Tiềm năng, thực trạng và giải pháp phát triển du lịch tỉnh đak lak theo hướng bền vững

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Mai Thị Thùy Dung

TIỀM NĂNG, THỰC TRẠNG VÀ

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH

TỈNH DAK LAK THEO HƯỚNG BỀN VỮNG

Chuyên ngành: Địa lý học

Mã số: 60 31 95

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. NGUYỄN KIM HỒNG

Thành phố Hồ Chí Minh - 2007

LỜI CẢM ƠN

Em xin được bày tỏ lòng kính trọng và cảm ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn khoa

học PGS.TS Nguyễn Kim Hồng - Phó Hiệu trưởng trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ

Chí Minh đã nhiệt tình hướng dẫn em trong thời gian thực hiện đề tài.

Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, phòng Khoa học Công nghệ và sau

đại học, khoa Địa lý trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện

thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn.

Xin chân thành cảm ơn Tỉnh uỷ, UBND, Sở Thương mại – Du lịch, Sở Văn hoá thông

tin, Cục thống kê, Sở Khoa học công nghệ và môi trường tỉnh Dak Lak đã cung cấp cho em

nhiều nguồn tư liệu, tài liệu hữu ích phục vụ cho đề tài.

Xin cảm ơn sự động viên, hỗ trợ rất lớn từ gia đình, bạn bè trong suốt khoá học và

quá trình thực hiện luận văn.

Xin nhận nơi em lòng biết ơn sâu sắc.

Tác giả luận văn

Mai Thị Thùy Dung

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DLBV : Du lịch bền vững

GDP : Tổng sản phẩm trong nước

IUCN : Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế

TP. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh

TP. BMT : Thành phố Buôn Ma Thuột

UBND : Uỷ ban nhân dân

UNEP : Chương trình môi trường Liên hợp quốc

UNCED : Hội nghị của Liên hợp quốc về môi trường và phát triển

UNESCO : Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hoá của Liên hợp quốc

WTO : Tổ chức du lịch thế giới

WTTC : Hội đồng Du lịch và Lữ hành quốc tế

WWF : Quỹ bảo tồn động vật hoang dã thế giới

DANH MỤC CÁC BẢNG

trang

1. Bảng biểu

Bảng 2.1. Cơ cấu GDP theo ngành của tỉnh Dak Lak 64

Bảng 2.2. Đóng góp của du lịch Dak Lak vào ngân sách nhà nước 71

Bảng 2.3. Các dự án du lịch trên địa bàn tỉnh Dak Lak 81

2. Biểu đồ

Hình 2.1. Cơ cấu GDP theo ngành kinh tế tỉnh Dak Lak 65

Hình 2.2. Lượt du khách quốc tế đến Dak Lak 67

Hình 2.3. Lượt du khách trong nước đến Dak Lak 68

Hình 2.4. Tổng lượt khách đến Dak Lak 69

Hình 2.5. Tăng trưởng doanh thu của du lịch Dak Lak 70

3. Bản đồ

Bản đồ hành chính Dak Lak 29

Bản đồ du lịch Dak Lak 89

Bản đồ các tuyến du lịch Dak Lak 97

4. Hình ảnh 114

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong xu hướng toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế diễn ra mạnh mẽ, du lịch đang

phát triển không ngừng. Đối với Việt Nam, du lịch không chỉ tạo ra nguồn thu rất lớn cho

nền kinh tế quốc dân mà còn góp phần đưa bạn bè quốc tế đến với nước ta, tạo ra mối quan

hệ toàn cầu về kinh tế, văn hoá và thúc đẩy việc quảng bá sâu rộng hình ảnh Việt Nam đến

các quốc gia trên thế giới.

Trong bối cảnh đó, du lịch Dak Lak cũng đang có những bước khởi sắc. Với đặc điểm

địa lí của một vùng đất cao nguyên, quy tụ rất nhiều các dân tộc và tài nguyên du lịch đa

dạng, Dak Lak được nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến như một điểm du lịch hấp

dẫn. Tuy nhiên, hiệu quả của hoạt động du lịch chưa xứng đáng với tiềm năng vốn có, môi

trường tự nhiên đang bị xuống cấp, bản sắc văn hóa của các dân tộc phần nào bị mai một.

