Thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm chuyên đề "Vệ sinh an toàn thực phẩm" cho học sinh lớp 11 trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––

TRẦN THỊ DUNG

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

CHUYÊN ĐỀ “VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM” CHO

HỌC SINH LỚP 11 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––

TRẦN THỊ DUNG

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

CHUYÊN ĐỀ “VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM” CHO

HỌC SINH LỚP 11 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học

Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS NGUYỄN THỊ HÀ

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài liệu

trích dẫn trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các số liệu, kết quả nghiên

cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình

nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Trần Thị Dung

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học, Ban chủ

nhiệm khoa và các Thầy, Cô giáo trong khoa Sinh học, trường Đại học Sư phạm - Đại

học Thái Nguyên đã giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và các Thầy, Cô giáo bộ môn Sinh

học trường THPT Ngô Quyền, TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh đã giúp đỡ và tạo điều

kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài.

Đặc biệt, tôi xin gửi cảm ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Hà đã tận tình giúp đỡ

và hướng dẫn tôi để thực hiện đề tài nghiên cứu, hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và người

thân đã luôn giúp đỡ và tạo điều kiện để hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Trần Thị Dung

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan .............................................................................................................i

Lời cảm ơn................................................................................................................ii

Mục lục ................................................................................................................... iii

Danh mục từ viết tắt.................................................................................................vi

Danh mục các bảng.................................................................................................vii

Danh mục các hình .........................................................................................viii

MỞ ĐẦU..................................................................................................................1

1. Lý do lựa chọn đề tài ............................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................3

3. Câu hỏi nghiên cứu...............................................................................................3

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu......................................................................3

5. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................3

6. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................3

7. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................3

8. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................4

9. Đóng góp mới của luận văn..................................................................................5

10. Bố cục của luận văn............................................................................................5

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI..........................6

1.1. Lịch sử nghiên cứu HĐTN ................................................................................6

1.1.1. Trên thế giới....................................................................................................6

1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam..................................................................7

1.2. Cơ sở lí luận.......................................................................................................9

1.2.1. Trải nghiệm.....................................................................................................9

1.2.2. Học tập trải nghiệm ......................................................................................10

1.2.3. Hoạt động trải nghiệm..................................................................................12

1.2.4. Năng lực và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ..............................20

1.2.5. Mối quan hệ giữa dạy học bằng tổ chức hoạt động trải nghiệm với việc

hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh....................................23

iv

1.3. Cơ sở thực tiễn.................................................................................................24

1.3.1. Đối tượng và phương pháp điều tra..............................................................25

1.3.2. Kết quả điều tra thực trạng việc thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm

của giáo viên Sinh học ở các trường THPT............................................................25

1.3.3. Kết quả điều tra thực trạng nhận thức và hiệu quả tiếp thu các hoạt động

trải nghiệm trong dạy học môn Sinh học của học sinh THPT................................29

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .........................................................................................31

Chương 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

CHUYÊN ĐỀ “VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM” CHO HỌC SINH

LỚP 11 TRƯỜNG THPT TỈNH QUẢNG NINH..............................................33

2.1. Biên soạn nội dung chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” .........................33

2.1.1. Nguyên tắc biên soạn nội dung chuyên đề học tập..........................................33

2.1.2. Quy trình biên soạn chuyên đề học tập.........................................................34

2.1.3. Viết nội dung chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” ...............................36

2.2. Thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học chuyên đề “Vệ

sinh an toàn thực phẩm” .........................................................................................38

2.2.1. Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm....................................38

2.2.2. Vận dụng thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học chuyên

đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” .............................................................................40

2.3. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức ...........................................................54

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .........................................................................................55

Chương 3: THỰC NGHIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG TRẢI

NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ “VỆ SINH AN TOÀN

THỰC PHẨM” .....................................................................................................56

3.1. Mục đích thực nghiệm.....................................................................................56

3.2. Đối tượng, thời gian và địa điểm thực nghiệm sư phạm.................................56

3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm.......................................................................56

3.4. Phương pháp thực nghiệm ...............................................................................57

3.5. Tiến trình thực nghiệm sư phạm......................................................................57

v

3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm.........................................................................59

3.6.1. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm.......................................................59

3.6.2. Hình ảnh........................................................................................................70

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .........................................................................................73

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................74

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN .....76

TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................77

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 ĐC Đối chứng

2 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo

3 GDPT Giáo dục phổ thông

4 GV Giáo viên

5 HĐ Hoạt động

6 HĐTN Hoạt động trải nghiệm

7 HS Học sinh

8 HTTN Học tập trải nghiệm

9 KN Kĩ năng

10 NL Năng lực

11 NL VDKT Năng lực vận dụng kiến thức

12 PPDH Phương pháp dạy học

13 SGK Sách giáo khoa

14 THPT Trung học phổ thông

15 TN Thực nghiệm

16 TNSP Thực nghiệm sư phạm

17 VSATTP Vệ sinh an toàn thực phẩm

18 VSV Vi sinh vật

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Phân biệt hoạt động trải nghiệm với hoạt động ngoài giờ lên lớp.........13

