Truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh tây Yên Tử

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ HIỀN

TRUYỆN KỂ DÂN GIAN

VÙNG VĂN HÓA TÂM LINH TÂY YÊN TỬ

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ HIỀN

TRUYỆN KỂ DÂN GIAN

VÙNG VĂN HÓA TÂM LINH TÂY YÊN TỬ

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8220121

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN THỊ HUẾ

THÁI NGUYÊN - 2019

i

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích

dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều trung

thực và chưa được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 05 năm 2019

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hiền

ii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám

hiệu, khoa sau đại học, khoa Báo chí - Truyền thông và Văn học, Trường Đại học

Khoa học, Đại học Thái Nguyên và các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ

tác giả trong suốt quá trình học tập.

Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giảng viên hướng dẫn là: PGS.

TS. Nguyễn Thị Huế, đã luôn tận tình, hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt quá trình tác

giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng tác giả xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu Trường THPT Yên

Dũng số 1, Phòng văn hóa huyện Yên Dũng, Ban quản lí di tích và danh thắng

huyện Yên Dũng, Thư viện Tỉnh Bắc Giang, Thư viện các huyện Yên Dũng, Lục

Nam, Lục Ngạn, Sơn Động, gia đình, người thân, bạn bè, đã giúp đỡ, động viên tạo

điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 05 năm 2019

Tác giả

Nguyễn Thị Hiền

iii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

TRANG BÌA PHỤ

LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................ii

DANH MỤC BẢNG BIỂU....................................................................................... v

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................ vi

A. MỞ ĐẦU............................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................... 1

2. Lịch sử vấn đề......................................................................................................... 2

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ......................................................................... 5

4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu................................................................... 5

5. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 7

6. Cấu trúc của luận văn.............................................................................................. 7

7. Những đóng góp của luận văn ................................................................................ 7

B. PHẦN NỘI DUNG............................................................................................... 8

Chương 1. VÙNG VĂN HÓA TÂM LINH TÂY YÊN TỬ VÀ VĂN HỌC

DÂN GIAN VÙNG VĂN HÓA TÂM LINH TÂY YÊN TỬ ................................ 8

1.1. Vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử .................................................................... 8

1.1.1. Khái niệm vùng văn hóa tâm linh..................................................................... 8

1.1.2.Vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên, xã hội ......................................................... 11

1.1.3. Văn hóa truyền thống, tín ngưỡng, tôn giáo ................................................... 16

1.2. Văn học dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử...................................... 24

1.2.1. Khái niệm truyện kể dân gian......................................................................... 24

1.2.2. Truyện kể dân gian và thư tịch, thần tích, thần phả........................................ 26

1.2.3. Thơ ca dân gian............................................................................................... 30

Tiểu kết chương 1 ................................................................................................... 35

iv

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chương 2. KHẢO SÁT HỆ THỐNG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VÙNG

VĂN HÓA TÂM LINH TÂY YÊN TỬ ................................................................ 36

2.1. Nhận diện và phân loại truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử ..... 36

2.2. Một số đặc điểm nghệ thuật của truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh

Tây Yên Tử ...................................................................................................... 41

2.2.1. Cốt truyện ....................................................................................................... 41

2.2.2. Nhân vật.......................................................................................................... 43

2.2.3. Một số motif tiêu biểu..................................................................................... 49

2.3. Giá trị phản ánh của truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử.......... 57

2.3.1. Truyện kể dân gian về nhiên thần phản ánh quan niệm vạn vật hữu linh,

quan niệm về môi trường sống ...................................................................... 57

2.3.2. Truyện kể dân gian về nhân thần phản ánh quan niệm “uống nước nhớ

nguồn”, đề cao các nhân vật văn hóa, nhân vật lịch sử ................................. 64

2.3.3. Truyện kể dân gian về Phật giáo và con người Phật pháp phản ánh tinh

thần Phật giáo Trúc Lâm................................................................................ 69

Tiểu kết chương 2 ................................................................................................... 74

Chương 3. MỐI QUAN HỆ GIỮA TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VÀ LỄ HỘI

DÂN GIAN VÙNG VĂN HÓA TÂM LINH TÂY YÊN TỬ .............................. 76

3.1. Truyện kể dân gian và lễ hội dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử ..... 76

3.2. Mối quan hệ giữa truyện kể dân gian và lễ hội dân gian (qua khảo sát lễ hội

Suối Mỡ, lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm)................................................................ 85