Đó là vấn đề bức xúc đang đặt ra cho ngành du lịch địa phương. Tài nguyên du lịch của Dak

Lak là những gì, ngành du lịch của Dak Lak đang phát triển như thế nào, có thể phát triển

theo xu hướng bền vững hay không và chúng ta phải làm gì để du lịch Dak Lak phát triển

bền vững? Đề tài “Tiềm năng, thực trạng và giải pháp phát triển du lịch tỉnh Dak Lak theo

hướng bền vững” sẽ trả lời các câu hỏi đó.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu tiềm năng, thực trạng và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững cho

ngành du lịch đang còn non trẻ của tỉnh Dak Lak. Đây là nguồn kiến thức, thông tin tham

khảo bổ ích để ngành du lịch tỉnh Dak Lak điều chỉnh các hoạt động du lịch, nhằm thỏa mãn

nhu cầu đa dạng của du khách, mang lại hiệu quả kinh tế cao, nâng cao mức sống cộng đồng

địa phương, bảo vệ môi trường và đảm bảo sự phát triển theo hướng bền vững.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Thu thập và hệ thống các thông tin về du lịch Dak Lak.

- Khảo sát, đánh giá tài nguyên du lịch và thực trạng phát triển du lịch tỉnh Dak Lak

trên quan điểm phát triển bền vững.

- Đề ra giải pháp phát triển du lịch tỉnh Dak Lak theo hướng bền vững.

4. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu vấn đề du lịch trên địa bàn tỉnh Dak Lak trong thời gian từ năm 1996

đến năm 2005. Phân tích tiềm năng và hiện trạng phát triển du lịch của tỉnh Dak Lak trên

quan điểm bền vững và đề xuất một số giải pháp phát triển du lịch theo hướng bền vững.

Đồng thời có tham khảo hoạt động du lịch của Thái Lan, Trung Quốc và xu hướng du lịch

bền vững của thế giới. Luận văn không nghiên cứu hết các nội dung liên quan đến phát triển

bền vững, cũng như không đi sâu vào các lĩnh vực chuyên ngành như kiến trúc, sinh học,

dân tộc học, môi trường, marketing.

5. Lịch sử nghiên cứu

5.1.Trên thế giới

Hơn 842 triệu người du lịch ra nước ngoài năm 2005, hơn 76,7 triệu việc làm được tạo

ra từ du lịch, doanh thu của du lịch chiếm 10,3 % GDP cả thế giới. Du lịch đang là hiện

tượng toàn cầu. Lợi nhuận khổng lồ thu được từ du lịch đã khiến cho nhiều tài nguyên thiên

nhiên bị khai thác quá mức, môi trường bị ô nhiễm, và nền kinh tế - xã hội của các lãnh thổ

đón khách bị ảnh hưởng một cách tiêu cực. Một chiến lược du lịch tôn trọng môi trường và

quan tâm đến khả năng đáp ứng các nhu cầu trong tương lai đang được nhiều nhà nghiên

cứu quan tâm.

Từ khi cụm từ “phát triển bền vững” ra đời ở Đức vào năm 1980, nhiều nghiên cứu

khoa học đã được tiến hành nhằm phân tích những tác động của du lịch đến sự phát triển

bền vững, sự cần thiết phải bảo vệ tính toàn vẹn của môi trường sinh thái trong khi khai thác

du lịch. Chuyên gia du lịch người Thuỵ Sĩ Jos Krippendorf (1975) và Jungk (1980) là những

nhà khoa học đầu tiên trên thế giới cảnh báo về những suy thoái do hoạt động du lịch gây ra

và đưa ra khái niệm về du lịch rắn (hard tourism) - loại hình du lịch ồ ạt, bằng xe hơi, gây

ảnh hưởng nhiều nhất đối với môi trường và du lịch mềm (soft toursim/gentle tourism) - loại

hình du lịch ít gây ảnh hưởng nhất đến môi trường và có chia sẻ lợi ích kinh tế với cộng

đồng địa phương [13].

Năm 1992, trong Hội nghị thượng đỉnh về Trái đất đã diễn ra Hội nghị về môi trường

và phát triển của Liên hợp quốc, 182 Chính phủ đã thông qua chương trình Nghị sự 21

nhằm đảm bảo một tương lai bền vững cho nhân loại bước vào thế kỉ XXI. Chương trình

Nghị sự đã nêu lên các vấn đề liên quan đến môi trường và phát triển, đề ra chiến lược

hướng tới các hoạt động mang tính bền vững hơn.

Về du lịch bền vững, từ những năm 1990, nhiều nghiên cứu về phát triển du lịch bền

vững đã được tiến hành. Một số loại hình du lịch mới ra đời, nhấn mạnh khía cạnh môi

trường như du lịch sinh thái, du lịch gắn với thiên nhiên, du lịch thay thế hay du lịch khám

phá nhằm tuyên truyền, nâng cao ý thức của cộng đồng về hoạt động du lịch có trách nhiệm,

đảm bảo sự phát triển bền vững.

Năm 1996, “chương trình Nghị sự 21 về du lịch: Hướng tới phát triển bền vững về môi

trường” đã được Hội đồng Lữ hành du lịch thế giới, Tổ chức du lịch thế giới và Hội đồng

Trái đất xây dựng, nhằm nhấn mạnh sự cần thiết phối hợp hành động giữa các Chính phủ, tổ

chức phi Chính phủ và ngành du lịch trong việc xây dựng chiến lược du lịch và nêu bật

những lợi ích to lớn của việc phát triển du lịch bền vững.

Các nhà Địa lý học bắt đầu quan tâm đến lĩnh vực du lịch từ những năm 30 (Mc

Murray 1930; Jones 1935; Selke 1936) và đặc biệt là sau chiến tranh thế giới thứ II. Nhiều

nhà Địa lý học người Mỹ, Anh, Canađa đã tiến hành các nghiên cứu về du lịch ở góc độ địa

lý như Gilbert (1949), Wolfe (1951), Coppock (1977). Về sau, khi du lịch ngày càng phát

triển và cụm từ du lịch bền vững được nhắc đến nhiều hơn thì những nghiên cứu của các

nhà địa lý học về du lịch cũng đã tăng lên rất nhiều, bởi khó có thể tìm thấy một khía cạnh

của du lịch mà không dính dáng đến địa lý và rất ít các ngành của địa lý mà không có ít

nhiều đóng góp cho việc nghiên cứu hiện tượng du lịch.

5.2. Việt Nam

Cùng với sự phát triển của ngành du lịch, các nghiên cứu về du lịch ở nước ta cũng

ngày một nhiều hơn. Có thể điểm qua một số công trình như: Tổ chức lãnh thổ du lịch Việt

Nam, Quy hoạch tổng thể du lịch Việt Nam 1995 - 2000, Quy hoạch tổng thể du lịch Việt

Nam đến năm 2010, Cơ sở Địa lý du lịch, Địa lý du lịch, Tổng quan du lịch, nghiên cứu cả

lý luận và thực tiễn, ở những quy mô và phạm vi khác nhau. Tất cả đều phục vụ cho du lịch

và cũng cho thấy sự quan tâm sâu sắc đến môi trường, đến khía cạnh bền vững trong du lịch

Việt Nam.

Năm 1997, Tổng cục du lịch Việt Nam kết hợp với Quỹ Hanns Seiden (Đức) tổ chức

Hội thảo về Phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam tại Huế, sau đó các hội thảo khác về du

lịch bền vững cũng được tổ chức như Hội thảo về du lịch sinh thái với phát triển bền vững ở

Việt Nam tại Hà Nội năm 1998, Hội thảo về Nâng cao nhận thức và năng lực phát triển du

lịch bền vững trong thời đại toàn cầu hoá tại Hà Nội năm 2006 thu hút nhiều nghiên cứu,

đóng góp của các nhà khoa học, các cán bộ du lịch trong và ngoài nước tham gia.

Các hội thảo và các công trình nghiên cứu đều hướng đến sự phát triển bền vững cho

ngành du lịch Việt Nam, bằng nhiều cách khác nhau. Đó là dấu hiệu tốt cho định hướng

chiến lược phát triển du lịch của nước ta trong thời gian tới. Tuy nhiên, có thể thấy rằng

ngành du lịch Việt Nam đang còn non trẻ và những đóng góp của các nhà khoa học về du

lịch bền vững vẫn đang là bước khởi đầu và du lịch bền vững chưa thực sự đi vào thực tiễn

ở nhiều địa phương.

