THIET KE GIAO AN NGU VAN 11 TOAN TAP

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

Vò ®×nh têng

L¬ng ngäc ®iÖp-høa huyÒn trang

NguyÔn thuú dung-hoµng lan h¬ng

Hå thÞ thanh hiÒn-®Æng kim nhung

- 1 -

v

Ng÷

V¨n

Ch¬ng tr×nh

n©ng

cao

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

Lêi nãi ®Çu

C¸c b¹n häc sinh líp 11 th©n mÕn!

HiÖn nay trong nhµ trêng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é lµm v¨n cña mçi ngêi hÇu nh

chØ cã mét ph¬ng thøc duy nhÊt lµ viÕt bµi lµm v¨n theo mét ®Ò bµi nhÊt ®Þnh theo

giíi h¹n cña ch¬ng tr×nh m«n häc. Nh vËy ®Ó viÕt mét bµi cã chÊt lîng cho ®Õn

nay vÉn lµ n¨ng lùc cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhÊt trong c¸c kú thi tuyÓn.

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó viÕt ®îc mét bµi v¨n chÊt lîng? Muèn n©ng

®îc chÊt lîng cña bµi lµm v¨n th× yªu cÇu ngêi viÕt ph¶i n¾m ®îc mét lîng kiÕn

thøc t¬ng ®èi lín xung quanh nh÷ng vÊn ®Ò vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm mét c¸ch toµn

diÖn vµ biÕt vËn dông thµnh th¹o nh÷ng kiÕn thøc ®· n¾m v÷ng vµo trong bµi lµm

cña m×nh. Víi nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra nh trªn cuèn s¸ch ChuÈn kiÕn thøc Ng÷ V¨n

11(n©ng cao) ®îc biªn so¹n nh»m gióp c¸c b¹n häc sinh cã thªm nh÷ng vèn hiÓu

biÕt toµn diÖn nhÊt vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng yªu cÇu cña bµi lµm

v¨n.

Cuèn s¸ch ®Æc biÖt chó träng cung cÊp cho c¸c b¹n häc sinh mét lîng kiÕn

thøc ®a d¹ng vµ nh÷ng ba× lµm v¨n phong phó, b¸m s¸t ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o

khoa líp 11 n©ng cao tõ v¨n häc ViÖt Nam ®Õn v¨n häc níc ngoµi vµ lÝ luËn v¨n

häc,...

KÌm theo mét hÖ thèng nh vËy cuèn s¸ch kh«ng quªn cung cÊp cho c¸c b¹n

nh÷ng ®Ò v¨n thuéc nhiÒu kiÓu lo¹i kh¸c nhau.

Cã thÓ nãi cuèn s¸ch lµ mét kho tµng kiÕn thøc ®îc biªn so¹n rÊt c«ng phu

vµ cã chÊt lîng bëi mét nhãm t¸c gi¶ cã kinh nghiÖm vÒ v¨n häc.

Cuèn s¸ch gåm hai phÇn:

PhÇn mét: Chóng t«i biªn so¹n theo h×nh thøc kÎ b¶ng t×m hiÓu nh»m

gióp c¸c b¹n häc sinh cã nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ bµi häc. Tuú theo bµi

d¹y(cã quan träng hay kh«ng) mµ chóng t«i biªn so¹n phÇn nµy.

- 2 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

PhÇn hai:bao gåm nh÷ng bµi lµm v¨n theo c¸c yªu cÇu xung quanh bµi

häc nh»m gióp c¸c b¹n kh¾c s©u h¬n kiÕn thøc vµ më réng vèn hiÓu biÕt cho

m×nh

§Æc biÖt ë cuèi s¸ch lµ phÇn phô lôc bao gåm nhng ®Ò v¨n hay trong tr￾êng THPT ch¬ng tr×nh líp 11 n»m trong danh s¸ch thi tèt nghiÖp vµ §H-C§

nh»m gióp c¸c b¹n ®Þnh h×nh nh÷ng kiÕn thøc trong kú thi ®Çy cam go nµy

Cuèn ChuÈn kiÕn thøc Ng÷ V¨n 11(n©ng cao) lÇn ®Çu tiªn ®îc ra m¾t ch¾c

cßn nhiÒu thiÕu sãt. Mong quý vÞ vµ c¸c b¹n th«ng c¶m vµ gãp ý ®Ó lÇn biªn so¹n

sau thËt sù tèt h¬n.

Chóc c¸c b¹n ®¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng lín trong m«n V¨n.

Thay mÆt nhãm biªn so¹n

Vò ®×nh têng

Vµo phñ chóa TrÞnh

-TrÝch Thîng kinh ký sù￾Lª H÷u Tr¸c

H¶i Thîng L·n «ng Lª H÷u Tr¸c lµ mét trong nh÷ng nhµ nho nÆng lßng víi

®Êt níc. ¤ng ®· lu«n cè g¾ng vËn hÕt søc m×nh ®Ó gióp ®êi. ¤ng häc vâ, luyÖn

v¨n råi l¹i dån t©m huyÕt cho nghÒ thuèc. Sù cè g¾ng Êy cña «ng ®· ®Ó l¹i cho

®êi nh÷ng s¶n phÈm thËt ®¸ng tr©n träng. §ã lµ nh÷ng bµi thuèc hay, nh÷ng

trang v¨n lu«n c¨ng ®Çy nhiÖt huyÕt vµ h¬n hÕt ®ã lµ mét nh©n c¸ch cao quý cña

mét con ngêi. Víi tËp kÝ Thîng kinh kÝ sù, Lª H÷u Tr¸c ®· thÓ hiÖn tµi n¨ng cña

m×nh víi nhiÒu t c¸ch : thÇy thuèc, nhµ sö häc vµ nhµ v¨n. Víi t c¸ch lµ nhµ v¨n,

«ng ®· ®a thÓ v¨n xu«i tù sù trung ®¹i lªn mét tÇm cao míi. §o¹n trÝch Vµo phñ

chóa TrÞnh lµ mét ®o¹n trÝch ®Æc s¾c, tiªu biÓu cña t¸c phÈm. Nã còng ®· thÓ

hiÖn kh¸ ®Çy ®ñ nh÷ng nÐt riªng trong c¸ch viÕt kÝ cña Lª H÷u Tr¸c.

I/ T×m hiÓu chung

1.T¸c gi¶

2.ThÓ lo¹i

Lª H÷u Tr¸c (1724 − 1791) lµ ngêi lµng Liªu X¸, huyÖn §êng

Hµo, phñ Thîng Hång, trÊn H¶i D¬ng (nay thuéc huyÖn Yªn MÜ, Hng

Yªn). ¤ng lµ danh y lçi l¹c, nhµ v¨n tµi hoa, mét nho sÜ coi thêng

danh lîi. Khi x· héi rèi ren, ngêi ngêi ®ua chen danh lîi, «ng ®· l¸nh

vÒ quª mÑ lµ ®Êt H¬ng S¬n, Hµ TÜnh ®Ó sèng cuéc ®êi Èn sÜ thanh cao,

lµm nghÒ bèc thuèc ch÷a bÖnh. V× vËy «ng tù nhËn m×nh lµ H¶i Th￾îng L·n ¤ng («ng giµ lêi ®Êt Thîng Hång). Víi t c¸ch thÇy thuèc,

«ng ®· ®Ó l¹i cho y häc rÊt nhiÒu bµi thuèc quý. Víi t c¸ch nhµ v¨n,

«ng ®· ®a thÓ kÝ trung ®¹i trë thµnh mét thÓ v¨n xu«i tù sù nghÖ thuËt,

víi c¸i T«i nghÖ sÜ tr÷ t×nh vµ b¶n lÜnh.

KÝ lµ mét thÓ v¨n xu«i tù sù kh¸ ph¸t triÓn tõ thêi k× v¨n häc

trung ®¹i. T¸c phÈm kÝ thêng lÊy chÊt liÖu tõ lµ sù thùc cuéc sèng.

Ngêi viÕt kÝ trung thµnh víi sù thËt, khai th¸c sù thËt theo quan ®iÓm

- 3 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

3.T¸c phÈm

II/§äc hiÓu v¨n b¶n

1.Bøc tranh hiÖn thùc

sinh ®éng trong phñ

chóa

c¸ nh©n. KÝ cã sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a sù thùc lÞch sö vµ c¶m

xóc cña ngêi viÕt. Mét sè t¸c phÈm kÝ tiªu biÓu cña v¨n häc trung

®¹i : Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ (Ng« gia v¨n ph¸i), Thîng kinh kÝ sù

(H¶i Thîng L·n ¤ng Lª H÷u Tr¸c), Vò trung tuú bót (Ph¹m §×nh

Hæ), C«ng d tiÖp kÝ (Vò Ph¬ng §Ò), §¹i ViÖt sö kÝ toµn th (Ng« SÜ

Liªn), D ®Þa chÝ (NguyÔn Tr·i), Nam triÒu c«ng nghiÖp diÔn chÝ

(NguyÔn Khoa Chiªm), NhÞ Thanh ®éng kÝ sù (Ng« Thêi SÜ)...

Thîng kinh kÝ sù lµ tËp kÝ sù viÕt b»ng ch÷ H¸n cña Lª H÷u Tr¸c,

ghi l¹i chuyÖn t¸c gi¶ lªn kinh ®« ch÷a bÖnh cho thÕ tö TrÞnh C¸n vµ

chóa TrÞnh S©m tõ ngµy 12 th¸ng Giªng n¨m Nh©m DÇn (1782) ®Õn

ngµy trë vÒ H¬ng S¬n mïng 2 th¸ng 11 n¨m ®ã.

T¸c gi¶ ®ang sèng cuéc sèng Èn dËt ë quª mÑ (H¬ng S¬n, Hµ

TÜnh) th× bçng cã chØ triÖu ra kinh ch÷a bÖnh cho cha con TrÞnh S©m.

T¸c gi¶ miÔn cìng lªn kinh. ¤ng ®· ghi l¹i c¶nh s¾c thiªn nhiªn ®Êt n￾íc vµ c¶ nh÷ng t©m sù cña b¶n th©n trªn ®êng ®i. §Õn kinh, vµo kh¸m

bÖnh, t¸c gi¶ ®· ghi l¹i tØ mØ quang c¶nh kinh ®« vµ c¶nh trong phñ

chóa. ¤ng còng ghi l¹i nh÷ng cuéc gÆp gì giao du cña m×nh víi c«ng

khanh nho sÜ chèn kinh thµnh. ë kinh ®«, «ng lu«n th¬ng nhí vµ

mong trë vÒ quª h¬ng. Cuèi cïng, «ng lªn ®êng trë vÒ quª nhµ víi

t©m tr¹ng h©n hoan, ung dung. VÒ ®Õn nhµ ®îc vµi ngµy, «ng nhËn ®-

îc tin phñ chóa ®· bÞ kiªu binh næi lo¹n trµn vµo ph¸ ph¸ch, quan

Ch¸nh ®êng Hoµng §×nh B¶o oai phong lµ thÕ ®· bÞ kiªu binh giÕt

chÕt.

§o¹n trÝch Vµo phñ chóa TrÞnh ghi l¹i chi tiÕt viÖc t¸c gi¶ vµo phñ

vµ kh¸m bÖnh cho thÕ tö ngµy 1 th¸ng 2 n¨m 1782.

§o¹n trÝch ®· t¸i hiÖn chi tiÕt vµ cô thÓ hµnh tr×nh t¸c gi¶ vµo phñ

chóa ®Ó kh¸m bÖnh cho thÕ tö. ThÕ nhng néi dung kÓ chuyÖn kh«ng

®¬n gi¶n lµ têng thuËt mét cuéc kh¸m bÖnh. Èn ®»ng sau lêi kÓ

chuyÖn rÊt tù nhiªn vµ cã vÎ kh¸ch quan Êy lµ rÊt nhiÒu ®iÒu mµ ngêi

®äc cã thÓ thu nhËn vµ kh¸m ph¸.

Thø nhÊt, ngêi ®äc h×nh dung ®îc tr×nh tù mét cuéc b¾t m¹ch vµ

kª thuèc cña mét thÇy thuèc ®èi víi mét bÖnh nh©n ®Æc biÖt, vÞ thÕ tö

nhá tuæi cña phñ chóa.

Thø hai, ngêi ®äc h×nh dung ®îc mét phñ chóa sang träng, xa hoa

vµ ®Çy uy quyÒn. §ã kh«ng ph¶i lµ mét phñ chóa mµ lµ mét hoµng

cung. Tõ ®ã, ngêi ®äc phÇn nµo nhËn ra ®îc bé mÆt x· héi phong kiÕn

ViÖt Nam thêi k× vua Lª chóa TrÞnh.

Thø ba, ngêi ®äc thÊy ®îc mét thÇy thuèc, mét ngêi kÓ chuyÖn cã

mét phong th¸i rÊt ung dung mÆc dï ng«n ng÷ kÓ chuyÖn, ng«n ng÷

®èi tho¹i cña «ng rÊt kh¸ch quan vµ ®óng mùc mét kÎ bÒ t«i.

TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn, cã lÏ ®Òu nh»m vµo mét môc ®Ých duy

nhÊt, môc ®Ých cuèi cïng vµ môc ®Ých nghÖ thuËt s©u xa cña nhµ v¨n :

®ã lµ thÓ hiÖn th¸i ®é cña m×nh ®èi víi “triÒu ®×nh” phñ chóa.

- 4 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

2.Ngêi thÇy thuèc

kh«ng mµng danh lîi

Vèn con nhµ quan l¹i nªn còng kh«ng mÊy l¹ lÉm víi c¶nh xa hoa

cña hoµng cung, vËy mµ khi ®îc triÖu vµo phñ chóa, t¸c gi¶ ®· kh«ng

khái ngì ngµng tríc c¶nh léng lÉy n¬i ®©y. MÆc dï bÞ mêi ®i véi v·,

ngåi trªn chiÕc c¸ng “ch¹y nh ngùa lång”, “bÞ xãc mét mÎ, khæ kh«ng

nãi hÕt” nhng bíc ch©n vµo phñ, «ng vÉn cã ®ñ thêi gian ®Ó quan s¸t,

®Ó ng¹c nhiªn.

Cã bao nhiªu sù lµm «ng thÇy thuèc Èn sÜ võa tõ H¬ng S¬n ra kinh

thµnh, dï “vèn con quan, sinh trëng, chèn phån hoa, chç nµo trong

cÊm thµnh m×nh còng ®· tõng biÕt” vÉn ph¶i ng¹c nhiªn. C¶nh th× ®Ñp

nh chèn “®µo nguyªn”, ngêi ®i l¹i phôc vô nhµ chóa ®«ng nh m¾c cöi,

vµo ®Õn chç ë cña thÕ tö th× ph¶i qua bao nhiªu lÇn cöa. N¬i thÕ tö

“dïng trµ” (uèng thuèc) còng lµ g¸c tÝa víi cét vµ ®å nghi trîng ®Òu

s¬n son thÕp vµng. Phßng ë cña thÕ tö th× ngµo ng¹t h¬ng hoa. Mét

cËu bÐ n¨m s¸u tuæi sèng nh bËc ®Õ v¬ng. TrÞnh C¸n lµ con trai cña

TrÞnh S©m víi Tuyªn phi §Æng ThÞ HuÖ (ngêi thiÕp yªu cña chóa

TrÞnh S©m). C¨n nguyªn c¨n bÖnh cña thÕ tö chÝnh lµ sù qu¸ xa hoa vµ

thõa th·i.

Khung c¶nh vµ c¶nh sinh ho¹t n¬i phñ chóa qua miªu t¶ cña t¸c

gi¶ ®· chøng minh mét ®iÒu r»ng, phñ chóa lµ mét hoµng cung. Vµ v×

thÕ, TrÞnh S©m míi chÝnh lµ mét «ng vua, cßn vua Lª chØ lµ bï nh×n.

T¸c gi¶ còng ®· béc lé ®¸nh gi¸ nµy cña m×nh khi rÊt nhiÒu lÇn «ng

nh¾c ®Õn nh÷ng tõ “th¸nh chØ”, “th¸nh gi¸”, “th¸nh thîng” − vèn chØ

®îc dïng chØ vua, kÓ c¶ viÖc miªu t¶ rÊt tØ mØ c¨n phßng cña thÕ tö vµ

chiÕc ghÕ ®Æt c¹nh giêng thÕ tö. Chóa TrÞnh ®· qu¸ léng hµnh, ®· tù

coi m×nh lµ vua. ChØ lµ kÓ, lµ t¶ th«i nhng t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn rÊt râ

th¸i ®é, quan ®iÓm cña m×nh. C¸ch kÓ chuyÖn nhÑ nhµng, th©m thuý,

nghe nh kh«ng mµ gîi thËt nhiÒu. Nh©n vËt “t«i” ®· quan s¸t vµ t¶ rÊt

tØ mØ, tõng ®êng ®i lèi l¹i, qua tõng c¸nh cæng... Miªu t¶ chi tiÕt sù

thùc lµ mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña thÓ kÝ, song kÝ cña Lª H÷u Tr¸c

kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ têng thuËt sù viÖc nh nhiÒu t¸c phÈm kÝ trung

®¹i kh¸c. ë ®©y, t¸c gi¶ t¶, kÓ, têng thuËt chi tiÕt vµ rÊt tù nhiªn xen

vµo ®ã nh÷ng lêi b×nh luËn nhÑ nhµng mµ s©u cay, nh : “¤ng san m©m

c¬m cho t«i ¨n. M©m vµng, chÐn b¹c, ®å ¨n toµn lµ cña ngon vËt l¹,

t«i bÊy giê míi biÕt c¸i phong vÞ cña nhµ ®¹i gia”.

Nh×n bÒ ngoµi, c¸ch nãi, c¸ch tiÕp ®ãn, c¸c nghi lÔ, ngêi hÇu... cã

vÎ nh chóa TrÞnh S©m cã mét uy quyÒn thËt lín, phñ chóa thËt m¹nh,

thËt nghiªm trang. ThÕ nhng, tÊt c¶ chØ lµ mét vë chÌo hµi híc. §· cã

rÊt nhiÒu c¸i chÖch cho¹c, uÓ o¶i, nhèn nh¸o vµ bÖnh ho¹n trong phñ

chóa. Sù rÖu r¹o cña nhµ TrÞnh thÓ hiÖn ë h×nh ¶nh bÖnh ho¹n cña

§«ng cung thÕ tö, ngêi ®· ®îc chän ®Ó nèi ng«i chóa.

