Truyền thuyết và lễ hội dân gian huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ THU HÀ

TRUYỀN THUYẾT VÀ LỄ HỘI DÂN GIAN

HUYỆN YÊN BÌNH, TỈNH YÊN BÁI

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN – 2016

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ THU HÀ

TRUYỀN THUYẾT VÀ LỄ HỘI DÂN GIAN

HUYỆN YÊN BÌNH, TỈNH YÊN BÁI

Chuyên ngành: Văn học dân gian

Mã ngành: 60220121

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS. TS. NGUYỄN THỊ HUẾ

THÁI NGUYÊN - 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả khảo sát và nghiên cứu chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nghiên

cứu khoa học nào.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Hà

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn tốt nghiệp, tôi đã

nhận được sự động viên, giúp đỡ quý báu của nhiều đơn vị và cá nhân. Đầu tiên, tôi

xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến quý Thầy Cô tham gia giảng dạy lớp Cao học

Văn học Việt Nam khóa 8, quý Thầy Cô công tác tại Phòng Sau Đại học Trường Đại

học Khoa học – Đại học Thái Nguyên. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban Giám

hiệu Trường THPT Hoàng Quốc Việt-Thành phố Yên Bái và các bạn đồng nghiệp.

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến PGS. TS. Nguyễn Thị Huế, người

đã hết lòng giúp đỡ và hướng dẫn tận tình chỉ bảo tôi trong suốt quá trình chuẩn bị, nghiên

cứu và hoàn thành luận văn .

Dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện, song chắc chắn rằng luận văn

này sẽ không thể tránh khỏi một vài thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý

Thầy Cô và các bạn đồng nghiệp để luận văn được bổ sung hoàn thiện nhằm giúp cho

công tác sưu tầm và bảo tồn kho tàng truyền thuyết và lễ hội dân gian ở huyện Yên Bình

tỉnh Yên Bái cho mai sau.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2016

Tác giả

Nguyễn Thị Thu Hà

iii

MỤC LỤC

Trang

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .................................................................................................................... ii

Mục lục......................................................................................................................... iii

Danh mục các từ viết tắt...............................................................................................v

A. MỞ ĐẦU....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .........................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề..............................................................................................................2

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ..............................................................................7

4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu .......................................................................7

5. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................................9

6. Cấu trúc của luận văn ..................................................................................................9

7. Những đóng góp của luận văn.....................................................................................9

B. PHẦN NỘI DUNG..................................................................................................10

Chƣơng 1: YÊN BÌNH, MIỀN ĐẤT, CON NGƢỜI VÀ TRUYỀN THỐNG

VĂN HÓA ....................................................................................................................10

1.1. Huyện Yên Bình - quá trình hình thành và phát triển .....................................10

1.1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên....................................................................10

1.1.2. Lịch sử hình thành..........................................................................................11

1.1.3. Đặc điểm dân số, văn hóa và tôn giáo, tín ngưỡng ........................................13

1.1.4. Yên Bình - Vùng đất giàu truyền thống đấu tranh cách mạng.......................15

1.2. Văn hóa, văn học dân gian huyện Yên Bình ......................................................19

1.2.1. Văn hóa dân gian huyện Yên Bình ..................................................................19

1.2.2. Văn học dân gian huyện Yên Bình ..................................................................29

Tiểu kết chƣơng 1 ........................................................................................................38

Chƣơng 2: HỆ THỐNG TRUYỀN THUYẾT HUYỆN YÊN BÌNH......................39

2.1. Khái niệm truyền thuyết......................................................................................39

2.2. Phân loại truyền thuyết huyện Yên Bình ...........................................................40

2.2.1. Vấn đề phân loại truyền thuyết .......................................................................40

2.2.2. Phân loại truyền thuyết huyện Yên Bình........................................................43

iv

2.3. Những phƣơng diện về nội dung và nghệ thuật của truyền thuyết dân

gian các dân tộc huyện Yên Bình ...............................................................................45

2.3.1. Nội dung ..........................................................................................................45

