Tính tích cực học tập môn Giáo dục công dân của học sinh THPT tại Phan Thiết - Bình Thuận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH



TRẦN THỊ NGỌC ANH

TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC CÔNG

DÂN CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

TẠI PHAN THIẾT – BÌNH THUẬN

Chuyên ngành: TÂM LÝ HỌC

Mã số: 60.31.80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. PHAN THỊ TỐ OANH

TP. HỒ CHÍ MINH – 2010

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành chương trình thạc sỹ Tâm lý học khóa 2007 – 2010, ngoài những nỗ lực bản thân tôi

còn nhận được sự quan tâm của rất nhiều người. Xin cho tôi gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến:

- Trường Đại học Sư Phạm, Ban lãnh đạo và các Thầy, Cô khoa Tâm lý - giáo dục đã rất nhiệt tình

trong công tác, giảng dạy.

- TS. Phan Thị Tố Oanh đã tận tâm giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình thực hiện đề tài. Đặc biệt

là sự ủng hộ, khích lệ lớn lao của cô dành cho tôi những khi gặp khó khăn, lúng túng.

- Ban Giám Hiệu, quý Thầy, Cô và các em học sinh trường THPT Lương Thế Vinh, Phan Bội

Châu, Phan Chu Trinh đã tạo điều kiện hết sức thuận lợi, hỗ trợ tôi nhiệt tình trong quá trình khảo sát,

điều tra.

- Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn kề vai sát cánh, chia sẻ với tôi trong quá trình thực hiện đề

tài.

Trần Thị Ngọc Anh

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài: “Tính tích cực học tập môn giáo dục công dân của học sinh THPT tại

Phan Thiết – Bình Thuận” là công trình khoa học do tôi thực hiện. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm nếu

có sự khiếu nại, tố cáo về bản quyền tác giả.

Trần Thị Ngọc Anh

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT, BẢNG, BIỂU ĐỒ

HS : Học sinh

GV : Giáo viên

THPT : Trung học phổ thông

GDCD : Giáo dục công dân

LTV : Lương Thế Vinh

PBC : Phan Bội Châu

PCT : Phan Chu Trinh

PPDH : Phương pháp dạy học

TTC : Tính tích cực

TN : Thử nghiệm

ĐC : Đối chứng

GD – ĐT : Giáo dục đào tạo

TBM : Trung bình môn

PHẦN MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1.1 Báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng lần thứ IX (4/2001) đã chỉ rõ: "Cần phải phát huy nguồn lực trí

tuệ và sức mạnh tinh thần của người Việt Nam, coi phát triển Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ

là nền tảng và động lực của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá; là quốc sách hàng đầu, phát huy tinh

thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của học sinh (HS), sinh viên (SV), đề cao năng lực tự học, tự hoàn thiện

học vấn và tay nghề, đẩy mạnh phong trào học tập trong nhân dân bằng những hình thức giáo dục chính

quy và không chính quy, thực hiện giáo dục cho mọi người, cả nước trở thành một xã hội học tập" [4].

Để thực hiện mục tiêu đó, từ những năm đầu và những năm tiếp theo của thế kỉ XXI, giáo dục và đào

tạo đã liên tục đổi mới với những tư tưởng chủ đạo: "Tích cực hoá hoạt động của người học", "dạy học

hướng vào hoạt động của người học”...đều nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của giáo dục và đào tạo

trong thời kì đổi mới. [22]

Trong quá trình dạy học, tính tích cực học tập của người học là nền tảng, cơ sở của tính năng động,

sáng tạo và là điều kiện để hình thành năng lực tự học, tự hoàn thiện suốt đời. Nhà giáo dục I.F.

