Ứng dụng phần mềm microsoft powerpoint để thiết kế và sử dụng các loại đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học lịch sử việt nam (từ thế kỉ x đến thế kỉ xv) ở trường thpt (chương trình chuẩn).

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

KHOA LICH SỬ

-----oOo-----

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Họ và tên sinh viên : Phạm Thị Mãi

Lớp : 11SLS

Chuyên ngành : Sư phạm Lịch Sử

Giáo viên hướng dẫn : ThS. Trương Trung Phương

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2015

2

CÁC DANH TỪ VIẾT TẮT

1. CNTT: Công nghệ thông tin

2. ĐDTQ: Đồ dùng trực quan

3. GD&ĐT: Giáo dục và đào tạo

4. GV: Giáo viên

5. HS: Học sinh

6. LSVN: Lịch sử Việt Nam

7. THPT: Trung học phổ thông

8. SGK: Sách giáo khoa

3

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Công cuộc đổi mới đất nước hiện nay đã đặt ra cho ngành giáo dục và đào tạo

(GD&ĐT) yêu cầu cấp thiết là phải đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học, đáp

ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ tổ quốc. Trong công tác dạy học ở

trường trung học phổ thông (THPT), phương pháp dạy học đóng vai trò hết sức

quan trọng và đang được nhiều nhà giáo dục nghiên cứu phát triển, nhất là trong

giai đoạn đổi mới phương pháp dạy học như hiện nay. Luật giáo dục năm 2005 quy

định “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ

động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi

dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận

dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học

tập cho học sinh” [30,tr.8]. Báo cáo chính trị của Ban chấp hành trung ương Đảng

cộng sản Việt Nam lần XI (2011) đã nhận định: “...chương trình, nội dung, phương

pháp dạy và học lạc hậu, đổi mới chậm...”[1, tr.8]. Vì vậy, đổi mới sâu sắc và toàn

diện mọi khâu của quá trình GD&ĐT là vấn đề mang tính cấp thiết, trong đó dổi

mới phương pháp dạy học được xem là khâu quan trọng, là đòn bẩy để nâng cao

chất lượng giáo dục.

Với lượng kiến thức mới, phong phú và nhu cầu lĩnh hội tri thức ngày càng

cao của học sinh thì người giáo viên ngoài việc sử dụng các phương pháp giảng dạy

truyền thống, cần phải kết hợp các phương pháp dạy học mới sao cho phù hợp,

trong đó vận dụng công nghệ thông tin (CNTT) vào dạy học là vấn đề cấp thiết hiện

nay.

Trong dạy học lịch sử, việc sử dụng đồ dùng trực quan là một biện pháp dạy

học có ý nghĩa hết sức quan trọng, góp phần tạo biểu tượng cho học sinh (HS), cụ

thể hóa các sự kiện lịch sử và khắc phục tình trạng hiện đại hóa lịch sử của học sinh.

Sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử còn giúp học sinh nhớ kĩ, hiểu sâu

những hình ảnh kiến thức lịch sử.

4

Lịch sử Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XV là giai đoạn lịch sử có sử biến

đổi to lớn trên tất cả các mặt từ chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội sau khi đất nước

thoát khỏi ách đô hộ của phong kiến phương Bắc. Khi dạy học Lịch sử nói chung và

Lịch sử Việt Nam giai đoạn này nói riêng, chúng ta cần phát huy năng lực tư duy,

sang tạo, kĩ năng thực hành và hứng thú học tập của học sinh nhằm nâng cao chất

lượng của quá trình dạy học. Cùng với thực tiễn giáo dục hiện nay và yêu cầu của

việc dạy học lịch sử giai đoạn này đặt ra cần phải có phương pháp, biện pháp phù

hợp để dạy học đạt hiệu quả. Tuy nhiên, dạy học Lịch sử trong giai đoạn này hiện

nay còn nhiều bất cập, lối dạy truyền thống, dạy chay, chưa khai thác và sử dụng

được các loại đồ dùng trực quan, đặc biệt là dạy học bằng CNTT chưa thật sự được

thực hiện có hiệu quả.

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu khóa luận của

mình: “Ứng dụng phần mềm Microsoft Powerpoint để thiết kế và sử dụng các loại

đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học lịch sử Việt Nam (từ thế kỉ X đến thế kỉ

XV) ở trường THPT (chương trình chuẩn)”.