3.2.1. Truyện kể dân gian và lễ hội Suối Mỡ............................................................ 85

3.2.2. Truyện kể dân gian và lễ hội Chùa Vĩnh Nghiêm .......................................... 89

3.3. Vai trò, ý nghĩa, giá trị của truyện kể và lễ hội vùng Tây Yên Tử.................... 95

Tiểu kết chương 3 ................................................................................................ 100

KẾT LUẬN............................................................................................................ 102

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 104

PHỤ LỤC

v

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng 2.1: Hệ thống các truyện kể dân gian phản ánh tín ngưỡng thờ nhiên thần.... 37

Bảng 2.2: Hệ thống các truyện kể dân gian phản ánh tín ngưỡng thờ nhân thần.... 39

Bảng 2.3: Hệ thống các truyện kể dân gian phản ánh tinh thần Phật giáo Trúc Lâm... 40

Bảng 2.4: Bảng hệ thống motif sinh đẻ thần kỳ trong truyện kể dân gian vùng văn

hóa tâm linh Tây Yên Tử ........................................................................ 50

Bảng 3.1: Bảng thống kê một số truyện kể và lễ hội tiêu biểu vùng văn hóa tâm

linh Tây Yên Tử ...................................................................................... 80

vi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

GS : Giáo sư

GS.TS : Giáo sư Tiến sĩ

Nxb ĐHQGHN : Nxb Đại học quốc gia Hà Nội

Nxb GD : Nhà xuất bản Giáo dục

Nxb KHXH : Nxb Khoa học xã hội

Nxb VHDT : Nxb Giáo dục

Nxb VHTT : Nxb Văn hóa thông tin

Nxb : Nhà xuất bản

PGS : Phó giáo sư

PGS.TS : Phó giáo sư Tiến sĩ

tr : Trang

TS : Tiến sĩ

1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

A. MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Yên Tử là một dãy núi lớn nằm trên cánh cung Đông Triều ôm gọn vùng

trung du Đông Bắc của miền Bắc Việt Nam. Cùng với sườn Đông Yên Tử thuộc

tỉnh Quảng Ninh, sườn Tây Yên Tử thuộc các huyện Yên Dũng, Lục Nam, Lục

Ngạn, Sơn Động của tỉnh Bắc Giang còn lưu lại nhiều di tích, công trình lịch sử,

văn hóa có giá trị với nhiều di sản liên quan đến đời Lí - Trần. Đặc biệt cách chùa

Đồng 2,84 km dưới chân núi Yên Tử là khu bảo tồn sinh thái Đồng Thông thuộc

huyện Sơn Động. Ngoài cảnh quan thiên nhiên với nhiều động thực vật quý hiếm,

Tây Yên Tử còn gắn với nhiều huyền thoại hốt cấu nên hình sông thế núi, với con

đường hoằng dương Phật pháp của Phật Hoàng Trần Nhân Tông và chốn tổ Vĩnh

Nghiêm được coi là trường đại học Phật giáo đầu tiên ở Việt Nam. Có thể nói Tây

Yên Tử là một vùng đất có vị trí địa lí quan trọng, là một vùng văn hóa tâm linh đặc

sắc đồng thời là một vùng đất thiêng hội tụ linh khí non sông.

Như suối nguồn bất tận, văn học dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên

Tử nổi bật là mảng truyện kể phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo thấm vào tận cùng

máu thịt mỗi người từ thuở ấu thơ. Mảng truyện kể dân gian này đưa ru tâm hồn

con người muôn đời bằng giá trị đặc sắc và phương thức lưu truyền độc đáo của nó.

Số phận của truyện kể dân gian phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo vùng văn hóa tâm

linh Tây Yên Tử không chỉ tồn tại trong tâm thức và trí nhớ dân gian mà còn tồn tại

trong mối quan hệ sinh tử với những giá trị vật thể hữu hình - nơi các di tích lịch sử

và danh thắng trên khắp các bản làng, các làng quê từ miền núi cao Sơn Động, Lục

Ngạn đến vùng đồi thấp Lục Nam, Yên Dũng. Được nuôi dưỡng trong trí nhớ nhân

dân và di tích lịch sử, truyện kể dân gian phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo vùng văn

hóa tâm linh Tây Yên Tử trở nên sống động, linh thiêng vô cùng trong không khí

diễn xướng ở các lễ hội dân gian. Tìm hiểu hệ thống truyện kể dân gian này ngoài

việc khám phá, phát hiện giá trị của tác phẩm ta còn có thể giải thích được các vấn

đề liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo... tồn tại trong đời sống tâm linh của người

dân vùng Tây Yên Tử.

