Thiết kế tiến trình dạy học dạy học theo chủ đề một số kiến thức phần “Nhiệt học” Vật lí 10 nhằm phát triển hoạt động nhận thức tích cực của học sinh THPT miền núi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ TRANG

THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ

MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÍ 10

NHẰM PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC TÍCH CỰC

CỦA HỌC SINH THPT MIỀN NÚI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ TRANG

THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ

MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÍ 10

NHẰM PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC TÍCH CỰC

CỦA HỌC SINH THPT MIỀN NÚI

Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Vật lí

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS TÔ VĂN BÌNH

THÁI NGUYÊN - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ihttp://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông

tin đã được chọn lọc, xử lí và đưa vào luận văn theo đúng quy định.

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu

và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn này là trung thực và chưa từng công

bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

Thái Nguyên tháng 04 năm 2016

Tác giả

Phạm Thị Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iihttp://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tác giả xin chân thành cảm ơn Ban

Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Ban chủ nhiệm, quý thầy, cô giáo khoa Vật lí

trường Đại học Sư Phạm Thái Nguyên và quý thầy, cô giáo trực tiếp giảng dạy,

giúp đỡ trong suốt quá trình học tập.

Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng các thầy, cô giáo bộ

môn Vật lí Trường THPT Bình Yên, Trường THPT Định Hóa đã tạo mọi điều

kiện thuận lợi trong suốt thời gian tác giả thực hiện thực nghiệm sư phạm tại

hai trường.

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy hướng dẫn: PGS.

TS Tô Văn Bình đã hướng dẫn, giúp đỡ tận tình trong suốt thời gian nghiên cứu

và hoàn thành luận văn này.

Tác giả cảm ơn tập thể lớp Cao học Vật lí khóa 22 đã giúp đỡ, đóng góp

nhiều ý kiến trong quá trình học tập và thực hiện luận văn.

Cuối cùng xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè, đồng

nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 04 năm 2016

Tác giả

Phạm Thị Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iiihttp://www.lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cam đoan ........................................................................................................i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Mục lục ...............................................................................................................iii

Danh mục các từ viết tắt .....................................................................................iv

Danh mục các bảng..............................................................................................v

Danh mục các sơ đồ, hình vẽ, đồ thị ..................................................................vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2

3. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................2

4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................2

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3

6. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3

8. Dự kiến đóng góp của luận văn.......................................................................4

9. Cấu trúc luận văn.............................................................................................4

Chương 1.CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌCTHEO CHỦ

ĐỀ NHẰM PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC TÍCH CỰC CỦA

HỌC SINH.......................................................................................................................5

1.1. Hoạt động nhận thức và tính tích cực hoạt động nhận thức của HS............5

1.1.1. Hoạt động nhận thức của HS.................................................................5

1.1.2. Tính tích cực và phát triển hoạt động nhận thức tích cực của HS............6

1.2. Dạy học theo hướng phát triển hoạt động nhận thức tích cực của học sinh .........13

1.2.1. Dạy và học tích cực .............................................................................13

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ivhttp://www.lrc.tnu.edu.vn

1.2.2. Các phương pháp dạy học tích cực......................................................15

1.3. Dạy học theo chủ đề ...................................................................................22

1.3.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề ..........................................................22

1.3.2. Dạy học theo chủ đề và dạy học truyền thống ...................................23

1.3.3. Các đặc trưng cơ bản của dạy học theo chủ đề ...................................26

1.3.4. Các bước chuẩn bị và thực hiện dạy học theo chủ đề .........................29

1.4. Điều tra thực trạng vận dụng PPDH tích cực và dạy học theo chủ đề trong

dạy học phần “Nhiệt học” ở một số trường THPT miền núi.............................32

1.4.1. Đặc điểm của học sinh THPT miền núi ..............................................32