Bảng 1.2. Hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm...............................................18

Bảng 1.3. Các biểu hiện của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn...............23

Bảng 2.1. Kế hoạch tổng thể tổ chức dạy học và HĐTN .......................................41

Bảng 2.2. Tiêu chí chấm điểm cho sản phẩm chế biến mứt dừa ............................49

Bảng 2.3. Thang đo năng lực vận dụng kiến thức ..................................................54

Bảng 3.1. Các lớp học sinh tham gia thực nghiệm và giáo viên giảng dạy ...........56

Bảng 3.2. Bảng tần suất điểm kiểm tra của nhóm lớp đối chứng và thực nghiệm

trước thực nghiệm ................................................................................60

Bảng 3.3. Bảng tần suất điểm kiểm tra của nhóm ĐC và TN sau thực nghiệm.....61

Bảng 3.4. Bảng tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra của nhóm ĐC và TN sau thực

nghiệm..................................................................................................62

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp một số tham số đặc trưng của nhóm TN và ĐC ở bài

kiểm tra 15 phút sau TN.......................................................................63

Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số điểm kiểm tra 15 phút TTĐ và STĐ .................63

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra 15 phút TTĐ và STĐ ..............64

Bảng 3.8. Bảng tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra 15 phút TTĐ và STĐ ..............64

Bảng 3.9. Bảng tổng hợp một số tham số đặc trưng của lớp TN ở bài kiểm tra

15 phút TTĐ và STĐ............................................................................65

Bảng 3.10. Kết quả đánh giá sản phẩm chế biến mứt dừa của học sinh ................66

Bảng 3.11. Kết quả đánh giá năng lực VDKT của HS lớp TN và lớp ĐC.............67

Bảng 3.12. Kết quả đánh giá năng lực VDKT của HS lớp TN TTĐ và STĐ........69

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Chu trình học tập trải nghiệm theo Kolb...........................................................11

Hình 1.2. Quan niệm của GV về việc đưa HĐTN vào giảng dạy trong trường học......26

Hình 1.3. Quan niệm của GV về mức độ cần thiết của việc đưa HĐTN vào giảng

dạy trong trường THPT...................................................................................26

Hình 1.4. Quan điểm của GV về thiết kế và tổ chức HĐTN vào bài học.......................28

Hình 1.5. Quan niệm của GV về hoạt động trải nghiệm ..................................................29

Hình 1.6. Mức độ hứng thú của học sinh với HĐTN .......................................................30

Hình 2.1. Quy trình biên soạn chuyên đề học tập..............................................................34

Hình 2.2. Quy trình thiết kế và tổ chức HĐTN trong dạy học Sinh học.........................38

Hình 3.1. Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm kiểm tra 15 phút ĐC và TN

trước thực nghiệm............................................................................................60

Hình 3.2. Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm kiểm tra 15 phút ĐC và TN sau

thực nghiệm ............................................................................... 61

Hình 3.3. Đồ thị tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra 15 phút ĐC và TN sau TN............62

Hình 3.4. Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm kiểm tra 15 phút TTĐ và STĐ.....................64

Hình 3.5. Đồ thị tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra 15 phút TTĐ và STĐ......................65

Hình 3.6. Đồ thị đánh giá sự tiến bộ năng lực VDKT của lớp TN và ĐC......................68

Hình 3.7. Đồ thị đánh giá sự tiến bộ năng lực VDKT của lớp TTĐ và STĐ.................70

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới chương trình giáo dục phổ thông

Nghị quyết số 29 của Hội nghị BCH Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam

lần thứ 8, khóa XI, khẳng định “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang

bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi

với hành, lý luận gắn với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia

đình và giáo dục xã hội” [11].

Ngày 26 tháng 12 năm 2018, Bộ GD&ĐT đã công bố Chương trình GDPT

mới bao gồm chương trình tổng thể và 27 chương trình môn học, HĐGD. Chương

trình GDPT mới kế thừa các nguyên lí giáo dục nền tảng như “Học đi đôi với hành”,

“Lí luận gắn liền với thực tiễn”, “Giáo dục ở nhà trường kết hợp với giáo dục ở gia

đình và xã hội”. Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo mô hình

phát triển năng lực, thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các

phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học, giúp học sinh hình thành và phát

triển những phẩm chất và năng lực mà nhà trường và xã hội kì vọng.

1.2. Xuất phát từ thực trạng vệ sinh an toàn thực phẩm trong bối cảnh hiện nay

Hiện nay, tình hình vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) đang là vấn đề

nhức nhối trong xã hội, nó không chỉ diễn ra ở các nước đang phát triển, kém phát

triển mà còn ở cả những nước phát triển, có trình độ khoa học - công nghệ tiên tiến.

Vì lợi nhuận trước mắt, những người nuôi trồng, chăm sóc, bảo quản, chế biến lương

thực, thực phẩm, dược liệu, hàng tiêu dùng,… đã tạo ra những sản phẩm không đảm

bảo chất lượng, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe con người.