2. Lịch sử vấn đề

Liên quan đến nội dung đề tài, đã có một số công trình nghiên cứu ở những

góc độ khác nhau, cụ thể:

Trong tác phẩm Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào? của Đairi N.G có đề

cập đến phương pháp trực quan như là cách để học sinh khắc sâu những kiến thức

đã học, phát huy năng lực tư duy và hướng tới giúp các em tự chiếm lĩnh kiến thức.

Cuốn Phương pháp dạy học lịch sử của Phan Ngọc Liên và Trần Văn Trị (chủ

biên), Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, đã trình bày hệ thống các phương pháp

dạy học lịch sử, cơ sở của việc sử dụng đồ dùng trực quan quy ước, đã đánh giá cao

phương pháp trực quan và là một trong những biện pháp tích cực để đổi mới

phương pháp dạy học.

Công trình ứng dụng công nghệ thông tin để thiết kế và sử dụng đồ dùng trực

quan quy ước trong dạy học phần lịch sử thế giới hiện đại giai đoạn 1945 - 2000 ở

trường THPT (chương trình chuẩn), Nguyễn Thị Lan (2009), Luận văn thạc sĩ giáo

dục học, Trường Đai học sư phạm - Đại học Huế. Luận văn dựa trên cơ sở lý luận

5

về đồ dùng trực quan quy ước, thiết kế và đưa ra các biện pháp sư phạm để thiết kế

và sử dụng các đồ dùng trực quan quy ước bằng công nghệ thông tin.

Công trình Khai thác và sử dụng Microsoft Powerpoint trong dạy học lịch sử

Việt Nam giai đoạn 1945 - 1954 ở trường THPT, Lê Thị Thu Hà (2004) luận văn

thạc sĩ giáo dục học, Trường đại học sư phạm - Đại học Huế. Luận văn đã dựa trên

lí luận và tiến hành thiết kế bài giảng lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 - 1954 bằng

phần mềm Microsoft Powerpoint.

Nhưng nhìn chung các công trình nghiên cứu chỉ đi sâu tìm hiểu lý luận về đồ

dùng trực quan, trực quan quy ước hoặc thiết kế, sử dụng đồ dùng trực quan quy

ước hay ứng dụng công nghệ thông tin vào thiết kế bài giảng lịch sử. Chưa có công

trình nghiên cứu cụ thể nào về việc ứng dụng Microsoft Powerpoint vào thiết kế và

sử dụng đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế

kỉ X đến thế kỉ XV, đây chính là nhiệm vụ mà đề tài tập trung giải quyết.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là ứng dụng phần mềm Microsoft Powerpoint

để thiết kế và sử dụng các loại đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học lịch sử

Việt Nam (từ thế kỉ X đến thế kỉ XV) ở trường THPT (chương trình chuẩn)

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài tập trung đi sâu làm rõ việc ứng dụng phần mềm Microsoft Powerpoint

để thiết kế và sử dụng đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học lịch sử Việt Nam

(từ thế kỉ X đến thế kỉ XV) ở trường THPT và tiến hành thực nghiệm tại ba trường

THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Bao gồm: THPT Đông Hà, THPT Gio Linh và

THPT Nguyễn Du.

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Mục đích nghiên cứu

Khóa luận xác định những kiến thức cơ bản của nội dung chương trình sách

giáo khoa ở trường THPT phần Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV

(chương trình chuẩn), trên cơ sở đó tiến hành ứng dụng phần mềm Microsoft

6

Powerpoint để thiết kế và sử dụng các loại đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học

lịch sử, nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy học ở trường THPT

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Tìm hiểu về cơ sở lý luận và sự cần thiết của việc ứng dụng phần mềm

Microsoft Powerpoint để thiết kế và sử dụng các loại đồ dùng trực quan quy ước

trong dạy học lịch sử ở trường THPT.

Xác định được nội dung kiến thức cơ bản và nội dung cần thiết để sử dụng đồ

dùng trực quan quy ước trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến

thế kỉ XV.

Qua đó, ứng dụng Microsoft Powerpoint để thiết kế đồ dùng trực quan quy

ước và đề xuất một số giải pháp sư phạm để sử dụng các loại đồ dùng trực quan

quy ước đó trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến thế kỉ XV,

nhằm nâng cao chất lượng trong dạy và học lịch sử.

Tiến hành thực nghiệm để kiểm tra và đánh giá tính khả thi của đề tài.

5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài

Trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài, tôi nghiên cứu và sử dụng một số

phương pháp sau:

5.1. Phương pháp luận

Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài này là lí luận chủ nghĩa

Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng và Nhà nước về lịch sử và

giáo dục lịch sử trong trường phổ thông.

5.2. Phương pháp cụ thể

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Các sách về phương pháp, các khóa luận,

các báo cáo về đổi mới phương pháp dạy học, các tạp chí chuyên ngành và các tài

liệu khác có liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài.

- Phương pháp tiến hành điều tra: Tiến hành điều tra tình hình sử dụng các loại

đồ dùng trực quan quy ước và ứng dụng phần mềm Microsoft Powerpoint để thiết

kế và sử dụng các loại đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học LSVN của giáo

7

viên. Bên cạnh đó thấy được mức độ nắm và hiểu bài của học sinh qua bài giảng

lịch sử của giáo viên (GV).

- Phát phiếu điều tra cho học sinh nhằm kiểm tra khả năng quan sát trực quan

thông qua đó nắm và nhớ kiên thức của học sinh, để xác định phương pháp và nội

dung dạy của giáo viên có phù hợp đặc điểm bộ môn và lứa tuổi học sinh.

- Phương pháp thực nghiệm: thực nghiệm sư phạm theo hướng đặt ra của đề

tài ở một số trường phổ thông để đối chiếu với kết quả điều tra, từ đó rút ra kết luận

về việc thiết kế và sử dụng đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học LSVN (từ thế

kỉ X đến thế kỉ XV) ở trường THPT bằng Microsoft Powerpoint

- Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng một số phép thống kê toán học để

trình bày kết quả thực nghiệm và kiểm định kết quả qua hai nhóm: Đối chứng - thực

nghiệm.

6. Đóng góp của đề tài

- Hệ thống đồ dùng trực quan quy ước được thiết kế trên Microsoft

Powerpoint trong phần Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV.

- Ứng dụng phần mềm Microsoft Powerpoint để sử dụng đồ dùng trực quan

quy ước trong dạy học lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ở trường THPT.

- Sản phẩm thiết kế được sắp xếp, tổng hợp trên một CD Rom để giáo viên

tham khảo, chỉnh sửa và sử dụng khi dạy phần lịch sử này.

Việc ứng dụng Microsoft Powerpoint để thiết kế và sử dụng các loại đồ dùng

trực quan quy ước nhằm nâng cao chất lượng dạy học LSVN đáp ứng nhu cầu, khả

năng lĩnh hội tri thức của học sinh. Kiểm tra và nâng cao năng lực thiêt kế và sử

dụng đồ dùng trực quan quy ước bằng Microsoft Powerpoint của giáo viên Lịch sử

nói riêng và giáo viên THPT nói chung.

7. Cấu trúc của đề tài

Cấu trúc của đề tài gồm có các phần: Mở đầu, nội dung, kết luận, mục lục, tài

liệu tham khảo và phụ lục. Trong đó, phần nội dung còn có các chương, mục:

8

Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng phần mềm Microsoft

Powerpoint để thiết kế và sử dụng các loại đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học

Lịch sử ở trường THPT

Chương 2. Ứng dụng phần mềm Microsoft Powerpoint để thiết kế các loại đồ

dùng trực quan quy ước trong dạy học LSVN (từ thế kỉ X đến thế kỉ XV) ở trường

THPT (chương trình chuẩn)

Chương 3. Ứng dụng phần mềm Microsoft Powerpoint để sử dụng các loại đồ

dùng trực quan quy ước trong dạy học LSVN (từ thế kỉ X đến thế kỉ XV) ở trường

THPT (chương trình chuẩn).

9

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ỨNG DỤNG

PHẦN MỀM MICROSOFT POWERPOINT ĐỂ THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG

ĐỒ DÙNG TRỰC QUAN QUY ƯỚC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

1.1. Cơ sở lý luận

1.1.1. Quan niệm về đồ dùng trực quan quy ước trong dạy học lịch sử

1.1.1.1. Quan niệm về đồ dùng trực quan, phân loại đồ dùng trực quan trong dạy

học Lịch sử

* Đồ dùng trực quan:

Trong dạy học, đồ dùng trực quan đóng vai trò hêt sức quan trọng, “tạo cho

học sinh những biểu tượng và hình thành các khái niệm trên cơ sở trực tiếp quan

sát hiện vật đang học hay đồ dùng trực quan minh họa cho sự vật” [26, tr.137].

