Thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm chuyên đề học tập "Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch" ở trường THPT tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ NGỌC BÍCH

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TRẢI NGHIỆM

CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP “DINH DƯỠNG KHOÁNG -

TĂNG NĂNG SUẤT CÂY TRỒNG VÀ NÔNG NGHIỆP SẠCH’’

Ở TRƯỜNG THPT TỈNH LÀO CAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ NGỌC BÍCH

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TRẢI NGHIỆM

CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP “DINH DƯỠNG KHOÁNG –

TĂNG NĂNG SUẤT CÂY TRỒNG VÀ NÔNG NGHIỆP SẠCH’’

Ở TRƯỜNG THPT TỈNH LÀO CAI

Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học

Mã ngành: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hằng

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, dưới sự hướng dẫn của

TS. Nguyễn Thị Hằng. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả

trong luận văn là trung thực.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những kết quả nghiên cứu trong luận

văn.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Tác giả luận văn

Phạm Thị Ngọc Bích

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện và hoàn thiện luận văn, ngoài sự cố gắng, nỗ lực của

bản thân, tôi còn nhận được sự hướng dẫn nhiệt tình của các thầy cô, sự động viên, ủng

hộ của gia đình và bạn bè.

Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến TS. Nguyễn Thị Hằng đã tận tình giúp

đỡ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành luận văn này.

Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô trong Khoa Sinh học trường

Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý

báu và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên

cứu.

Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trường

PTDT NT THCS&THPT huyện Bảo Thắng, các thầy cô đồng nghiệp ở các trường

THPT - tỉnh Lào Cai đã hỗ trợ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian

học tập và thực hiện luận văn.

Xin chân thành cảm ơn gia đình, các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã hỗ trợ,

ủng hộ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thiện đề tài.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Tác giả luận văn

Phạm Thị Ngọc Bích

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.............................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................viii

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do lựa chọn đề tài........................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................3

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu.................................................................3

4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học ....................................................4

5. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................4

6. Phương pháp nghiên cứu, cách tiếp cận vấn đề ..............................................4

7. Những đóng góp mới của đề tài ......................................................................5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA THIẾT KẾ VÀ TỔ

CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TRẢI NGHIỆM ......................................................... 6

1.1. Tổng quan về hoạt động học trải nghiệm trong dạy học ở trường phổ thông......6

1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới.................................................................6

1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................8

1.2. Một số khái niệm cơ bản ..............................................................................9

1.2.1. Khái niệm về trải nghiệm ..........................................................................9

1.2.2. Hoạt động trải nghiệm...............................................................................9

1.2.3. Khái niệm học trải nghiệm ......................................................................10

1.2.4. Khái niệm năng lực..................................................................................13

1.2.5. Năng lực sinh học ....................................................................................14

1.3. Đặc điểm của hoạt động học trải nghiệm và dạy học chuyên đề học tập ......16

iv

1.3.1. Đặc điểm của học trải nghiệm.................................................................17

1.3.2. Đặc điểm dạy học các chuyên đề học tập................................................18

1.4. Khảo sát thực trạng tổ chức hoạt động học trải nghiệm ở trường phổ thông.....19

1.4.1. Đặc điểm của điều tra thực trạng.............................................................19

1.4.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng ................................................................20

Kết luận chương 1..............................................................................................24

Chương 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TRẢI

NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ “DINH DƯỠNG KHOÁNG -

TĂNG NĂNG SUẤT CÂY TRỒNG VÀ NÔNG NGHIỆP SẠCH” ....................25

2.1. Thiết kế chuyên đề học tập “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây

trồng và nông nghiệp sạch” ...............................................................................25

2.1.1. Giới thiệu chung về chuyên đề học tập “Dinh dưỡng khoáng - tăng

năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” ........................................................25

2.1.2. Thiết kế nội dung chuyên đề học tập “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng

suất cây trồng và nông nghiệp sạch” .................................................................26

2.2. Thiết kế các hoạt động học trải nghiệm chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng

- tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” ..............................................29

2.2.1. Nguyên tắc thiết kế các hoạt động học trải nghiệm ................................30

2.2.2. Quy trình thiết kế các hoạt động học trải nghiệm của chuyên đề ...........31

2.2.3. Các hoạt động học trải nghiệm chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng

năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” ........................................................33

2.3. Kế hoạch tổ chức dạy học chuyên đề .........................................................34

2.3.1. Lập kế hoạch tổng quát............................................................................34

2.3.2. Kế hoạch chi tiết......................................................................................36

Kết luận chương 2..............................................................................................57

