Thiết kế và sử dụng câu đố trong dạy học lịch sử ở tiểu học

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

- - - -- - - - - - -- -

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

ĐỀ TÀI: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÂU ĐỐ TRONG DẠY HỌC

LỊCH SỬ Ở TIỂU HỌC

Sinh viên thực hiện : Nguyễn Thị Thanh Hoài

Lớp : 15STH

Giáo viên hướng dẫn :Th.s Trần Thị Kim Cúc

Đà Nẵng, tháng 1 năm 2019

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô Trần Thị Kim

Cúc đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện và

hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp này.

Và em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Giáo dục

Tiểu học, Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng; các thầy cô và các em học sinh

trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi đã góp ý chân thành, tạo điều kiện thuận

lợi nhất và giúp đỡ em trong quá trình thực hiện đề tài.

Do điều kiện và thời gian còn hạn chế, đề tài khóa luận không tránh

khỏi những sơ suất và thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến đóng

góp quý báu của thầy cô để kiến thức của em trong lĩnh vực này được hoàn

thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 12 năm 2018

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Thanh Hoài

MỤC LỤC

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề................................................................................2

3. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................3

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................3

4.1. Đối tượng nghiên cứu..................................................................................3

4.2. Phạm vi nghiên cứu.....................................................................................3

5. Giả thuyết khoa học ..........................................................................................3

6. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................4

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.............................................................4

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn............................................................4

7.2.1. Phương pháp quan sát sư phạm.............................................................4

7.2.2. Phương pháp đàm thoại.........................................................................4

7.2.3. Phương pháp điều tra bằng anket..........................................................4

7.2.4. Phương pháp thống kê ...........................................................................4

7.2.5. Phương pháp phân tích, tổng hợp..........................................................4

8. Cấu trúc của đề tài ............................................................................................4

PHẦN NỘI DUNG ...................................................................................................6

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG CÂU ĐỐ TRONG

DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TIỂU HỌC.......................................................................6

1.1. Khái quát về câu đố........................................................................................6

1.1.1. Khái niệm về câu đố..................................................................................6

1.1.2. Nguồn gốc, đối tượng phản ánh trong câu đố ........................................7

1.1.2.1. Nguồn gốc câu đố................................................................................7

1.1.2.2. Đối tượng phản ánh trong câu đố.......................................................8

1.1.3. Những đặc trưng cơ bản của câu đố .......................................................9

1.1.3.1. Tính trí tuệ ...........................................................................................9

1.1.3.2. Tính giải trí........................................................................................10

1.1.3.3. Tính giáo dục.....................................................................................11

1.2. Vai trò của việc sử dụng câu đố trong dạy học Lịch sử ở Tiểu học.........12

1.3. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh tiểu học ................................................14

1.3.1. Hoạt động của học sinh tiểu học............................................................14

1.3.2. Sự phát triển của quá trình nhận thức (sự phát triển trí tuệ) ..............15

1.3.2.1. Nhận thức cảm tính ...........................................................................15

1.3.2.2. Nhận thức lý tính ...............................................................................16

1.3.2.3. Sự phát triển tình cảm của học sinh tiểu học ....................................17

1.3.2.4. Sự phát triển nhân cách của học sinh tiểu học .................................18

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1.........................................................................................20

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG CÂU ĐỐ TRONG

DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TIỂU HỌC.....................................................................21

2.1. Nội dung chương trình môn Lịch sử ở Tiểu học .......................................21

2.1.1. Mục tiêu môn Lịch sử ở Tiểu học ..........................................................21

2.1.1.1. Mục tiêu môn Lịch Sử lớp 4 ..............................................................21

2.1.1.2. Mục tiêu môn Lịch sử lớp 5...............................................................21

2.1.2. Nội dung môn Lịch sử ở Tiểu học .........................................................22

2.1.2.1. Nội dung Lịch sử lớp 4 ......................................................................22

2.1.2.2. Nội dung Lịch sử lớp 5 ......................................................................24

2.1.3. Đặc điểm sách giáo khoa........................................................................26

2.1.3.1. Thiết kế ..............................................................................................26

2.2. Thực trạng việc sử dụng câu đố ở trong môn Lịch sử ở Tiểu học...........27

2.2.1. Mục đích điều tra....................................................................................27

2.2.2. Đối tượng điều tra...................................................................................27

2.2.3. Nội dung điều tra ....................................................................................27

2.2.4. Phương pháp điều tra.............................................................................28

2.2.5. Kết quả điều tra.......................................................................................28

2.2.5.1. Đối với giáo viên ...............................................................................28

2.2.5.2. Đối với học sinh ................................................................................35

TIỂU KẾT CHƯƠNG II .......................................................................................39

CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÂU ĐỐ TRONG DẠY HỌC LỊCH

SỬ Ở TIỂU HỌC....................................................................................................41

3.1. Thiết kế câu đố trong dạy học Lịch sử.......................................................41

3.1.1. Nguyên tắc thiết kế câu đố trong dạy học Lịch sử ................................41

3.1.2. Thiết kế câu đố lịch sử............................................................................41

3.1.2.1. Thiết kế câu đố giới thiệu bài............................................................41

3.1.2.2. Thiết kế câu đố cung cấp kiến thức mới............................................42

3.1.2.3. Thiết kế câu đố để củng cố kiến thức ................................................42

3.1.3. Sưu tầm và thiết kế một số câu đố lịch sử .............................................43

3.2.1.5. Nguyên tắc xác định thời điểm sử dụng câu đố thích hợp ................53

3.2.1.6. Nguyên tắc đảm bảo về số lượng câu đố trong mối tương quan giữa

các yếu tố khác ...............................................................................................54

3.2.1.7. Nguyên tắc thu hút học sinh tích cực tham gia vào hoạt động giải đố .

.......................................................................................................54

3.2.2. Sử dụng câu đố trong dạy học Lịch sử..................................................55

3.2.2.1. Phương pháp sử dụng câu đố trong dạy học Lịch sử ở Tiểu học .....55

3.2.2.2. Hình thức tổ chức sử dụng câu đố trong dạy học Lịch sử ở Tiểu học ..

.......................................................................................................57

3.2.2.3. Quy trình sử dụng câu đố trong dạy học Lịch sử ở Tiểu học............62

TIỂU KẾT CHƯƠNG III......................................................................................80

PHẦN KẾT LUẬN.................................................................................................81

1. Kết luận............................................................................................................81

2. Một số ý kiến đề xuất ......................................................................................82

2.1. Đối với nhà trường:...................................................................................82

2.2. Đối với giáo viên ........................................................................................82

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................83

PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Mức độ nhận thức của giáo viên về sự cần thiết của việc sử dụng câu đố

trong môn Lịch sử .....................................................................................29

Bảng 1.2. Mức độ sử dụng câu đố của giáo viên trong dạy học môn Lịch sử .......30

Bảng 1.3. Kết quả thể hiện mục đích sử dụng câu đố của giáo viên trong dạy học

môn Lịch sử...............................................................................................31

Bảng 1.4. Kết quả thể hiện hình thức sử dụng câu đố của giáo viên trong dạy học

môn Lịch sử...............................................................................................32

Bảng 1.5. Kết quả thể hiện phương pháp giáo viên sử dụng câu đố của trong dạy

học môn Lịch sử........................................................................................33

Bảng 1.6. Mức độ hứng thú của học sinh khi giáo viên sử dụng câu đố trong dạy

học môn Lịch sử........................................................................................34

Bảng 1.7. Kết quả khảo sát nhận thức của học sinh đối với môn Lịch sử..............35

Bảng 1.8. Kết quả khảo sát thái độ của học sinh đối với môn Lịch sử ..................36

Bảng 1.9. Mức độ hứng thú của học sinh khi thầy cô sử dụng câu đố trong dạy học

môn Lịch sử...............................................................................................37

Bảng 1.10. Kết quả thể hiện hiệu quả khi thầy cô sử dụng câu đố trong dạy học

môn Lịch sử...............................................................................................38

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1.1: Mức độ nhận thức của giáo viên về sự cần thiết của việc sử dụng câu

đố trong môn Lịch sử ..............................................................................29

Biểu đồ 1.2. Mức độ sử dụng câu đố của giáo viên trong dạy học môn Lịch sử .....30

Biểu đồ 1.3. Kết quả thể hiện mục đích sử dụng câu đố của giáo viên trong dạy học

môn Lịch sử.............................................................................................31

Biểu đồ 1.4. Kết quả thể hiện hình thức sử dụng câu đố của giáo viên trong dạy học

môn Lịch sử.............................................................................................32

Biểu đồ 1.5. Kết quả thể hiện phương pháp giáo viên sử dụng câu đố của trong dạy

học môn Lịch sử......................................................................................33

Biểu đồ 1.7. Kết quả khảo sát nhận thức của học sinh đối với môn Lịch sử ...........35

Biểu đồ 1.8. Kết quả khảo sát thái độ của học sinh đối với môn Lịch sử ................36

Biểu đồ 1.9. Mức độ hứng thú của học sinh khi thầy cô sử dụng câu đố trong dạy

học môn Lịch sử......................................................................................37

Biểu đồ 1.10. Kết quả thể hiện hiệu quả khi thầy cô sử dụng câu đố trong dạy học

môn Lịch sử.............................................................................................38

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Đất nước ta đang trên đà đổi mới, Đảng và Nhà nước luôn coi giáo dục, khoa

học công nghệ là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục là nền tảng, là một trong

những động lực quan trọng thức đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa của

đất nước; là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội nhanh và hoàn chỉnh. Luật Giáo dục,

Điều 24.2 đã nêu: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự

giác, chủ động của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi

dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác

động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” đặt ra yêu cầu

cần phải đổi mới phương pháp dạy và học, hướng đến hoạt động học tập chủ động,

tích cực của học sinh.

