Thiết kế và sử dụng bài tập tình huống trong dạy học phần "Di truyền học với con người" ở trường trung học cơ sở

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HÀ THANH HƯƠNG

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG

TRONG DẠY HỌC PHẦN “DI TRUYỀN HỌC VỚI CON NGƯỜI”

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, 2021

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HÀ THANH HƯƠNG

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG

TRONG DẠY HỌC PHẦN “DI TRUYỀN HỌC VỚI CON NGƯỜI”

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học

Mã ngành: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ HỒNG TÚ

Thái Nguyên, 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của

TS. Phạm Thị Hồng Tú. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là khách

quan trung thực và chưa được các tác giả công bố trong bất kì công trình nào. Các

trích dẫn về bảng biểu, kết quả nghiên cứu của các tác giả khác, các tài liệu tham

khảo trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những kết quả nghiên cứu trong

luận văn.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2021

Tác giả

Hà Thanh Hương

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ chuyên

ngành Lý luận và phương pháp dạy học môn Sinh học tại khoa Sinh học - Trường

Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, tôi đã nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ của

các thầy cô giáo, các đồng nghiệp, bạn bè và gia đình.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Phạm Thị Hồng Tú, người đã tận

tình hướng dẫn và giúp đỡ trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành

luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban giám hiệu; các thầy cô

trong Ban chủ nhiệm khoa; các thầy, cô giáo thuộc bộ môn “Sinh học hiện đại &

Giáo dục Sinh học”, khoa Sinh học; Phòng quản lý và Đào tạo sau đại học - Trường

Đại học Sư Phạm – Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập

và nghiên cứu tại trường.

Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo và học sinh

các trường THCS đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu thực

nghiệm để hoàn thành luận văn.

Xin cảm ơn gia đình và những người thân đã động viên và nhiệt tình giúp đỡ

tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

Trong quá trình hoàn thành luận văn, không thể không tránh khỏi những

thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy cô

giáo, các nhà khoa học, cùng bạn bè và đồng nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2021

Tác giả

Hà Thanh Hương

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ iv

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ.........................................................................v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vi

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

1. Lí do lựa chọn đề tài................................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ........................................................................2

4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................2

5. Nội dung nghiên cứu...............................................................................................2

6. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3

7. Những đóng góp mới của đề tài..............................................................................3

8. Cấu trúc của luận văn..............................................................................................4

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.............................5

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...................................................................................5

1.1.1. Trên thế giới......................................................................................................5

1.1.2. Ở Việt Nam .......................................................................................................6

1.2. Cơ sở lý luận của đề tài........................................................................................8

1.2.1. Tình huống có vấn đề và BTTH........................................................................8

1.2.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ......................................................9

1.2.3. Vai trò của việc sử dụng BTTH trong dạy học đến phát triển NL VDKT cho

HS..............................................................................................................................13

1.3. Cơ sở thực tiễn của việc thiết kế và sử dụng BTTH trong dạy học “Di truyền

học với con người” ở trường THCS..........................................................................14

1.3.1. Mục đích khảo sát ...........................................................................................14

1.3.2. Đối tượng, địa bàn khảo sát ............................................................................14

1.3.3. Nội dung khảo sát............................................................................................15

1.3.4. Phương pháp khảo sát .....................................................................................15

1.3.5. Kết quả khảo sát thực trạng thiết kế và sử dụng BTTH của GV bộ môn Sinh

học ở trường THCS...................................................................................................15

1.3.6. Phân tích nguyên nhân của thực trạng ............................................................18

CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY

HỌC “DI TRUYỀN HỌC VỚI CON NGƯỜI” Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

...................................................................................................................................20

2.1. Đặc điểm chung của chủ đề “Di truyền học với con người” .............................20

2.1.1. Cấu trúc và yêu cầu cần đạt phần“Di truyền học với con người”...................20

2.1.2. Đặc điểm kiến thức của chủ đề “Di truyền học với con người” -THCS phù

hợp để thiết kế và sử dụng BTTH phát triển NL VDKT, KN ..................................21

2.2. Thiết kế và sử dụng BTTH trong dạy học chủ đề “Di truyền học với con người”

nhằm phát triển NL VDKT, KN ...............................................................................21

2.2.1. Nguyên tắc thiết kế và sử dụng BTTH trong dạy học chủ đề “Di truyền học

với con người”...........................................................................................................21

