Tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––––

PHẠM THỊ QUYÊN

TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH

TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

--------------------------

PHẠM THỊ QUYÊN

TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH

TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH

Ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Lý luận Chính trị

Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Minh Tuyên

THÁI NGUYÊN - 2018

vi

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng

dẫn khoa học của TS. Vũ Minh Tuyên - giảng viên Khoa Giáo dục chính trị -

Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được

trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ

công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ

nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 16 tháng 4 năm 2018

Tác giả

Phạm Thị Quyên

vii

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn

sâu sắc tới TS. Vũ Minh Tuyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để luận văn

được hoàn thành.

Đồng thời, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn Ban chủ nhiệm Khoa

Giáo dục chính trị, các thầy cô giáo Khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học

Sư phạm Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tác

giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới BGH, các giáo viên và học sinh các

trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh đã nhiệt tình giúp đỡ

tạo điều kiện thuận lợi để luận văn được hoàn thành.

Cuối cùng, tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới bạn bè, gia đình và đồng

nghiệp đã luôn động viên, giúp đỡ tác giả hoàn thành khóa học.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả

Phạm Thị Quyên

viii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ........................................................................................................ i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Mục lục ...............................................................................................................iii

Danh mục các từ, cụm từ viết tắt........................................................................ vi

Danh mục các bảng............................................................................................ vii

Danh mục các hình ...........................................................................................viii

MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1

1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.................................................. 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3

4. Giả thuyết khoa học......................................................................................... 3

5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài ...................................... 3

6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ........................................................ 5

7. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG

THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC

TRƯỜNG THPT................................................................................................ 6

1.1. Lịch sử nghiên cứu đề tài.............................................................................. 6

1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................ 6

1.1.2. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu .......................................... 8

1.2. Quan niệm về tích cực hoá PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12.......... 9

1.2.1. Phương pháp thuyết trình .......................................................................... 9

1.2.2. Tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD ở

trường THPT..................................................................................................... 16

1.2.3. Cấu trúc và đặc điểm chương trình GDCD lớp 12.................................. 32

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................... 33

ix

Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH TÍCH CỰC

HÓA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD

LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TIÊN

DU, TỈNH BẮC NINH HIỆN NAY ............................................................... 34

2.1. Thực trạng của việc tích cực hóa phương pháp thuyết trình vào dạy học

GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh................... 34

2.1.1. Khái quát về các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh

Bắc Ninh ........................................................................................................... 34

2.1.2. Tình hình dạy và học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn

huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh........................................................................... 35

2.2. Đề xuất quy trình của việc tích cực hóa phương pháp thuyết trình vào

dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh....... 42

2.2.1. Quy trình thiết kế cho từng hình thức tích cực hóa phương pháp thuyết

trình vào dạy học GDCD lớp 12......................................................................... 42

2.2.2. Quy trình thực hiện bài giảng trên lớp...................................................... 44

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................... 48

Chương 3: THỰC NGHIỆM VIỆC TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG

PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC

TRƯỜNG THPT HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH........................... 49

3.1. Mục đích và giả thuyết thực nghiệm.......................................................... 49

3.1.1. Mục đích thực nghiệm............................................................................. 49

3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 49

3.2. Thời gian, đối tượng thực nghiệm.............................................................. 49

3.2.1. Thời gian thực nghiệm............................................................................. 49

3.2.2. Đối tượng thực nghiệm: .......................................................................... 49

3.3. Nội dung thực nghiệm................................................................................ 50

3.3.1. Điều tra kết quả đầu vào của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng............ 50

3.3.2. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm............................................ 53

x

3.3.3. Phương pháp thực nghiệm....................................................................... 53

3.3.4. Thiết kế bài giảng và dạy thực nghiệm ................................................... 54

3.4. Kết quả thực nghiệm................................................................................... 78

3.4.1. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm................................................. 78

3.4.2. Kết luận thực nghiệm .............................................................................. 83

3.5. Điều kiện để tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy môn

GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh................... 84

3.5.1. Điều kiện thực hiện đối với các cấp quản lý ........................................... 84

3.5.2. Điều kiện thực hiện đối với giáo viên ..................................................... 85

3.5.3. Điều kiện thực hiện đối với học sinh....................................................... 87

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................... 90

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 91

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 94

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

ĐC Đối chứng

GDCD Giáo dục công dân

GS Giáo sư

GV Giáo viên

HS Học sinh

PGS Phó Giáo sư

PPDH Phương pháp dạy học

PPTT Phương pháp thuyết trình

THPT Trung học phổ thông

TN Thực nghiệm

TS Tiến sĩ

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Quy mô các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, .................. 35

tỉnh Bắc Ninh năm học 2017 - 2018 ................................................. 35

Bảng 2.2. Nhận thức của HS về tầm quan trọng khi học môn .......................... 36

GDCD lớp 12 .................................................................................... 36

Bảng 2.3. Nhận xét của HS về cách truyền đạt kiến thức của các GV dạy

môn GDCD lớp 12 ............................................................................ 37

Bảng 2.4. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 đối với việc học môn GDCD

(trước quá trình thực nghiệm) ........................................................... 38

Bảng 2.5. Nhận thức của GV về vai trò của môn GDCD lớp 12 đối với việc

hình thành và phát triển nhân cách cho HS....................................... 39

Bảng 2.6. Mức độ cần thiết của PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12........ 40

Bảng 2.7. Mức độ vận dụng PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12 ............. 40

Bảng 2.8. Những khó khăn thường gặp phải của giáo viên khi sử dụng

PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12........................................... 41

Bảng 3.1. Các lớp tham gia thực nghiệm .......................................................... 49

Bảng 3.2. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Nguyễn Đăng Đạo.................................................................. 50

Bảng 3.3. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Tiên Du 1................................................................................ 51

Bảng 3.4. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Trần Nhân Tông ..................................................................... 52

Bảng 3.5. Điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC............................... 80

ở trường THPT Nguyễn Đăng Đạo................................................... 80

Bảng 3.6. Điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC............................... 81

ở trường THPT Tiên Du 1................................................................. 81

Bảng 3.7. Điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC............................... 82

ở trường THPT Trần Nhân Tông ...................................................... 82

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1. Quy trình thực hiện bài giảng trên lớp .............................................. 44

Hình 3.1. Tỉ lệ điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở

trường THPT Nguyễn Đăng Đạo ...................................................... 50

Hình 3.2. Tỉ lệ điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở

trường THPT Tiên Du 1.................................................................... 51

Hình 3.3. Tỉ lệ điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở

trường THPT Trần Nhân Tông ......................................................... 52

Hình 3.4. Tỉ lệ điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Nguyễn Đăng Đạo.................................................................. 80

Hình 3.5. Tỉ lệ điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Tiên Du 1................................................................................ 81

Hình 3.6. Tỉ lệ điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Trần Nhân Tông ..................................................................... 82

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Sự nghiệp đổi mới giáo dục nhằm đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa,

hiện đại hóa đất nước đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học ở tất

cả các bậc đào tạo, trong đó giáo dục phổ thông giữ vai trò vô cùng quan trọng.

Vì vậy, đồng thời với quá trình đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở trường

THPT, chúng ta phải thường xuyên bồi dưỡng tiềm lực GV về nội dung và

PPDH đối với tất cả các môn học. Đảng và Nhà nước ta luôn xác định giáo dục

và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực thúc đẩy công nghiệp hoá, hiện

đại hóa đất nước, do vậy cũng rất quan tâm đến việc đổi mới một cách toàn

diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước, đổi

mới PPDH được coi là một trong những nhiệm vụ chiến lược. Hơn 30 năm đổi

mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn mang ý nghĩa lịch sử,

trong đó có lĩnh vực giáo dục và đào tạo.

Trong những năm gần đây, đổi mới PPDH đã và đang được coi là tâm

điểm của ngành giáo dục. Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Đảng cũng

đã nhấn mạnh “Chất lượng giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu phát

triển, nhất là đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao vẫn còn hạn chế; chưa chuyển

mạnh sang đào tạo theo nhu cầu của xã hội” [10, tr.152]. Từ đó chỉ rõ một trong

những nguyên nhân của chất lượng giáo dục và đào tạo còn thấp là do: “Chương

trình, nội dung, phương pháp dạy và học lạc hậu, đổi mới chậm…” [10, tr.71]. Do

đó, một trong những nhiệm vụ trọng tâm là “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương

trình, phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp bậc học...” [10, tr.120].

Đổi mới PPDH được thực hiện ở tất cả các cấp học, ngành học, môn học

trong đó có môn GDCD - một môn học quan trọng trong nhà trường phổ thông.

Tuy nhiên, từ trước đến nay, việc giảng dạy môn học này chưa đạt được hiệu

quả thực sự bởi nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân cơ bản là sử dụng

các PPDH chưa phù hợp, chưa biết phát huy tính tích cực của các phương pháp.

2

Đã có rất nhiều hội thảo đề cập về vấn đề đổi mới phương pháp giảng

dạy và cũng đã có khá nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này. Dù có nhiều

tên gọi khác nhau như lấy người học làm trung tâm, tích cực hóa hay dạy học cá

thể… tất cả đều hướng vào mục đích phát huy tính tích cực, tự giác, tính chủ động

sáng tạo của người học. Có một vài ý kiến cho rằng nên hạn chế sử dụng PPTT vì

phương pháp này mang lại hiệu quả thấp và cần sử dụng nhiều PPDH mới như

nêu vấn đề, thực hành thực nghiệm... Tuy nhiên, PPTT là phương pháp truyền

thống đã có từ lâu đời và luôn được áp dụng phổ biến trong quá trình dạy học.

PPTT có nhiều ưu điểm, nếu biết phát huy tính tích cực của nó PPTT có thể trở

thành những hình thức thuyết trình mới và mang hiệu quả cao hơn.

Cho đến nay, việc đổi mới PPDH môn GDCD ở các trường THPT nói

chung và trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh diễn ra còn

chậm, dẫn đến việc chưa đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp giáo dục đào tạo

cũng như mục tiêu, nhiệm vụ của dạy học bộ môn.

Trước yêu cầu thực hiện nhiệm vụ đổi mới PPDH nhằm nâng cao chất

lượng giáo dục của nhà trường, đồng thời góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm

vụ đổi mới toàn diện trong giáo dục và đào tạo nhằm mục tiêu bồi dưỡng thế hệ

trẻ về năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa,

hiện đại hóa đất nước, tôi chọn đề tài: “Tích cực hóa phương pháp thuyết trình

trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du,

tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài nghiên cứu của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của tích cực hóa PPTT trong dạy

học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc

Ninh. Đề xuất quy trình và điều kiện thực hiện vận dụng tích cực hóa PPTT

nhằm nâng cao chất lượng dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa

bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh.