Thiết kế tiến trình dạy học chương "cân bằng và chuyển động của vật rắn" - vật lý 10 theo hướng phát triển nhận thức tích cực, sáng tạo của học sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

--------------------------

NGUYỄN THÀNH TRUNG

THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CHƢƠNG “CÂN BẰNG

VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN ” - VẬT LÍ 10 THEO

HƢỚNG PHÁT TRIỂN NHẬN THỨC TÍCH CỰC, SÁNG TẠO

CỦA HỌC SINH

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp giảng dạy Vật lí

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

-------------------------------

NGUYỄN THÀNH TRUNG

THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CHƢƠNG “CÂN BẰNG

VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN ” - VẬT LÍ 10 THEO

HƢỚNG PHÁT TRIỂN NHẬN THỨC TÍCH CỰC, SÁNG TẠO

CỦA HỌC SINH

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp giảng dạy Vật lí

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN VĂN KHẢI

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn khoa học PGS. TS

Nguyễn Văn Khải đã tận tình chỉ dẫn và đóng góp những ý kiến quý báu giúp

đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa sau đại học, khoa Vật lí,

các thầy cô giáo giảng dạy cùng toàn thể các bạn học viên lớp cao học K20

trường ĐHSP – ĐHTN đã tận tình giảng dạy, góp nhiều ý kiến quý báu cho tôi

trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu khoa học và làm luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo của trường

THPT Lương Phú – Phú Bình – Thái nguyên đã tạo điều kiện cho tôi hoàn

thành luận văn này.

Thái nguyên, tháng 04 năm 2014

Tác giả

Nguyễn Thành Trung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố trong

một công trình nào khác.

Thái nguyên, tháng 04 năm 2014

Tác giả

Nguyễn Thành Trung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CNTT-TT công nghệ thông tin truyền thông (ICT)

DH dạy học

GD Giáo dục

GV Giáo viên

HS Học sinh

MH Mô hình

PP Phương pháp

PPDH Phương pháp dạy học

SGK Sách giáo khoa

TC Tích cực

THPT Trung học phổ thông.

TTC Tính tích cực

T/N Thí nghiệm

TN Thực nghiệm

TNSP Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: So sánh phương pháp dạy học tích cực và phương pháp dạy học

truyền thống.....................................................................................................13

Bảng 1.2: Sử dụng sách phục vụ cho giảng dạy của giáo viên……………....43

Bảng 1.3: Phương pháp dạy học của giáo viên………………………………44

Bảng 1.4: Mục đích, động cơ, hứng thú và cách thức học môn vật lý của học

sinh ..………………………………………………………………………..45

Bảng 1.5: Khả năng nhận thức, mức độ tích cực của HS……………………45

Bảng 3.1: Số lượng, chất lượng học tập giữa kì I của HS năm học 2013- 2014.

.........................................................................................................................84

Bảng 3.2: Tổng hợp kết quả thái độ, tình cảm, tác phong của HS..................91

Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra lần 1.....................................................................91

Bảng 3.4: Xếp loại kiểm tra lần 1....................................................................92

Bảng 3.5 : Phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1 ......................................93

Bảng 3.6 : Phân phối tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 1 .........................94

Bảng 3.7 : Kết quả kiểm tra lần 2....................................................................95

Bảng 3.8: Xếp loại kiểm tra lần 2....................................................................96

Bảng 3.9 : Phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 2 ......................................97

Bảng 3.10 : Phân phối tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 .......................98

Bảng 3.11: Kết quả kiểm tra lần 3...................................................................99

Bảng 3.12: Xếp loại kiểm tra lần 3................................................................100

Bảng 3.13 : Phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 3 ..................................101

Bảng 3.14 : Phân phối tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 3 .....................102

Bảng 3.15: Tổng hợp các thông số thống kê qua ba bài kiểm tra TNSP ......104

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ VÀ BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 1...................................................93

Đồ thị 3.1: Đồ thị đường phân phối tần suất lần 1...........................................94

Đồ thị 3.2: Đồ thị đường phân phối tần suất lũy tích lần 1 .............................94

Biểu đồ 3.2 : Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 2..................................................97

Đồ thị 3.3 : Đồ thị đường phân phối tần suất lần 2 .........................................98

Đồ thị 3.4 : Đồ thị đường phân phối tần suất lũy tích lần 2 ...........................98

Biểu đồ 3.3 : Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 3................................................101

Đồ thị 3.5: Đồ thị đường phân phối tần suất lần 3 ........................................102

Đồ thị 3.6: Đồ thị đường phân phối tần suất lũy tích lần 3 ...........................102

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU...........................................................................................................1

I. Lí do chọn đề tài.............................................................................................1

II. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................2

III. Giả thuyết khoa học.....................................................................................2

IV. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................2

V. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................3

VI. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................3

VII. Đóng góp của đề tài ..................................................................................3

VIII. Cấu trúc của đề tài ....................................................................................4

Chƣơng I: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển nhận thức tích

cực, sáng tạo của HS........................................................................................5

1.1 Tổng qua các vấn đề nghiên cứu .................................................................5

1.2 Phát triển nhận thức tích cực, sáng tạo ......................................................6

1.2.1 Tính tích cực hoạt động nhận thức của HS ..............................................6

1.2.1.1 Tính tích cực hoạt động nhận thức là gì ? .............................................6

1.2.1.2 Những biểu hiện của tính tích cực hoạt động nhận thức của HS .......9

1.2.1.3 Phân loại tính tích cực hoạt động nhận thức .......................................10

1.2.1.4 Những nhân tố ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức ......................10

1.2.1.5 Biện pháp chung phát huy tính tích cực ............................................11

1.2.2 Tính sáng tạo trong dạy học vật lí ..........................................................14

1.2.2.1 Khái niệm về tính sáng tạo ..................................................................14

1.2.2.2 Vai trò và những biểu hiện của tính sáng tạo trong hoạt động nhận thức

của HS..............................................................................................................15

1.2.2.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến tính sáng tạo trong hoạt động nhận thức

của HS..............................................................................................................18

1.2.2.4 Các biện pháp phát triển tính sáng tạo ................................................23

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.3 Các bước thiết kế tiến trình hoạt động dạy học kiến thức theo hướng phát

huy tính tích cực, sáng tạo của HS ..................................................................29

1.3.1 Dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS ............30

1.3.2 Tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS trong nguyên tắc DH..........31

1.3.3 Phương Pháp sư phạm tích cực ..............................................................36

1.3.4 Phương pháp giáo dục tích cực lấy người học làm trung tâm................36

1.3.5 Phương pháp dạy học tích cực................................................................37

1.4 Nghiên cứu thực trạng dạy học các kiến thức về chương “ Cân bằng và

chuyển động của vật rắn” ................................................................................40

1.4.1 Mục đích .................................................................................................40

1.4.2 Phương pháp nghiên cứu ........................................................................41

1.4.3 Kết quả....................................................................................................41

Kết luận chƣơng I..........................................................................................47

Chƣơng II: Thiết kế tiến trình dạy học các kiến thức về chƣơng “Cân bằng

và chuyển động của vật rắn” (Vật lí 10) theo hƣớng phát triển nhận

thức tích cực, sáng tạo của HS..............................................................48

2.1 Chương trình SGK vật lí 10 và nội dung kiến thức chương “ Cân bằng và

chuyển động của vật rắn” ...............................................................................48

2.1.1 Chương trình SGK vật lí 10....................................................................48

2.1.2 Vị trí, vai trò, cấu trúc chương “ Cân bằng và chuyển động của vật rắn”

– vật lí 10 ...............................................................................................50

2.1.2.1 Vị trí, vai trò chương “ Cân bằng và chuyển động của vật rắn” ........50

2.1.2.2 Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” .

.....................................................................................................................................51

2.2 Tổ chức hoạt động dạy và học một số bài chương “Cân bằng và chuyển động

của vật rắn” nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của HS THPT ........................52

2.2.1 Xây dựng kế hoạch DHTC cho một số bài cụ thể ................................52

2.2.1.1 Các hoạt động xây dựng tiến trình DHTC...................................................52

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2.2.1.2 Xây dựng kế hoạch bài học...........................................................................54

Bài 17: Cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực và của ba lực không

song song (Tiết 1)............................................................................................55

Bài 17: Cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực và của ba lực không

song song (Tiết 2)............................................................................................63

Bài 18 : Cân bằng của một vật có trục quay cố định. Momen lực ..................70

Kết luận chƣơng II.........................................................................................79

Chƣơng III: Thực nghiệm sƣ phạm.............................................................80

3.1 Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ....................................80

3.1.1 Mục đích của thực nghiệm sư phạm ......................................................80

3.1.2 Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .....................................................80

3.2 Đối tượng và phương pháp thực nghiệm ..................................................81

3.2.1 Đối tượng của thực thực nghiệm sư phạm .............................................81

3.2.2 Khống chế những những ảnh hưởng tới kết quả TNSP ........................81

3.2.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm ......................................................81

3.3 Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm...............................82

3.3.1 Căn cứ để đánh giá .................................................................................82

3.3.2 Đánh giá, xếp loại...................................................................................83

3. 4 Các giai đoạn thực nghiệm sư phạm ........................................................83

