Trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo Luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM VĂN VĨNH

TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ TRONG GIAI ĐOẠN

CHUẨN BỊ PHẠM TỘI VÀ PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ TRONG GIAI ĐOẠN

CHUẨN BỊ PHẠM TỘI VÀ PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hướng nghiên cứu

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Thúy

Học viên thực hiện: Phạm Văn Vĩnh

Lớp: Cao học Luật Khoá 25

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn “Trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn

bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam” là công trình

nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn

bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của Luận

văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Phạm Văn Vĩnh

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS

BLHS

BLTTHS

Bộ CA

Bộ TP

CA

KSND

NĐ

NĐ-CP

NXB

TAND

TANDTC

TNHS

TTHS

TTLT

VKSND

VKSNDTC

: Bộ luật Dân sự

: Bộ luật Hình sự

: Bộ luật Tố tụng hình sự

: Bộ Công an

: Bộ Tư pháp

: Công an

: Kiểm sát nhân dân

: Nghị định

: Nghị định Chính phủ

: Nhà xuất bản

: Tòa án nhân dân

: Tòa án nhân dân tối cao

: Trách nhiệm hình sự

: Tố tụng hình sự

: Thông tư liên tịch

: Viện kiểm sát nhân dân

: Viện kiểm sát nhân dân tối cao

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU.....................................................................................................1

CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP

LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ TRONG GIAI ĐOẠN CHUẨN BỊ

PHẠM TỘI VÀ PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT .......................................................9

1.1. Một số vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị

phạm tội và phạm tội chưa đạt.......................................................................9

1.1.1. Khái niệm trách nhiệm hình sự.............................................................9

1.1.2. Khái niệm giai đoạn chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt...............12

1.2. Quy định của Luật hình sự Việt Nam về trách nhiệm hình sự trong

giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt.....................................25

1.2.1. Quy định của Luật hình sự Việt Nam về trách nhiệm hình sự trong

gian đoạn chuẩn bị phạm tội ........................................................................25

1.2.2. Quy định về trách nhiệm hình sự trong giai đoạn phạm tội chưa đạt 30

1.2.3. Quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi trong trường hợp

chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ..........................................................33

1.3. Quy định của pháp luật hình sự một số nước về trách nhiệm hình sự

trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt và kinh nghiệm

cho Việt Nam..................................................................................................37

1.3.1. Quy định của Bộ luật hình sự liên bang Nga về trách nhiệm hình sự

trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt.................................37

1.3.2. Quy định của Bộ luật hình sự Thụy Điển về trách nhiệm hình sự trong

giai đoạn chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ..........................................39

1.3.3. Quy định của Bộ luật hình sự Nhật Bản về trách nhiệm hình sự trong

giai đoạn chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ..........................................44

1.3.4. Kinh nghiệm cho pháp luật hình sự Việt Nam ....................................46

Kết luận Chương 1............................................................................................49

CHƯƠNG 2. THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TRÁCH

NHIỆM HÌNH SỰ TRONG GIAI ĐOẠN CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM

TỘI CHƯA ĐẠT VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN......................50

2.1. Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự trong

giai đoạn chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt.........................................50

2.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả áp

dụng pháp luật về chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt..........................60

2.2.1. Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật về chuẩn bị phạm tội,

phạm tội chưa đạt.........................................................................................60

2.2.2. Kiến nghị nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về chuẩn bị phạm tội,

phạm tội chưa đạt.........................................................................................65

Kết luận Chương 2............................................................................................67

KẾT LUẬN........................................................................................................68

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI NÓI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Ngay từ khi Nhà nước ta mới được thành lập cho đến nay, luật hình sự

vẫn luôn nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và nhân dân bởi pháp

luật hình sự là một trong những công cụ quan trọng và hữu hiệu để bảo vệ chủ

quyền quốc gia, an ninh của đất nước, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền

con người, quyền công dân, bảo vệ quyền bình đẳng giữa đồng bào các dân tộc,

bảo vệ lợi ích của Nhà nước, tổ chức, bảo vệ trật tự pháp luật, chống mọi hành

vi phạm tội; giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, phòng ngừa và đấu

tranh chống tội phạm (Điều 1 BLHS năm 2015). Để luật hình sự ngày càng

thực hiện tốt hơn nhiệm vụ của mình, việc hoàn thiện Bộ luật hình sự là một

đòi hỏi tất yếu khách quan.

Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, nhưng mức độ nguy hiểm của

các hành vi phạm tội, ở mỗi giai đoạn phạm tội khác nhau là khác nhau. Tính chất,

mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm thể hiện qua nhiều dấu hiệu như: Tính

chất, tầm quan trọng và giá trị của quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại hoặc bị đe

dọa xâm hại; tính chất và mức độ hậu quả thiệt hại đã gây ra hoặc đe dọa gây ra;

mức độ thực hiện tội phạm; phương thức thực hiện tội phạm (riêng lẻ hay là đồng

phạm, đồng phạm giản đơn hay đồng phạm có tổ chức); công cụ, phương tiện

phạm tội, thủ đoạn, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh thực hiện tội phạm; hình thức

lỗi, mức độ lỗi, mục đích phạm tội và động cơ phạm tội, cũng như các đặc điểm

nhân thân của người phạm tội. Như vậy, mức độ thực hiện tội phạm cũng là một

trong các yếu tố thể hiện mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Về phương

diện lý luận, mức độ thực hiện tội phạm được phân chia thành các giai đoạn phạm

tội là: chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành. Tương ứng

với các giai đoạn này, hành vi phạm tội mang tính nguy hiểm cho xã hội ở các

mức độ khác nhau. Với mức độ nguy hiểm khác nhau thì trách nhiệm hình sự và

hình phạt áp dụng phải nặng, nhẹ khác nhau mới bảo đảm công bằng và được dư

luận xã hội đồng tình, người phạm tội tâm phục, khẩu phục. Do đó pháp luật hình

sự đã đặt ra quy định riêng về trách nhiệm hình sự trong các giai đoạn chuẩn bị

phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành.

2

Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của kinh tế, văn hóa-xã

hội, thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm đã cho thấy tình hình tội phạm

ở nước ta diễn biến hết sức phức tạp, tinh vi, với nhiều thủ đoạn khác nhau.

Luật hình sự đi vào đời sống xã hội có vai trò quan trọng trong công tác đấu

tranh phòng, chống tội phạm. Có thể thấy, hoạt động phạm tội cũng như bất kỳ

hoạt động nào khác của con người trong xã hội, được diễn ra theo một quá trình

và trong một khoảng thời gian nhất định. Người cố ý thực hiện tội phạm bao

giờ cũng mong muốn thực hiện trọn vẹn quá trình đó để đạt được kết quả mong

muốn. Nhưng trong thực tế có những trường hợp vì nguyên nhân ngoài ý

muốn, người phạm tội đã không thực hiện được toàn bộ quá trình đó mà phải

dừng lại ở những thời điểm khác nhau. Tuy nhiên, không phải vì thế mà những

hành vi này không nguy hiểm cho xã hội. Vì vậy, để đánh giá mức độ thực hiện

tội phạm và qua đó có cơ sở để xác định phạm vi trách nhiệm hình sự của

người phạm tội, luật hình sự Việt Nam phân biệt ba mức độ thực hiện tội phạm:

chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành. Bên cạnh việc

quy định trách nhiệm hình sự của tội phạm hoàn thành thì việc quy định trách

nhiệm hình sự của giai đoạn chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt là rất cần

thiết nhằm đảm bảo tính phòng ngừa, tính răn đe giáo dục người phạm tội của

luật hình sự.

Các quy định liên quan đến trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị

phạm tội và phạm tội chưa đạt đã được tiếp tục hoàn thiện trong BLHS năm

2015, như: giới hạn phạm vi TNHS trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội, quy định

rõ khung hình phạt cho trường hợp chuẩn bị phạm tội, sửa đổi giới hạn quyết

định hình phạt trong giai đoạn phạm tội chưa đạt,…Tuy nhiên, quy định về

trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt tại

BLHS năm 2015 vẫn chưa đáp ứng được các yêu cầu về mặt lập pháp, cũng

như thực tiễn áp dụng vẫn còn những vướng mắc nhất định: các quy định về

khung hình phạt và QĐHP đối với giai đoạn CBPT, PTCĐ cũng gây ra những

bất cập nhất định,...

Thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy các cơ quan tiến hành tố tụng còn

gặp nhiều khó khăn vướng mắc trong việc áp dụng các quy định của pháp luật

hình sự về đến trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm

3

tội chưa đạt. Chính vì vậy, tác giả quyết định chọn đề tài "Trách nhiệm hình sự

trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt

Nam" làm đề tài luận văn thạc sĩ Luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Vấn đề trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội

chưa đạt đã được nghiên cứu trong một số công trình khoa học với những khía

cạnh nội dung khác nhau như:

Giáo trình, sách chuyên khảo, tham khảo: PGS.TS. Nguyễn Thị Phương

Hoa và TS. Phan Anh Tuấn đồng chủ biên (2017) sách Bình luận khoa học

Những điểm mới của Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017),

Nxb Hồng Đức; “Giáo trình Luật hình sự phần chung” của Trường Đại học Luật

TP. Hồ Chí Minh (2019),... Trong các công trình nghiên cứu trên, các tác giả đều

có những phân tích, bình luận chuyên sâu liên quan đến vấn đề trách nhiệm hình

sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt qua việc phân tích khái

niệm, các giai đoạn thực hiện tội phạm, dấu hiệu pháp lý và trách nhiệm hình sự

mà chủ thể phạm tội phải gánh chịu. Tuy nhiên, những nghiên cứu này chỉ mang

tính khái quát, chưa đi sâu nghiên cứu những bất cập cũng như vướng mắc trong

thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị

phạm tội, phạm tội chưa đạt.

Luận văn, luận án: “Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị

phạm tội và phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam” của tác giả Trần Anh

Tuấn, Luận văn Thạc sĩ, khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội (2015); “Quyết

định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo

luật hình sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thanh Trúc, Luận văn Thạc sĩ Luật,

Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, thực hiện năm 2012.