2

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Trong đời sống hiện nay, cuốn theo hệ lụy của cuộc sống xô bồ giữa thời

đại bùng nổ công nghệ thông tin, số lượng truyện kể dân gian vùng Tây Yên Tử

ngày càng mai một theo thời gian. Nhiều người dân đặc biệt là giới trẻ trong

vùng không biết và không quan tâm đến bảo tồn di sản văn học dân gian trong đó

có các truyện kể phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo. Tư liệu thành văn về truyện kể

dân gian trong vùng cũng rất khiêm tốn với một số cuốn sách của các nhà

nghiên cứu tâm huyết. Hơn thế nữa, trong đời sống đương đại, Tây Yên Tử là

một vùng đất giàu tiềm năng du lịch tâm linh. Năm 2010, tỉnh Bắc Giang đã đề

xuất được chính phủ cho phép xây dựng ĐT 293 dài 73 km nối từ trung tâm

thành phố Bắc Giang tới khu bảo tồn sinh thái Đồng Thông (chân núi chùa

Đồng, Yên Tử). Hiện nay tuyến đường đã hoàn thành và trở thành tuyến giao

thông huyết mạch cho những tuor du lịch tâm linh và sinh thái vùng Tây Yên

Tử. Khu bảo tồn thiên nhiên Tây Yên Tử huyện Sơn Động cũng được Ủy Ban

Nhân Dân tỉnh Bắc Giang chọn là một trong 3 cụm di tích trọng điểm về phát

triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng cần ưu tiên đầu tư từ ngân sách để xây dựng

hạ tầng du lịch. Các dự án xây dựng khu văn hóa tâm linh Tây Yên Tử đã và

đang được triển khai.

Nghiên cứu “Truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử” vì

thế là một việc làm cần thiết một mặt giúp người viết mở rộng hiểu biết về văn

hóa, văn học dân gian đặc biệt là mảng truyện kể dân gian phản ánh tín ngưỡng, tôn

giáo của vùng đất nơi mình trưởng thành, tích lũy thêm tri thức về kho tàng truyện

kể dân gian để có thể liên hệ thực tế trong giảng dạy phần văn học dân gian địa

phương trong nhà trường; mặt khác nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa,

văn học dân gian truyền thống đang có nguy cơ bị mai một trong nhịp sống hối

hả thường ngày đồng thời góp phần làm cho vùng đất Tây Yên Tử trở thành điểm

đến của nhiều du khách trên hành trình du lịch tâm linh tìm về nguồn cội. Từ đó góp

phần phát triển kinh tế, nâng cao đời sống của nhân dân địa phương.

2. Lịch sử vấn đề

2.1. Tình hình nghiên cứu truyện kể dân gian ở Bắc Giang

Một trong những nét đặc sắc của văn học dân gian nói chung và truyện kể

dân gian nói riêng là gắn bó chặt chẽ với văn hóa vùng, miền. Ở Bắc Giang truyện

kể dân gian đã được quan tâm nghiên cứu trong một số công trình như: Địa chí Bắc

3

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Giang (2005), Di sản văn hóa Bắc Giang, Văn học dân gian Bắc Giang tập 4 (2008,

Ngô Văn Trụ, Bùi Văn Thành), Báo cáo chuyên đề “Truyện kể dân gian Bắc

giang” (2005, Nguyễn Thu Minh),... Những công trình nghiên cứu này chủ yếu hệ

thống các truyện kể theo hướng sưu tầm, bảo tồn di sản văn hóa mà chưa đi phân

loại truyện kể hay tìm hiểu giá trị của chúng theo các phương pháp nghiên cứu khoa

học văn học để thấy được giá trị của nó trong đời sống tâm linh của nhân dân. Cũng

chưa có công trình nào đi sâu khai thác đặc điểm, tính chất của thể loại trong không

gian văn hóa vùng Bắc Giang.

Phải đến luận án tiến sĩ năm 2011 về đề tài Truyện kể dân gian trong không

gian văn hóa xứ Bắc của Nguyễn Huy Bỉnh, luận văn thạc sĩ năm 2015 về đề tài

Khảo sát truyền thuyết dân gian Bắc Giang của tác giả Phạm Thị Xuyên, truyện kể

dân gian Bắc Giang mới được soi chiếu dưới cái nhìn của khoa học văn học. Nhìn

chung đây là hai công trình nghiên cứu dưới góc độ khoa học văn học rất có giá trị

về truyện kể dân gian tỉnh Bắc Giang. Ngoài ra, vấn đề trên còn được trình bày

trong những tập sách di tích và danh thắng các huyện trong tỉnh, trong một số bài

viết lẻ của các nhà nghiên cứu về phong tục, tín ngưỡng vùng Bắc Giang.