Qua ®o¹n trÝch, ngêi ®äc cßn cã thÓ h×nh dung ®îc mét ch©n dung

ngêi thÇy thuèc kh¸ chi tiÕt. ThÇy thuèc nµy cã vÎ kh«ng mÊy mÆn

mµ víi c«ng viÖc ch÷a bÖnh cña m×nh. Ngêi thÇy thuèc Êy vµo phñ

chóa víi vÎ miÔn cìng. Tríc sù nghiªm trang cña phñ chóa, «ng

kh«ng cã vÎ sî sÖt hay e ng¹i cña mét kÎ bÒ t«i. ¤ng thÇy thuèc Êy cø

- 5 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

III/Tæng kÕt

1.Néi dung

2.NghÖ thuËt

döng dng kÓ, döng dng t¶ vµ th¶n nhiªn b×nh luËn. Uy quyÒn kh«ng

lµm «ng sî nhng khiÕn «ng tr¨n trë. Víi c¸ch t¶ c¸ch kÓ Êy, cã thÓ

nhËn ra th¸i ®é cña t¸c gi¶ ®»ng sau c©u chuyÖn. §ã lµ th¸i ®é ch©m

biÕm, phª ph¸n nhµ Chóa. Thµnh c«ng cña ®o¹n trÝch ph¶i kÓ ®Õn

giäng ®iÖu kÓ chuyÖn rÊt kÝ sù cña Lª H÷u Tr¸c, ®ã lµ sù xen kÏ rÊt tù

nhiªn cña lêi kÓ vµ lêi b×nh. Th«ng thêng, kÝ lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp

gi÷a t¶ c¶nh vµ thÓ hiÖn t©m t. ë ®©y, t¸c gi¶ chó ý nhiÒu ®Õn t¶ c¶nh,

®Õn têng thuËt sù viÖc. Nhng l¹i chÝnh c¸ch kÓ vµ c¸ch t¶ ë ®©y l¹i nãi

lªn t©m t t×nh c¶m, th¸i ®é cña nhµ v¨n. Víi ®o¹n trÝch nµy vµ víi Th￾îng kinh kÝ sù, Lª H÷u Tr¸c ®· ®a thÓ kÝ trung ®¹i trë thµnh mét thÓ

v¨n xu«i tù sù nghÖ thuËt cã søc hÊp dÉn vµ rÊt cuèn hót ngêi ®äc.

§o¹n trÝch Vµo phñ chóa TrÞnh gãp phÇn v¹ch trÇn b¶n chÊt xÊu xa

cña giai cÊp thèng trÞ thêi phong kiÕn. Sù xa hoa qu¸ møc cña bän vua

chóa lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn lo¹n li, binh biÕn, dÉn ®Õn cuéc sèng

cùc khæ cña nh÷ng ngêi nh©n d©n lao ®éng. Èn ®»ng sau nh÷ng trang

kÓ t¶ cã vÌ kh¸ch quan pha chót dÝ dám Êy lµ th¸i ®é coi thêng danh

lîi vµ tÊm lßng tha thiÕt cña t¸c gi¶ ®èi víi ®Êt níc

- ¦u thÕ cña thÓ läai kÝ ®îc ph¸t huy tèi u trong ®o¹n trÝch. Phñ chóa

®îc ghi l¹i chi tiÕt, ch©n thùc tØ mØ cho thÊy cuéc sèng xa hoa uy

quyÒn lµ cã thùc. Qua ®ã, t¸c gi¶ thÓ hiÖn trùc tiÕp c¶m nghÜ cu¶ m×nh

vÒ nh÷ng g× «ng chøng kiÕn. T¸c phÈm v× thÕ cã gi¸ trÞ hiÖn thùc s©u

s¾c.

- NhiÒu chi tiÕt chän läc cã gi¸ trÞ BC cao, v× thÕ trong ®o¹n trÝch Lª

H÷u Tr¸c kh«ng chØ lµ mét thÇy thuèc cã y ®øc cao c¶ mµ «ng cßn lµ

mét nhµ th¬ nhµ v¨n cã con m¾t tinh têng, cã c¶m xóc tinh tÕ, cã tµi

n¨ng nghÖ thuËt thùc sù; mét nhµ nho uyªn th©m, hãm hØnh.

- C¸c chi tiÕt ®îc s¾p xÕp hîp lý, chñ yÕu theo trËt tù thêi gian,...

- Giäng ®iÖu kÓ chuyÖn trÇm tÜnh kh¸ch quan cã vÞ hµi híc, do ®ã t¹o

®îc c¶m gi¸c tin cËy, thó vÞ cña ngêi ®äc

Cha t«i

-TrÝch “§Æng DÞch Trai ng«n hµnh lôc-

§Æng Huy Trø

I/T×m hiÓu chung.

1.T¸c gi¶

§Æng Huy Trø (1825-1874) hiÖu lµ TØnh Trai vµ Väng T©n, tù lµ Hoµng

Trung, ngêi lµng Thanh L¬ng, huyÖn H¬ng §iÒn, tØnh Thõa Thiªn - HuÕ. N¨m

1843, §Æng Huy Trø ®ç cö nh©n, n¨m 1848 ®ç tiÕn sÜ nhng v× ph¹m huý «ng ®·

bÞ ®¸nh trît vµ bÞ tíc lu«n häc vÞ cö nh©n. ¤ng ®· d©ng nhiÒu th ®iÒu trÇn ®Ò

xuÊt nhiÒu t tëng t©n tiÕn nhng ®¸ng tiÕc lµ nh÷ng t tëng cña «ng kh«ng ®îc

thùc hiÖn.

2.T¸c phÈm

§Æng DÞch Trai ng«n hµnh lôc thuéc thÓ kÝ, lµ t¸c phÈm kh¸ thµnh c«ng cña

- 6 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

§Æng Huy Trø. T¸c phÈm lµ nh÷ng trang håi tëng cña t¸c gi¶ vÒ ngêi cha ®¸ng

kÝnh cña m×nh, «ng §Æng V¨n Träng (tªn hiÖu lµ DÞch Trai). T¸c phÈm ghi l¹i

chi tiÕt lêi nãi vµ viÖc lµm cña §Æng V¨n Träng cïng nhiÒu chi tiÕt quan träng

vÒ cuéc ®êi, qua ®ã thÓ hiÖn nh÷ng quan niÖm vÒ cuéc sèng cña t¸c gi¶ vµ t×nh

c¶m kÝnh träng cña «ng ®èi víi ngêi cha ®¸ng kÝnh.

II/ Ph©n tÝch t¸c phÈm

ThÓ kÝ xuÊt hiÖn mÇm mèng tõ giai ®o¹n thø hai cña thêi k× v¨n häc trung

®¹i (thÕ kØ XVI ®Õn nöa ®Çu thÕ kØ XVIII) nhng ph¶i ®Õn nöa cuèi thÕ kØ XVII

víi sù xuÊt hiÖn cña Thîng kinh kÝ sù cña Lª H÷u Tr¸c th× kÝ míi thùc sù ra ®êi

víi t c¸ch lµ thÓ v¨n xu«i tù sù nghÖ thuËt. §Æng DÞch Trai ng«n hµnh lôc cña

§Æng Huy Trø lµ t¸c phÈm thuéc lo¹i v¨n tù thuËt - mét thÓ tµi kh¸ quen thuéc

cña kÝ trung ®¹i. ë lo¹i v¨n tù thuËt, ngêi viÕt thuËt l¹i kh¸ trung thµnh vµ tØ mØ

c¸c sù kiÖn liªn quan ®Õn cuéc ®êi m×nh vµ nh÷ng ngêi th©n. Trong §Æng dÞch

trai ng«n hµnh lôc, §Æng Huy Trø ®· thuËt trung thùc nh÷ng sù kiÖn liªn quan

®Õn b¶n th©n «ng. Trong t¸c phÈm, t¸c gi¶ nh¾c nhiÒu ®Õn ngêi cha cña m×nh lµ

§Æng V¨n Träng. Lµ mét trÝ thøc cã nh©n c¸ch, nhng ph¶i sèng vµo giai ®o¹n

nöa cuèi thÕ kØ XIX, chøng kiÕn nh÷ng c¬n suy vong cña vËn mÖnh d©n téc, «ng

®· ®au lßng tríc sù tan r· cña hÖ thèng ®¹o ®øc lu©n lÝ ph¬ng §«ng. Vµ v× thÕ

«ng tiÕc nuèi thêi k× ®· qua vµ göi g¾m niÒm nuèi tiÕc Êy vµo nçi nhí th¬ng vÒ

ngêi cha mµ «ng v« cïng kÝnh träng. §o¹n trÝch Cha t«i kh«ng ®¬n gi¶n lµ tÊm

lßng cña t¸c gi¶ ®èi víi ngêi cha mµ cßn thÓ hiÖn nh÷ng suy nghÜ cña «ng vÒ lÏ

sèng, nh©n sinh.

§o¹n trÝch lÇn lît thuËt l¹i ba sù kiÖn tiªu biÓu, ba khóc ngoÆt trªn ®êng thi

cö cña nh©n vËt “t«i” (tøc §Æng Huy Trø). Sù kiÖn lµ viÖc thi cö ®ç trît cña

“t«i” nhng vÊn ®Ò t¸c gi¶ muèn thÓ hiÖn ë ®©y l¹i n»m ë hµnh ®éng, lêi nãi cña

ngêi cha. Nh÷ng ph¶n øng cña ngêi cha tríc viÖc ®ç trît cña con trai ®· thÓ hiÖn

râ nh©n c¸ch vµ c¸i nh×n s©u s¾c cña «ng vÒ con ngêi.

Sù kiÖn thø nhÊt x¶y ra vµo mïa thu n¨m Quý M·o (1843), “t«i theo cha

cïng ngêi anh con b¸c trëng lµ §Æng Huy SÜ ®Õn trêng Phó Xu©n ®Ó thi”. Nh©n

vËt “t«i” ®i thi víi môc ®Ých “quen víi tiÕng trèng trêng thi”. Khi ngêi ta xíng

danh, yÕt b¶ng th× “t«i” ®i xem h¸t. Còng chØ ®Þnh ®i ch¬i vÒ råi ngã b¶ng tó tµi.

TÊt nhiªn, ®©y chØ lµ c¸ch nãi khiªm tèn cña ngêi thuËt chuyÖn, song nã còng

thÓ hiÖn ®îc th¸i ®é ®i thi cña «ng. Sù kiÖn ®Çy bÊt ngê ®· x¶y ra, khi xíng danh

hä §Æng, mäi ngêi ®Òu nghÜ lµ §Æng V¨n Träng. ThÕ nhng ngêi ®ç thø ba l¹i

chÝnh lµ “t«i”. §ç thø ba trong k× thi nµy lµ mét vinh dù rÊt lín, lµ hi väng vµ

mong ®îi cña mäi sÜ tö, kÓ c¶ cña th©n phô §Æng Huy Trø, tøc §Æng V¨n Träng,

mét ngêi tµi giái mµ ai còng nghÜ lµ xøng ®¸ng. ThÕ nhng, th¸i ®é cña hai cha

con l¹i hoµn toµn bÊt ngê. Con th× kh«ng quan t©m, vÉn m¶i ®i ch¬i vµ khiªm

tèn víi “ý ®Þnh” “®Ó ®Õn tèi sÏ ®i coi b¶ng tó tµi xem cã tªn m×nh hay kh«ng”.

Cßn ngêi cha, nghe tin con ®ç, mét tin vui ®èi víi c¶ gia téc, dßng hä th× l¹i cã

ph¶n øng thËt l¹ : “cha t«i dùa vµo c©y xoµi, níc m¾t ít ¸o” nh lµ “gÆp viÖc

ch¼ng lµnh”. Kh«ng ph¶i «ng buån v× con thi ®ç mµ «ng l¹i trît. Nh÷ng giät níc

m¾t cña ngêi cha Êy thÓ hiÖn tÊm lßng cao c¶, nçi lo l¾ng cña mét ngêi cha, mét

ngêi tõng tr¶i, ngêi vèn ®· rÊt hiÓu lÏ ®êi. C©u tr¶ lêi cña «ng hîp t×nh hîp lÝ :

“Cã g× ®¸ng vui ®©u. §ç ®¹t cao lµ ®Ó dµnh cho ngêi cã phóc ®øc. Con t«i tÝnh

t×nh cha giµ dÆn, cha cã ®øc nghiÖp g×... Cæ nh©n ®· nãi “ThiÕu niªn ®¨ng khoa

- 7 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

nhÊt bÊt h¹nh d· !””. §ã lµ nçi b¨n kho¨n cña mét ngêi cha lu«n lo l¾ng cho

con. C©u tr¶ lêi cña «ng võa rÊt khiªm tèn l¹i rÊt ch©n thµnh. Nh÷ng c©u nãi Êy

®· cã ngÇm ý r»ng : môc ®Ých cña viÖc thi cö kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®ç ®¹t ®Ó

lµm quan ngay. Sù ®êi c¸i g× dÔ kiÕm th× kh«ng ®îc tr©n träng dï nã rÊt quý gi¸.

Dï lµ ngêi cã tµi n¨ng thùc sù nhng nÕu ®ç ®¹t qu¸ sím sÏ sinh ra kiªu ng¹o vµ

tù m·n. Ph¶n øng cña ngêi cha lµ ph¶n øng cña ngêi hiÓu s©u xa c©u chuyÖn

“T¸i «ng thÊt m·”. KÓ l¹i sù kiÖn nµy, t¸c gi¶ ®· chän chi tiÕt, ng«n ng÷ rÊt

khÐo lÐo ®Ó thÓ hiÖn nh©n c¸ch vµ suy nghÜ s©u xa cña ngêi cha. Ng«n ng÷ vµ

c¸ch nãi cña ngêi cha thÓ hiÖn «ng lµ mét nhµ nho mÉu mùc. Nh÷ng lÝ lÏ «ng ®a

ra ®Òu thËt trän vÑn, cã trªn cã díi. Kh«ng tù ti nhng còng kh«ng kiªu c¨ng tù

m·n : “Nµo ngê, míi mét lÇn ®i thi l¹i tróng thø ba. §ã lµ do triÒu ®×nh nu«i d￾ìng, tæ t«ng tÝch ®øc, gia ®×nh gi¸o dôc mµ ®îc thÕ... Nh×n lªn, t«i ®éi ¬n t¸c

thµnh cña thiªn tö, l¹i c¶m kÝch c«ng vun trång cña tæ tiªn, chØ sî con t«i kh«ng

b¸o ®¸p ®îc nghÜa nÆng ¬n dµy nªn kh«ng cÇm næi níc m¾t”. T¸c gi¶ ®· dïng

lêi ®¸p Êy vµ mîn lêi nhËn xÐt cña mäi ngêi ®Ó tá lßng kÝnh träng vµ niÒm tù

hµo vÒ ngêi cha cña m×nh.

Sù kiÖn thø hai ®îc thuËt l¹i trong ®o¹n trÝch vÉn l¹i lµ chuyÖn thi cö. LÇn

thø hai, ngêi con ®ç ®¹t vµ ngêi cha còng cã ph¶n øng t¬ng tù. §ã lµ “Khoa thi

Héi mïa xu©n n¨m §inh Mïi nh©n tø tuÇn ®¹i kh¸nh cña ®øc HiÕn tæ Ch¬ng

Hoµng ®Õ ThiÖu TrÞ, vua cho më ¢n khoa”.

Ngêi cha nghe tin con ®ç ®¹t kh«ng hå hëi vui mõng mµ lo l¾ng : “BËc ®ç

®¹i khoa ¾t ph¶i lµ ngêi phóc phËn lín. Con t«i ®øc ®é ra sao mµ ®îc nh vËy, chØ

lµm cho t«i thªm lo l¾ng”. Kh«ng ph¶i ngêi cha kh«ng tin vµo kh¶ n¨ng cña con

m×nh. §©y lµ c¸ch ph¶n øng cña mét ngêi cha cã suy nghÜ s©u s¾c, chÝn ch¾n.

¤ng ®· thÓ hiÖn quan niÖm cña m×nh vÒ ngêi qu©n tö. Ngêi ®ç ®¹t ph¶i lµ ngêi

cã tµi vµ cã ®øc. §ã lµ quan niÖm cña mét chÝnh nh©n qu©n tö, mét con ngêi

hiÓu ®êi, hiÓu ngêi, hiÓu lÏ sèng vµ hiÓu chÝnh con trai m×nh.

Sù kiÖn thø ba ®îc t¸c gi¶ thuËt l¹i trong ®o¹n trÝch cã kh¸c víi hai sù kiÖn

trªn. T¸c gi¶ ®· chän kÓ hai sù viÖc ®ång thêi x¶y ra trong gia ®×nh ®Ó ngîi ca

tÊm lßng vµ nh©n c¸ch cña ngêi cha. “K× thi §×nh n¨m Êy vµo ngµy 26 th¸ng 4.

§óng h«m ®ã, tõ cuèi nhµ bªn tr¸i ®iÖn CÇn Ch¸nh b¸o tin d÷ : b¸c ngù y §Æng

V¨n Chøc mÊt [...]. T«i th× võa bÞ ®¸nh háng trong k× thi §×nh... C¶ nhµ l¹i cµng

buån cho t«i”. Tríc hai tin d÷ Êy, §Æng V¨n Träng ®au ®ín tríc c¸i chÕt cña ng￾êi anh vµ coi viÖc con trai bÞ ®¸nh háng lµ “kh«ng cã chuyÖn g× ®¸ng kÓ”. Víi

ph¶n øng cña ngêi cha nh trªn, cã thÓ suy ®o¸n dêng nh ngêi cha kh«ng muèn

con trai m×nh ®ç ®¹t. Mét nhµ nho theo nghiÖp s¸ch ®Ìn khoa cö kh«ng lÏ l¹i coi

thêng chuyÖn ®ç ®¹t nh vËy. Xem l¹i th× kh«ng ph¶i vËy. TÊm lßng cña ngêi cha

Êy ®îc thÓ hiÖn râ ë lêi nãi cña «ng trong phÇn kÕt ®o¹n trÝch. Khi viÖc tang ng￾êi anh trai ®· h¬i th, «ng mêi quay sang khuyªn nhñ con trai. Lêi khuyªn nhñ

nµy lµ t©m sù giÊu kÝn tõ n¬i s©u th¼m tÊm lßng ngêi cha : “§· vµo thi §×nh th×

kh«ng cßn ®¸nh trît n÷a, tõ ®êi Lª ®Õn nay nh thÕ ®· l©u mµ nay con l¹i bÞ ®¸nh

trît”. ¤ng ®· ph©n tÝch cho con trai thÊy sai lÇm nghiªm träng cña m×nh ®Ó ngêi

con nhËn râ ®iÒu tr¸i ph¶i. ViÖc ®Ó bÞ ®¸nh trît trong k× thi §×nh lµ mét lçi lÇm

rÊt lín. Nhng «ng kh«ng dõng l¹i ë viÖc chØ ra sai lÇm cña con, mµ quan träng

h¬n, «ng ®· khuyªn nhñ con trai nh÷ng lêi thÊu t×nh ®¹t lÝ. Lêi khuyªn cña ngêi

cha chøa ®ùng nh÷ng triÕt lÝ vÒ cuéc sèng. Nã ®· gióp cho ngêi con nhËn ra lçi

- 8 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

lÇm cña m×nh, nhng kh«ng bÞ r¬i vµo sù tuyÖt väng, bi quan hay phÉn uÊt. Bµi

häc «ng d¹y con cã thÓ thu gän trong c©u “ThÊt b¹i lµ mÑ thµnh c«ng”. Nh÷ng lÝ

lÏ ngêi cha ®a ra thËt thÊu t×nh ®¹t lÝ, nã buéc ngêi con ph¶i suy nghÜ mµ quyÕt

t©m tiÕn thñ. “... tíc c¶ khoa danh cña con lµ ®Ó rÌn luyÖn cho con nªn ngêi.

¤ng Ph¹m V¨n Huy ë Thiªn Léc... Tµi häc, phÈm h¹nh cña con cßn kÐm c¸c

«ng Êy mu«n lÇn. Ngêi ta ai ch¼ng cã lóc m¾c sai lÇm, quý lµ ë chç biÕt söa

ch÷a”.

LÝ lÏ vµ quan niÖm vÒ chuyÖn thi cö, vÒ thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña ngêi cha

®Òu rÊt s©u s¾c. §ã còng chÝnh lµ mét bµi häc nh©n sinh quý gi¸ cho ngêi ®êi

sau.

Ngêi cha hiÖn lªn trong lêi tù thuËt cña nh©n vËt “t«i” thËt ®¸ng kÝnh träng.

¤ng lµ ®iÓn h×nh mÉu mùc cña mét nhµ nho ch©n chÝnh. Qua c©u chuyÖn cña

b¶n th©n m×nh, t¸c gi¶ ®· ®a ra mét triÕt lÝ sèng rÊt thùc tÕ vµ s©u s¾c : ë ®êi,

®iÒu quan träng kh«ng ph¶i lµ thµnh c«ng hay thÊt b¹i. §iÒu quan träng lµ ta

ph¶i biÕt v× sao m×nh thÊt b¹i, tõ ®ã rót ra bµi häc cho b¶n th©n. Thµnh c«ng

kh«ng kiªu ng¹o tù m·n, thÊt b¹i kh«ng bi quan tuyÖt väng. Ph¶i biÕt m×nh biÕt

ta, biÕt sèng cho ®óng mùc vµ ph¶i biÕt ®øng lªn sau khi ng·.

C¸ch kÓ chuyÖn trong ®o¹n trÝch rÊt tiªu biÓu cho nghÖ thuËt viÕt kÝ. T¸c gi¶

rÊt trung thµnh víi sù thùc nhng kh«ng dõng l¹i ë viÖc thuËt l¹i sù viÖc. Trong

khi thuËt l¹i c¸c sù kiÖn, ngêi viÕt ®· lùa chän chi tiÕt, sù viÖc tiªu biÓu ®Ó tõ ®ã

thÓ hiÖn th¸i ®é cña b¶n th©n hoÆc nh÷ng quan niÖm, t tëng cã ý nghÜa nh©n

sinh s©u s¾c.

lÏ ghÐt th¬ng

-Trích Truyện Lục Vân Tiên￾NguÔn §×nh ChiÓu

TruyÖn Lôc V©n Tiªn lµ t¸c phÈm lín trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam. Còng nh

TruyÖn KiÒu, TruyÖn Lôc V©n Tiªn ®îc rÊt nhiÒu ngêi ViÖt Nam yªu thÝch. T¸c

phÈm ®· ®i vµo ®êi sèng nh©n d©n vµ c¸c nh©n vËt cña truyÖn ®îc d©n gian ho¸.

Lôc V©n Tiªn trë thµnh biÓu tîng vÒ mét ®Êng nam nhi ngay th¼ng tèt bông, s½n

sµng cøu gióp ngêi yÕu thÕ. KiÒu NguyÖt Nga(KNN) trë thµnh h×nh mÉu s¸ng

ngêi cña lßng chung thuû, mÉu mùc cho ngêi phô n÷ ph¬ng §«ng nÕt na Mçi …

nh©n vËt cña t¸c phÈm ®· ®i vµo ®êi sèng d©n gian vµ trë thµnh n¸t ®Ñp trong

nÒn v¨n ho¸ d©n gian. TruyÖn Lôc V©n Tiªn lµ t¸c phÈm tiªu biÓu cho giai ®o¹n

s¸ng t¸c tríc n¨m 1858 cña NguyÔn §×nh ChiÓu víi quan ®iÓm “ v¨n dÜ t¶i ®¹o”

®óng ®¾n, s©u s¾c. TÝnh c¸ch cña nh©n vËt tèt-xÊu, ngay-gian rÊt râ rµng. Qua

thÕ giíi nh©n vËt Êy t¸c gi¶ thÓ hiÖn quan ®iÓm cña m×nh vÒ ®¹o ®øc, quan ®iÓm,

lÏ sèng.

I/ T×m hiÓu chung

1.T¸c gi¶ NguyÔn §×nh ChiÓu(1822-1888) lµ ng«i sao s¸ng trªn bÇu trêi

v¨n nghÖ ViÖt Nam. ¤ng lµ mét nhµ v¨n cã tÊm lßng yªu níc tha

- 9 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

2.T¸c phÈm “Lôc V©n

Tiªn”(LVT)

3.Gi¸ trÞ cña t¸c phÈm

• Néi dung

• NghÖ thuËt

4. §o¹n trÝch “ LÏ ghÐt

th¬ng”

II/ §äc hiÓu v¨n b¶n

1.Bè côc

2.Néi dung

thiÕt. Cuéc ®êi «ng lµ tÊm g¬ng s¸ng ngêi vÒ nghÜa khÝ, vÒ ®¹o ®øc.

Lµ mét ngêi mï loµ, kh«ng thÓ trùc tiÒp cÇm g¬m ®¸nh giÆc, §å

ChiÓu ®· dïng ngßi bót nh mét thø vò khÝ s¾c bÐn ®Ó chèng l¹i kÎ

thï. ¤ng lu«n ca ngîi nh÷ng ngêi anh hïng ®· d¸m ®øng lªn cÇm g-

¬m giÕt giÆc vµ lµm nh÷ng bµi v¨n tÕ xóc ®éng vÒ hä nh :Th¬ ®iÕu

Phan Tßng, V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc

TruyÖn LVT lµ truyÖn th¬ ®îc viÕt díi h×nh thøc th¬ lôc b¸t, tiªu

biÓu cho giai ®o¹n s¸ng t¸c ®Çu tiªn cña NguyÔn §×nh ChiÓu(NDC),

®îc viÕt b»ng ch÷ N«m, gåm 2082 c©u. T¸c phÈm ®îc s¸ng t¸c trong

kho¶ng thêi gian nhµ th¬ bÞ mï cho ®Õn tríc khi Ph¸p sang x©m lîc

níc ta(kho¶ng n¨m 1850). T¸c phÈm ®· ®îc su tÇm, in vµ lu truyÒn

réng r·i ngay khi nhµ th¬ cßn sèng.

T¸c phÈm ph¶n ¸nh cuéc giao tranh gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c,

chÝnh nghÜa vµ hpi nghi·, tÊt yÕu trong cuéc cuéc giao tranh Êy c¸i

¸c sÏ bÞ trõng trÞ thÝch ®¸ng. H×nh tîng LVT lµ sù thÓ hiÖn íc väng

cña nhµ th¬vÒ mét con ngêi lý tëng : nghÜa hiÖp , ngêi con hiÕu th¶o

bÒ t«i trung thµnh hÕt lßng v× v× níc v× níc v× d©n. H×nh t¬ng KNN t￾îng trng cho vÎ ®Ñp cña ngêi phô n÷ truyÒn thèng víi t×nh yªu

chung thuû, tiÕt h¹nh, son s¾t.Qu¶ ®óng thËt “LVT lµ h¬i thë cña

quÇn chóng miÒn Nam, lµ ý t×nh, vµ lêi nãi cña quÇn chóng miÒn

Nam.

TruyÖn th¬ N«m LVT cã sù kÕt hîp hµi hoµ, tæng hîp nhiÒu ph-

¬ng thøc kÓ chuyÖn, trong ®ã næi bËt nhÊt lµ nghÖ thuËt kÓ chuyÖn

d©n gian. Bót ph¸p kÓ chuyÖn cña NDC kh«ng chó ý nhiÒu ®Õn viÖc

kh¸c ho¹ t©m lý vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt mµ chØ thiªn vÒ c¸c sù kiÖn,

rÊt thÝch hîp víi h×nh thø truyÒn miÖng (nãi, kÓ, ng©m, ). Ng«n …

ng÷ ch©n chÊt b×nh dÞ, ®êi thêng, mang ®Ëm s¾c th¸i Nam Bé. V×

thÕ, t¸c phÈm nµy ®îc lu truyÒn réng r·i vµ cã søc sèng bÒn l©u

trong lßng ngêi d©n Nam Bé mäi thêi ®¹i.

Nằm ở phần đầu của truyện, từ câu 473 đến câu 504 trong tổng

số 2082 câu, kể lại cuộc đối thoại giữa ông Quán và 4 chàng nho

sinh khi họ cùng uống rượu, làm thơ trong quán của ông Quán,

trước lúc vào phòng thi.

§o¹n 1 ( tõ ®Çu…Ch¼ng hay th¬ng ghÐt, ghÐt th¬ng lÏ nµo): Lêi ®èi

tho¹i gi÷a «ng Qu¸n vµ V©n Tiªn vÒ chuyÖn ghÐt-th¬ng.

§o¹n 2 ( tiÕp…Sím ®Çu tèi ®¸nh l»ng nh»ng rèi d©n): Nh÷ng ®iÒu

«ng Qu¸n ghÐt

§o¹n 3 ( tiÕp…vÒ nhµ gi¸o d©n): Nh÷ng ®iÒu «ng Qu¸n th¬ng

§o¹n 4 (cßn l¹i): KÕt luËn vÒ lÏ ghÐt th¬ng cña «ng Qu¸n

- 10 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

a)Nh©n vËt «ng Qu¸n

b)Nh÷ng ®iÒu «ng Qu¸n

ghÐt

c)Nh÷ng ®iÒu «ng

Qu¸n th¬ng

Trong t¸c phÈm xuÊt hiÖn nhiÒu nh÷ng nh©n vËt mµ LVT ngÉu

nhiªn gÆp trªn ®êng ®êi nh «ng Qu¸n, «ng Ng, «ng TiÒu, tiÓu §ång,

bµ l·o dÖt v¶i HÖ thèng nh©n vËt nµy th … êng xuÊt hiÖn ®ét ngét, cã

vÎ ngÉu nhiªn trªn dßng cèt truyÖn mµ kh«ng cµn lai lÞch, kh«ng cÇn

gèc tÝch. S¸ng t¹o cña NDC chÝnh lµ nhê ë hÖ thèng nh©n vËt phô

nµy ®Ó «ng cã thÓ ph¸t ng«n nh÷ng suy ngÉm cña «ng vÒ lÏ ®êi, vÒ

thêi cuéc.¤ng Qu¸n lµ mét nh©n vËt ®Æc biÖt, lµ ngêi b¸n thøc ¨n

cho kh¸ch qua ®êng nhng l¹i rÊt hiÓu vÒ thÕ sù. ThÊp tho¸ng trong

h×nh bãng cña «ng Qu¸n lµ nh÷ng ngêi tri thøc cã hoµi b·o lín, cã

t©m ®øc ®ang Èn chê thêi cuéc.

§èi tîng ghÐt cã tÝnh kh¸i qu¸t cao, ghÐt tÊt c¶ nh÷ng viÖc ví

vÈn, v« Ých víi d©n víi níc. Phµm nh÷ng viÖc g× kh«ng cã Ých cho

cuéc sèng, cã h¹i víi con ngêi th× ®Òu lµ ®¸ng ghÐt, ®Òu lµ xÊu xa.

Møc ®é ghÐt còng rÊt râ rµng vµ quyÕt liÖt. §ã lµ th¸i ®é kh«ng

khoan nhîng, kh«ng dung tha víi nh÷ng kÎ xÊu.

Nh÷ng ®èi tîng tiÕp theo ®îc nh¾c ®Õn víi th¸i ®é ghÐt cña «ng

Qu¸n ®Õu cã mét ®Æc ®iÓm chung. §ã lµ nh÷ng nh©n vËt næi tiÕng

tµn ¸c, nh÷ng triÒu ®×nh næi tiÕng nhiÔu nh¬ng, xÊu xa trong lÞch sö

Trung Quèc: ®ã lµ KiÖt Trô mª d©m; U, LÖ ®a ®oan; Ngò b¸ ph©n

v©n, thóc quý ph©n b¨ng. ý th¬ rÊt c©n ®èi trong viÖc kÓ. Tríc hÕt lµ

hai cÆp nh©n vËt næi tiÕng tµn b¹o trong lÞch sö PK Trung Hoa thêi

cæ ®¹i, nh÷ng tªn vua tµn ¸c mµ tªn tuæi ®Òu g¾n víi nh÷ng giai

tho¹i tµn ¸c kh«n cïng. TiÕp ®Õ lµ hai thêi k× ®en tèi cña lÞch sö

Trung Hoa, kÎ cÇm quyÒn lùc ®Èy nh©n d©n n¹n binh ®ao. KÎ th× ¨n

ch¬i, hëng thô sa ®o¹, ngêi th× say sa tranh giµnh quyÒn lùc nhng

thÊt c¶ bän chóng ®Òu g©y ra mét hËu qu¶ chung lµ ®Èy nh©n d©n

vµo cuéc sèng lÇm than. Nh÷ng ®iÒu «ng Qu¸n ghÐt kh«ng liªn quan

g× ®Õn cuéc sèng cña c¸ nh©n «ng. Tãm l¹i «ng Qu¸n ghÐt lµ nh￾nngx kÎ lµm nh©n d©n phai khæ cùc. C¶ bèn c©u «ng ®Òu nh¸c ®Õn

d©n, nh¸c ®Õn nh÷ng hËu qu¶ mµ nh©n d©n ph¶i chÞu: d©n “sa hÇm

s¶y hang”, d©n chÞu “lÇm than”, d©n “nhäc nh»n” vµ “lµng nh»ng rèi

d©n”. Bèn ®èi tuîng ghÐt cô thÓ Êy ®· kh¸i qu¸t nªn mét ®èi tîng rÊt

chung: nh÷ng kÎ ®i ngîc l¹i víi quyÒn lîi cña nh©n d©n.

Trong ®o¹n th¬ nµy tõ th¬ng ®ùoc nh¾c ®Õn 7 lÇn ®îc nhÇn m¹nh

ë nh÷ng dßng th¬ lôc. §èi tîng th¬ng cña «ng Qu¸n lµ h÷ng bËc cã

tµi, cã ®øc , cã chÝ khÝ trong lÞch sö Trung Hoa. §ã lµ: Khæng Tö,

Nhan Tö, Gia C¸t, §æng Tñ, §µo TiÒm, Hµn Dò, Liªm, L¹c.Khi

nh¾c ®Õn nh÷ng nh©n vËt nµy mét mÆt ca ngîi tµi n¨ng, ®øc ®é vµ ý

chÝ cña hä mÆt kh¸c ngËm ngïi cho lý tëng kh«ng thµnh. Hä cïng

cã mét ®iÓm chung lµ lu«n cè mang tµi n¨ng ra gióp ®êi song l¹i gÆp

toµn chuyÖn kh«ng may m¾n. Sù nghiÖp dï lÉy lõng song råi l¹i

dang dë. Nhng tÊt c¶ hä ®Òu lµ ngêi cã nh©n c¸ch cao c¶, ®Òu hÕt

lßng th¬ng yªu d©n chóng, sèng trän ®¹o bÒ t«i, gi÷ v÷ng phÈm c¸ch

- 11 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

d) Mèi quan hÖ gi÷a

ghÐt vµ th¬ng

III/ Tæng kÕt

1.Néi dung

2.NghÖ thuËt

cña nhµ nho. §èi tîng th¬ng ®Òu lµ nh÷ng ngêi tµi ®øc vÑn toµn. V×

vËy th¸i ®é th¬ng ë ®©y bao gåm c¶ sù c¶m th«ng, tr©n träng vµ kÝnh

phôc cña t¸c gi¶. Lêi th¬ cã chót c¶m th«ng, cã chót ngËm ngïi cho

chÝnh m×nh, mét ngêi ®· tõng kh¸t khao lËp danh nhng còng thÊt

väng, bu«ng xu«i.

Trong c¸ch suy nghÜ cña «ng Qóan, gi÷u th¬ng vµ ghÐt cã mèi

quan hÖ kh¨ng khÝt chø kh«ng hÒ ®èi lËp nhau. C¬ së cña lÏ ghÐt th-

¬ng chÝnh lµ nçi xãt xa tríc t×nh c¶nh nh©n d©n c¬ cùc, tan t¸c, chia

l×a. Nh÷ng ph¸t ng«n cña nh©n vËt «ng Qu¸n lµ t©m t, suy nghÜ cña

nhµ th¬ NDC. Tr¸i tim nh©n ®¹o bao la cña «ng híng vÒ nh©n d©n,

®Ëp chung nhÞp víi nçi niÒm cña ngêi d©n, v× thÕ «ng ghÐt tÊt c¶

nh÷ng g× lµm cùc khæ cho d©n vµ ngîi ca ngìng mé nh÷ng ngêi cã

chÝ lín v× d©n, v× níc. Nhµ th¬ ®· mîn chuyÖn bµn luËn vÒ ghÐt, th-

¬ng vÒ lÞch sö ®Ó thÓ hiÖn th¸i ®é cña m×nh víi nh©n d©n. ViÖc ghÐt

th¬ng g¾n chÆt víi quyÒn lîi cña nh©n d©n lao ®éng.

§o¹n trÝch LÏ ghÐt th¬ng thÓ hiÖn quan ®iÓm cña mét nhµ nho ch©n

chÝnh. §ã lµ quan niÖm sèng v× d©n, lµ dÊu nèi gÆp gì víi t tëng

nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n cña NguyÔn Tr·i TK XV. Qua chuyÖn

ghÐt-th¬ng ®o¹n trÝch thÓ hiÖn quan ®iÓm, t tëng cña NDC vÒ nh©n

t×nh thÕ th¸i, th¸i ®é ghÐt th¬ng râ rµng vµ tÊm lßng cña «ng ®«Ý víi

nh©n d©n, còng lµ tÊm lßng lu«n v× d©n, v× ®êi cña «ng.

§o¹n th¬ mang tÝnh chÊt triÕt lý s©u s¾c, thÓ hiÖn nh÷ng t tëng

mang tÝnh chÊt gi¸o huÊn nhng kh«ng hÒ kh« khan, cøng nh¾c, gi¸o

®iÒu. C¶m xóc trong ®o¹n th¬ ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch m·nh liÖt qua

khÈu khÝ cña nh©n vËt «ng Qu¸n

Lêi th¬ méc m¹c, ch©n chÊt nhng s©u nÆng, c¶m xóc. §o¹n th¬

ng¾n nhng dån nÐn, c« ®óc tÊt c¶ nh÷ng suy ngÉm vÒ ®êi cña cô §å

ChiÓu.

§o¹n th¬ cßn lµ sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a thi liÖu cæ ®iÓn

Trung Hoa vµ c¸c ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ d©n téc giµu kh¶ n¨ng biÓu

c¶m, lèi diÔn ®¹t n«m na, giµu c¶m xóc

§Ò v¨n tham kh¶o:

Qua viÖc ph©n tÝch ®o¹n trÝch LÏ ghÐt th¬ng h·y lµm s¸ng tá nhËn ®Þnh

sau:"ë th¬ v¨n §å ChiÓu, c¸i chÊt tr÷ t×nh- ®¹o ®øc trë thµnh mét nÐt phong

c¸ch hiÕm cã"

Bµi lµm

NguyÔn §×nh ChiÓu lµ ngän cê ®Çu cña v¨n chu¬ng gi¸o huÊn vµ v¨n ch¬ng

yªu níc chèng Ph¸p. Nãi lµ ngän cê ®Çu kh«ng ph¶i chØ cã ý nghÜa vÒ thêigian

mµ cßn cã ý nghÜa vÒ n¨ng lùc s¸ng t¹o nghÖ thuËt. Bëi thÕ, khi ®¸nh gi¸ sù

nghiÖp v¨n ch¬ng cña «ng, s¸ch gi¸o khoa V¨n häc 11, tËp mét, cã viÕt:"ë th¬

v¨n §å ChiÓu, c¸i chÊt tr÷ t×nh- ®¹o ®øc trë thµnh mét nÐt phong c¸ch hiÕm cã".

- 12 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

Ta dÔ dµng nhËn ra ®iÒu ®ã khi tiÕp cËn ®o¹n trÝch LÏ ghÐt th¬ng cña t¸c phÈm

Lôc V©n Tiªn.

§o¹n th¬ lµ lêi cña «ng Qu¸n khi ®µm ®¹o v¨n ch¬ng vµ lÏ lêi víi V¬ng

Tö Trùc, Hín Binh, TrÞnh H©m, Bïi KiÖm t¹i qu¸n hµng cña «ng. ¤ng Qu¸n

thùc chÊt lµ h¹ng nho sÜ Èn khi thêi thÕ bÊt an, ®en b¹c. TÝnh c¸ch cña «ng Qu¸n

còng chÝnh lµ tÝnh c¸ch cña NguyÔn §×nh ChiÓu mµ th«i.

Gi÷a lóc ®¹o lÝ suy vi, lßng ngêi thay ®æi sím n¾ng, chiÒu ma th× ®iÒu

quan träng nhÊt cña con ngêi ch©n chÝng lµ ph¶i nhËn ra ®îc c¸i ®óng, c¸i sai;

c¸i thiÖn, c¸i ¸c; c¸i ®¸ng n©ng niu, tr©n träng; c¸i ®¸ng c¨m ghÐt, xo¸ bá.

§o¹n trÝch tuy chØ cã 26 c©u th¬ nhng ®· thÓ hiÖn mét tÝnh c¸ch r¹ch rßi,

døt kho¸t, sabgs tá th¸i ®ä ghÐt th¬ng cña «ngtríc cuéc ®êi. Mêi c©u ®Çu «ng

nãi nh÷ng ®iÒu, nh÷ng ngêi «ng ghÐt; mêi bèn c©u tiÕp, «ng nãi nh÷ng ®iÒu,

nh÷ng ngêi «ng th¬ng. ¤ng ghÐt g× vµ ai? V× sao ghÐt? ¤ng ghÐt nh÷ng

viÖc"tÇm phµo". Nh÷ng vua KiÖt, vua Trô"mª d©m", nh÷ng LÖ V¬ng, U V-

¬ng"®a ®oan", g©y ra bao nhiªu ®iÒu rÊc rèi. GhÐt Ngò B¸"ph©n v©n", kÐo bÌ

kÐo c¸nh g©y ra c¶nh lo¹n li. GhÐt Thóc Quý "ph©n b¨ng" chia rÏ, ®æ n¸t:"Sím

®a tèi ®¸nh, l»ng nh»ng rèi d©n:.

¤ng ghÐt nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu lµm khæ cho d©n. Bèn lÇn, «ng nh¾c tíi

"d©n". Khi th×:"§Ó dan ®Õn nçi sa hÇm sÈy hang"; khi th×:"KhiÕn d©n luèng chÞu

lÇm than mu«n phÇn"; khi th×:"Chuéng bÒ dèi tr¸ lµm d©n nhäc nh»n" vµ khi

th×:"Sím ®Çu tèi ®¸nh, l»ng nh»ng rèi d©n". Râ rµng v× d©n mµ «ng ph¶i ghÐt

nh÷ng ai ®· g©y ra bao khæ cùc cho d©n nh vËy. §ã lµ nh÷ng triÒu ®¹i bÊt an mµ

giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc lÞch sö.

Th¸i ®é c¨m ghÐt cña «ng thËt triÖt ®Ó, m·nh liÖt, kh«ng m¶y may khoan

nhîng:"GhÐt cay, ghÐt ®¾ng, ghÐt vµo tËn t©m". Vµ víi «ng:"Bëi chng hay ghÐt

còng lµ hay th¬ng". ¤ng th¬ng d©n vµ cßn th¬ng bao nhiªu ngêi kh¸c. Th¬ng

Khæng Tö lËn ®Ën mét ®êi, th¬ng Nhan Tö , ngêi häc trß cña Khæng Tö tµi hoa

nhng mÖnh b¹c. Th¬ng Gia C¸t Lîng mu lîc næi tiÕng gióp Lu BÞ mµ sù nghiÖp

kh«ng thµnh. Th¬ng §æng Träng Th cã tµi ®øc h¬n ngêi mµ bÞ dån vµo thÕ bÝ.

Th¬ng Nguyªn Lîng khÝ tiÕt thanh cao mµ ph¶i lui vÒ ë Èn. Th¬ng H¸n Dò cã

t¸i n¨ng v¨n ch¬ng mµ bÞ ®i ®µy chØ v× d©ng sí can vua. §ã lµ nh÷ng c¶nh ngé

®¸ng th¬ng, ®¸ng chia sÎ vµ ®ång c¶m biÕt bao!

Cã ®iÒu cÇn nãi ë ®©y lµ NguyÔn §×nh ChiÓu ®· sö dông rÊt nhiÒu ®iÓn

tÝch, ®iÓn cè trong lÞch sö v¨n ho¸ Trung Quèc. Mét ®iÒu thuéc thi ph¸p v¨n häc

trung ®¹i, NguyÔn §×nh ChiÓu cha thÓ vît qua giíi h¹n lÞch sö ®îc. C¸i ta cÇn lu

ý lµ môc ®Ých vµ th¸i ®é sèng cña «ng. Tuy viÕt theo bót ph¸p íc lÖ nhng Èn

chøa phÝa sau nh÷ng c©u ch÷, nh÷ng h×nh ¶nh lµ bãng h×nh cña x· héi ViÖt Nam

thÕ kØ XIX; lµ lêi khuyªn mäi ngêi h·y biÕt nh×n ®êi, nh×n ngêi, hü sèng cã

nh©n c¸ch. BiÕt yªu th¬ng c¸i ®¸ng yªu th¬ng vµ c¨m ghÐt c¸i ®¸ng c¨m ghÐt.

Còng cã thÓ nãi ®ã lµ nh÷ng lêi võ c¶nh tØnh m×nh vµ c¶nh b¸o cho mäi ngêi tr￾íc sù suy vong cña thêi ®¹i.

Nhng nÕu chØ vËy th× v¨n ch¬ng chØ míi ®¹t yªu cÇu gi¸o huÊn chø cha

®¹t yªu cÇu nghÖ thuËt, tøc lµ tÝnh tr÷ t×nh cña thi ca.

Muèn ®¹t yªu cÇu tr÷ t×nh, ®ßi hái ngêi viÕt ph¶i cã c¶m høng thùc sù tr￾íc vÊn ®Ò ®Þnh viÕt, ®Þnh göi g¾m cho ®êi. ¥ ®o¹n trÝch, râ rµng ta cã thÓ c¶m

nhËn ®îc sù rung c¶m thùc sù cña tr¸i tim ch©n thµnh, t×nh c¶m méc m¹c, ch©n

- 13 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

chÊt nh cñ khoai, h¹t lóa. "GhÐt cay, ghÐt ®¾ng" lµ ng«n ng÷ hÕt søc b×nh dÞ, nh

mét thµnh ng÷ d©n gian. §iÖp tõ "ghÐt"®øng ®Çu c©u ®Õn bèn lÇn gîi c¶m gi¸c

dån dËp, liªn tôc, t¹o ®îc Ên tîng. Còng nh tõ "th¬ng" diÖp ®Õn b¶y lÇn ë vÞ trÝ

thø nhÊt c¸c c©u th¬, gîi mét t×nh th¬ng bao la, mªnh m«ng, kh«ng giíi h¹n.

Kh«ng cã c¶m xóc thùc sù, kh«ng thÓ cã sù tu«n trµo t×nh c¶m yªu ghÐt

®Õn møc nh vËy. Cã thÓ cã ngêi cha c¶m nhËn ®îc hÕt c¸i hay, c¸i ®Ñp trong v¨n

ch¬ng §å ChiÓu nãi chung, trong ®o¹n trÝch nµy nãi riªng. Bëi lÏ v¨n ch¬ng cña

«ng, nhÊt nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ chñ nghÜa ®¹o ®øc, míi ®äc qua, tëng nghÖ

thuËt b×nh thêng. Nhng ®äc kÜ th× sÏ nhËn ra r»ng,nã lµ mét lo¹i"v× sao cã ¸nh

s¸ng kh¸c thêng...con m¾t cña chóng ta ph¶i ch¨m chó nh×n thÊy vµ cµng nh×n

cµng thÊy s¸ng"(Ph¹m V¨n §ång)

ChØ mét ®o¹n trÝch LÏ ghÐt th¬ng còng cã thÓ xem lµ mét dÉn chøng cho

tÝnh chÊt tr÷ t×nh- ®¹o ®øc, mét nÐt thuéc phong c¸ch nghÖ thuËt cña NguyÔn

§×nh ChiÓu.