2.3.2. Một số phương diện nghệ thuật....................................................................66

Chƣơng 3: LỄ HỘI DÂN GIAN CÁC DÂN TỘC HUYỆN YÊN BÌNH ...............81

3.1. Khái niệm Lễ hội ..................................................................................................81

3.2. Vai trò, ý nghĩa, giá trị của các lễ hội trong đời sống các dân tộc ở địa phương.......105

3.3. Mối quan hệ giữa truyền thuyết và lễ hội.........................................................107

Tiểu kết chƣơng 3 ......................................................................................................111

KẾT LUẬN ................................................................................................................112

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ

CTQG : Chính trị Quốc gia

ĐHSP : Đại học Sư phạm

ĐH QGHN : Đại học Quốc gia Hà Nội

KHXH : Khoa học xã hội

NXB : Nhà xuất bản

VHDG : Văn học dân gian

1

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái là một vùng đất có lịch sử và truyền thống

văn hoá lâu đời. Yên Bình là vùng đất giàu đẹp. Nhân dân các dân tộc trong huyện

cần cù lao động, giàu truyền thống yêu nước và cách mạng. Yên Bình có nền văn

hoá lâu đời được các dân tộc trân trọng giữ gìn và phát huy mang nặng bản sắc

vùng sông Chảy. Nơi đây còn lưu giữ một kho tàng truyện cổ, truyền thuyết cùng

các lễ hội dân gian, các bài hát giao duyên, hát đám cưới hết sức phong phú Yên

Bình cũng là một điểm đến với các lễ hội du lịch về cội nguồn hàng năm do ba tỉnh

Phú Thọ - Yên Bái - Lào Cai tổ chức.

Khảo sát gốc tích lịch sử và văn hóa tên gọi các địa danh ở huyện Yên Bình

chúng tôi thấy: Bên cạnh các địa danh đã mất, hoặc đổi tên, ngày nay vẫn còn một số

địa danh mang tên cũ, nhưng chưa mấy ai tìm ra gốc tích tên gọi của nó. Một số tên

gọi địa danh có dấu vết lai lịch gắn với những truyền thuyết, câu chuyện lịch sử. Nhiều

sự kiện lớn có ảnh hưởng tới đời sống cộng đồng đã được người dân ghi lại qua các

truyền thuyết, sự tích, lễ hội … Nhìn chung hệ thống truyền thuyết và lễ hội của vùng

Yên Bình đã góp phần làm phong phú hơn truyền thuyết và lễ hội của Yên Bái nói

riêng và Việt Nam nói chung.

Trong đời sống đương đại, nhiều di tích được tu sửa và nâng cấp, nhiều lễ

hội được tổ chức, nhu cầu về tín ngưỡng và đời sống tâm linh của người dân được

nâng cao và phổ biến. Nhưng qua quá trình điền dã thực tế ở các làng xã trong

huyện và qua những ngày hội làng, chúng tôi được biết nhiều người dân nơi đây

chưa hiểu rõ nguồn gốc xuất xứ của các di tích. Bên cạnh đó, khi khai thác các

nguồn tư liệu thành văn ghi chép về các truyền thuyết và lễ hội dân gian ở Yên

Bình xưa còn lại rất ít .Thực trạng này càng thúc giục chúng tôi đặt vấn đề tìm hiểu

vốn văn học dân gian, văn hóa dân gian.

Trước yêu cầu của địa phương muốn được nghiên cứu, giới thiệu và lưu giữ

những truyền thuyết và lễ hội cho thế hệ sau, giúp cho mỗi người dân thêm tự hào và

yêu quý mảnh đất quê hương mình, đồng thời bồi dưỡng tình cảm, đạo đức cho thế hệ

2

trẻ, người viết lựa chọn đề tài “Truyền thuyết và lễ hội dân gian huyện Yên Bình,

tỉnh Yên Bái” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình.