1.4.2. Thực trạng việc vận dụng PPDH tích cực và dạy học theo chủ đề trong

dạy học phần “Nhiệt học” tại một số trường THPT miền núi trên địa bàn tỉnh

Thái Nguyên ..................................................................................................32

1.5. Một số biện pháp phát triển hoạt động nhận thức tích cực của HS miền núi

khi dạy học theo chủ đề môn vật lí....................................................................34

1.5.1. Xây dựng động cơ, tạo hứng thú, nhu cầu học tập..............................34

1.5.2. Tăng cường tổ chức cho học sinh phát triển hoạt động nhận thức ở trên

lớp và tự học ở nhà.........................................................................................36

1.5.3. Bồi dưỡng vốn ngôn ngữ khoa học vật lí cho HS miền núi................37

Kết luận Chương 1.............................................................................................39

Chương 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ MỘT SỐ

KIẾN THỨC PHẦN “NHIỆT HỌC” NHẰM PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG

NHẬN THỨC TÍCH CỰCCỦA HỌC SINH THPT MIỀN NÚI .................. 40

2.1. Cấu trúc và vai trò phần “Nhiệt học” .........................................................40

2.1.1. Cấu trúc................................................................................................40

2.1.2. Nội dung phần “Nhiệt học” .................................................................40

2.1.3. Đặc điểm của chương chất khí ............................................................41

2.1.4. Sơ đồ cấu trúc chương chất khí ...........................................................41

2.1.5. Thực trạng dạy học chương chất khí hiện nay ....................................42

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vhttp://www.lrc.tnu.edu.vn

2.2. Lựa chọn và xây dựng chủ đề nhằm phát triển hoạt động nhận thức tích cực

của HS THPT miền núi .....................................................................................42

2.2.1. Xây dựng chủ đề “Các định luật chất khí” .........................................42

2.2.2. Nội dung kiến thức cần xây dựng trong chủ đề ..................................43

2.2.3. Chuẩn kiến thức kĩ năng và một số năng lực có thể được phát triển ........44

2.3. Thiết kế tiến trình dạy học theo chủ đề “Các định luật chất khí” nhằm phát

triển hoạt động nhận thức tích cực của HS........................................................46

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................76

Chương 3.THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM........................................................78

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm......................................78

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ..........................................................78

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm..........................................................78

3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm...........................................78

3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm.........................................................78

3.2.2. Nội dung thực nghiệm.........................................................................79

3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ................................................................80

3.3.1. Chọn đối tượng TNSP (Chọn mẫu thực nghiệm)................................80

3.3.2. Giáo viên cộng tác ...............................................................................80

3.3.3. Thời gian cộng tác ...............................................................................80

3.3.4. Quan sát giờ học thực nghiệm.............................................................81

3.4. Phương pháp đánh giá ................................................................................81

3.4.1. Dựa trên sự quan sát những biểu hiện HĐNT tích cực trong học tập của

học sinh..........................................................................................................81

3.4.2. Đánh giá kết quả qua các bài kiểm tra.................................................82

3.4.3. Đánh giá kết quả TNSP theo các tiêu chí đã đề ra ..............................84

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................................91

KẾT LUẬN.......................................................................................................92

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................94

PHỤ LỤC1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ivhttp://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Viết đầy đủ

1 ĐC Đối chứng

2 GV Giáo viên

3 HS Học sinh

5 KTDH Kĩ thuật dạy học

6 Nxb Nhà xuất bản

7 PPDH Phương pháp dạy học

8 HĐNT Hoạt động nhận thức

9 THPT Trung học phổ thông

10 TN Thực nghiệm

11 TNSP Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vhttp://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: So sánh điểm khác biệt giữa dạy học truyền thống và dạy học

theo chủ đề ......................................................................................24

Bảng 3.1: Số liệu HS các nhóm TN và ĐC.......................................................80

Bảng 3.2: Phân bố tần số điểm kiểm tra............................................................86

Bảng 3.3: Xếp loại điểm kiểm tra ......................................................................86

Bảng 3.4: Bảng phân phối tần suất....................................................................88

Bảng 3.5: Bảng phân phối tần suất lũy tích.......................................................88

Bảng 3.6: Bảng tổng hợp các tham số thống kê ................................................88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vihttp://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Sơ đồ 2.1: Sơ đồ cấu trúc chương chất khí........................................................ 41

Sơ đồ 2.2: Sơ đồ chủ đề các định luật chất khí ................................................. 48

Sơ đồ 2.3: Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức bài học ......................................... 62

Sơ đồ 2.4. Sơ đồ tư duy gợi ý hs suy ra hệ quả logic ........................................ 66

Sơ đồ 2.5. Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức bài học.......................................... 72

Hình 1.1. Sơ đồ 3 bình diện của phương pháp dạy học .................................... 14

Hình 1.2. Mô hình KT khăn trải bàn ................................................................. 19

Hình 1.3. Mô phỏng kĩ thuật sơ đồ tư duy ........................................................ 21

Hình 2.1: Quả bóng bàn bị bóp méo .................................................................... 53

Hình 2.2: Khăn trải bàn hệ thống các giả thuyết đề xuất .................................. 57

Hình 2.3: Bộ thí nghiệm khảo sát định luật Bôi lơ-Mariot ............................... 58

Hình 2.4: Khăn trải bàn hệ thống các giả thuyết của các nhóm đề xuất ........... 65

Hình 2.5: Bộ dụng cụ thí nghiệm khảo sát định luật Sac lơ.............................. 67

Hình 2.6. Kết quả tiến hành thí nghiệm khảo sát quá trình đẳng tích ............... 69

Hình 3.1. HS hăng hái và tích cực phát biểu ý kiến .......................................... 84

Hình 3.2: Học sinh trao đổi làm việc theo nhóm............................................... 85

Hình 3.3: Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức của một học sinh ........................... 85

Đồ thị 3.1: Xếp loại điểm kiểm tra .................................................................... 86

Đồ thị 3.2: Phân phối tần suất điểm kiểm tra .................................................... 88

Đồ thị 3.3: Phân phối tần suất lũy tích điểm kiểm tra ....................................... 88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1http://www.lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Mục tiêu của giáo dục phổ thông được thể hiện trong mục 1 điều 27 Luật

giáo dục số 38/2005/QH11: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh

phổ thông phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ

năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động sáng tạo, hình thành

nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách

nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên và đi vào cuộc sống lao

động, tham gia xây dựng bảo vệ Tổ Quốc”. [22,Tr.07]

Điều 28.2 của Luật Giáo dục cũng đã ghi “Phương pháp giáo dục phổ

thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù

hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học,

khả năng làm việc theo nhóm,...”. [22,Tr.08]

Vì vậy, dạy học phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh là

một nhiệm vụ rất quan trọng của giáo dục phổ thông hiện nay.

Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập

chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động.

Để đạt được mục tiêu này ngành giáo dục nước ta cũng đã có nhiều đổi

mới mạnh mẽ về cả nội dung và phương pháp, nội dung chương trình, cải cách

nội dung sách giáo khoa, phương tiện dạy học.

Tuy nhiên nhiều trường THPT, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi còn gặp nhiều

khó khăn trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển HĐNT tích

cực của học sinh. Học sinh miền núi chưa có hứng thú học tập thể hiện qua kết quả thi

Đại học, Cao đẳng còn thấp hay tình trạng học sinh nghỉ và bỏ học còn nhiều.

Qua điều tra thực tế tôi nhận thấy đa số học sinh miền núi co sức học trung

bình, các em còn quen với cách dạy truyền thống. Chính vì vậy mà tôi lựa chọn

một phương pháp dạy học theo quan điểm hiện đại nhưng không quá xa so với

phương pháp dạy học truyền thống để học sinh có thể từng bước làm quen, thích

ứng được với các phương pháp dạy học tích cực.