Thiên tai bão lũ ở Việt Nam

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 4(48) Tập 1/N¨m 2008 Tæng quan – Th«ng tin – Trao ®æi

115

Thiªn tai b·o lò ë ViÖt Nam

NguyÔn Ngäc Kh¸nh (ViÖn KHXH vïng Trung Bé vµ T©y Nguyªn)

1. §Æt vÊn ®Ò

BMo lµ mét d¹ng thiªn tai nguy h¹i thø hai sau h¹n h¸n (M. Van Mole, 1993). Giã m¹nh

trong bMo vµ m−a lín lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn c¸c thiªn tai kh¸c lµ lò lôt trªn

lôc ®Þa vµ n−íc d©ng trªn biÓn. Theo tµi liÖu cña Liªn hîp quèc, thiÖt h¹i hµng n¨m do bMo lò lµ

kho¶ng 6 - 7 tØ USD, cã c¬n bMo lµm mÊt tíi 20 tØ USD, lµm cho 20 v¹n ng−êi chÕt. Kho¶ng 15%

d©n sè thÕ giíi hµng n¨m chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña bMo. Vïng ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng lµ

mét vïng h×nh thµnh nhiÒu bMo nhÊt thÕ giíi, hµng n¨m xuÊt hiÖn Ýt nhÊt lµ 3 c¬n bMo vµo khu

vùc nµy, trong ®ã ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã møc ®é høng bMo hµng n¨m ë trung

b×nh trong khu vùc víi 4,7 c¬n bMo/ n¨m. Trong ®¸nh gi¸ tæng kÕt cña ch−¬ng tr×nh Liªn hîp

quèc th× "ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc chÞu nhiÒu thiªn tai nhÊt thÕ giíi. ViÖt Nam ph¶i

chÞu ®ùng c¸c trËn d«ng bMo nhiÖt ®íi, ngËp lôt, n−íc biÓn lÊn s©u vµo néi ®ång, m−a ®¸, h¹n

h¸n, sôt lë ®Êt, ch¸y rõng vµ ®«i khi c¶ ®éng ®Êt”. ë cÊp ®é quèc gia, bMo vµ lò lôt lµ hai lo¹i

thiªn tai th−êng xuyªn vµ khèc liÖt nhÊt. Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, trung b×nh mçi n¨m cã 440

ng−êi thiÖt m¹ng v× thiªn tai. N¨m 1999, n¨m thiªn tai nÆng nÒ nhÊt trong vßng 4 thËp kû võa

qua, h¬n 800 ng−êi chÕt vµ con sè thiÖt h¹i lªn tíi h¬n 300 triÖu USD. GÇn ®©y, trËn lôt ë vïng

§ång b»ng s«ng Cöu Long ®M lµm gÇn 500 ng−êi thiÖt m¹ng vµ míi ®©y (2007) bMo chång bMo,

lò chång lò ë miÒn Trung ViÖt Nam ®M g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ ng−êi vµ cña.

2. B·o ë ViÖt Nam

Nh÷ng c¬n bMo ¶nh h−ëng ®Õn ViÖt Nam th−êng xuÊt ph¸t tõ phÝa T©y Th¸i B×nh D−¬ng

hoÆc xuÊt hiÖn ngay trong vïng biÓn §«ng ViÖt Nam. Nh÷ng c¬n bMo xuÊt hiÖn th−êng di

chuyÓn theo h−íng T©y, sau ®ã do t¸c ®éng cña lùc Coryolit vµ c¬ chÕ giã mïa, ®−êng ®i cña

bMo chuyÓn thµnh h−íng T©y B¾c, ®a sè vu«ng gãc víi h−íng ®−êng bê biÓn B¾c ViÖt Nam.

ViÖt Nam hµng n¨m cã trung b×nh 4,7 c¬n bMo ®æ bé, kû lôc lµ 13 c¬n bMo ®æ bé vµo

n−íc ta lµ n¨m 1910. Theo sè liÖu thèng kª 10 n¨m (1981-1990) cã tæng céng 486 c¬n bMo vµo

ViÖt Nam, 30% sè nµy ®æ bé vµo ®ång b»ng s«ng Hång (§BSH) vµ vïng biÓn phÝa B¾c. Giai

®o¹n 1941-1990 cã 264 c¬n bMo, nhiÒu h¬n giai ®o¹n 1891-194150 c¬n. Sè c¬n bMo t¨ng lªn mçi

thËp kû lµ 0,5 c¬n cho toµn lMnh thæ, 0,1 c¬n cho §BSH, 0,25 c¬n cho B¾c Trung bé vµ 0,15 c¬n

cho duyªn h¶i Nam Trung bé. Tõ n¨m 1969 ®Õn 1990 cã ®Õn 101 c¬n bMo kÌm n−íc d©ng ®Õn

0,5m ë vïng vÞnh B¾c Bé, trong ®ã cã 50 c¬n bMo lµm n−íc d©ng ®Õn 1m; 30 c¬n d©ng n−íc ®Õn

1,5m; 11 c¬n lµm d©ng n−íc ®Õn 2m vµ cã 3 c¬n lµm d©ng n−íc ®Õn 2,5m. BMo ®æ bé vµo ViÖt

Nam th−êng rÊt m¹nh ë vïng vÞnh B¾c Bé, do h×nh d¹ng bê biÓn thuËn lîi cho h−íng ®æ bé cña

bMo vµ do vïng biÓn t−¬ng ®èi n«ng. Nh÷ng thËp kû cuèi cña thÕ kû XX vµ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ

kû XXI ®M x¶y ra nhiÒu c¬n bMo lín, t¸c ®éng to lín ®Õn nhiÒu mÆt ®êi sèng xM héi.

3. Lò lôt ë ViÖt Nam

Lò lôt lµ thiªn tai phæ biÕn nhÊt vµ ¸c liÖt nhÊt ë n−íc ta. ChØ tÝnh riªng ë §ång b»ng

s«ng Hång ®M cã kho¶ng 30 n¨m lôt rÊt lín, trong ®ã 26 n¨m ®M lµm vì ®ª t¶ ng¹n s«ng Hång,

18 n¨m lµm vì ®ª h÷u ng¹n s«ng Hång, lµm thiÖt h¹i hµng chôc v¹n ha mïa mµng, cuèn tr«i

hµng ngµn lµng xãm, nhiÒu c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng bÞ hñy ho¹i, ®ång thêi cßn g©y nªn nhiÒu

dÞch bÖnh sau lò. Trong thÕ kû XX, mÆc dï hÖ thèng ®ª ®iÒu ®M ®−îc tu bæ, kiªn cè hãa, nh−ng

do lò lín nªn ®M cã 23 n¨m cã sù cè vì ®ª lín g©y nªn t¹i häa vµ tæn thÊt nghiªm träng.