn ý

cña nh÷ng c¸ nh©n hµo hiÖp, mµ chÝnh lµ cuéc ®Êu tranh giai

cÊp cña giai cÊp v« s¶n cã tæ chøc, sÏ gi¶i phãng loµi ng

−êi

khái nh÷ng tai häa hiÖn ®ang ®Ì lªn hä. M¸c vµ ¡ng-ghen lµ

nh÷ng ng

−êi ®Çu tiªn ®· gi¶i thÝch trong c¸c t¸c phÈm khoa häc

cña m×nh r»ng chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu bÞa ®Æt

cña nh÷ng kÎ méng t

−ëng, mµ lµ môc ®Ých cuèi cïng vµ lµ kÕt

qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn lùc l

−îng s¶n xuÊt trong x· héi

hiÖn ®¹i. Toµn bé lÞch sö thµnh v¨n tõ tr

−íc ®Õn nay lµ lÞch sö

4 V. I. L ª - n i n

®Êu tranh giai cÊp, lµ sù thay thÕ nhau cña nh÷ng nÒn thèng trÞ

vµ nh÷ng cuéc chiÕn th¾ng cña nh÷ng giai cÊp x· héi nµy ®èi

víi nh÷ng giai cÊp x· héi kh¸c. Vµ t×nh tr¹ng Êy sÏ cßn kÐo dµi

m·i, chõng nµo mµ nh÷ng c¬ së cña ®Êu tranh giai cÊp vµ cña

sù thèng trÞ giai cÊp

― tøc lµ chÕ ®é t

− h÷u vµ sù s¶n xuÊt x· héi

v« tæ chøc

― vÉn ch

−a mÊt ®i. Lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n ®ßi

hái ph¶i tiªu diÖt nh÷ng c¬ së Êy, vµ do ®ã cuéc ®Êu tranh giai

cÊp tù gi¸c cña nh÷ng c«ng nh©n cã tæ chøc ph¶i nh»m chèng

l¹i nh÷ng c¬ së Êy. Mµ bÊt cø cuéc ®Êu tranh giai cÊp nµo còng

lµ mét cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ.

Ngµy nay, toµn thÓ giai cÊp v« s¶n ®ang ®Êu tranh ®Ó tù

gi¶i phãng ®Òu tiÕp thu nh÷ng quan ®iÓm Êy cña M¸c vµ ¡ng￾ghen, nh

−ng vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 40, khi hai ng

−êi b¹n Êy

tham gia viÕt s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa vµ c¸c phong trµo x·

héi håi bÊy giê th× nh÷ng quan ®iÓm Êy lµ hoµn toµn míi. Lóc

®ã, cã nhiÒu ng

−êi, cã tµi vµ v« tµi, l

−¬ng thiÖn vµ bÊt l

−¬ng,

say s

−a ®Êu tranh cho tù do chÝnh trÞ, ®Êu tranh chèng l¹i chÕ

®é chuyªn chÕ cña bän vua chóa, c¶nh s¸t vµ thÇy tu, ®·

kh«ng nh×n thÊy sù ®èi lËp gi÷a lîi Ých cña giai cÊp t

− s¶n víi

lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n. Nh÷ng ng

−êi Êy kh«ng thõa nhËn

ngay c¶ ®Õn ý nghÜ cho r»ng c«ng nh©n cã thÓ ho¹t ®éng víi

t− c¸ch lµ mét lùc l

−îng x· héi ®éc lËp. MÆt kh¸c, cã nhiÒu

ng

−êi méng t

−ëng, ®«i khi l¹i lµ nh÷ng thiªn tµi, nghÜ r»ng

chØ cÇn thuyÕt phôc cho nh÷ng nhµ cÇm quyÒn vµ c¸c giai cÊp

thèng trÞ thÊy ®

−îc tÝnh chÊt bÊt c«ng cña chÕ ®é x· héi hiÖn

hµnh lµ còng ®ñ ®Ó dÔ dµng kiÕn t¹o trªn tr¸i ®Êt mét nÒn hßa

b×nh vµ mét nÒn thÞnh v

−îng chung. Hä m¬ t

−ëng cã chñ

nghÜa x· héi mµ kh«ng cÇn ®Êu tranh. Cuèi cïng, hÇu hÕt

nh÷ng ng

−êi x· héi chñ nghÜa lóc ®ã vµ nãi chung, nh÷ng

ng

−êi b¹n cña giai cÊp c«ng nh©n chØ thÊy r»ng giai cÊp

v« s¶n lµ mét ung nhät, hä khiÕp sî thÊy ung nhät Êy lín

lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp. Cho nªn tÊt c¶ bän

Phri-®rÝch ¡ng-ghen 5

hä ®Òu t×m c¸ch chÆn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ cña giai