Kharlamov đã viết: "lòng khát khao hiểu biết, tính tích cực cao trong hoạt động nhận thức và kỹ năng tự

lực và rèn luyện bản thân là những đức tính cần được phát triển và giáo dục cho thanh thiếu niên ngay trên

ghế nhà trường, bảo đảm sau này họ tiếp tục rèn luyện bản thân một cách có hệ thống và không ngừng tự

học" [3]

Chính vì vậy, Bộ giáo dục và đào tạo đã xác định rõ, cần tập trung cải tiến giảng dạy và học tập ở các

ngành, bậc học, cấp học theo hướng tích cực hoá học tập, phát huy tính chủ động, sáng tạo và năng lực tự

học của học sinh, xem đây là một giải pháp cơ bản để nâng cao chất lượng giáo dục. Đặc biệt là các

trường Sư phạm, Bộ giáo dục và đào tạo đã nêu rõ trong chỉ thị 15 về vấn đề này: "Đổi mới phương pháp

giáo dục và đào tạo trong trường Sư phạm nhằm tích cực hoá hoạt động học tập, phát huy tính chủ động

sáng tạo và năng lực tự học, tự nghiên cứu của học sinh, sinh viên". [1]

Khoa học giáo dục ngày nay cũng đã khẳng định rằng: "Hiệu quả của dạy học chỉ có thể đạt được trên

cơ sở kích thích và điều khiển tính tích cực, độc lập, sáng tạo của người học. Mọi sự áp đặt, biến người

học thành nhân vật thụ động sẽ vô hiệu hoá dạy học" [5].

1.2 Chương trình môn GDCD hiện hành nhằm trang bị cho HS có hiểu biết về giá trị đạo đức, các quy

định pháp luật căn bản, lối sống của người Việt Nam, hiểu trách nhiệm của công dân trong việc thực hiện

các chính sách pháp luật của Đảng, Nhà nước. Nội dung môn học này giúp HS biết vận dụng kiến thức đã

học để đánh giá các hiện tượng, sự kiện, các vấn đề xảy ra trong thực tiễn phù hợp với lứa tuổi, lựa chọn

hành vi ứng xử phù hợp với các giá trị xã hội, biết bảo vệ cái đúng, phê phán sự sai trái, hiện tượng tiêu

cực trong đời sống. Những kiến thức GDCD hun đúc cho HS lòng yêu quê hương, đất nước, trân trọng và

phát huy các giá trị truyền thống của dân tộc, có hoài bão và mục đích sống cao đẹp. [2]

1.3 Thực tiễn cho thấy, học sinh trung học phổ thông (THPT) trong tỉnh Bình Thuận nói chung và học

sinh THPT tại Phan Thiết nói riêng còn thụ động trong quá trình học tập môn GDCD. Mặt khác, quá trình

giảng dạy Giáo dục công dân của GV ở các trường chưa phát huy được tính tích cực học tập của học sinh

vì gặp rất nhiều khó khăn về lý luận cũng như thực tiễn. Vì vậy, làm thế nào để phát huy tính tích cực và

nâng cao chất lượng học tập môn Giáo dục công dân của HS, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục và đào

tạo của nhà trường là một vấn đề hết sức cần thiết.

Từ những lý do nêu trên chúng tôi thực hiện nghiên cứu đề tài : “Tính tích cực học tập môn giáo dục

công dân của học sinh THPT tại Phan Thiết - Bình Thuận”.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu thực trạng tính tích cực học tập môn GDCD của HS THPT tại Phan Thiết - Bình Thuận, từ

đó thử nghiệm một số phương pháp dạy học nhằm tích cực hoá hoạt động học tập môn GDCD của HS

THPT tại Phan Thiết - Bình Thuận.

3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

3.1 Khách thể nghiên cứu

3.1.1 Khách thể nghiên cứu thực trạng

- 296 học sinh khối 10 ở 3 trường: THPT Lương Thế Vinh(LTV), THPT Phan Bội Châu (PBC),

THPT Phan Chu Trinh (PCT) tại Phan Thiết - Bình Thuận

- 25 Giáo viên (GV) giảng dạy môn giáo dục công dân tại các trường THPT tại Phan Thiết – Bình

Thuận .

3.1.2 Khách thể nghiên cứu thử nghiệm

- 76 học sinh khối 10 tại trường THPT Lương Thế Vinh, chia làm 2 nhóm, nhóm đối chứng 38 học

sinh và nhóm thử nghiệm 38 học sinh.

3.2 Đối tượng nghiên cứu

- Tính tích cực học tập môn giáo dục công dân của học sinh lớp 10 các trường THPT tại Phan Thiết –

Bình Thuận.

4. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU

- Tính tích cực học tập môn giáo dục công dân của học sinh các trường THPT tại Phan Thiết - Bình

Thuận chưa cao.

- Áp dụng phương pháp (PP) dạy học theo tình huống và phương pháp động não sẽ nâng cao tính

tích cực học tập môn giáo dục công dân đặc biệt là ở thái độ và kết quả học tập của học sinh các trường

THPT tại Phan Thiết - Bình Thuận.

5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

5.1 Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về tính tích cực học tập nói chung và tính tích cực học tập môn

GDCD của học sinh nói riêng.

5.2 Phân tích thực trạng tính tích cực học tập môn GDCD của học sinh THPT tại Phan Thiết - Bình

Thuận và một số yếu tố ảnh hưởng.

5.3 Thử nghiệm một số phương pháp dạy học theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm nhằm tích

cực hoá hoạt động học tập môn GDCD góp phần nâng cao chất lượng giáo dục/học tập của học sinh.

6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

6.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận

6.1.1 Mục đích của nghiên cứu lý luận

- Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề và hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến đề

tài như : tính tích cực, tính tích cực học tập, tính tích cực học tập môn giáo dục công dân của học sinh

THPT.

- Từ khung lý luận xác lập cơ sở phương pháp luận định hướng quy trình, phương pháp nghiên cứu.

6.1.2 Phương pháp nghiên cứu lý luận

Phương pháp chủ yếu để nghiên cứu lý luận là phương pháp nghiên cứu tài liệu. Phương pháp này diễn

ra theo các giai đoạn như phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa và khái quát hóa những lý thuyết, cũng như

những nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước trên cơ sở các công trình đã được đăng tải trên các

sách báo và tạp chí về các vấn đề liên quan đến đề tài.

6.2 Phương pháp nghiên cứu thực trạng

6.2.1 Mục đích của nghiên cứu thực trạng

- Khảo sát thực trạng tính tích cực học tập môn GDCD và vận dụng một số phương pháp dạy học

nhằm tích cực hoá hoạt động học tập môn GDCD của học sinh THPT tại Phan Thiết - Bình Thuận.

6.2.2 Nội dung nghiên cứu thực trạng

- Nghiên cứu thực trạng tính tích cực học tập môn giáo dục công dân được biểu hiện ở các mặt: nhận thức

ý nghĩa, tầm quan trọng của môn học; hành động học tập, thái độ, kết quả học tập của học sinh THPT tại Phan

Thiết - Bình Thuận và một số yếu tố ảnh hưởng.

6.2.3 Các phương pháp nghiên cứu cụ thể

6.2.3.1 Phương pháp quan sát

- Nhằm thu thập các tài liệu cụ thể sinh động, khách quan về tính tích cực học tập môn giáo dục công

dân của học sinh các trường THPT tại Phan Thiết - Bình Thuận chúng tôi tiến hành như sau:

+ Quan sát trực tiếp quá trình dạy và học môn giáo dục công dân của thầy trò các trường THPT

Lương Thế Vinh (LTV), THPT Phan Bội Châu (PBC), THPT Phan Chu Trinh (PCT).

+ Ghi lại biên bản các tiết học mà người nghiên cứu quan sát.

6.2.3.2 Phương pháp điều tra

Nhằm phân tích thực trạng tính tích cực học tập môn giáo dục công dân của học sinh và một số yếu

tố ảnh hưởng của thực trạng này từ đó đề ra phương hướng khắc phục có hiệu quả chúng tôi thực hiện như

sau:

+ Kỹ thuật chọn mẫu: trong điều kiện và thời gian có hạn, tôi chọn học sinh của khối 10 ở 3 trường

để điều tra dựa trên nguyên tắc đại diện để chọn mẫu. Mẫu gồm 296 học sinh, trường THPT PBC: 98 HS,

trường THPT PCT: 96 HS, Trường THPT LTV: 102 HS, 25 giáo viên giảng dạy môn này ở các trường

THPT tại Phan Thiết – Bình Thuận, trong đó trường THPT PBC: 12GV, trường THPT PCT: 10 GV,

Trường THPT LTV: 3 GV.