Để hiện thực hóa khát vọng xây dựng tỉnh Quảng Ninh thành nơi cần đến và nơi

đáng sống thì việc giáo dục kiến thức về vệ sinh an toàn thực phẩm là rất cần thiết.

1.3. Xuất phát từ đặc điểm hoạt động trải nghiệm ở trường phổ thông

Trong chương trình GDPT mới, hoạt động trải nghiệm (HĐTN) không phải

là một môn học mà là hoạt động giáo dục được thực hiện bắt buộc từ lớp 1 đến lớp

2

12. Cùng với hoạt động hướng nghiệp, HĐTN giúp học sinh phát triển các phẩm

chất, năng lực đã được hình thành ở cấp tiểu học và cấp trung học cơ sở.

Bên cạnh các môn học khác, hoạt động trải nghiệm trong chương trình GDPT

mới làm cho nội dung giáo dục không bị bó hẹp trong sách vở, mà gắn liền với thực

tiễn đời sống xã hội; là con đường gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất

giữa nhận thức với hành động, góp phần phát triển phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình

cảm, giá trị, kỹ năng sống, niềm tin đúng đắn ở học sinh, hình thành những năng lực

cần có của con người trong xã hội hiện đại; là con đường để phát triển toàn diện nhân

cách học sinh, đáp ứng mục tiêu giáo dục phổ thông ở Việt Nam. Các hoạt động học

trải nghiệm nếu được tổ chức tốt sẽ dạy cho học sinh các kỹ năng áp dụng kiến thức

vào thực tiễn, tạo động lực học tập tích cực, tăng sự quan tâm của học sinh trong

việc học. Tổ chức học trải nghiệm trong các môn khoa học nói chung và Sinh học

sẽ mang lại hiệu quả cao cho sự phát triển năng lực của học sinh đồng thời còn là

cơ hội để các em rèn luyện, tích lũy thêm các kỹ năng sống, có điều kiện hơn để

phát triển đầy đủ cả đức - trí - thể - mỹ [31].

Tuy nhiên, hiện nay chỉ có một bộ phận nhỏ các giáo viên thiết kế và tổ chức

các HĐTN cho lĩnh vực chuyên môn mà mình đang trực tiếp giảng dạy và các hình

thức tổ chức còn hạn chế, chưa được tổ chức thường xuyên vì vậy chưa gây được

hứng thú và chưa thu hút được đông đảo học sinh tham gia.

1.4. Đặc điểm nội dung chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” trong chương

trình giáo dục môn Sinh học

Trong chương trình GDPT mới, bên cạnh nội dung giáo dục cốt lõi còn có

các chuyên đề nhằm mở rộng, nâng cao kiến thức, rèn luyện kĩ năng thực hành, tìm

hiểu ngành nghề để trực tiếp định hướng, làm cơ sở cho các quy trình kĩ thuật, công

nghệ thuộc các lĩnh vực của nền công nghiệp 4.0. Một trong những chuyên đề gắn

liền với đời sống hàng ngày đó là chuyên đề Vệ sinh an toàn thực phẩm. Vì vậy vận

dụng tổ chức hoạt động trải nghiệm chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” là hoàn

toàn có cơ sở và sẽ nâng cao được chất lượng giảng dạy, học sinh có khả năng vận

dụng kiến thức của bộ môn để giải quyết các tình huống xảy ra trong thực tiễn, hoàn

3

toàn phù hợp với định hướng đổi mới căn bản toàn diện giáo dục Việt Nam sau

2015.

Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài nghiên cứu "Thiết kế và tổ

chức hoạt động trải nghiệm chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” cho học

sinh lớp 11 trường THPT tỉnh Quảng Ninh".

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Biên soạn được chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” dựa trên yêu cầu

cần đạt của chương trình GDPT môn Sinh học 2018.

- Thiết kế và tổ chức được các hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy

học chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm”.

- Đánh giá được năng lực vận dụng các kiến thức của học sinh về vấn đề VSATTP.

3. Câu hỏi nghiên cứu

- Nội dung nào trong chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” có thể thiết kế

được các hoạt động trải nghiệm cho HS?

- Quy trình thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học

chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” gồm những bước nào?

- Dạy chuyên đề này bằng hoạt động trải nghiệm thì phát triển năng lực gì

cho người học và đánh giá năng lực đó như thế nào?

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động trải nghiệm trong dạy học chuyên đề “Vệ

sinh an toàn thực phẩm”.

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy và học Sinh học 11 tại trường THPT

Ngô Quyền, TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

5. Phạm vi nghiên cứu

Thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học chuyên đề “Vệ sinh

an toàn thực phẩm” cho học sinh lớp 11 trường THPT Ngô Quyền, TP Hạ Long,

tỉnh Quảng Ninh.

6. Giả thuyết khoa học

Nếu tổ chức dạy học chuyên đề “Vệ sinh an toàn thực phẩm” bằng HĐTN

thì năng lực vận dụng kiến thức về VSATTP vào thực tiễn của HS lớp 11 trường

THPT Ngô Quyền, TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh sẽ được nâng lên.