cÊp v« s¶n l¹i, chÆn "b¸nh xe lÞch sö" l¹i. Ng

−îc l¹i víi t©m lý sî

h·i chung tr

−íc sù ph¸t triÓn cña giai cÊp v« s¶n, M¸c vµ ¡ng￾ghen ®Æt tÊt c¶ hy väng cña m×nh vµo sù lín lªn kh«ng ngõng

cña giai cÊp v« s¶n. Cµng cã nhiÒu ng

−êi v« s¶n bao nhiªu th× lùc

l−îng cña hä, víi t− c¸ch lµ giai cÊp c¸ch m¹ng, cµng lín lªn bÊy

nhiªu, th× chñ nghÜa x· héi cµng tíi gÇn vµ cµng cã kh¶ n¨ng

®

−îc thùc hiÖn bÊy nhiªu. Cã thÓ v¾n t¾t nªu c«ng lao cña M¸c

vµ ¡ng-ghen ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n nh

− sau: hai «ng ®· d¹y

cho c«ng nh©n tù nhËn thøc ®

−îc m×nh vµ cã ý thøc vÒ m×nh, vµ

®· ®em khoa häc thay thÕ cho méng t

−ëng.

ChÝnh v× vËy, mçi c«ng nh©n ph¶i biÕt tªn tuæi vµ cuéc ®êi

cña ¡ng-ghen, chÝnh v× vËy trong v¨n tËp cña chóng t«i mµ

môc ®Ých, còng nh

− tÊt c¶ nh÷ng xuÊt b¶n phÈm kh¸c cña

chóng t«i, lµ thøc tØnh ý thøc giai cÊp cña c«ng nh©n Nga,

chóng t«i ph¶i thuËt l¹i cuéc ®êi vµ ho¹t ®éng cña Phri-®rÝch

¡ng-ghen, mét trong hai ng

−êi thÇy vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n

hiÖn ®¹i.

¡ng-ghen sinh n¨m 1820 ë thµnh phè B¸c-mªn, thuéc tØnh

Rª-na-ni cña v

−¬ng quèc Phæ. Cha «ng lµ mét chñ x

−ëng.

N¨m 1838, v× hoµn c¶nh gia ®×nh, ¡ng-ghen ch

−a häc hÕt

trung häc ®· ph¶i vµo lµm th

− ký trong mét h·ng bu«n ë

Brª-m¬. C«ng viÖc bu«n b¸n kh«ng c¶n trë ®

−îc ¡ng-ghen

trau dåi kiÕn thøc khoa häc vµ chÝnh trÞ. Ngay tõ khi cßn häc

trung häc, «ng ®· c¨m ghÐt chÕ ®é chuyªn chÕ vµ sù ®éc

®o¸n cña bän quan l¹i. ViÖc nghiªn cøu triÕt häc dÉn «ng

tiÕn xa h¬n. Håi Êy häc thuyÕt cña Hª-ghen ®ang chi phèi

triÕt häc §øc, vµ ¡ng-ghen trë thµnh m«n ®å cña häc thuyÕt

®ã. Tuy b¶n th©n Hª-ghen lµ ng

−êi h©m mé nhµ n

−íc

chuyªn chÕ Phæ mµ «ng ®· phôc vô víi t

− c¸ch lµ gi¸o s

−

Tr

−êng ®¹i häc tæng hîp BÐc-lanh, nh

−ng häc thuyÕt cña

Hª-ghen cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng. Lßng tin cña Hª-ghen vµo lý

tÝnh cña con ng

−êi vµ vµo quyÒn lîi cña con ng

−êi, vµ nguyªn lý

6 V. I. L ª - n i n

c¬ b¶n cña triÕt häc Hª-ghen cho r»ng trong thÕ giíi lu«n diÔn

ra mét qu¸ tr×nh liªn tiÕp biÕn hãa vµ ph¸t triÓn, ®· dÉn nh÷ng

häc trß cña nhµ triÕt häc ë BÐc-lanh, kh«ng muèn ®iÒu hßa víi

hiÖn tr¹ng, ®Õn ý nghÜ cho r»ng ngay c¶ cuéc ®Êu tranh chèng

hiÖn tr¹ng, cuéc ®Êu tranh chèng bÊt c«ng ®ang tån t¹i vµ

chèng ®iÒu ¸c ®ang hoµnh hµnh, còng b¾t rÔ tõ quy luËt phæ

biÕn lµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng. NÕu mäi c¸i ®Òu ph¸t triÓn,

nÕu nh÷ng thÓ chÕ nµy bÞ nh÷ng thÓ chÕ kh¸c thay thÕ, vËy th× t¹i

sao chÕ ®é chuyªn chÕ cña vua Phæ hay cña Nga hoµng, viÖc mét

thiÓu sè rÊt nhá lµm giµu trªn l

−ng tuyÖt ®¹i ®a sè, sù thèng trÞ

cña giai cÊp t

− s¶n ®èi víi nh©n d©n l¹i cø tån t¹i m·i ®

−îc? TriÕt

häc Hª-ghen bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn vµ cña t− t

−ëng;

nã lµ duy t©m. Nã c¨n cø tõ sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn mµ suy

diÔn ra sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn, cña con ng

−êi vµ cña nh÷ng

quan hÖ x· héi gi÷a ng

−êi víi ng

−êi. M¸c vµ ¡ng-ghen gi÷ l¹i t−

t−ëng cña Hª-ghen vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng ngõng∗ vµ vøt

bá quan ®iÓm duy t©m chñ nghÜa cè chÊp; nh×n vµo cuéc sèng,

hai «ng thÊy r»ng kh«ng thÓ lÊy sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn ®Ó

gi¶i thÝch sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn ®

−îc mµ tr¸i l¹i, ph¶i lÊy

tù nhiªn, lÊy vËt chÊt ®Ó gi¶i thÝch tinh thÇn... Tr¸i víi Hª￾ghen vµ nh÷ng ng

−êi kh¸c thuéc ph¸i Hª-ghen, M¸c vµ ¡ng￾ghen lµ nh÷ng nhµ duy vËt chñ nghÜa. Xem xÐt thÕ giíi vµ loµi

ng

−êi mét c¸ch duy vËt, hai «ng nhËn thÊy r»ng còng nh

− mäi

hiÖn t

−îng trong giíi tù nhiªn ®Òu cã nguyªn nh©n vËt chÊt,

sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng

−êi lµ do sù ph¸t triÓn cña

nh÷ng lùc l

−îng vËt chÊt, s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Quan hÖ gi÷a

ng

−êi víi nhau trong viÖc s¶n xuÊt nh÷ng vËt phÈm cÇn thiÕt ®Ó

___________ ∗ M¸c vµ ¡ng-ghen ®· nhiÒu lÇn chØ r»ng sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña c¸c

«ng mét phÇn lín lµ nhê c¸c nhµ triÕt häc lín ë §øc, nhÊt lµ nhê Hª-ghen.

¡ng-ghen nãi: "Kh«ng cã triÕt häc §øc th× ®· ch¼ng cã chñ nghÜa x· héi

khoa häc"3.

Phri-®rÝch ¡ng-ghen 7

tháa m·n nhu cÇu cña con ng

−êi lµ do sù ph¸t triÓn cña lùc

l−îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Vµ chÝnh nh÷ng quan hÖ Êy gi¶i

thÝch tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t

−îng cña ®êi sèng x· héi, nh÷ng

nguyÖn väng, t

− t

−ëng vµ luËt ph¸p cña con ng

−êi. Sù ph¸t

triÓn cña lùc l

−îng s¶n xuÊt ®· t¹o ra nh÷ng quan hÖ x· héi dùa

trªn chÕ ®é t

− h÷u, nh

−ng ngµy nay, chóng ta thÊy còng sù

ph¸t triÓn Êy cña lùc l

−îng s¶n xuÊt l¹i t

−íc mÊt së h÷u cña ®a

sè vµ tËp trung së h÷u ®ã vµo tay mét thiÓu sè rÊt nhá. Nã xãa

bá c¸i chÕ ®é së h÷u lµm c¬ së cho trËt tù x· héi hiÖn ®¹i, nã tù

h

−íng tíi chÝnh c¸i môc ®Ých mµ nh÷ng ng

−êi x· héi chñ nghÜa

®· tù ®Ò ra cho m×nh. Nh÷ng ng

−êi x· héi chñ nghÜa chØ cßn

cÇn nhËn râ ®

−îc lùc l

−îng x· héi nµo do ®Þa vÞ cña nã trong x·

héi hiÖn nay mµ quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi,

vµ lµm cho lùc l

−îng Êy gi¸c ngé vÒ lîi Ých vµ sø mÖnh lÞch sö

cña nã. Lùc l

−îng ®ã lµ giai cÊp v« s¶n. ¡ng-ghen ®· t×m hiÓu

giai cÊp v« s¶n khi «ng ë Anh, ë trung t©m c«ng nghiÖp cña

Anh lµ Man-se-xt¬, n¬i mµ n¨m 1842, «ng ®Õn lµm c«ng cho

mét h·ng bu«n trong ®ã cha «ng cã cæ phÇn.

ë ®©y, ¡ng-ghen

kh«ng ph¶i chØ lµm viÖc ë phßng giÊy cña x

−ëng, «ng cßn ®i

th¨m c¸c khu phè bÈn thØu lµ n¬i c«ng nh©n sèng chen chóc,

thÊy tËn m¾t nh÷ng sù cïng khèn vµ nh÷ng nçi ®au khæ cña

hä. Nh

−ng «ng kh«ng tháa m·n víi nh÷ng nhËn xÐt c¸ nh©n

cña m×nh, «ng cßn ®äc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ ng

−êi ta ®· viÕt

tr

−íc «ng vÒ t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n Anh; «ng

nghiªn cøu tØ mØ tÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu chÝnh thøc mµ «ng cã thÓ

tra cøu ®

−îc. QuyÓn "T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Anh"4

xuÊt b¶n n¨m 1845 lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng sù nghiªn cøu vµ

nh÷ng nhËn xÐt Êy. Trªn kia, chóng ta ®· nãi ®Õn c«ng lao

chñ yÕu cña ¡ng-ghen, víi t

− c¸ch lµ t¸c gi¶ quyÓn "T×nh c¶nh

giai cÊp c«ng nh©n ë Anh". Tr

−íc ¡ng-ghen, ®· cã rÊt nhiÒu

ng

−êi m« t¶ nh÷ng nçi ®au khæ cña giai cÊp v« s¶n vµ chØ ra

r»ng cÇn ph¶i gióp ®ì giai cÊp Êy. ¡ng-ghen lµ ng−êi ®Çu tiªn

8 V. I. L ª - n i n

®· nãi r»ng giai cÊp v« s¶n kh«ng ph¶i chØ lµ giai cÊp ®au khæ,

r»ng chÝnh ®Þa vÞ kinh tÕ nhôc nh· cña giai cÊp v« s¶n thóc ®Èy,

mét c¸ch kh«ng g× ng¨n c¶n næi, nã tiÕn lªn vµ buéc nã ph¶i

®Êu tranh cho sù gi¶i phãng cuèi cïng cña nã. Vµ giai cÊp v«

s¶n ®Êu tranh sÏ tù m×nh gióp b¶n th©n m×nh. Phong trµo chÝnh

trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n nhÊt ®Þnh sÏ dÉn c«ng nh©n ®Õn chç

hiÓu r»ng ®èi víi hä, kh«ng cã lèi tho¸t nµo kh¸c h¬n lµ chñ

nghÜa x· héi. MÆt kh¸c, chñ nghÜa x· héi chØ sÏ lµ mét søc

m¹nh, khi nã ®· trë thµnh môc tiªu ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai

cÊp c«ng nh©n. §ã lµ nh÷ng t

− t

−ëng chñ chèt trong cuèn s¸ch

cña ¡ng-ghen viÕt vÒ t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n ë Anh,

nh÷ng t

− t

−ëng mµ hiÖn nay, toµn thÓ giai cÊp v« s¶n cã suy

nghÜ vµ ®ang ®Êu tranh, ®· tiÕp thu, nh

−ng lóc ®ã th× cßn hoµn

toµn míi. Nh÷ng t

− t

−ëng Êy ®· ®

−îc tr×nh bµy trong cuèn

s¸ch b»ng mét giäng v¨n hÊp dÉn, m« t¶ rÊt nhiÒu c¶nh cïng

khèn x¸c thùc nhÊt vµ ghª sî nhÊt cña giai cÊp v« s¶n Anh.