Chương 3: KIỂM NGHIỆM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TRẢI

NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ “DINH DƯỠNG KHOÁNG -

TĂNG NĂNG SUẤT CÂY TRỒNG VÀ NÔNG NGHIỆP SẠCH” ....................58

v

3.1. Mục đích kiểm nghiệm sư phạm ................................................................58

3.3. Nội dung kiểm nghiệm sư phạm ................................................................58

3.4. Phương pháp kiểm nghiệm.........................................................................58

3.4.1. Khảo sát kiến thức, thái độ, hành vi trước và sau thực nghiệm ..............59

3.4.2. Đánh giá kết quả kiểm nghiệm................................................................59

3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm....................................................................61

3.5.1. Một số hình ảnh hoạt động học trải nghiệm trong dạy học chuyên đề

“Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch”...........61

3.5.2. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm..................................................63

Kết luận chương 3..............................................................................................68

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .............................................................................69

1. Kết luận..........................................................................................................69

2. Đề nghị...........................................................................................................70

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................71

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Thứ tự Viết tắt Chữ viết đầy đủ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

CĐHT

ĐC

GD&ĐT

GDPT

GQVĐ

GV

HĐGD

HĐHTN

HĐTN

HS

KN

NL

PPDH

STN

THCS

THPT

TN

TTN

VDKT

Chuyên đề học tập

Đối chứng

Giáo dục và Đào tạo

Giáo dục phổ thông

Giải quyết vấn đề

Giáo viên

Hoạt động giáo dục

Hoạt động học trải nghiệm

Hoạt động trải nghiệm

Học sinh

Kỹ năng

Năng lực

Phương pháp dạy học

Sau thực nghiệm

Trung học cơ sở

Trung học phổ thông

Thực nghiệm

Trước thực nghiệm

Vận dụng kiến thức

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Những biểu hiện của năng lực sinh học............................................14

Bảng 1.2. Các biểu hiện của năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học......16

Bảng 1.3. Nhận thức của giáo viên về hoạt động học trải nghiệm....................20

Bảng 1.4. Thuận lợi và khó khăn khi tổ chức hoạt động học trải nghiệm

trong dạy học Sinh học......................................................................21

Bảng 2.1. Yêu cầu cần đạt của chuyên đề học tập “Dinh dưỡng khoáng -

tăng năng suất cây trồng” ..................................................................26

Bảng 2.2. Các hoạt động học trải nghiệm trong dạy học chuyên đề “Dinh

dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch”......33

Bảng 3.1. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học của HS .......60

Bảng 3.2. Mẫu phiếu đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học ......61

Bảng 3.3. Tần suất điểm kiểm tra trước thực nghiệm.......................................63

Bảng 3.4. Tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra sau thực nghiệm.........................64

Bảng 3.5. Kiểm định X điểm kiến thức .............................................................65

Bảng 3.6. Phân tích phương sai điểm khảo sát sau thực nghiệm......................66

Bảng 3.7. Bảng so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm...............................66

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Chu trình học trải nghiệm theo D. Kolb ......................................................11

Hình 1.2. Mức độ tổ chức hoạt động học trải nghiệm trong dạy học..........................21

Hình 2.1. Quy trình thiết kế nội dung chuyên đề học tập............................................27

Hình 2.2. Nguyên tắc thiết kế các hoạt động học trải nghiệm.....................................30

Hình 2.3. Quy trình thiết kế các hoạt động học trải nghiệm........................................31

Hình 2.4. Quy trình tổ chức dạy học chuyên đề học tập .............................................36

Hình 3.1. Đồ thị tần suất điểm trước thực nghiệm ......................................................63

Hình 3.2. Đồ thị tần suất điểm sau thực nghiệm .........................................................64

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do lựa chọn đề tài

1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới giáo dục phổ thông

Định hướng đổi mới GDPT đã được đưa vào quan điểm chỉ đạo trong Nghị

quyết số 29-NQ/TW, ngày 4 tháng 11 năm 2013 [1]. Theo đó, đổi mới căn bản, toàn

diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư

tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện đảm

bảo thực hiện. Sự đổi mới giáo dục để phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của tri

thức nhân loại và sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là công nghệ thông tin, góp

phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển

toàn diện cả về phẩm chất và NL.

Chương trình GDPT tổng thể và chương trình 27 môn học, HĐGD được chính

thức ban hành ngày 26/12/2018 kèm theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT của Bộ

GD&ĐT lần đầu tiên đánh dấu sự đổi mới về chất lượng của GDPT Việt Nam chuyển

từ chương trình theo định hướng nội dung, mục tiêu sang chương trình theo định hướng

phát triển NL người học [5]. Trong Chương trình GDPT 2018, HĐTN và HĐTN,

hướng nghiệp (gọi chung là hoạt động trải nghiệm - HĐTN) là HĐGD tạo cơ hội cho

HS tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã

có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm

vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình,

xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua

thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo

và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai. Đây là một

HĐGD bắt buộc cho HS phổ thông, có ý nghĩa cùng với các môn học khác làm tăng

giá trị cho bản thân người học [3].

1.2. Xuất phát từ thực trạng hoạt động học trải nghiệm ở trường phổ thông

Với vai trò là một HĐGD, HĐTN được tổ chức với nhiều hình thức đa dạng như

trò chơi, hội thi, diễn đàn, giao lưu, tham quan, du lịch, sân khấu hóa (kịch, thơ, hát,

tiểu phẩm,…), thể dục thể thao, câu lạc bộ, tổ chức các ngày hội, các công trình nghiên

cứu khoa học kỹ thuật,… Bên cạnh vai trò đó, trong chương trình mỗi môn học, một

2

yêu cầu đặt ra đối với PPDH là khuyến khích và tạo điều kiện cho HS được trải nghiệm,

sáng tạo trên cơ sở tổ chức cho HS tham gia các hoạt động học tập, khám phá và vận

dụng. Do đó, trong từng môn học, có thể áp dụng HĐHTN như một PPDH. Thông qua

việc trải nghiệm các hoạt động, các vấn đề thực tiễn, HS tìm ra kiến thức, kĩ năng, thái

độ phù hợp cho bản thân, hình thành và phát triển kĩ năng lựa chọn nghề nghiệp.

Hiện nay, HĐTN, HĐHTN ở trường phổ thông đã được đưa vào kế hoạch giáo

dục của các nhà trường nhưng việc thực hiện còn mang tính hình thức, với những nội

dung và hình thức còn đơn điệu. Các tài liệu về HĐTN, HĐHTN ở nhà trường, các

trang thiết bị phục vụ cho HĐTN còn hạn chế. Nhiều GV chưa hiểu rõ về hoạt động

này nên việc áp dụng chưa có hiệu quả, đặc biệt GV chưa nhận định rõ HĐTN với học

trải nghiệm.

1.3. Xuất phát từ đặc điểm dạy học sinh học và chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng -

tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” ở trường THPT tỉnh Lào Cai

Sinh học là một trong những môn khoa học tự nhiên mang tính thực nghiệm cao

được lựa chọn trong nhóm môn khoa học tự nhiên. Môn Sinh học hình thành, phát triển

ở HS NL sinh học, đồng thời góp phần cùng các môn học, HĐGD khác hình thành,

phát triển ở HS các phẩm chất chủ yếu và NL chung. Chương trình môn Sinh học vừa

hệ thống hoá, củng cố kiến thức, phát triển kĩ năng và giá trị cốt lõi của sinh học đã

được học ở giai đoạn giáo dục cơ bản; vừa giúp HS tìm hiểu sâu hơn các tri thức sinh

học cốt lõi, các phương pháp nghiên cứu và ứng dụng sinh học, các nguyên lí và quy

trình công nghệ sinh học thông qua các chủ đề: Sinh học tế bào, Sinh học phân tử, Sinh

học vi sinh vật, Sinh lí thực vật, Sinh lí động vật, Di truyền học, Tiến hoá và Sinh thái

học [4].

Định hướng về nội dung trong chương trình môn học là ở giai đoạn định hướng

nghề nghiệp, bên cạnh nội dung giáo dục cốt lõi, trong mỗi năm học, những HS có

thiên hướng hoặc hứng thú với sinh học và công nghệ sinh học được chọn học một số

CĐHT. Hệ thống các CĐHT môn Sinh học chủ yếu được phát triển từ nội dung các

chủ đề sinh học ứng với chương trình mỗi lớp 10, 11, 12. Các chuyên đề nhằm mở

rộng, nâng cao kiến thức, rèn luyện kĩ năng thực hành, tìm hiểu ngành nghề để định

hướng, làm cơ sở cho các quy trình kĩ thuật, công nghệ thuộc các ngành, nghề liên quan

đến sinh học, hướng đến các lĩnh vực của nền công nghệ 4.0.

