Thiết kế và tổ chức hoạt động khám phá tri thức trong dạy học môn toán lớp 2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HOÀNG THỊ THÚY

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ

TRI THỨC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 2

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2021

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HOÀNG THỊ THÚY

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ

TRI THỨC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 2

Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)

Mã số: 8 14 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lâm Thùy Dƣơng

THÁI NGUYÊN - 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu

và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc trích dẫn rõ

ràng. Các kết luận khoa học của luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất cứ công

trình nào.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2021

Tác giả luận văn

Hoàng Thị Thúy

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lâm Thùy Dƣơng,

ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn tới Ban Giám Hiệu, Ban Chủ Nhiệm khoa

Giáo dục Tiểu học, Phòng Đào tạo Trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên đã

tạo mọi điều kiện thuận lợi cho chúng tôi trong quá trình học tập, thực hiện và

hoàn thành luận văn.

Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tập thể Cán bộ, GV, HS Trƣờng Tiểu học

Thành Công I, Trƣờng Tiểu học Thành Công II, Thị xã Phổ Yên, Tỉnh Thái

Nguyên đã giúp đỡ, cung cấp nhiều thông tin, tƣ liệu quý giá trong quá trình

làm thực nghiệm tại trƣờng.

Dù đã cố gắng nghiên cứu hoàn thành luận văn tuy nhiên khó tránh

khỏi thiếu sót nên tôi rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của Quý Thầy,

Cô và các bạn.

Xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2021

Tác giả luận văn

Hoàng Thị Thúy

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT....................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................v

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................3

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu.................................................................3

4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3

6. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................3

7. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................3

8. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................4

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN..............................................5

1.1. Khái quát về tình hình nghiên cứu ...............................................................5

1.2. Một số vấn đề chung về hoạt động...............................................................9

1.2.1. Quan điểm về hoạt động............................................................................9

1.2.2. Đặc điểm của hoạt động ..........................................................................10

1.2.3. Hoạt động dạy học...................................................................................11

1.2.4. Hoạt động học tập...................................................................................15

1.2.5. Một số dạng hoạt động của học sinh trong học tập môn Toán ...............18

1.3. Một số phƣơng pháp dạy học kích thích hoạt động học tập của học sinh .19

1.3.1. Phƣơng pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề .............................19

1.3.2. Phƣơng pháp dạy học hợp tác theo nhóm ...............................................22

iv

1.3.3. Phƣơng pháp dạy học khám phá có hƣớng dẫn.......................................24

1.4. Nội dung chƣơng trình môn Toán lớp 2.....................................................26

1.4.1. Mục tiêu môn Toán cấp tiểu học .............................................................26

1.4.2. Mục tiêu môn Toán lớp 2 ........................................................................27

1.4.3. Nội dung chƣơng trình môn Toán lớp 2..................................................28

1.5. Đặc điểm của học sinh đầu cấp tiểu học.....................................................32

1.5.1. Đặc điểm tâm lý.......................................................................................32

1.5.2. Đặc điểm sinh lý ......................................................................................33

1.5.3. Đặc điểm nhận thức.................................................................................34

1.6. Thực trạng tổ chức các hoạt động dạy học cho học sinh lớp 2 trong dạy

học môn Toán ....................................................................................................36

1.6.1. Mục đích khảo sát....................................................................................37

1.6.2. Đối tƣợng khảo sát...................................................................................37

1.6.3. Nội dung điều tra .....................................................................................37

1.6.4. Phƣơng pháp điều tra...............................................................................37

1.6.5. Kết quả điều tra........................................................................................37

Kết luận chƣơng 1..............................................................................................42

Chƣơng 2: THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ TRI THỨC

TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 2 .....................................................43

2.1. Nguyên tắc thiết kế các hoạt động dạy học ...............................................43

2.1.1. Thiết kế hoạt động dạy học phải phù hợp với yêu cầu cần đạt của

chƣơng trình môn Toán lớp 2............................................................................43

2.1.2. Thiết kế hoạt động dạy học phải phù hợp với chủ đề nội dung bài

học, loại bài học.................................................................................................43

2.1.3. Thiết kế hoạt động dạy học phải định hƣớng vận dụng phƣơng pháp

dạy học kích thích hoạt động học tập của học sinh...........................................43

2.1.4. Thiết kế hoạt động dạy học phải phù hợp với khả năng, trình độ của

HS, đặc điểm tâm sinh lý của HS lớp 2.............................................................44

v

2.1.5. Thiết kế hoạt động dạy học phải phù hợp với đặc điểm của nhà

trƣờng và địa phƣơng........................................................................................44