Cuèn s¸ch Êy lµ mét lêi buéc téi ghª gím chñ nghÜa t

− b¶n vµ

giai cÊp t

− s¶n. Cuèn s¸ch Êy g©y mét Ên t

−îng rÊt lín. §©u

®©u ng

−êi ta còng dÉn chøng cuèn s¸ch cña ¡ng-ghen, coi nã

lµ mét bøc tranh miªu t¶ ®óng nhÊt t×nh c¶nh cña giai cÊp v«

s¶n hiÖn ®¹i. ThËt thÕ, tr

−íc hay sau n¨m 1845 còng vËy, ch

−a

hÒ thÊy cã mét cuèn s¸ch nµo miªu t¶ ®

−îc nh÷ng c¶nh cïng

khèn cña giai cÊp c«ng nh©n mét c¸ch xuÊt s¾c vµ ch©n thùc

®Õn nh

− thÕ.

ChØ ë Anh, ¡ng-ghen míi trë thµnh ng

−êi x· héi chñ

nghÜa.

ë Man-se-xt¬, «ng liªn hÖ víi nh÷ng ng

−êi ho¹t

®éng trong phong trµo c«ng nh©n Anh lóc bÊy giê vµ b¾t

®Çu viÕt trong c¸c xuÊt b¶n phÈm x· héi chñ nghÜa Anh.

N¨m 1844, trªn ®

−êng trë vÒ §øc, khi ®i qua Pa-ri, «ng gÆp

M¸c mµ tr

−íc ®ã «ng ®· cã liªn l¹c b»ng th

− tõ. ë Pa-ri, chÞu

¶nh h

−ëng cña nh÷ng nhµ x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ cña ®êi

sèng Ph¸p, M¸c còng ®· trë thµnh mét ng

−êi x· héi chñ

nghÜa.

ë ®ã, hai ng

−êi b¹n Êy ®· viÕt chung cuèn "Gia ®×nh thÇn

Phri-®rÝch ¡ng-ghen 9

th¸nh, hay lµ phª ph¸n sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt phª ph¸n"5.

Cuèn s¸ch ®ã

― xuÊt b¶n mét n¨m tr

−íc cuèn "T×nh c¶nh

giai cÊp c«ng nh©n ë Anh" vµ lµ do M¸c viÕt mét phÇn lín

―

®· ®Æt c¬ së cho chñ nghÜa x· héi duy vËt c¸ch m¹ng mµ trªn

kia chóng t«i ®· tr×nh bµy nh÷ng t

− t

−ëng chñ yÕu. "Gia

®×nh thÇn th¸nh" lµ mét c¸i tªn gäi chÕ giÔu nh÷ng nhµ triÕt

häc, anh em Bau-¬ cïng nh÷ng m«n ®å cña hä. C¸c ngµi Êy

tuyªn truyÒn mét sù phª ph¸n ®øng trªn mäi hiÖn thùc, trªn

c¸c ®¶ng ph¸i vµ chÝnh trÞ, mét sù phª ph¸n phñ nhËn mäi

ho¹t ®éng thùc tÕ vµ chØ ®øng nh×n, "víi tinh thÇn phª

ph¸n", thÕ giíi chung quanh vµ nh÷ng biÕn diÔn trong thÕ

giíi ®ã. C¸c ngµi Bau-¬ khinh th

−êng giai cÊp v« s¶n, coi hä

lµ mét ®¸m quÇn chóng kh«ng cã ãc phª ph¸n. M¸c vµ ¡ng￾ghen kiªn quyÕt chèng l¹i xu h

−íng v« lý vµ cã h¹i Êy. V×

con ng

−êi thùc sù,

― con ng

−êi c«ng nh©n bÞ nh÷ng giai cÊp

thèng trÞ vµ nhµ n

−íc ¸p bøc,

― hai «ng ®ßi hái ph¶i ®Êu

tranh cho mét kÕt cÊu x· héi tèt ®Ñp h¬n, chø kh«ng ph¶i lµ

®øng nh×n. DÜ nhiªn, hai «ng coi giai cÊp c«ng nh©n lµ lùc

l−îng võa cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh Êy l¹i võa

quan t©m ®Õn cuéc ®Êu tranh Êy. Tr

−íc khi xuÊt b¶n cuèn

"Gia ®×nh thÇn th¸nh", ¡ng-ghen ®· ®¨ng trong tê "Niªn

gi¸m Ph¸p - §øc"6 cña M¸c vµ Ru-ghª mét bµi "TiÓu luËn phª

ph¸n chÝnh trÞ kinh tÕ häc"7, trong bµi ®ã «ng ®· ®øng trªn

quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa mµ xem xÐt nh÷ng hiÖn t

−îng

c¨n b¶n cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn ®¹i, coi ®ã lµ nh÷ng hËu qu¶