Trên cơ sở đó, theo Phan Ngọc Liên “Đồ dùng trực quan là chổ dựa để hiểu biết

sâu sắc bản chất của sự kiện lịch sử, là phương tiện rất có hiệu lực để hình thành

các khái niệm lịch sử quan trọng nhất, giúp học sinh nắm vững các quy luật của sự

phát triển xã hội” [25, tr.44].

* Phân loại đồ dùng trực quan:

- Hiện nay, có nhiều cách phân loại đồ dùng trực quan, về cơ bản chúng ta có

thể chia thành 3 nhóm lớn sau đây:

+ Nhóm thứ nhất là đồ dùng trực quan hiện vật lịch sử: gồm những di tích lịch

sử, di tích cách mạng; di vật khảo cổ, di vật của một thời kì lịch sử.

+ Nhóm thứ hai là đồ dùng trực quan tạo hình: gồm các loại phục chế, sa bàn,

tranh ảnh lịch sử…

+ Nhóm thứ ba đồ dùng trực quan quy ước bao gồm nhiều loại khác nhau: bản

đồ, sơ đồ, đồ thị, niên biểu… được sử dụng nhiều nhất, thường xuyên và loại đồ

dùng dạy học chủ đạo ở trường phổ thông hiện nay.

* Vai trò của đồ dùng trực quan trong dạy học Lịch sử

10

Trong dạy học lịch sử, đồ dùng trực quan đóng một vai trò hết sức quan trọng,

không chỉ là nguồn cung cấp kiến thức, mà còn có tác dụng tạo nên hình ảnh giúp

học sinh lĩnh hội kiến thức một cách dể dàng và bền vững. Qua đó, giáo dục tư

tưởng, tình cảm và phát triển toàn diện cho học sinh.

+ Đối với đồ dùng trực quan hiện vật lịch sử: Đây là loại tài liệu gốc về quá

khứ đã tồn tại, nhưng đã tách khỏi hiện thực quá khứ đã sinh ra nó. Khi quan sát

loại đồ dùng trực quan này “học sinh sẽ có những cái nhìn cụ thể, chân thực về quá

khứ và từ đó có tư duy lịch sử đúng đắn” [25, tr.46]. Ví dụ, thành nhà Hồ, kinh

thành Thăng Long, cọc nhọn trên sông Bạch Đằng...

+ Đối với đồ dùng trực quan tạo hình: Đây là loại đồ dùng dạy học được phục

chế thông qua bàn tay của con người “có khả năng khôi phục lại hình ảnh con

người, đồ vật, sự kiện lịch sử một cách cụ thể, sinh động và khá xác thực” [25,

tr.46]. Vì vậy, việc sử dụng loại trực quan này trong dạy học lịch sử có vai trò hết

sức quan trọng, tái hiện được quá khứ đã qua một cách chân thực, sâu sắc và có tác

dụng tích cực trong dạy học lịch sử. Ví dụ như hình ảnh Hưng Đạo Vương Trần

Quốc Tuấn, nếu khi nói về nhân vật này học sinh có một cách nhìn mơ hồ, nhưng

thông qua hình ảnh học sinh có thể nhận biết và cảm nhận về người anh hùng dân

tộc trong kháng chiến chống Mông - Nguyên; Mô hình đền hùng Phú Thọ....

+ Đối với đồ dùng trực quan quy ước: Là loại đồ dùng trực quan chủ yếu trong

dạy học lịch sử, có vai trò quan trọng rất lớn trong việc hình thành khái niệm cho

học sinh. Ví dụ như sơ đồ tổ chức bộ máy nhà nước thời Lê Sơ, lược đồ kháng

chiến chống Tống thời Lý...

1.1.1.2. Quan niệm về đồ dùng trực quan quy ước

Theo Giáo sư Phan Ngọc Liên, đồ dùng trực quan quy ước là “những hình ảnh

tượng trưng khi phản ánh những mặt chất lượng và số lượng của quá trình lịch sử,

đặc trưng khuynh hướng phát triển của hiện tượng kinh tế, chính trị - xã hội của

con người” [26, tr.140].

Trong luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Hà Tiến (2012) cho rằng “Đồ dùng

trực quan quy ước là những bản đồ, ký hiệu hình học đơn giản được sử dụng trong