Là một giáo viên dạy Ngữ văn ở trường trung học phổ thông và là người con

của quê hương Yên Bái, tôi thiết nghĩ việc nghiên cứu về “Truyền thuyết và lễ hội

huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái” là cơ hội để người viết tích lũy thêm kiến thức về kho

tàng truyền thuyết đồng thời giúp chúng ta có cái nhìn đầy đủ và toàn diện về truyền

thuyết nói riêng, văn học dân gian Yên Bái nói chung. Đặc biệt nó rất hữu ích trong

việc liên hệ thực tế trong giảng dạy phần văn học dân gian. Đó là cơ sở giúp học sinh

thấy được sự phong phú và giá trị của truyền thuyết và lễ hội từ đó nâng cao lòng tự

hào về truyền thống quý báu của dân tộc, khơi dậy cho các em ý thức về việc giữ gìn, bảo

tồn và phát huy văn hóa dân tộc.

Hoàn thành tốt luận văn với đề tài ―Truyền thuyết và lễ hội dân gian huyện

Yên Bình, tỉnh Yên Bái” là niềm tri ân của tôi đối với quê hương và cũng là dịp để tôi

vận dụng nâng cao kiến thức đã học và thực tế phục vụ cho công việc giảng dạy ở địa

phương sau này.

2. Lịch sử vấn đề

2.1. Vấn đề nghiên cứu truyền thuyết và lễ hội ở nước ta

Truyền thuyết ở nước ta có từ khá sớm và từ lâu đã được ghi chép thành văn

bản. Ở thời kỳ Bắc thuộc, các tác giả người phương Bắc đã ghi chép truyền thuyết thời

Hùng Vương qua một số sách như: Giao châu ngoại vực ký (Thế kỷ IV), Nam Việt chí

(Thế kỷ V). Đến thế kỷ XIV, XV một số nhà Nho người Việt đã dày công sưu tầm

truyền thuyết như: Lý Tế Xuyên, Vũ Quỳnh, Kiều Phú .... và tập hợp lại trong: Báo

cực truyện, Ngoại sử ký, Việt điện u linh, Lĩnh Nam Chích quái... Đến thế kỷ XV, sách

Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sỹ Liên được xem là cuốn sử mà trong đó sưu tầm,

ghi chép khá phong phú và hệ thống những truyền thuyết ở nước ta nhưng mang nặng

tư tưởng Nho giáo. Ngoài ra ở một số địa phương, vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ

nhân dân còn lưu giữ được một số thần tích, thần phả, địa phương chí khá phong phú.

Tuy nhiên việc sử dụng thuật ngữ truyền thuyết và việc nghiên cứu, giới thuyết

nó lại ra đời khá muộn. Năm 1957 khi hai cuốn sách Lược thảo lịch sử văn học Việt

3

Nam do nhóm Lê Quý Đôn [20] và Sơ lược lịch sử Văn học Việt Nam do nhóm Văn

Tân, Nguyễn Hồng Phong biên soạn [ 65] xuất hiện thì truyền thuyết mới được sử

dụng là một thuật ngữ. Mặc dù vậy, vẫn có những quan niệm trái ngược nhau: Một số

tác giả phủ nhận sự tồn tại của thể loại truyền thuyết, cho đó là một thuật ngữ sử học vì

dấu ấn lịch sử được thể hiện đậm nét trong các câu chuyện. Một số tác giả khác lại

nhất trí xếp truyền thuyết là một thể loại của văn học dân gian. Đồng thời xây dựng lý

thuyết thể loại và chỉ ra đặc trưng nội dung, thi pháp nghệ thuật của nó. Hai quan niệm

trên tạo nên một cuộc tranh luận kéo dài.

Đại diện cho quan niệm thứ nhất là tác giả: Đinh Gia Khánh, Chu Xuân Diên.

Đinh Gia Khánh không xem truyền thuyết là một thuật ngữ của khoa học

nghiên cứu văn học dân gian. Nhưng trong các công trình nghiên cứu của mình như:

Xác định giá trị của truyền thuyết đối với việc tìm hiểu lịch sử thời đại Hùng Vương

(Tạp chí nghiên cứu lịch sử số 123/1969), lời bạt cho cuốn sách Truyền thuyết Sơn

Tinh (Ty văn hoá thông tin Hà Tây xuất bản 1973), Địa chí văn hoá dân gian Thăng

Long - Đông Đô - Hà Nội (Sở văn hoá thông tin Hà Nội 1991) ông lại tỏ ra mâu thuẫn

khi chọn nhiều tác phẩm truyền thuyết tiêu biểu để phân tích. Điều này có thể nhận

thấy rằng: một cách không tự giác, ông đã hoà nhập vào việc sử thuật ngữ của giới

Folklore học trong đó có liên quan đến văn học dân gian.