Tiểu học được xem là cấp học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân. Góp

phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân

cách học sinh. Vì vậy, phương pháp dạy và học ở bậc tiểu học có vị trí đặc biệt.

Việc hình thành cho học sinh phương pháp học tập đúng đắn, khoa học, sáng tạo

ngay từ cấp học đầu tiên là nhiệm vụ quan trọng của nhà trường tiểu học. Có như

vậy, chất lượng giáo dục mới từng bước được nâng cao, nhằm đạt được mục tiêu

phát triển con người.

Phân môn Lịch sử ở nhà trường Tiểu học có vai trò rất quan trọng trong việc

đào tạo, giáo dục học sinh trở thành con người toàn diện. Môn học này không chỉ

cung cấp cho học sinh các sự kiện, nhân vật lịch sử tiêu biểu có hệ thống theo dòng

thời gian của lịch sử Việt Nam và thế giới mà còn hình thành kĩ năng quan sát, thu

tập, tìm kiếm tư liệu lịch sử và trình bày kết quả bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ

đồ... Từ đó góp phần bồi dưỡng tình yêu thiên nhiên, con người, văn hóa và những

giá trị văn hóa lịch sử của dân tộc. Vì thế môn Lịch sử có nhiều ưu thế trong giáo

dục thế giới quan khoa học, đạo đức, thẩm mĩ,.. cho học sinh – là “người thầy của

cuộc sống” giúp các em có ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Lịch sử được đánh giá là một môn học nặng nề về việc tái hiện thông tin, buộc

ghi nhớ gượng ép, máy móc vì có rất nhiều thông tin về quá trình hình thành và

diễn biến của sự vật, hiện tượng, sự kiện, nhân vật. Bên cạnh đó, việc dạy và học

2

Lịch sử hiện nay quá chú tâm vào tính lý thuyết, theo kiểu học vẹt nhưng lại thiếu

khả năng tư duy cho học sinh. Đó là nguyên nhân khiến học sinh “chán” học môn

Lịch sử, coi đó là môn học khô khan, nhàm chán.

Từ lâu, trong đời sống tinh thần của người lao động, câu đố chiếm một vị trí

đáng kể. Câu đố đã trở thành một gia vị quan trọng không thể thiếu trong món ăn

tinh thần của người dân đất Việt. Nếu tục ngữ là túi khôn đúc kết kinh nghiệm, ca

dao dân ca là tiếng nói của tình cảm thì câu đố là tiếng cười của trí tuệ, của sự thông

minh, linh hoạt. Có thể nói, hoạt động đố - đáp được người lao động hưởng ứng và

trở nên phổ biến ở mọi vùng miền.

Chính vì lẽ đó, việc đưa câu đố vào trong các tiết học Lịch sử sẽ giúp tiết học

sinh động, học sinh sẽ được phát huy bản thân, vận dụng những kiến thức đã được

học để giải đáp câu đố lịch sử, phát huy năng lực tư duy, suy luận, ghi nhớ cũng

như giúp tiết học trở nên vui vẻ. Qua đó, các em sẽ nhớ bài một cách dễ dàng và lâu

hơn, tạo không khí vui vẻ, giúp các em thư giãn hơn.

Với những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Thiết kế và sử dụng câu đố trong dạy

học Lịch sử ở Tiểu học” để thực hiện khóa luận tốt nghiệp.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Việc sử dụng câu đố có vai trò rất quan trọng trong dạy học Lịch sử, nó không

chỉ có tác dụng phát triển tư duy, mở rộng vốn tri thức, phát huy trí tưởng tượng,

khả năng suy luận nhanh nhẹn, mà còn giúp các em được thư giãn, trở nê vui vẻ,

hòa đồng hơn. Câu đố bao gồm các đặc trưng như tính trí tuệ, tính giải trí và tính

giáo dục. Do vậy, nên từ lâu, vấn đề này được các nhà giáo dục quan tâm và có rất

nhiều công trình nghiên cứu như:

Các giáo trình dạy học Lịch sử: Lê Khắc Nhãn và các tác giả khác của “Sơ

thảo phương pháp giảng dạy lịch sử ở trường phổ thông” (NXB Giáo dục);

“Phương pháp dạy học Lịch sử”, Phan Ngọc Liên (chủ biên), Trịnh Đình Tùng,

Nguyễn Thị Côi.

Ngoài ra còn có rất nhiều tài liệu nghiên cứu về câu đố trong dạy học Lịch sử

như: Nguyễn Văn Trung (1999), “Câu đố Việt Nam”, NXB TP Hồ Chí Minh;

Ninh Viết Giao (2000), “Tìm hiểu câu đố Việt Nam”, NXB Giáo dục; Trần Thị