Tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

TÍCH HỢP NỘI DUNG VĂN HÓA ỨNG XỬ

TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở

TRƯỜNG THPT ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

TÍCH HỢP NỘI DUNG VĂN HÓA ỨNG XỬ

TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở

TRƯỜNG THPT ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Lý luận và PPDH Lý luận chính trị

Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ THỊ TÙNG HOA

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng

dẫn khoa học của TS Vũ Thị Tùng Hoa. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài

này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018

Học viên thực hiện

Nguyễn Thị Hằng Nga

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, bên cạnh sự cố gắng và nỗ lực của bản thân, tôi còn

nhận được sự động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi từ phía thầy cô giáo, nhà

trường và gia đình:

Trước tiên cho phép tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Vũ Thị Tùng Hoa,

người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện Luận văn.

Đồng thời tôi cũng xin cảm ơn các thầy, cô khoa Giáo dục chính trị, trường ĐHSP,

Đại học Thái Nguyên, đã tham gia quản lý, giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá

trình học tập, nghiên cứu, thực hiện luận văn.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học

sinh trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện, đồng hành, giúp đỡ

tôi để luận văn được hoàn thành.

Tôi cũng xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, khuyến khích

và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành công trình này.

Mặc dù bản thân đã có rất nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện, song luận văn

khó tránh khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong nhận được sự đóng góp, chỉ dẫn của

quý Thầy, Cô giáo, các bạn đồng nghiệp để luận văn thêm hoàn thiện.

Tác giả

Nguyễn Thị Hằng Nga

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH TỪ VIẾT TẮT ................................................................................................ iv

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 3

4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài............................................................ 3

6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài.......................................................................... 3

7. Những đóng góp mới của đề tài................................................................................ 4

8. Kết cấu của đề tài...................................................................................................... 4

NỘI DUNG .................................................................................................................. 5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TÍCH HỢP NỘI DUNG VĂN HÓA

ỨNG XỬ TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRƯỜNG

THPT............................................................................................................................ 5

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề................................................................................ 5

1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài............................................................... 5

1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ............................................................... 6

1.2. Văn hóa ứng xử và giáo dục văn hóa ứng xử ........................................................ 8

1.2.1. Khái niệm văn hóa ứng xử.................................................................................. 8

1.2.2. Giáo dục văn hóa ứng xử.................................................................................. 12

1.3. Một số nội dung phần “công dân với đạo đức” trong chương trình giáo dục

công dân lớp 10.................................................................................................. 13

1.3.1. Cấu trúc nội dung phần “công dân với đạo đức” trong chương trình Giáo dục

công dân lớp 10.................................................................................................. 13

1.3.2. Đặc điểm nội dung tri thức phần “Công dân với đạo đức” .............................. 14

1.4. Tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học phần công dân với đạo đức

ở trường trung học phổ thông .......................................................................... 16

iv

1.4.1. Những vấn đề chung về tích hợp ...................................................................... 16

1.4.2. Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử trong dạy học GDCD ở trường THPT............. 22

Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP TÍCH HỢP NỘI

DUNG VĂN HÓA ỨNG XỬ TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN

LỚP 10 Ở TRƯỜNG THPT ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN ........................... 34

2.1. Thực trạng tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học giáo dục công dân

lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, Tỉnh Thái Nguyên............................................ 34

2.1.1. Khái quát về trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên .................................... 34

2.1.2. Thực trạng việc tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học GDCD lớp

10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ................................................... 35

2.2. Đề xuất biện pháp tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học Giáo dục

công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ............................. 39

2.2.1. Nhóm biện pháp đối với các cấp quản lý.......................................................... 39

2.2.2. Nhóm biện pháp đối với nhà trường................................................................. 40

2.2.3. Nhóm biện pháp đối với giáo viên bộ môn ...................................................... 41

2.2.4. Nhóm biện pháp đối với phụ huynh học sinh................................................... 43

2.2.5. Nhóm biện pháp đối với học sinh..................................................................... 44

Chương 3: THỰC NGHIỆM BIỆN PHÁP TÍCH HỢP NỘI DUNG VĂN

HÓA ỨNG XỬ TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở

TRƯỜNG THPT ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN.............................................. 46

3.1. Kế hoạch thực nghiệm ......................................................................................... 46

3.1.1. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm .................................................... 46