Tác giả Chu Xuân Diên cùng đồng nhất với Đinh Gia Khánh ở quan điểm

không công nhận truyền thuyết như là một thể loại văn học dân gian mà đề nghị nên

xếp vào sử học. Truyền thuyết là một trong những thể loại tự sự dân gian "có quan hệ

gần gũi với các thể loại tự sự dân gian khác như thần thoại và truyện cổ tích" [15].

Cần khẳng định rằng: những ý kiến trên chỉ là số ít, còn đại đa số các nhà

nghiên cứu đều thừa nhận quan điểm thứ hai coi truyền thuyết là một thể loại riêng

biệt của Văn học dân gian, đồng thời chỉ ra được đặc trưng nội dung và thi pháp nghệ

thuật của nó. Có thể kể đến như:

Cuộc tranh luận sôi nổi về những vấn đề xung quanh Truyền thuyết Mị Châu

– Trọng Thủy trên tạp chí Nghiên cứu văn học từ 1960 đến 1965 đã đi đến sự

thống nhất của rất nhiều nhà nghiên cứu văn học dân gian về sự có mặt của thể loại

truyền thuyết.

4

Nghiên cứu về thần loại và truyền thuyết, tác giả Đỗ Bình Trị đã khẳng định

truyền thuyết là một thể loại và đưa ra định nghĩa như sau: ―Truyền thuyết là những

truyện có dính lứu dến lịch sử mà lại có sự kỳ diệu là lịch sử hoang đường, hoặc là

những truyện tưởng tượng ít nhiều gắn với sự thực lịch sử‖ [73, tr 60,61]

Năm 1971, trong cuốn Truyền thống anh hùng dân tộc trong loại hình tự sự

dân gian Việt Nam tập trung nhiều bài nghiên cứu về truyền thuyết của các tác giả như

Nguyễn Ngọc Côn, Tầm Vu, Phan Trần, Đinh Gia Khánh và Kiều Thu Hoạch….

Trong đó, đáng chú ý là bài ―Truyền thuyết anh hùng trong thời kỳ phong kiến” của

tác giả Kiều Thu Hoạch [31] đã tổng hợp và chỉ ra những đặc điểm cơ bản của thể loại

truyền thuyết với các đặc tính: tính hư cấu lịch sử, tính cố định cụ thể, tính hư ảo, thần

kì và các mô típ khi xây dựng cốt truyện: mô típ sinh nở thần kì, mô típ chiến công phi

thường, mô típ hóa thân.

Năm 1990, hai cuốn giáo trình: Văn học dân gian Việt Nam của Hoàng Tiến

Tựu [78] và Văn học dân gian Việt Nam do Lê Chí Quế chủ biên [63] đã có những

trang viết về truyền thuyết. Hoàng Tiếu Tựu khẳng định: Cần trả về cho truyền thuyết

những tác phẩm mang đặc trưng thể loại của nó, đồng thời làm cho các thể loại thần

thoại và cổ tích Việt giảm bớt phần gánh nặng,…Cả hai cuốn sách có điểm gặp nhau

thống nhất: đều coi truyền thuyết là một thể loại văn học dân gian đồng đẳng với các

thể loại khác, chỉ ra được các đặc trưng cơ bản của thể loại này.

Năm 2002, cuốn giáo trình Văn học dân gian Việt Nam do Phạm Thu Yến chủ biên

[81] cũng giành một chương viết về truyền thuyết. Nhóm tác giả đã có những ý kiến

khá sâu sắc về các vấn đề về đặc trưng, nội dung, ý nghĩa và nghệ thuật của truyền

thuyết. Từ đó, các tác giả cũng đưa ra phương pháp phân tích một tác phẩm truyền

thuyết là phân tích dựa trên những mô típ cấu thành tác phẩm và phân tích truyền

thuyết gắn với nghi lễ, lễ hội.