2.2. Quy trình thiết kế hoạt động khám phá tri thức trong dạy học môn

Toán lớp 2..........................................................................................................44

2.3. Thiết kế các hoạt động khám phá tri thức trong dạy học môn Toán lớp 2 ....46

2.3.1. Thiết kế hoạt động khám phá nội dung Số và phép tính.........................46

2.3.2. Thiết kế hoạt động khám phá nội dung Hình học và Đo lƣờng. .............54

2.3.3. Thiết kế hoạt động khám phá một số yếu tố thống kê và xác suất..........66

Kết luận chƣơng 2..............................................................................................71

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ......................................................72

3.1. Mục đích thực nghiệm................................................................................72

3.2. Đối tƣợng thực nghiệm...............................................................................72

3.3. Cách tiến hành thực nghiệm.......................................................................73

3.4. Nội dung và thời gian thực nghiệm...........................................................73

3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm ...................................................................74

3.6. Kết luận chung về thực nghiệm sƣ phạm...................................................82

Kết luận chƣơng 3..............................................................................................84

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................85

1. Kết luận..........................................................................................................85

2. Một số kiến nghị............................................................................................86

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ........ 87

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................88

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

GV Giáo viên

GVCN Giáo viên chủ nhiệm

HS Học sinh

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Ý kiến về sự nhất thiết phải thiết kế và tổ chức các hoạt động

khám phá tri thức toán học cho học sinh ở tiểu học........................37

Bảng 1.2. Ý kiến về sự cần thiết phải tổ chức hoạt động khám phá tri thức

trong dạy học môn Toán lớp 2 ........................................................38

Bảng 1.3. Thực trạng tổ chức hoạt động khám phá tri thức trong dạy học

Toán lớp 2........................................................................................39

Bảng 1.4. Mức độ tổ chức hoạt động khám phá tri thức trong dạy học

Toán lớp 2........................................................................................40

Bảng 3.1. Kết quả bài kiểm tra lớp thực nghiệm và đối chứng.........................75

Bảng 3.2. Mức độ hứng thú của học sinh trong hoạt động học tập nhằm

khám phá tri thức trong dạy học môn Toán lớp 2...........................77

Bảng 3.3. Mức độ chú ý của học sinh trong hoạt động học tập nhằm khám

phá tri thức trong dạy học môn Toán lớp 2.....................................78

Bảng 3.4. Đánh giá khả năng giải quyết nhiệm vụ học tập của HS nhằm

khám phá tri thức trong dạy học môn Toán lớp 2...........................79

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Kết quả tổng hợp bài kiểm tra lớp thực nghiệm và đối chứng ..... 76

Biểu đồ 3.2. Kết quả phần trăm bài kiểm tra lớp thực nghiệm và đối chứng ... 77

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sau hơn 30 năm đổi mới, đất nƣớc ta đã vƣợt qua nhiều khó khăn, thách

thức, đạt đƣợc những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Nƣớc ta đã thoát ra

khỏi tình trạng kém phát triển, bƣớc vào nhóm nƣớc đang phát triển có thu

nhập trung bình. Tuy nhiên, những thành tựu về kinh tế của nƣớc ta chƣa vững

chắc, chất lƣợng nguồn nhân lực và sức cạnh tranh của nền kinh tế chƣa cao,

môi trƣờng văn hoá còn tồn tại nhiều hạn chế, chƣa hội đủ các nhân tố để phát

triển nhanh và bền vững. Trong bối cảnh đó, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành

Trung ƣơng Đảng Cộng sản Việt Nam (khoá XI) đã thông qua Nghị quyết số

29/NQ-TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục

và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh

tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Quốc hội đã ban

hành Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28 tháng 11 năm 2014 về đổi mới

chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, góp phần đổi mới căn bản,

toàn diện giáo dục và đào tạo. Ngày 27 tháng 3 năm 2015, Thủ tƣớng Chính

phủ đã ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới chƣơng

trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông.

Căn cứ về Thực hiện Nghị quyết Trung ƣơng 2 khóa VIII và các chủ

trƣơng của Đảng, Nhà nƣớc về định hƣớng chiến lƣợc phát triển giáo dục-đào

tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lĩnh vực giáo dục và đào tạo

nƣớc ta đã đạt đƣợc những thành tựu quan trọng, góp phần to lớn vào sự nghiệp

xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong đó, cấp học nền tảng Tiểu học có ý nghĩa vô

cùng quan trọng vì “Giáo dục tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ

sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất,

thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở.”

Trong các môn học ở tiểu học, cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị

trí hết sức quan trọng bởi vì các kiến thức, kĩ năng của môn Toán ở tiểu học có