3.4.1 Công tác chuẩn bị cho thực nghiệm sư phạm.........................................83

3.4.1.1 Chọn lớp thực nghiệm và đối chứng ...................................................84

3.4.1.2 Chọn các bài thực nghiệm ...................................................................84

3.4.1.3 Các giáo viên cộng tác thực nghiệm sư phạm.....................................84

3.4.1.4 Lịch lên lớp .........................................................................................84

3.4.2 Kết quả và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm.....................................85

3.4.2.1 Tính khả thi của tiến trình dạy học đã soạn thảo.................................85

3.4.2.2 Yêu cầu chung về cách xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm ..............90

3.4.2.3 Kết quả thực nghiệm sư phạm............................................................91

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.5 Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm ...............................................104

3.5.1 Đánh giá định tính qua thống kê...........................................................104

3.5.2 Đánh giá định lượng qua bài kiểm tra ....................................................105

Kết luận chƣơng III.....................................................................................106

Kết luận chung .............................................................................................107

Tài liệu tham khảo.......................................................................................110

Phụ lục……………………………………………………………………113

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Bước vào thế kỷ XXI cả nước đang nỗ lực phấn đấu để đến năm 20 của

thế kỷ sẽ hoàn thành sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước.

Trước yêu cầu đó GD phải đổi mới toàn diện cả nội dung, PP nhằm đào tạo ra

những con người có khả năng đáp ứng được nhu cầu của xã hội. Hội nghị lần

thứ hai BCH TW Đảng cộng sản Việt Nam khoá VIII đã nêu ra: “Nhiệm vụ và

mục tiêu cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng những con người có ý thức

cộng đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và

công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực hành giỏi…”. Để đạt

được mục tiêu đề ra, Hội nghị cũng đã chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp

giáo dục-Đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư

duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và

hiện đại vào quá trình dạy học…”.

Tuy nhiên trong thực tế việc giảng dạy ở trường phổ thông trongnhững năm

vừa qua vẫn còn chậm đổi mới. PPDH vẫn xoay quanh, thầy đọc - trò ghi có

xen kẽ vấn đáp, giải thích, minh hoạ là chính. GV không cố gắng tổ chức cho

HS hoạt động nhóm. Các tiết dạy sử dụng ít T/N vì sợ không thành công và mất

nhiều thời gian để chuẩn bị cũng như thực hiện. Kiểu DH như vậy không phát

huy được TTC của HS, làm cho khả năng tự học, tự tìm tòi nghiên cứu, của HS

bị hạn chế.

Đã có nhiều nghiên cứu vấn đề phát huy TTC, tự chủ của HS trong DH

vật lí. Về nghiên cứu lý luận có: “Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh

trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông”. Nguyễn Đức Thâm - Nguyễn Ngọc

Hƣng (1999). “Chiến lược dạy học giải quyết vấn đề. Tổ chức, định hướng

hoạt động tìm tòi sáng tạo giải quyết vấn đề và tư duy khoa học cho học sinh”.

Phạm Hữu Tòng (2001).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Về nghiên cứu vận dụng lý luận vào dạy học ở phổ thông có: “Thiết kế tiến

trình hoạt động dạy học các kiến thức về Lực ma sát theo SGK vật lý lớp 10 thí

điểm ban khoa học tự nhiên nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ của học sinh

trong học tập ”. Nguyễn Thị Hƣơng- ĐHSP Hà Nội (2004). “Một số biện pháp

phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh học nghề khi dạy một số kiến thức

chương- Dòng điện trong các môi trường- lớp 11 Bổ túc văn hoá THPT”

Lƣơng Thị Tâm - ĐHSP Thái Nguyên (2006). “Thiết kế nội dung và tiến trình

hoạt động dạy học chương- Động học chất điểm- Vật lý lớp 10-THPT theo định

hướng phát triển hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh”. Thân

Thị Ngọc Tâm - ĐHSP Hà Nội (2006)…Nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu

thiết kế tiến trình hoạt động DH (một số kiến thức) chương “Cân bằng và

chuyển động của vật rắn” SGK vật lí lớp 10.

Nghiên cứu sách giáo khoa vật lý lớp 10 ban cơ bản, Tôi nhận thấy

chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” có nội dung kiến thức phong

phú và tương đối trừu tượng với HS, vì vậy cũng gây nhiều khó khăn cho việc

dạy và học. Với mong muốn góp phần vào việc nghiên cứu nâng cao chất

lượng, hiệu quả dạy và học vật lí chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Thiết kế tiến

trình dạy học các kiến thức về “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” (Vật

lí 10) theo hướng phát triển nhận thức tích cực, sáng tạo của học sinh.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu tiến trình dạy học các kiến thức về “Cân bằng và chuyển động

của vật rắn” (Vật lí 10) theo hướng phát triển nhận thức tích cực, sáng tạo của

học sinh.

III. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Nếu thiết kế được tiến trình dạy học phù hợp với lí luận dạy học vật lí hiện

đại thì sẽ phát huy được nhận thức tích cực, sáng tạo của học sinh.

IV. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu các quan điểm hiện đại về DH.