Từ việc điểm qua lịch sử nghiên cứu truyền thuyết chúng ta có thể khẳng định,

hiện nay mặc dù tồn tại nhiều cách hiểu khác nhau về thể loại truyền thuyết nhưng

giữa các cách hiểu đó đều có những điểm tương đồng:

- Thứ nhất: Các nhà nghiên cứu đều thừa nhận truyền thuyết là một thể loại tự

sự của văn học dân gian.

5

- Thứ hai: Truyền thuyết là những truyện có dính líu đến lịch sử có ―cái lõi‖ là

sự thật lịch sử, là cách chép sử chân chính của nhân dân… qua đó thể hiện thái độ của

nhân dân đối với các sự kiện lịch sử.

- Thứ ba: Nội dung và nghệ thuật của truyền thuyết phản ánh tâm tình tha thiết,

trí tưởng tượng phong phú của nhân dân và lưu giữ những truyền thống tốt đẹp của

con người Việt Nam.

- Thứ tư: Giữa lễ hội và truyền thuyết có mối quan hệ gắn bó mật thiết.

Chúng tôi căn cứ trên sự thống nhất trong cách hiểu về thể loại truyền thuyết của

các nhà nghiên cứu nói trên, từ đó làm cơ sở áp dụng cho việc nghiên cứu đề tài luận văn

của mình về ―Truyền thuyết và lễ hội dân gian huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái”.

Nghiên cứu về mối quan hệ giữa truyền thuyết và các phong tục, lễ hội dân

gian, tác giả Kiều Thu Hoạch đã đưa ra một cách lý giải rất sâu sắc về bản chất đặc

trưng của thể loại này: ―Một đặc điểm của truyền thuyết anh hùng chống xâm lược của

ta là thường gắn liền với các cuộc hội mùa và nghi lễ tế thần ở các đình chùa, đền

miếu‖, ―Có thể nói rằng hội lễ là một bộ phận hữu cơ không thể thiếu được của truyền

thuyết anh hùng Việt Nam. Chính nhờ những hội lễ như vậy mà truyền thuyết anh

hùng có dịp nhắc nhở và đi sâu vào ký ức của nhân dân. [74, tr 63].

Năm 1973, nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Xương đăng bài “Tìm hiểu quan hệ giữa

thần thoại, truyền thuyết và diễn xướng phong tục” trên Tạp chí Văn học. Trong bài viết

này, tác giả quan niệm diễn xướng là một bộ phận của hội làng. Quan hệ giữa thần thoại,

truyền thuyết và diễn xướng giống như quan hệ giữa tích và trò. Tác giả đã phân loại các

hình thức diễn xướng tín ngưỡng đa dạng thành ba nhóm chính: diễn xướng canh tác sản

xuất và tín ngưỡng phồn thực, diễn xướng sinh hoạt văn hóa phong tục, diễn xướng lịch

sử. Cuối cùng, tác giả khẳng định: ―Diễn xướng tín ngưỡng hội làng còn là một phương

tiện bảo lưu thần thoại, truyền thuyết có hiệu lực‖ [80, tr 98 - 107].

Năm 1996, trong công trình Mối quan hệ giữa truyền thuyết người Việt và hội

lễ về các anh hùng, Lê Văn Kì đã chỉ ra rằng trong quá trình lịch sử của dân tộc, nhiều

hội lễ cầu mùa của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước đã dần được bổ sung thêm lớp ý

nghĩa ca ngợi các anh hùng chống ngoại xâm, ―Truyền thuyết và hội lễ cùng phản ánh

6

nhiều nhân vật, nhiều sự kiện lịch sử‖ [35, tr 70]. Đồng quan điểm trên các tác giả

Đặng Văn Lung [43], Nguyễn Thị Bích Hà [24] cũng chỉ ra rằng giữa truyền thuyết và

lễ hội có mối quan hệ mật thiết, gắn bó, hỗ trợ, bổ sung cho nhau.