+ Cách thức điều tra: tiến hành phát phiếu trực tiếp tại lớp, hướng dẫn trả lời hợp lệ, thời gian trả lời

là 3-5 ngày (có sự hỗ trợ của tác giả, giáo viên chủ nhiệm và ban cán sự lớp).

+ Các giai đoạn thực hiện

- Giai đoạn 1: sử dụng bảng câu hỏi, chủ yếu là các câu hỏi mở để soạn bảng hỏi, xoay quanh các nội

dung nghiên cứu của đề tài.

- Giai đoạn 2: triển khai bảng hỏi đóng trên cơ sở các ý kiến thu được ở giai đoạn 1 trên 1 nhóm nghiên

cứu, từ đó xem lại trong bảng câu hỏi có câu nào khó hiểu, dễ gây nhầm lẫn cho học sinh thì sẽ sửa lại cho

hoàn chỉnh.

- Giai đoạn 3: áp dụng chính thức trên khách thể nghiên cứu.

 Lấy phiếu thăm dò trong HS và GV về tính tích cực học tập môn GDCD

 Xử lý sơ bộ để tìm ra các lớp có tính tích cực học tập môn GDCD tương đương nhau để làm

nhóm thử nghiệm và nhóm đối chứng.

 Họp nhóm chuyên môn, tổng kết kinh nghiệm.

 Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực.

 Lấy phiếu thăm dò lần 2 về tính tích cực học tập môn GDCD ở 2 nhóm thử nghiệm và đối chứng.

- GĐ4: Xử lý tất cả các số liệu, hoàn tất luận văn.

6.2.3.3 Phương pháp phỏng vấn

Chúng tôi gặp gỡ trò chuyện với học sinh và giáo viên để tìm hiểu tính tích cực học tập môn giáo

dục công dân của học sinh được biểu hiện ở các mặt nhận thức ý nghĩa bộ môn, thái độ, hành động, kết

quả học tập bộ môn, các yếu tố ảnh hưởng, những kiến nghị...để tìm hiểu những thông tin bổ sung cho

phương pháp quan sát và làm cơ sở để thiết kế phiếu điều tra.

6.2.3.4 Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động

Nhằm tìm hiểu thực trạng tính tích cực học tập môn giáo dục công dân của học sinh thông qua

điểm thi học kỳ, điểm trung bình môn (TBM).

6.2.3.5 Phương pháp thử nghiệm

Tiến hành thử nghiệm một số phương pháp dạy học tích cực: (cụ thể là 2 phương pháp: phương

pháp dạy học theo tình huống, phương pháp động não)

6.2.3.6 Phương pháp thống kê toán học

Để kết quả nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học, chính xác, có độ tin cậy cao chúng tôi

sử dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lý và kiểm tra số liệu. Cụ thể là chúng tôi dùng chương

trình SPSS (Statistical Package for Social Sciences) trong môi trường Window, phiên bản 11.5 để xử lý

các số liệu đã thu được. Các số liệu được xử lý theo phương pháp thống kê ứng dụng trong giáo dục học

và tâm lý học.

7. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

- Nội dung: Trong đề tài này, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng tính tích cực học tập môn

giáo dục công dân được biểu hiện ở các mặt: nhận thức ý nghĩa, tầm quan trọng của môn học; thái độ học tập:

nhu cầu, hứng thú, động cơ; kết quả học tập và một số yếu tố ảnh hưởng đến TTC học tập của HS.

- Thời gian, địa điểm: từ ngày 1 tháng 10 năm 2009 đến tháng 20 tháng 5 năm 2010 tại các trường

THPT Lương Thế Vinh, THPT Phan Bội Châu và THPT Phan Chu Trinh - Phan Thiết - Bình Thuận.