3.1.2. Các bước tiến hành thực nghiệm ...................................................................... 46

3.1.3. Xác định bài dạy tích hợp và nội dung tích hợp............................................... 47

3.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 49

3.2.1. Khảo sát, đánh giá trình độ nhận thức đầu vào của học sinh lớp thực nghiệm

và lớp đối chứng .............................................................................................. 49

3.2.2. Nghiên cứu nội dung và lựa chọn đơn vị kiến thức.......................................... 50

3.2.3. Thiết kế bài giảng thực nghiệm ........................................................................ 50

3.2.4. Kiểm tra, đánh giá nhận thức của học sinh sau thực nghiệm ........................... 72

3.3. Kết quả thực nghiệm............................................................................................ 72

3.3.1. Phân tích và so sánh chất lượng, kết quả học tập giữa các lớp thực nghiệm

và lớp đối chứng sau lần thực nghiệm thứ 1.................................................... 72

v

3.3.2. Phân tích và so sánh chất lượng, kết quả học tập giữa các lớp thực nghiệm

và lớp đối chứng sau lần thực nghiệm thứ 2.................................................... 74

3.3.3. Trưng cầu ý kiến học sinh và phụ huynh sau quá trình thực nghiệm............... 76

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 82

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 84

PHỤ LỤC.......................................................................................................................

iv

DANH TỪ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Giải nghĩa

1 CNTT Công nghệ thông tin

2 DHTH Dạy học tích hợp

3 GDCD GIáo dục công dân

4 GV Giáo viên

5 HS Học sinh

6 PPDH Phương pháp dạy học

7 PPĐV Phương pháp đóng vai

8 SGK Sách giáo khoa

9 THPT Trung học phổ thông

10 UNESCO Tổ chức văn hóa, khoa học, giáo dục của Liên hiệp quốc

11 VHƯX Văn hóa ứng xử

v

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng

Bảng 2.1. Nhận thức của GV về sự cần thiết phải tích hợp nội dung văn hóa ứng

xử trong dạy học phần “Công dân với đạo đức”. .................................... 36

Bảng 2.2. Mức độ tích hợp nội dung văn hóa ứng xử của GV trong dạy học phần

“Công dân với đạo đức”. ......................................................................... 36

Bảng 2.3. Phương thức tích hợp văn hóa ứng xử của GV trong dạy học phần

“Công dân với đạo đức” .......................................................................... 37

Bảng 2.4. Nhận thức của HS về nội dung tích hợp văn hóa ứng xử trong học phần

“Công dân với đạo đức” .......................................................................... 37

Bảng 2.5. Mức độ hứng thú của HS khi tham gia nội dung tích hợp văn hóa ứng

xử trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” ..................................... 38

Bảng 3.1: Bảng kết quả học tập học kì I năm học 2017 - 2018 môn Giáo dục công

dân của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.............................................. 49

Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm thứ 1 của học sinh lớp thực nghiệm

và lớp đối chứng ...................................................................................... 73

Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm thứ 2 của học sinh lớp thực nghiệm

và lớp đối chứng ...................................................................................... 74

Bảng 3.4. Bảng thống kê ý kiến trả lời các câu hỏi của học sinh sau thực nghiệm ....... 76

Bảng 3.5. Bảng thống kê ý kiến của phụ huynh sau thực nghiệm ...................... 79

Biểu đồ

Biểu đồ 3.1: Biểu đồ biểu diễn kết quả học tập sau lần thực nghiệm thứ 1 của học

sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................................................ 73

Biểu đồ 3.2: Biểu đồ biểu diễn kết quả học tập sau lần thực nghiệm thứ 2 của học

sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................................................ 75

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Văn hoá ứng xử của người Việt đã được hình thành trong quá trình giao tiếp qua

hơn 4.000 năm dựng nước và giữ nước. Cái đẹp trong văn hoá ứng xử được cha ông ta

lưu giữ, truyền lại từ đời này sang đời khác. Ngày nay, mặc dù xã hội đã có nhiều thay

đổi nhưng giao tiếp ứng xử vẫn có tầm quan trọng đặc biệt. Nó tạo nên các mối quan hệ

tốt đẹp có văn hóa, có đạo đức trong cộng đồng dân cư, trong tình bạn, trong tình yêu,

trong gia đình, trong nhà trường, trong kinh doanh, đàm phán - thương lượng khi có

những bất đồng có thể dẫn đến xung đột. Ngày nay, dưới tác động của toàn cầu hoá, cùng

với những thay đổi mang tính cách mạng trong khoa học và công nghệ, sự giao lưu, mức

độ tác động qua lại giữa các nền văn hoá càng thêm mạnh mẽ và sâu sắc, chính bởi lí do

đó văn hóa ứng xử càng cần được đặc biệt quan tâm.