2.2.2. Thiết kế BTTH trong chủ đề “Di truyền học với con người” KHTN 9..........22

2.2.3. Sử dụng bài tập tình huống nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng

cho học sinh trong dạy học chủ đề “Di truyền học với con người”................................25

2.2.4. Thiết kế kế hoạch bài dạy sử dụng BTTH nhằm phát triển NLVDKT, KN cho

HS trong DH phần “Di truyền học với con người” THCS ………...33

2.3. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng của học sinh............................33

CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................40

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm.........................................................................40

3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm.........................................................................40

3.3. Phương pháp TN sư phạm .................................................................................40

3.3.1. Chọn đối tượng TN .........................................................................................40

3.3.2. Bố trí TN .........................................................................................................41

3.3.3. Kiểm tra...........................................................................................................41

3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm và biện luận.......................................................41

3.4.1. Phân tích kết quả học tập của HS....................................................................41

3.4.2. Kết quả phát triển NL VDKT, KN của HS.....................................................48

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ.......................................................................................51

1. Kết luận .................................................................................................................51

2. Đề nghị ..................................................................................................................52

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................53

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ .......................................................................57

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Các tiêu chí và những biểu hiện của các tiêu chí của NL VDKT, KN.....12

Bảng 1.2. Mức độ sử dụng các PPDH của GV bộ môn Sinh học.............................15

Bảng 1.3. Mức độ sử dụng KTDH bằng BTTH trong dạy học Sinh học .................16

Bảng 1.4. Mức độ phát triển NL VDKT trong DH Sinh học....................................17

Bảng 2.1. Cấu trúc và YCCĐ của phần “Di truyền học với con người” ..................20

Bảng 2.2. Hệ thống BTTH sử dụng với mục đích sư phạm trong dạy học chủ

đề “Di truyền học với con người” .............................................................................24

Bảng 2.3. Hoạt động của GV và HS trong các bước sử dụng BTTH dạy học

phát triển NL VDKT, KN .........................................................................................28

Bảng 2.4. Tiêu chí và biểu hiện của năng lực VDKT, KN trong dạy học chủ

đề “Di truyền học với con người” .............................................................................35

Bảng 2.5. Rubric đánh giá NL VDKT của HS thông qua kết quả giải quyết

BTTH ........................................................................................................................37

Bảng 3.1. Danh sách các bài lí thuyết trong dạy thực nghiệm (TN).........................40

Bảng 3.2. Tần số điểm...............................................................................................41

Bảng 3.3. Tần suất điểm............................................................................................42

Bảng 3.4. Hội tụ tiến điểm ........................................................................................42

Bảng 3.5. Kiểm định

X

điểm kiểm tra 45 phút ........................................................43

Bảng 3.6. Phân tích phương sai điểm kiểm tra 45 phút ............................................44

Bảng 3.7. Tần số điểm...............................................................................................45

Bảng 3.8. Tần suất điểm............................................................................................45

Bảng 3.9. Tần suất hội tụ tiến điểm ..........................................................................46

Bảng 3.10. Kiểm định

X

điểm kiểm tra 15 phút của nhóm lớp TN và ĐC..............47

Bảng 3.11. Phân tích phương sai điểm kiểm tra 15 phút của lớp TN và lớp ĐC .....47

v

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ

Hình 2.1. Sơ đồ các bước xây dựng bài tập tình huống............................................22

Hình 2.2. Sơ đồ quy trình sử dụng BTTH nhằm phát triển năng lực VDKT,

KN cho HS ................................................................................................................26

Hình 3.1. Đồ thị biểu diễn tần suất điểm kiểm tra số 1 trong TN.............................47

Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích của nhóm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 1............43

Hình 3.3. Đồ thị biểu diễn tần suất điểm kiểm tra số 2 trong TN.............................45

Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích của nhóm lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 2............46

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Xin đọc là

1 BTTH Bài tập tình huống

2 ĐC Đối chứng

3 GD & ĐT Giáo dục và đào tạo

4 GQVĐ Giải quyết vấn đề

5 GV Giáo viên

6 HS Học sinh

7 KHTN Khoa học tự nhiên

8 KTDH Kĩ thuật dạy học

9 NL Năng lực

10 Nxb Nhà xuất bản

11 PPDH Phương pháp dạy học

12 STT Số thứ tự

13 THCS Trung học cơ sở

14

2

TN Thực nghiệm

15 VDKT, KN Vận dụng kiến thức, kĩ năng

16 YCCĐ Yêu cầu cần đạt