2.2. Lịch sử nghiên cứu truyền thuyết và lễ hội ở Yên Bái

* Tình hình nghiên cứu truyền thuyết ở Yên Bái

Cho đến nay, việc sưu tầm và nghiên cứu văn học dân gian nói chung, truyền

thuyết nói riêng tại Yên Bái còn rất hạn chế. Một số truyền thuyết, truyện cổ được sưu

tầm và giới thiệu trên các tạp chí của địa phương hoặc xuất hiện chung trong các tập

truyện dân gian đồng bào các dân tộc thiểu số. Có thể kể đến: “Suối nước mắt”- Tập

truyện dân gian vùng Văn Chấn của Phạm Đức Hảo [27]; “Nàng Han‖ - Truyện cổ

dân tộc Mông của Minh Khương [38]; “Cây húc nậm xia” - Truyện dân gian Văn

Chấn - Mường Lò của Bùi Huy Mai sưu tầm [45]; "Sự tích Mường Lò" do Hoàng Việt

Quân sưu tầm [61]; "Hang Đá Cháy" do Lê Năng sưu tầm [52]; "Huyền thoại về trái

núi thần" do Hoàng Bích Nhung sưu tầm [56]; truyện ―Tạo Cầm Hánh đánh giặc Cờ

Vàng‖ do Trần Cao Đàm sưu tầm [21]. Số truyện cổ và truyền thuyết được sưu tầm

chủ yếu qua lời kể của các cụ cao niên tại địa phương.

Một số công trình nghiên cứu của tác giả Hoàng Việt Quân như: “Có một nữ

tướng nàng Han trong lịch sử hay không” và “Nhân vật trong truyền thuyết và lịch

sử Yên Bái” [61]; “Truyền thuyết về Thần Áo Đen” của Nguyễn Tiến Hòa; “Khảo

sát truyền thuyết các dân tộc lưu hành ở Yên Bái‖ của tác giả Phùng Thị Phương

Hạnh [26] cũng đã bước đầu giới thiệu, tìm hiểu về truyền thuyết được lưu truyền

tại địa bàn tỉnh Yên Bái và trong đó có giới thiệu một số ít những truyền thuyết của

huyện Yên Bình.

* Tình hình nghiên cứu về lễ hội ở Yên Bái

Các công trình giới thiệu và nghiên cứu về lễ hội tại tỉnh Yên Bái nói chung và

huyện Yên Bình nói riêng không nhiều. Hiện nay chỉ có công trình “Đền - Đình -

Chùa ở tỉnh Yên Bái”của tác giả Hồ Văn Thái và Nguyễn Liễn [67] mang lại cái nhìn

sơ lược, tổng thể về một số lễ hội lớn cũng như hệ thống Đền - Đình - Chùa tại tỉnh

Yên Bái nói chung. Tác giả Bùi Huy Mai tập trung nghiên cứu về ―Dân tộc và bản sắc

văn hóa vùng Văn Chấn‖ (2009) [48]. Cuốn “Di tích danh thắng Việt Nam”, năm

7

2002 do NXB Đồng Nai phát hành có giới thiệu sơ qua về lễ hội đền Thác Bà. Luận

văn thạc sĩ của Cù Chí Cường (2014), “Đền mẫu Thác Bà ở thị trấn Thác Bà, Yên

Bình, Yên Bái” [11] nghiên cứu dưới góc độ văn hóa học. Đa số các lễ hội lớn tại Yên

Bình và Yên Bái được giới thiệu trên các tờ báo địa phương hoặc được giới thiệu trên

các trang mạng truyền thông với mục đích quảng bá du lịch.

Như vậy, cho đến nay chưa có một công trình nào đi sâu tìm hiểu một cách toàn

diện truyền thuyết và lễ hội ở Yên Bái nói chung cũng như truyền thuyết và lễ hội của

huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái nói riêng. Với ý thức giữ gìn những di sản quí giá của

nhân dân các dân tộc tỉnh Yên Bái, góp phần tìm hiểu những giá trị văn hóa, lịch sử,

dân tộc, chúng tôi nhận thấy đề tài "Truyền thuyết và lễ hội dân gian huyện Yên

Bình, tỉnh Yên Bái” là một đề tài có tính khả thi và có giá trị cao.