Ch¹y giÆc

NguyÔn §×nh ChiÓu

I − T×m hiÓu chung

1. T¸c gi¶

NguyÔn §×nh ChiÓu (xem bµi LÏ ghÐt th¬ng).

2. T¸c phÈm

Ch¹y giÆc ®îc s¸ng t¸c khi nhµ th¬ chøng kiÕn c¶nh nh©n d©n ch¹y lo¹n.

N¨m 1858, thùc d©n Ph¸p næ sóng vµo §µ N½ng, b¾t ®Çu cuéc x©m lîc ViÖt

Nam. Nhng chóng ®· gÆp sù kh¸ng cù cña qu©n triÒu ®×nh vµ nh©n d©n. Thùc

d©n Ph¸p quay sang tiÕn vµo Sµi Gßn, trµn tíi s«ng BÕn NghÐ. Bµi th¬ thÓ hiÖn

lßng yªu níc nång nµn cña nhµ th¬ vµ nçi ®au cña «ng khi ph¶i chøng kiÕn c¶nh

níc mÊt nhµ tan.

II − Ph©n tÝch t¸c phÈm

NguyÔn §×nh ChiÓu lµ mét nhµ nho, mét thÇy ®å, mét thÇy thuèc, mét nhµ

th¬ vµ lµ mét nghÜa sÜ cã nh©n c¸ch.

MÆc dï ®«i m¾t lóc ®ã ®· mï loµ, nhng nçi ®au ®ín cña mét ngêi d©n mÊt n￾íc, hµng ngµy chøng kiÕn c¶nh giÆc Ph¸p tÊn c«ng vµ ®¸nh chiÕm quª h¬ng ®·

khiÕn «ng h×nh dung, tëng tîng thËt râ rµng c¶nh níc mÊt nhµ tan. ¤ng ®· vÏ

nªn bøc tranh ®Çy m¸u vµ níc m¾t vÒ mét thêi ®iÓm lÞch sö ®en tèi cña d©n téc.

Bµi th¬ ®îc më ®Çu b»ng mét khung c¶nh b×nh thêng mµ bÊt thêng.

Tan chî võa nghe tiÕng sóng T©y,

Mét bµn cê thÕ phót sa tay.

C¶nh chî thêng gîi c¶m gi¸c thanh b×nh. C¶nh thanh b×nh Êy ®ét nhiªn bÞ

ph¸ vì bëi mét thø ©m thanh v« cïng tµn nhÉn vµ ®¸ng sî : tiÕng sóng T©y. §ã

lµ ©m thanh b¸o hiÖu sù b¾t ®Çu mét tÊn bi kÞch cña d©n téc. Hai c©u ®Ò ®· kh¸i

qu¸t hoµn c¶nh bao qu¸t cña c¶nh ch¹y giÆc vµ còng lµ kh¸i qu¸t hiÖn thùc. Bµn

cê thÕ phót sa tay lµ h×nh ¶nh cã ý nghÜa tîng trng. ThÕ sù nh cuéc cê, ngêi

®øng ®Çu lµ ngêi ch¬i cê. Níc cê sa tay, v¸n cê thÊt b¹i. C¸ch nãi “phót sa tay”

gîi c¶m gi¸c tai ho¹ ®Õn thËt ®ét ngét, kh«ng cã dù b¸o tríc. Nã khiÕn cho ngêi

trong cuéc hoang mang. C¶nh tîng Êy ®· ®îc nhµ th¬, ngêi trong cuéc, h×nh

dung vµ ghi l¹i rÊt râ rµng ë c©u thùc vµ c©u luËn.

Bá nhµ lò trÎ l¬ x¬ ch¹y,

- 14 -

ChuÈn kiÕn thøc ng÷ v¨n 11 (nc)

MÊt æ bÇy chim d¸o d¸c bay.

BÕn NghÐ cña tiÒn tan bät níc,

§ång Nai tranh ngãi nhuèm mµu m©y.

Thùc tÕ bao giê “níc mÊt” còng kÐo theo “nhµ tan”. C¶nh nhµ tan ®· ®îc

nhµ th¬ ghi l¹i b»ng mét h×nh ¶nh thËt ®¾t vµ giµu søc gîi. Nã gîi nªn sù ®au

xãt, th¬ng t©m. Khi ®· ch¹y giÆc th× ®ñ c¶ giµ, trÎ, lín, bÐ nhng ë ®©y t¸c gi¶ chØ

dïng mét h×nh ¶nh “lò trÎ l¬ x¬ ch¹y”. Lò trÎ “bá nhµ” ®· ®¸ng th¬ng t©m l¾m

råi nhng kÌm theo tõ l¬ x¬ cµng t¨ng c¶m gi¸c ®au xãt ®Õn béi phÇn. Nã gîi sù

tan t¸c ®Õn hoang tµn. C¶nh con ngêi nhµ tan cöa n¸t ®îc ®Æc t¶ b»ng h×nh ¶nh

“lò trÎ l¬ x¬ ch¹y” th× h×nh ¶nh thiªn nhiªn trêi ®Êt tang th¬ng l¹i ®îc gîi nªn

bëi h×nh ¶nh “bÇy chim d¸o d¸c bay”. Hai cÆp h×nh ¶nh ®èi nhau trong cÆp c©u

thùc ®· thÓ hiÖn rÊt râ c¶nh tîng ®au xãt cña ngµy ch¹y giÆc.

C¶nh nhµ tan lµ vËy, cßn c¶nh níc mÊt còng thËt tang th¬ng. T¸c gi¶ ®·

dïng hai ®Þa ®iÓm thùc ®Ó t¶ c¶nh ®Êt níc nh÷ng ngµy ®Çu o»n m×nh díi gãt

giµy x©m lîc. TiÕng sóng cña qu©n x©m lîc ®· bao trïm lªn kh«ng gian quª h-

¬ng mét kh«ng khÝ ®Çy hiÓm ho¹. H×nh ¶nh “tan bät níc” vµ “nhuèm mµu m©y”

gîi sù tan t¸c vµ u ¸m. Bãng qu©n thï ®· bao trïm c¶ quª h¬ng.

ChØ víi nh÷ng nÐt gîi t¶ trong ba cÆp c©u th¬ Êy th«i, nhµ th¬ ®· kh¸i qu¸t

phót gi©y ®au th¬ng cña c¶ d©n téc ViÖt. Nhµ th¬ Êy tuy mï loµ nhng nçi ®au

cña mét ngêi d©n mÊt níc ®· khiÕn «ng cã thÓ c¶m nhËn b»ng tëng tîng nhng

rÊt chÝnh x¸c c¶nh tang th¬ng cña quª h¬ng.

TÊm lßng Êy ®îc trùc tiÕp thÓ hiÖn ë hai c©u kÕt :

Hái trang dÑp lo¹n rµy ®©u v¾ng,

Nì ®Ó d©n ®en m¾c n¹n nµy ?

C©u hái Èn chøa ®iÒu g× vËy, ®©y lµ mét c©u hái tu tõ chø kh«ng ph¶i c©u hái

th«ng thêng. Giäng ®iÖu võa ®au xãt, võa tr¸ch mãc, võa day døt. T¸c gi¶ ®·

dïng tõ trang ®Ó chØ nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc ®¸nh giÆc gi÷ níc.

C¸ch xng h« Êy kh«ng ®¬n gi¶n lµ thÓ hiÖn sù kÝnh träng cña «ng ®èi víi nh÷ng

ngêi cã tr¸ch nhiÖm, cã chÝ lín, cã tÊm lßng víi d©n téc. Nã cßn lµ khao kh¸t, lµ

sù tr¸ch mãc chua xãt, lµ niÒm mong mái cña nh©n d©n dµnh cho nh÷ng ngêi cã

®ñ søc ®ñ quyÒn vµ cã tr¸ch nhiÖm tríc vËn mÖnh d©n téc. ChÝnh tõ nì ë c©u kÕt

®· thÓ hiÖn ®iÒu ®ã. C©u kÕt còng chÝnh lµ niÒm mong mái thèng thiÕt cña §å

ChiÓu vµ cña nh©n d©n. Hä mong mái cã nh÷ng ngêi cã ®ñ søc, ®ñ tµi vµ ®ñ t©m

®øng lªn thùc hiÖn nhiÖm vô ®¸nh giÆc gi÷ níc. C©u hái kÕt thóc bµi th¬ ®· t¹o

nªn ©m hëng thËt thèng thiÕt cho toµn bµi th¬, ®ång thêi thÓ hiÖn tÊm lßng ®au

®¸u nçi niÒm non níc cña «ng §å ChiÓu.

VĂN TẾ NGHĨA SĨ CẦN GIUỘC

NguyÔn §×nh ChiÓu

ThËt cã lý khi kh¼ng ®Þnh V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc l mà ột trong những

b i v à ăn tÕ hay vµ c¶m ®éng nhÊt trong lÞch sö v¨n häc d©n téc. LÇn ®Çu tiªn

trong lÞch sö v¨n häc VN cã mét tîng ®µi nghÖ thuËt sõng s÷ngvÒ ngêi n«ng d©n

t¬ng xøng víi phÈm chÊt vèn cã ngoµi ®êi cña hä-ngêi n«ng d©n chèng giÆc cøu

níc.

- 15 -