Có thể thấy vấn đề truyện kể dân gian ở tỉnh Bắc Giang đã được các nhà

nghiên cứu tập trung tìm hiểu trong những năm gần đây và đã đạt được kết quả nhất

định. Đây sẽ là nguồn tư liệu quý để người viết áp dụng nghiên cứu đề tài của mình.

2.2. Tình hình nghiên cứu truyện kể dân gian ở vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử

Ở vùng Tây Yên Tử, việc sưu tầm, giới thiệu, lưu giữ truyện kể dân gian

cũng được đã được đề cập đến trong một số cuốn sách như: Văn hóa truyền thống

làng xã huyện Yên Dũng (2004, Trần Quốc Thịnh), Di tích danh thắng huyện Yên

Dũng, tập 1 (2016, Ban quản lí di tích của huyện Yên Dũng), Di tích danh thắng

huyện Yên Dũng, tập 2 (2017, Ban quản lí di tích của huyện Yên Dũng), Yên Dũng

- miền đất địa linh nhân kiệt (2018, Ban quản lí di tích của huyện Yên Dũng), Văn

hóa phi vật thể huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang (2007), Văn hóa dân gian huyện

Sơn Động (2006, Nguyễn Thu Minh)... Ở những cuốn sách này các tác giả chủ yếu

tập hợp sưu tầm các giai thoại, truyền thuyết, sự tích, lịch sử, các địa danh, các

phong tục tập quán, nhà thờ dòng họ, giỗ tổ, lễ hội đình, chùa... trong không gian

4

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

văn hóa thôn, làng. Mảng nghiên cứu của các tác giả trong các cuốn sách có ý nghĩa

đặt nền móng đầu tiên cho việc sưu tầm truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh

Tây Yên Tử. Đến luận văn thạc sĩ Truyền thuyết Vũ Thành và lễ hội đền Hả ở Lục

Ngạn - Bắc Giang của tác giả Trần Duy Phương được hoàn thành vào năm 2008,

truyện kể dân gian trong vùng mới được nghiên cứu dưới góc độ khoa học văn học.

Tuy nhiên phạm vi của đề tài chỉ tập trung đề cập đến truyền thuyết Vũ Thành và

những dị bản của nó ở huyện Lục Ngạn mà chưa nghiên cứu về truyện kể dân gian

của cả vùng Tây Yên Tử.

Về nghiên cứu văn hóa du lịch vùng đất Tây Yên Tử phải kể đến các công

trình nghiên cứu có giá trị như: Bảo tồn và khai thác các giá trị di sản văn hóa khu

thắng cảnh suối Mỡ (2011,Trần Văn Lạng, Nguyễn Văn Phong, Phùng Thị Mỹ,

Trần Thu Hương), Bảo tồn di sản văn hóa khu vực Tây Yên Tử gắn với phát triển du

lịch (2015, Hoàng Thị Hoa), Nghiên cứu phát triển du lịch văn hóa phía Tây Yên Tử

(2015, Nguyễn Thị Yến),...

Có thể khẳng định cho đến nay chưa có một công trình nghiên cứu nào đi sâu

tìm hiểu về truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử dưới góc độ khoa

học văn học với các phương pháp nghiên cứu của văn học dân gian. Tất cả các công

trình nghiên cứu nói trên chỉ là dấu ấn tư liệu để cho chúng tôi nghiên cứu và hoàn

thiện đề tài luận văn của mình.

Là công trình đầu tiên nghiên cứu về truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm

linh Tây Yên Tử đặc biệt là mảng truyện kể phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo, đề tài

luận văn "Truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử” của chúng tôi

hy vọng sẽ là một công trình góp phần giới thiệu về kho tàng văn hóa, văn học dân

gian truyền thống của vùng đất Tây Yên Tử. Đồng thời đề tài nhằm khẳng định vị

trí quan trọng của truyện kể dân gian phản ánh tín ngương, tôn giáo trong đời sống

tâm linh của người dân địa phương. Từ đó đề cập tới vấn đề bảo tồn và phát huy các

giá trị của truyện kể dân gian, gìn giữ vốn văn hóa, bản sắc vùng, miền, góp phần

quảng bá du lịch tâm linh trên địa bàn Tây Yên Tử.

5

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu

3.1 . Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu mà đề tài luận văn hướng tới là: Hệ thống truyện kể

dân gian đặc biệt là mảng truyện kể gắn với tín ngưỡng, tôn giáo trong đời sống

tâm linh của nhân dân vùng Tây Yên Tử.

3.2. Mục tiêu nghiên cứu

Thực hiện đề tài nghiên cứu chúng tôi hướng đến những mục tiêu cụ thể:

- Nhận diện, phân loại và khảo sát hệ thống truyện kể dân gian đạc biệt là

mảng truyện kể phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử;

tìm hiểu một số đặc điểm nghệ thuật và giá trị phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo của hệ

thống truyện kể dân gian trong vùng.

- Xem xét mối quan hệ giữa truyện kể dân gian và lễ hội dân gian vùng văn

hóa tâm linh Tây Yên Tử.

4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu

4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu

Thực hiện đề tài nghiên cứu chúng tôi hướng tới những nhiệm vụ cụ thể:

- Giới thiệu khái quát vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử; tập hợp và hệ

thống truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử; phân loại, khảo sát

các nhóm truyện kể phản ánh tín ngưỡng, tôn giáo để chỉ ra một số đặc điểm nghệ

thuật và giá trị phản ánh đời sống tâm linh của hệ thống truyện kể dân gian vùng

văn hóa tâm linh Tây Yên Tử.

- Tìm hiểu mối quan hệ giữa truyện kể dân gian và lễ hội thông qua việc lựa

chọn, giới thiệu truyện kể dân gian và hai lễ hội tiêu biểu là: Lễ hội Suối Mỡ, lễ hội

chùa Vĩnh Nghiêm trong vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Thực hiện luận văn chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

- Phương pháp điều tra, điền dã: Nghiên cứu luận văn chúng tôi chọn điều

tra, điền dã là một trong những phương pháp chủ đạo. Chúng tôi tiến hành điền dã

để tìm hiểu, khảo sát, nghiên cứu các truyện kể dân gian, các di tích, lễ hội, phỏng

vấn các bậc cao niên am hiểu về lịch sử, văn hóa của địa phương hay các thành viên

6

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

trong ban quản lí trùng tu, tôn tạo di tích tại một số làng, xã; ghi chép, chụp ảnh tư

liệu về lễ hội, đền miếu, đình chùa. Ngoài ra chúng tôi còn trực tiếp dự lễ hội Suối

Mỡ và lễ hội Chùa Vĩnh Nghiêm để có thể mô tả về lễ hội và phát hiện ra những nét

đặc sắc của nó một cách chân xác nhất phục vụ cho nghiên cứu đề tài.

- Phương pháp thống kê: Trên cơ sở tập hợp những tài liệu về truyện kể dân

gian đã thu thập được từ nhiều nguồn khác nhau chúng tôi tiến hành hệ thống, thống

kê, phân loại, sắp xếp thành từng nhóm tài liệu theo các nhóm truyện kể gắn với tín

ngưỡng, truyện kể gắn với tôn giáo trong vùng. Từ đó chúng tôi thống kê, lựa chọn

những truyện kể đặc sắc, những lễ hội tiêu biểu gắn với truyện kể dân gian để thuận

tiện tiến hành việc nghiên cứu đề tài.

- Phương pháp so sánh loại hình: Chúng tôi tiến hành khảo sát các bản kể,

các dị bản truyện kể đã thu thập được, so sánh những motif nổi bật trong các bản kể

để chỉ rõ những nét chung và riêng mang đậm dấu ấn văn hoá vùng Tây Yên Tử ở

hệ thống truyện kể đang nghiên cứu trong đề tài. Đồng thời chúng tôi so sánh truyện

kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử với truyện kể của các vùng lân cận,

gần gũi khác, để tìm ra nét đặc trưng riêng của hệ thống truyện kể được nghiên cứu

trong đề tài.

- Phương pháp tự sự học: Chúng tôi sử dụng phương pháp tự sự học để xem xét

đối tượng nghiên cứu từ cấu trúc tự sự bên trong với những mối quan hệ đa diện ở các

cấp độ khác nhau nhằm chỉ ra những giá trị đặc sắc của nó.

- Phương pháp thi pháp học: Trong quá trình thực hiện luận văn chúng tôi

vận dụng phương pháp thi pháp học để nghiên cứu tìm hiểu đặc điểm nghệ thuật

của các truyện kể trên các phương diện cơ bản như: Kết cấu, nhân vật, một số motif

tiêu biểu....Từ đó làm sáng rõ đối tượng nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu liên ngành: Chúng tôi xuất phát từ đặc trưng

nguyên hợp của văn học dân gian nên vận dụng phương pháp nghiên cứu của các

ngành khoa học khác như: Sử học, Dân tộc học, Văn hóa học, Tôn giáo học... để có

thể soi chiếu truyện kể dân gian vùng văn hóa tâm linh Tây Yên Tử từ nhiều góc độ,

nhiều phương diện.