CĐHT “Dinh dưỡng khoáng - Tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch”

3

được phát triển từ chủ đề “Sinh lí học thực vật”, được giới thiệu trong chương trình

Sinh học (lớp 11). Mục tiêu của chuyên đề là HS biết huy động kiến thức đã học về

sinh lí dinh dưỡng của cơ thể thực vật làm cơ sở cho việc xây dựng các quy trình kĩ

thuật, công nghệ sử dụng khoáng trong trồng trọt nhằm tăng năng suất cây trồng theo

hướng nông nghiệp sạch, bền vững. Thiết kế nội dung dạy học CĐHT phù hợp với giáo

dục địa phương là một công việc quan trọng của GV, đặc biệt thiết kế HĐHTN trong

dạy học chuyên đề là cần thiết.

Lào Cai là một tỉnh vùng cao biên giới thuộc vùng Tây Bắc Bộ, được tách từ

tỉnh Hoàng Liên Sơn ngày 1/10/1991. Trong chặng đường phát triển, Lào Cai đã

giành được những thành tựu trên các lĩnh vực trong đó, văn hóa, giáo dục được coi

là nền tảng, động lực thúc đẩy kinh tế, xã hội phát triển. Đến nay, giáo dục Lào Cai

đã trở thành một điểm sáng của giáo dục vùng cao trong cả nước, là một trong những

tỉnh dẫn đầu của khu vực Trung du - miền núi phía Bắc, với những mô hình và cách

làm sáng tạo. Một trong những mô hình mà nhiều trường học tại tỉnh Lào Cai, đặc

biệt là các trường trung học nội trú áp dụng là gắn học trải nghiệm vào trường học.

Để đáp ứng thực hiện đổi mới GDPT, HĐTN và học trải nghiệm càng được nhân

rộng. Các PPDH nhằm hướng HS được làm thí nghiệm, thực hành, thực hiện các dự

án,… là phù hợp với học trải nghiệm ở các trường THPT tỉnh Lào Cai.

Xuất phát từ các lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu “Thiết kế

và tổ chức hoạt động học trải nghiệm chuyên đề Dinh dưỡng khoáng - tăng năng

suất cây trồng và nông nghiệp sạch ở trường THPT tỉnh Lào Cai”.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Thiết kế được nội dung học trải nghiệm chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng

năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch”.

Thiết kế được kế hoạch tổ chức HĐHTN trong dạy học chuyên đề “Dinh dưỡng

khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch”.

Tổ chức được các HĐHTN theo kế hoạch đã thiết kế.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Nội dung chuyên đề và HĐHTN chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng

suất cây trồng và nông nghiệp sạch”.

3.2. Khách thể nghiên cứu

4

Hoạt động dạy học sinh học và HĐHTN ở lớp 11 trường THPT tỉnh Lào Cai.

4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học

4.1. Câu hỏi nghiên cứu

Dựa vào cơ sở nào để thiết kế và tổ chức HĐHTN chuyên đề “Dinh dưỡng

khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch”?

Nội dung chuyên đề và HĐHTN chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng

suất cây trồng và nông nghiệp sạch” phù hợp với điều kiện dạy học ở trường THPT

tỉnh Lào Cai như thế nào?

Tổ chức HĐHTN chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và

nông nghiệp sạch” như thế nào để hình thành và phát triển NL vận dụng kiến thức, kĩ

năng đã học cho HS?

4.2. Giả thuyết khoa học

Nếu thiết kế và tổ chức HĐHTN chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng

suất cây trồng và nông nghiệp sạch” hiệu quả thì HS sẽ hình thành và phát triển được

NL vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học.

5. Nội dung nghiên cứu

Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của thiết kế và tổ chức HĐHTN ở trường

phổ thông;

Nghiên cứu thiết kế nội dung CĐHT “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây

trồng và nông nghiệp sạch” và kế hoạch tổ chức HĐHTN chuyên đề;

Tổ chức kiểm nghiệm nhằm đánh giá hiệu quả tổ chức HĐHTN “Dinh dưỡng

khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” với việc hình thành và phát

triển NL VDKT, kĩ năng đã học của HS.

6. Phương pháp nghiên cứu, cách tiếp cận vấn đề

6.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết

Nghiên cứu các văn bản của Đảng và Nhà nước về những định hướng cơ bản

của việc đổi mới giáo dục trong giai đoạn; Nghiên cứu các tài liệu về HĐHTN, về dạy

học theo định hướng phát triển NL để xác định cơ sở khoa học của đề tài.

Nghiên cứu các tài liệu giáo khoa, tài liệu tham khảo về Dinh dưỡng khoáng,