tÊt nhiªn cña sù thèng trÞ cña chÕ ®é t

− h÷u. Râ rµng lµ mèi

quan hÖ víi ¡ng-ghen ®· thóc ®Èy M¸c b¾t tay vµo nghiªn

cøu chÝnh trÞ kinh tÕ häc, lµ khoa häc trong ®ã nh÷ng t¸c

phÈm cña M¸c ®· g©y ra c¶ mét cuéc c¸ch m¹ng.

Tõ n¨m 1845 ®Õn n¨m 1847, ¡ng-ghen sèng ë Bruy-xen

vµ Pa-ri, võa nghiªn cøu khoa häc võa ho¹t ®éng thùc

tÕ trong giíi c«ng nh©n §øc ë hai thµnh phè ®ã.

ë

®Êy, M¸c vµ ¡ng-ghen ®· liªn hÖ víi tæ chøc bÝ mËt §øc lµ

10 V. I. L ª - n i n

"§ång minh cña nh÷ng ng

−êi céng s¶n"8, tæ chøc nµy giao cho

hai «ng tr×nh bµy nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi

mµ hai «ng ®· x©y dùng lªn. Do ®ã mµ cã quyÓn "Tuyªn ng«n

cña §¶ng céng s¶n" næi tiÕng cña M¸c vµ ¡ng-ghen xuÊt b¶n

n¨m 1848. Cuèn s¸ch nhá Êy cã gi¸ trÞ b»ng hµng bé s¸ch: tinh

thÇn cña nã, ®Õn b©y giê, vÉn cæ vò vµ thóc ®Èy toµn thÓ giai

cÊp v« s¶n cã tæ chøc vµ ®ang chiÕn ®Êu cña thÕ giíi v¨n minh.

C¸ch m¹ng 1848 næ ra tr

−íc tiªn ë Ph¸p, sau lan sang c¸c

n

−íc kh¸c ë T©y ¢u, khiÕn M¸c vµ ¡ng-ghen trë vÒ n

−íc. ë

trong n

−íc, t¹i vïng Rª-na-ni n

−íc Phæ, hai «ng ®øng ®Çu tê

"B¸o Rª-na-ni míi"9, mét tê b¸o d©n chñ xuÊt b¶n ë C«-l«-nh¬.

Hai ng

−êi b¹n ®ã lµ linh hån cña mäi xu h

−íng d©n chñ c¸ch

m¹ng ë vïng Rª-na-ni n

−íc Phæ. Hai «ng tËn lùc b¶o vÖ lîi Ých

cña nh©n d©n vµ cña tù do, chèng l¹i nh÷ng lùc l

−îng ph¶n

®éng. Nh

− mäi ng

−êi ®Òu biÕt, nh÷ng lùc l

−îng ph¶n ®éng ®·

th¾ng. Tê "B¸o Rª-na-ni míi" bÞ cÊm; M¸c, v× ®· mÊt quèc tÞch

Phæ trong thêi gian di c

− ra n

−íc ngoµi, nªn bÞ trôc xuÊt; cßn

¡ng-ghen th× tham gia cuéc khëi nghÜa vò trang cña nh©n d©n,

®· dù ba trËn chiÕn ®Êu cho tù do vµ sau khi nh÷ng ng

−êi khëi

nghÜa thÊt b¹i, «ng l¸nh qua Thôy-sÜ sang Lu©n-®«n.

M¸c còng ®· sang tró ngô ë Lu©n-®«n. Kh«ng bao l©u,

¡ng-ghen l¹i trë thµnh th

− ký, råi cæ ®«ng trong chÝnh ngay

h·ng bu«n Man-se-xt¬ mµ tr

−íc kia, trong nh÷ng n¨m 40,

«ng ®· lµm ë ®ã. Cho ®Õn n¨m 1870, «ng sèng ë Man-se-xt¬,

cßn M¸c th× sèng ë Lu©n-®«n, nh

−ng ®iÒu ®ã vÉn kh«ng c¶n

trë hai «ng liªn hÖ hÕt søc mËt thiÕt víi nhau vÒ t

− t

−ëng:

hÇu nh

− ngµy nµo, hai «ng còng ®Òu biªn th

− cho nhau.