3. Đối tƣợng và mục tiêu nghiên cứu

3.1 . Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là tập trung tìm hiểu, khảo sát, phân

tích, phân loại và nghiên cứu, giới thiệu về truyền thuyết và lễ hội dân gian huyện Yên

Bình, tỉnh Yên Bái .

3.2. Mục tiêu nghiên cứu

- Điền dã, sưu tầm tập hợp một cách có hệ thống các truyền thuyết và lễ hội dân

gian các dân tộc của huyện Yên Bình.

- Đi sâu giới thiệu và mô tả một số truyền thuyết và lễ hội của huyện Yên Bình,

đặc biệt tiêu biểu có truyền thuyết và lễ hội đền Thác Bà với nét độc đáo và sức lan tỏa

của nó trong đời sống tinh thần người dân địa phương.

- Từ đó cho thấy mảnh đất Yên Bình là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, văn

học dân gian.

4. Nhiệm vụ và phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Luận văn là công trình khoa học đi sâu nghiên cứu khảo sát, mô tả một cách

hệ thống một số truyền thuyết và lễ hội tiêu biểu của các dân tộc vùng đất Yên Bình

trong đó có truyền thuyết và lễ hội đền Thác Bà.

8

- Luận văn nhằm khẳng định vị trí quan trọng truyền thuyết và lễ hội dân gian

các dân tộc của Yên Bình trong đời sống tinh thần của người dân Yên Bái.

- Luận văn chỉ ra sự biến đổi và đề cập tới vấn đề bảo tồn phát huy các giá trị

của truyền thuyết và lễ hội, gìn giữ vốn văn hóa, tín ngưỡng của địa phương.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp sưu tầm điền dã: Đây là một trong những phương pháp chủ yếu

mà chúng tôi sử dụng trong luận văn này. Chúng tôi đã tiến hành điền dã đến tận các

địa phương làng, xã cụ thể có lưu truyền truyền thuyết và lễ hội thuộc huyện Yên Bình

để tìm hiểu, khảo sát, nghiên cứu đối tượng.

Trong quá trình điền dã, chúng tôi đã sử dụng một số biện pháp như: mô tả,

khảo sát các di tích, lễ hội; sưu tầm các truyền thuyết; phỏng vấn các cụ cao tuổi có sự

hiểu biết về lịch sử, văn hóa của địa phương tại một số làng, xã kết hợp ghi chép, chụp

ảnh tư liệu.

- Phương pháp khảo sát thống kê: Từ những tài liệu về truyện kể, truyền

thuyết, lễ hội ...thu thập được qua quá trình sưu tầm, kết hợp với những nguồn tài liệu

sách đã được công bố, xuất bản, các hồ sơ di tích, lễ hội ở địa phương, chúng tôi tiến

hành thống kê phân loại, sắp xếp thành từng nhóm tài liệu về truyền thuyết và lễ hội để

tiến hành việc nghiên cứu.

- Phương pháp phân tích tích hợp: Trên cơ sở nguồn tài liệu đã có, chúng tôi

tiến hành hệ thống hóa, phân tích các tư liệu, đánh giá và nhìn nhận về đặc điểm

truyền thuyết và lễ hội dân gian các dân tộc huyện Yên Bình.

- Phương pháp so sánh loại hình: Chúng tôi tiến hành so sánh những mô típ nổi

bật trong nhóm truyền thuyết và chỉ rõ những nét chung và riêng mang đậm dấu ấn

văn hoá vùng miền .

- Phương pháp nghiên cứu liên ngành: Chúng tôi vận dụng phương pháp

nghiên cứu của các khoa học khác trong quá trình nghiên cứu như: Sử học, Dân tộc

học, Ngữ văn học... để tập trung làm rõ nội dung , ý nghĩa nhiều mặt (xã hội - lịch sử -

văn hoá...) của truyền thuyết và lễ hội huyện Yên Bình.