Người Việt Nam luôn coi trọng nghĩa tình, những lúc gặp hoàn cảnh khó khăn

người ta đến với nhau vì tình chứ không phải vì vật chất, nên trong văn hóa ứng xử

người Việt rất coi trọng tinh thần, đặt yếu tố tinh thần lên hàng đầu. Thế nhưng trong

bối cảnh toàn cầu hóa, sự giao lưu giữa người với người trong một cộng đồng cụ thể

hoặc mở rộng ra là giao lưu quốc tế đã có nhiều sự thay đổi. Văn hóa ứng xử cũng như

vậy, đã có sự thay đổi theo cả chiều hướng tích cực và tiêu cực. Theo hướng tích cực

thì những giá trị nhân văn mang tính phổ quát cũng được thẩm thấu dần. Tuy nhiên,

cũng có những biểu hiện mang tính tiêu cực, hạn chế trong giao tiếp ứng xử, đặc biệt

là ngôn ngữ nói trong giới trẻ, chúng ta không còn xa lạ hoặc có thể khá dễ dàng bắt

gặp chuyện các bạn trẻ chửi thề, nói tục và có vẻ khó có thể cứu chữa bởi những ngôn

từ ấy đã trở thành một thói quen, đã ăn sâu vào trong tiềm thức của họ. Điều này cho

thấy sự xuống dốc về đạo đức của một bộ phận giới trẻ.

Trên thế giới, mục tiêu giáo dục của quốc gia nào cũng là đào tạo nên những

con người có đủ phẩm chất, năng lực, đáp ứng tốt mọi yêu cầu của xã hội. Để nâng cao

dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài thì các cơ sở giáo dục phải thực hiện tốt

việc phát triển hài hòa giữa tri thức, thái độ và kĩ năng hành động. Có như vậy mới đáp

ứng được việc đào tạo ra những con người không chỉ có trí tuệ cao mà còn có tâm hồn

trong sáng và thể chất cường tráng. Nhất là trong xã hội hiện đại ngày nay, khi mà cuộc

cách mạng khoa học công nghệ đang rất phát triển, lợi thế sẽ thuộc về quốc gia nào có

nhân lực trí tuệ cao, kỹ năng tốt và khả năng sáng tạo lớn.Vì vậy, việc nâng cao chất

lượng giáo dục ngày càng được chú trọng.

2

Việt Nam là một nước đang phát triển, sự hội nhập quốc tế diễn ra mạnh mẽ.

Trong quá trình hội nhập đó, bên cạnh việc sàng lọc để tiếp thu tinh hoa văn hóa của

các quốc gia khác nhau trên thế giới thì việc pha tạp, lai căng văn hóa làm mất đi thuần

phong, mĩ tục là vấn đề nan giải với các nhà quản lý giáo dục và gây nhức nhối trong

dư luận. Điều này có tác động không nhỏ đến suy nghĩ, hành động của học sinh, đặc

biệt là đối tượng học sinh THPT.

Một trong những nhiệm vụ hàng đầu của giáo dục là dạy chữ đi đôi với dạy

người để các em học sinh phát triển một cách toàn diện, phát huy tối đa những năng

lực của mình. Tuy nhiên, thực tế giáo dục trong các nhà trường hiện nay vẫn còn nhiều

bất cập. Đa phần, chúng ta vẫn chỉ thiên về dạy chữ mà vẫn chưa chú trọng việc dạy

người. Thể hiện ở nội dung giáo dục còn nặng về lý thuyết, ít có tính thực tiễn. Điều

này dẫn tới nhiều hậu quả khác nhau, trong đó có hậu quả về việc phát triển mặt đạo

đức, lối sống của các em có phần thiên lệch. Biểu hiện rõ nhất là nhiều học sinh có lối

sống thờ ơ, vô cảm, ít quan tâm tới mọi người xung quanh.