Trong hai luận văn này, bên cạnh tập trung nghiên cứu những vấn đề lý

luận, các tác giả đã nêu ra một số tồn tại, hạn chế của việc quyết định hình phạt

trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, như: sai lầm trong

việc lựa chọn điều luật áp dụng, quyết định hình phạt quá nhẹ hoặc quá nặng

không tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi, hạn chế trong quy định

của pháp luật,…và các nguyên nhân cơ bản, từ đó đưa ra giải pháp.

4

Tuy nhiên, thời điểm các tác giả thực hiện luận văn thì BLHS năm 2015

chưa đi vào cuộc sống nên không giải quyết được các vấn đề còn tồn đọng trong

BLHS năm 2015 liên quan trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm

tội, phạm tội chưa đạt.

Về các bài viết khoa học, tạp chí chuyên đề có:

(i) TS. Trịnh Tiến Việt, Về phạm tội chưa đạt và một số hình thức phạm

tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm, Tạp chí Khoa học, chuyên san Kinh

tế - Luật, số 2/2009.

Nội dung bài viết, tác giả tập trung phân tích khái niệm và các đấu hiệu cơ

bản của phạm tội chưa đạt, phân biệt giai đoạn tội phạm chưa đạt với các giai

đoạn khác. Từ đó đề xuất hoàn thiện quy định về phạm tội chưa đạt trong BLHS

năm 1999.

(ii) TS. Lê Thị Sơn, “Về trách nhiệm hình sự của hành vi chuẩn bị phạm

tội và phạm tội chưa đạt”, Tạp chí Luật học số 4 năm 2002;

Bài viết này, tác giả đã phân tích đánh giá, chỉ ra những điểm bất cập

trong các quy định của BLHS năm 1985 và BLHS năm 1999. Vận dụng quy

định của BLHS một số nước trên thế giới mà điển hình là BLHS của CHLB

Đức và của CHND Trung Hoa, tác giả đề xuất sửa đổi theo hướng quy định bổ

sung giảm mức thấp nhất của khung hình phạt tù tương ứng với tỉ lệ giảm mức

cao nhất của khung hình phạt tù đã được quy định, giảm nhẹ tất cả các khung

hình phạt, quyết định hình phạt nhẹ hơn mức tối thiểu của khung hình phạt,

miễn hình phạt.

(iii) “Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội

chưa đạt” của tác giả Dương Tuyết Miên, Tạp chí Luật học số 4 năm 2001;

(iv)“Chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt trong Luật Hình sự Việt Nam” của

Phạm Văn Báu, Tạp chí Toà án nhân dân kỳ II tháng 8 năm 2015 số 16, (v) “Bàn

về chế định phạm tội chưa đạt từ những thực tiễn xét xử” của TS. Nguyễn Thị

Tuyết, Tạp chí Kiểm sát số 10 năm 2014,... Các bài viết trên có nghiên cứu về

trách nhiệm hình sự của giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, từ các

vấn đề lý luận đến những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp

luật và một số kiến nghị. Tuy nhiên, các bài viết đa số nghiên cứu các quy định

5

của BLHS 1999 mà chưa nghiên cứu các quy định của BLHS 2015 về trách

nhiệm hình sự của giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt. Đồng thời,

các bài viết nghiên cứu trong phạm vi hạn chế nên chưa di sâu nghiên cứu các

vấn đề lý luận, chưa bao quát hết những hạn chế trong quy định của pháp luật

cũng như vướng mắc trong thực tiễn bằng các vụ án thực tế, để từ đó có những

kiến nghị hoàn thiện dựa trên những luận cứ khoa học và thực tiễn.

Tổng hợp lại, các công trình trên chưa nghiên cứu các quy định của BLHS

năm 2015 về chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, một chế định có nhiều sửa

đổi, bổ sung so với các quy định của BLHS năm 1999. Chính vì vậy, trong phạm

vi của luận văn này, tác giả sẽ tiếp tục kế thừa kết quả nghiên cứu trong các công

trình khoa học kể trên về những vấn đề lý luận về chuẩn bị phạm tội và phạm tội

chưa đạt, lịch sử lập pháp hình sự về chế định chuẩn bị phạm tội và phạm tội

chưa đạt. Ngoài ra, tác giả sẽ phân tích, đánh giá những điểm bất cập trong

BLHS năm 2015 về trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và

phạm tội chưa đạt, đây là nội dung mà các công trình khoa học kể trên chưa

nghiên cứu. Đồng thời, đánh giá những khó khăn vướng mắc trong quá trình áp

dụng pháp luật để từ đó kiến nghị hoàn thiện các quy định của BLHS năm 2015

về trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của đề tài là xác định những điểm bất cập chưa hợp lý

trong quy định của pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chuẩn

bị phạm tội và phạm tội chưa đạt và những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn

điều tra, truy tố, xét xử đề từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp

luật và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm về trách nhiệm hình sự trong giai

đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam.

Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là:

- Nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự trong

giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt.