Tích hợp các kiến thức khoa học tự nhiên trong dạy học trồng trọt, lâm nghiệp đại cương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN LỆ MAI

TÍCH HỢP CÁC KIẾN THỨC

KHOA HỌC TỰ NHIÊN TRONG DẠY HỌC

TRỒNG TRỌT, LÂM NGHIỆP ĐẠI CƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN LỆ MAI

TÍCH HỢP CÁC KIẾN THỨC

KHOA HỌC TỰ NHIÊN TRONG DẠY HỌC

TRỒNG TRỌT, LÂM NGHIỆP ĐẠI CƯƠNG

Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học

Mã ngành: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hằng

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, dưới sự hướng dẫn của

TS. Nguyễn Thị Hằng. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả

trong luận văn là trung thực.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những kết quả nghiên cứu trong luận văn

này.

Thái Nguyên, tháng 06 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Lệ Mai

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Hằng - Người đã tận

tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn;

Xin trân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Sinh học, Phòng Đào tạo Trường

Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi trong

suốt quá trình học tập và nghiên cứu;

Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, giáo viên tổ Hóa - Sinh, tổ Lý - Kỹ -

Thể - Quốc phòng an ninh, học sinh khối 10 năm học 2017 - 2018 trường THPT Gang

Thép, trường THPT Ngô Quyền, trường THPT Định Hóa tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều

kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra và thực nghiệm sư phạm.

Xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, gia đình và bạn bè đã luôn động viên,

khuyến khích tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 06 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Lệ Mai

iii

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................... vi

DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. vii

DANH MỤC HÌNH ..................................................................................................viii

MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1

1. Lí do lựa chọn đề tài ................................................................................................. 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 3

3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu.............................................................................. 3

4. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 4

5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 4

6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4

7. Đóng góp mới của đề tài........................................................................................... 5

8. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu............................................................................... 5

9. Cấu trúc của đề tài .................................................................................................... 5

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Tình hình nghiên cứu và sử dụng dạy học tích hợp và dạy học theo chủ đề......... 6

1.1.1. Tình hình nghiên cứu và sử dụng DHTH trên thế giới....................................... 6

1.1.2. Tình hình nghiên cứu và sử dụng DHTH ở Việt Nam ....................................... 8

1.2. Một số khái niệm cơ bản...................................................................................... 10

1.2.1. Tích hợp ............................................................................................................ 10

1.2.2. Dạy học tích hợp............................................................................................... 11

1.2.3. Dạy học theo chủ đề ........................................................................................ 14

1.2.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ................................................. 15

1.3. Cơ sở khoa học của dạy học theo chủ đề tích hợp .............................................. 19

1.4. Mối quan hệ giữa dạy học theo chủ đề tích hợp với việc hình thành và phát triển

năng lực của học sinh ................................................................................................. 21

iv

1.5. Thực trạng dạy học tích hợp tại một số trường THPT tỉnh Thái Nguyên .......... 22

1.5.1. Mục đích và phương pháp điều tra. .................................................................. 22

1.5.2. Kết quả điều tra................................................................................................. 22

Chương 2. DẠY HỌC TÍCH HỢP CÁC KIẾN THỨC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

TRONG DẠY HỌC TRỒNG TRỌT, LÂM NGHIỆP ĐẠI CƯƠNG

2.1. Đặc điểm cấu trúc nội dung Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương........................... 30

2.1.1. Cấu trúc nội dung chương Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương .......................... 30

2.1.2. Các kiến thức Khoa học tự nhiên có liên quan đến nội dung Trồng trọt, lâm

nghiệp đại cương ........................................................................................................ 32

2.2. Thiết kế các chủ đề tích hợp các kiến thức Khoa học tự nhiên trong dạy học Trồng

trọt, lâm nghiệp đại cương .......................................................................................... 32

2.2.1. Nguyên tắc thiết kế chủ đề tích hợp ................................................................. 32

2.2.2. Quy trình thiết kế chủ đề tích hợp .................................................................... 34

2.3. Lập kế hoạch dạy học chủ đề tích hợp các kiến thức khoa học tự nhiên trong nội

dung Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương ...................................................................... 38

2.3.1. Bản kế hoạch (giáo án) dạy học chủ đề tích hợp ............................................. 38

2.3.2. Kế hoạch dạy học chủ đề tích hợp KHTN trong nội dung Trồng trọt, lâm nghiệp

đại cương .................................................................................................................... 38

2.4. Tổ chức dạy học chủ đề tích hợp các kiến thức Khoa học tự nhiên trong nội dung

Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương .............................................................................. 48

2.4.1. Quy trình tổ chức dạy học chủ đề tích hợp ...................................................... 48

2.4.2. Tổ chức dạy học một số chủ đề tích hợp các kiến thức Khoa học tự nhiên trong

nội dung Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương ............................................................... 49

Chương 3. KIỂM NGHIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ DẠY HỌC

3.1. Mục đích kiểm nghiệm ........................................................................................ 53

3.2. Phương pháp kiểm nghiệm.................................................................................. 53

3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 53

3.3.1. Chọn các trường thực nghiệm......................................................................... 53

3.3.2. Chọn các lớp thực nghiệm................................................................................ 53

3.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 54

v

3.5. Tiến trình thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 54

3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................................................ 55

3.6.1. Hình ảnh tổ chức dạy học theo chủ đề tích hợp KHTN trong nội dung Trồng

trọt, lâm nghiệp đại cương ......................................................................................... 55

3.6.2. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm........................................................... 56

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ....................................................................................... 66

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 67

PHỤ LỤC................................................................................................................... p1

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Thứ tự Viết tắt Chữ viết đầy đủ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

ATTP

CNTT

DHTH

DHPTNL

DHTCĐ

ĐC

GD&ĐT

GQVĐ

GV

HS

KHTN

KHXH

NL

PPDH

SGK

TH

THCS

THPT

TN

VSV

An toàn thực phẩm

Công nghệ thông tin

Dạy học tích hợp

Dạy học phát triển năng lực

Dạy học theo chủ đề

Đối chứng

Giáo dục và đào tạo

Giải quyết vấn đề

Giáo viên

Học sinh

Khoa học tự nhiên

Khoa học xã hội

Năng lực

Phương pháp dạy học

Sách giáo khoa

Tích hợp

Trung học cơ sở

Trung học phổ thông

Thực nghiệm

Vi sinh vật

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Tổng hợp kết quả điều tra thực trạng vận dụng DHTH của GV................ 22

Bảng 1.2. Tổng hợp kết quả điều tra thực trạng học tập theo chủ đề tích hợp ở HS.. 26

Bảng 2.1. Những kiến thức KHTN được tích hợp trong nội dung Trồng trọt, lâm nghiệp

đại cương ....................................................................................................... 32

Bảng 2.2. Các chủ đề tích hợp các kiến thức KHTN trong nội dung Trồng trọt, lâm

nghiệp đại cương ....................................................................................................... 36

Bảng 3.1. Đối tượng tham gia thực nghiệm............................................................... 54

Bảng 3.2. Tần số điểm kiểm tra.................................................................................. 58

Bảng 3.3. Tần suất điểm kiểm tra (%)....................................................................... 58

Bảng 3.4. Tần suất hội tụ tiến (f%↑).......................................................................... 59

Bảng 3.5. Kiểm định bài kiểm tra của lớp thực nghiệm........................................ 60

Bảng 3.6. Phân tích phương sai điểm kiểm tra........................................................... 61

Bảng 3.7. Đánh giá tầm quan trọng của hoạt động dạy học theo chủ đề tích hợp (%)62

Bảng 3.8. Thái độ của học sinh đối với hoạt động dạy học theo các chủ đề tích hợp

(%) ............................................................................................................................. 63

Bảng 3.9. Kết quả thực hiện các kỹ năng học tập qua hoạt động dạy học tích hợp... 64

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Bốn thành phần năng lực và bốn trụ cột giáo dục của UNESCO............... 17

Hình 1.2. Năng lực cốt lõi của học sinh..................................................................... 17

Hình 1.3. Sáu phẩm chất và mười năng lực của học sinh.......................................... 18

Hình 2.1. Quy trình thiết kế chủ đề tích hợp............................................................ 34

Hình 2.2. Quy trình tổ chức dạy học chủ đề tích hợp................................................ 48

Hình 2.3. Các hoạt động dạy học chủ đề tích hợp các kiến thức KHTN trong nội dung

Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương ............................................................................. 51

Hình 3.1. Biểu đồ phân bố tần suất điểm kiểm tra.................................................... 59

Hình 3.2. Biểu đồ tần suất hội tụ tiến (f%↑) điểm kiểm tra...................................... 59

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do lựa chọn đề tài

1.1. Xuất phát từ định hướng đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực HS

Đổi mới căn bản và toàn diện GD&ĐT không chỉ là đòi hỏi tất yếu của thời đại

mà còn là nhu cầu tự thân của nền giáo dục Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu công

nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa và hội nhập quốc tế [1].

Nghị quyết trung ương số 29-NQ/TW đã xác định đổi mới căn bản toàn diện về

mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, thiết bị và đánh giá chất lượng

giáo dục. Thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 28/11/2014, Quốc hội khóa XIII

đã ban hành Nghị quyết số 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa

giáo dục phổ thông [12], ngày 27 tháng 3 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết

định số 404/QĐ - TTg phê duyệt đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục

phổ thông [13]. Trong định hướng đổi mới đó, nhiều môn học được tích hợp phù hợp

với từng cấp học.

Về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, Bộ GD&ĐT đã chỉ đạo, tiếp tục

đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, rèn

luyện phương pháp tự học và vận dụng kiến thức, kỹ năng của HS [3]. Đổi mới đánh

giá giờ dạy GV cũng được thay đổi, tập trung đánh giá tổ chức hoạt động học tập cho

HS. Theo công văn số 5555/BGDĐT - GDTrH ngày 08/10/2014 của Bộ GD&ĐT,

đẩy mạnh việc vận dụng dạy học giải quyết vấn đề, các phương pháp thực hành, dạy

học theo dự án trong các môn học, tích cực ứng dụng CNTT phù hợp với nội dung

bài học [4].

Trong Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể, có

nhiều môn học với tên mới, trong đó nội dung về Công nghệ được bố trí trong môn

Công nghệ và Hướng nghiệp (cấp THCS) và Thiết kế và công nghệ (cấp THPT) [5].

Còn trong chương trình hiện hành, Công nghệ được bố trí thành môn học (ở lớp 7 và

lớp 10). Nội dung Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương môn Công nghệ và kiến thức các

môn Vật lý, Hóa học, Sinh học có liên quan, bổ trợ cho nhau. Nếu được chú trọng

DHTH thì sẽ có tác dụng tích cực trong việc phát triển năng lực người học.