Từ thực tiễn trên cho thấy việc giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh là một

yêu cầu cấp thiết của nền giáo dục hiện đại. Tuy nhiên, trong chương trình chưa có

môn học nào thuần túy giáo dục văn hóa ứng xử, cho nên chúng ta cần tích hợp vào

nhiều môn học khác nhau và mỗi một giáo viên đều cần có trách nhiệm này.

Giáo dục công dân là môn học thuộc khoa học xã hội đang được giảng dạy trong

trường THPT. Môn học này trang bị cho học sinh THPT những kiến thức cơ bản, thiết

thực về chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa xã hội, về thời đại ngày nay, về đạo đức, đường lối,

chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam và pháp luật của Nhà nước. Thực tế giảng dạy

giáo dục công dân ở trường THPT Đại Từ cho thấy việc dạy học mới chỉ dừng lại ở những

nội dung cơ bản trong sách giáo khoa, việc tích hợp các nội dung chưa trở thành định

hướng chung và chưa thể hiện rõ nét trong chương trình sách giáo khoa mà phụ thuộc

nhiều vào khả năng vận dụng của từng giáo viên. Chính vì vậy mà những bài học trong

chương trình còn khô khan, thiếu tính hấp dẫn, chưa tạo được hứng thú cho học sinh. Vì

thế, phải nghiên cứu cả về nội dung lẫn phương pháp dạy học GDCD, đặc biệt là tích hợp

nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học GDCD cho học sinh THPT đáp ứng yêu cầu đặt

ra của thực tiễn phát triển của đất nước.

Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài: “Tích hợp nội dung văn hóa ứng

xử trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên”

làm đề tài luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, chuyên ngành Lý luận và phương pháp

dạy học Lý luận chính trị.

3

2. Mục đích nghiên cứu

Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả tích hợp nội dung văn hóa ứng xử

trong dạy học GDCD cho học sinh trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Xây dựng cơ sở lý luận việc tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học

Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT.

- Khảo sát thực trạng việc tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học Giáo

dục công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

- Đề xuất một số biện pháp tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử trong dạy học Giáo

dục công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

4. Giả thuyết khoa học

Nếu tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học giáo dục công dân lớp 10

thông qua việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực sẽ góp phần nâng cao được

nhận thức về văn hóa ứng xử cho học sinh ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

5.1. Đối tượng nghiên cứu

Nội dung văn hóa ứng xử được tích hợp trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10.

5.2. Phạm vi nghiên cứu

Luận văn nghiên cứu việc tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy học phần

“công dân với đạo đức”, Giáo dục công dân lớp 10 tại trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái

Nguyên.

6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài

6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận

- Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư

tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về văn hóa ứng xử

cho thanh niên, học sinh hiện nay.

- Luận văn nghiên cứu cơ sở lý luận và phương pháp dạy học môn Giáo dục

Công dân, các tài liệu, công trình khoa học, đề tài nghiên cứu đề cập đến tích hợp, tích

hợp văn hóa ứng xử cho học sinh.

6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu cụ thể

Trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng, Chủ nghĩa duy

vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác- Lê Nin, luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp

sau:

4

 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết

- Phương pháp phân tích tổng hợp

- Phương pháp logic và lịch sử

- Phương pháp đi từ trừu tượng đến cụ thể

- Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết

 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Phương pháp điều tra xã hội học.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

- Phương pháp so sánh.

- Phương pháp thống kê xã hội học

7. Những đóng góp mới của đề tài

- Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận của việc tích hợp nội dung văn hóa ứng xử

trong dạy học Giáo dục công dân ở trường THPT.

- Làm rõ thực trạng việc tích hợp nội dung văn hóa ứng xử và những vấn đề đặt ra

trong dạy học tích hợp văn hóa ứng xử ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

- Góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc tích hợp văn hóa ứng xử trong

dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

- Có thể làm tài liệu tham khảo cho học viên cao học, sinh viên chuyên ngành Giáo

dục công dân, Giáo dục chính trị và giáo viên trong quá trình dạy học.

8. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận

văn gồm 3 chương, 11 tiết.

Chương 1: Cơ sở lý luận của việc tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy

học GDCD lớp 10 ở trường THPT.

Chương 2. Thực trạng và đề xuất biện pháp tích hợp nội dung văn hóa ứng xử

trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Chương 3. Thực nghiệm biện pháp tích hợp nội dung văn hóa ứng xử trong dạy

học Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.