Du lịch bền vững đã được Tỉnh uỷ, UBND và Sở Thương mại - Du lịch Dak Lak đánh

giá cao, tuy vậy, tỉnh hiện chưa có nghiên cứu nào về du lịch bền vững. Vì vậy, luận văn

này có thể là sự đóng góp đầu tiên cho du lịch bền vững của tỉnh Dak Lak.

6. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu

6.1. Các quan điểm

6.1.1. Quan điểm hệ thống tổng hợp

Hệ thống lãnh thổ du lịch là một hệ thống mở, gồm các thành phần tự nhiên, kinh tế,

xã hội, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và chịu sự chi phối của nhiều quy luật cơ bản.

Nghiên cứu du lịch không thể tách rời hệ thống kinh tế - xã hội của địa phương và cả nước.

Quan điểm hệ thống giúp chúng ta có cái nhìn tổng thể, khái quát của toàn bộ hệ thống du

lịch trong khi vẫn bao quát được hoạt động của mỗi phân hệ trong hệ thống đó. Du lịch Dak

Lak cần được nghiên cứu trong mối quan hệ tương hỗ: kinh tế - xã hội - môi trường không

chỉ riêng Dak Lak mà của cả nước. Quan điểm này được áp dụng trong suốt quá trình thực

hiện luận văn.

6.1.2. Quan điểm lịch sử, viễn cảnh

Mọi sự vật, hiện tượng đều có quá trình phát sinh, vận động và biến đổi. Quá trình ấy

có thể bắt đầu từ trong quá khứ, hiện tại vẫn tiếp diễn và kéo dài đến tương lai. Đứng trên

quan điểm lịch sử, phân tích nguồn gốc phát sinh, đánh giá đúng đắn hiện tại sẽ là cơ sở để

đưa ra các dự báo xác thực về xu hướng phát triển trong thời gian sắp tới. Quan điểm này

được vận dụng trong khi phân tích các giai đoạn chủ yếu của quá trình phát triển hệ thống

du lịch và dự báo xu hướng phát triển của hệ thống lãnh thổ.

6.1.3. Quan điểm lãnh thổ

Lãnh thổ du lịch được tổ chức như là một hệ thống liên kết không gian của các đối

tượng du lịch trên cơ sở các nguồn tài nguyên và dịch vụ cho du lịch. Việc nghiên cứu du

lịch bền vững của tỉnh Dak Lak không thể tách rời với hiện trạng và xu hướng du lịch của

Việt Nam. Quá trình phát triển du lịch bền vững của tỉnh Dak Lak là một phần trong quá

trình phát triển du lịch bền vững của Tây Nguyên và của cả nước.

6.1.4. Quan điểm sinh thái

Phát triển du lịch phải gắn liền với bảo vệ môi trường sinh thái. Quan điểm sinh thái

cho thấy sự cần thiết phải bảo vệ tính toàn vẹn của hệ sinh thái, đánh giá tác động của du

lịch đến môi trường và khả năng chịu đựng của môi trường trước sự phát triển của kinh tế

nói chung, du lịch nói riêng.

6.1.5. Quan điểm du lịch bền vững

Mục tiêu của du lịch bền vững là bảo vệ tài nguyên và môi trường, tăng cường bảo tồn

và chia sẻ lợi ích cho cộng đồng, đảm bảo sự phát triển kinh tế một cách bền vững. Kết hợp

hài hoà nhu cầu của hiện tại và tương lai trên cả hai góc độ sản xuất và tiêu dùng du lịch

nhằm đạt đến sự cân bằng giữa các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường. Luận văn quán triệt

quan điểm này trong suốt quá trình đánh giá tiềm năng, phân tích hiện trạng và đề xuất giải

pháp.

6.2. Phương pháp nghiên cứu

6.2.1. Thu thập, xử lí thông tin

Thu thập những tài liệu có liên quan ở các nguồn tin cậy, sắp xếp và xử lí tài liệu một

cách có hệ thống, phân tích từng nội dung đưa ra những kết luận đúng đắn nhất.

6.2.2. Phân tích, tổng hợp, so sánh

Thông tin, số liệu sau khi thu thập sẽ được so sánh, phân tích, tổng hợp cho phù hợp

với mục đích của từng phần. Quá trình tổng hợp sẽ có được cái nhìn bao quát về du lịch Dak

Lak. Qua phân tích, các thông tin được chắt lọc với độ tin cậy và mang lại hiệu quả cao

nhất.

6.2.3. Thực địa