Trong th

− tõ qua l¹i nh

− thÕ, hai ng

−êi b¹n ®· trao ®æi ý

kiÕn vµ nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt cho nhau, vµ tiÕp tôc cïng nhau

x©y dùng chñ nghÜa x· héi khoa häc. N¨m 1870 ¡ng-ghen

®Õn ë Lu©n-®«n, vµ hai «ng tiÕp tôc sèng chung mét cuéc

sèng tinh thÇn ®Çy lao ®éng khÈn tr

−¬ng m·i cho ®Õn n¨m 1883,

Phri-®rÝch ¡ng-ghen 11

tøc lµ cho ®Õn khi M¸c mÊt. KÕt qu¶ cña lao ®éng ®ã th× vÒ

phÇn M¸c, lµ bé "T

− b¶n", mét t¸c phÈm chÝnh trÞ kinh tÕ häc

vÜ ®¹i nhÊt cña thÕ kû chóng ta; vÒ phÇn ¡ng-ghen, lµ c¶ mét

lo¹t nh÷ng t¸c phÈm lín nhá. M¸c chuyªn chó ph©n tÝch

nh÷ng hiÖn t

−îng phøc t¹p cña nÒn kinh tÕ t

− b¶n chñ nghÜa.

¡ng-ghen, trong nh÷ng t¸c phÈm viÕt mét c¸ch hÕt søc dÔ

hiÓu vµ th

−êng lµ cã tÝnh chÊt luËn chiÕn, ®· lµm s¸ng tá

nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc chung nhÊt vµ nh÷ng hiÖn t

−îng kh¸c

nhau cña qu¸ khø vµ hiÖn t¹i

― theo tinh thÇn quan niÖm duy

vËt lÞch sö vµ lý luËn kinh tÕ cña M¸c. Trong sè c¸c t¸c phÈm

Êy cña ¡ng-ghen, chóng t«i xin nªu ra: t¸c phÈm luËn chiÕn

chèng §uy-rinh (trong ®ã «ng ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò quan

träng nhÊt cña triÕt häc, cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x·

héi)∗, "Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t

− h÷u vµ cña nhµ

n

−íc"12 (b¶n dÞch ra tiÕng Nga, xuÊt b¶n ë Xanh Pª-tÐc-bua, in

lÇn thø 3, 1895), "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch"13 (b¶n dÞch ra tiÕng Nga

cã chó thÝch cña G. Plª-kha-nèp, Gi¬-ne-v¬, 1892), mét bµi nãi

vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña chÝnh phñ Nga (b¶n dÞch ra tiÕng

Nga ®· ®¨ng trªn tê "Ng

−êi d©n chñ - x· héi"14 sè 1 vµ sè 2,

xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬), nh÷ng bµi ®Æc s¾c vÒ vÊn ®Ò nhµ ë15,

sau cïng lµ hai bµi ng¾n nh

−ng rÊt quý nãi vÒ sù ph¸t triÓn

kinh tÕ cña n

−íc Nga ("Phri-®rÝch ¡ng-ghen nãi vÒ n

−íc

Nga", b¶n dÞch ra tiÕng Nga cña V. I. Da-xu-lÝch, Gi¬-ne-v¬,

1894)16. M¸c mÊt ®i ch

−a kÞp hoµn chØnh t¸c phÈm vÜ ®¹i cña

«ng vÒ t

− b¶n. Tuy nhiªn b¶n th¶o còng ®· hoµn thµnh vµ thÕ

lµ ¡ng-ghen, sau khi b¹n m×nh tõ trÇn, ®· ®¶m ®

−¬ng nhiÖm

vô nÆng nÒ lµ chØnh lý vµ cho xuÊt b¶n quyÓn II vµ quyÓn

III cña bé "T

− b¶n". ¤ng xuÊt b¶n quyÓn II, n¨m 1885 vµ quyÓn

___________ ∗ §ã lµ mét cuèn s¸ch cã néi dung ®Æc biÖt phong phó vµ bæ Ých10. TiÕc

r»ng míi chØ cã mét phÇn nhá ®

−îc dÞch ra tiÕng Nga, phÇn s¬ l

−îc lÞch sö

ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi ("Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi khoa

häc"11, xuÊt b¶n lÇn thø 2, Gi¬-ne-v¬, 1892).