Thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên trong pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN QUANG VŨ

THI HÀNH ÁN PHẠT TÙ

ĐỐI VỚI PHẠM NHÂN LÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN

TRONG PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN QUANG VŨ

THI HÀNH ÁN PHẠT TÙ

ĐỐI VỚI PHẠM NHÂN LÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN

TRONG PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 9.38.01.04

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. HOÀNG THỊ MINH SƠN

TP. HỒ CHÍ MINH, 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các kết quả, số liệu nghiên cứu nêu trong Luận án là trung thực và tôi xin

chịu trách nhiệm về những số liệu và kết quả nghiên cứu đó. Luận án này

chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Quang Vũ

CÁC CHỮ VIẾT TẮT

- BCA : Bộ Công an

- BLHS : Bộ luật Hình sự

- BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự

- CHAPT : Chấp hành án phạt tù

- HTTP : Hỗ trợ tư pháp

- NCTN : Người chưa thành niên

- QLTG-TGD : Quản lý trại giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường

giáo dưỡng

- THAHS : Thi hành án hình sự

- THAPT : Thi hành án phạt tù

DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Thống kê số lượng phạm nhân là người chưa thành niên trong trại

giam, giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 2: Thống kê số lượng và cơ cấu độ tuổi của người chưa thành niên

được tiếp nhận vào trại giam chấp hành án phạt tù, giai đoạn

2012-2018.

Phụ lục 3: Thống kê số lượng phạm nhân là người chưa thành niên theo giới

tính, độ tuổi và trình độ văn hóa, giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 4: Thống kê số lượng phạm nhân là người chưa thành niên theo tội

danh, giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 5: Thống kê số lượng phạm nhân là người chưa thành niên theo mức

án, giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 6: Thống kê số lượng phạm nhân là người chưa thành niên theo tiền

án, tiền sự, giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 7: Thống kê số lượng phạm nhân là người chưa thành niên có tiền

sử nghiện ma túy, giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 8: Thống kê tình hình khen thưởng, kỷ luật, phạm tội mới của phạm

nhân là người chưa thành niên, giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 9: Thống kê số lượng phạm nhân thành niên và phạm nhân là người

chưa thành niên được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù, đặc xá,

giai đoạn 2012-2018.

Phụ lục 10: Danh mục trại giam có phạm nhân là người chưa thành niên.

Phụ lục 11: Thống kê số phạm nhân do phạm tội ở độ tuổi chưa thành niên

nay đã đủ tuổi thành niên đang chấp hành án phạt tù tại các trại

giam (tính đến ngày 15/12/2018).

Phụ lục 12: Kết quả điều tra bằng bảng hỏi đối với phạm nhân là người chưa

thành niên.

Phụ lục 13: Thống kê về cán bộ quản giáo phụ trách các đội phạm nhân là

người chưa thành niên được điều tra bằng bảng hỏi.

MỤC LỤC

Trang

Lời cam đoan

Các chữ viết tắt

Danh mục các phụ lục

Mở đầu .......................................................................................................................1

Tổng quan vấn đề nghiên cứu..................................................................................8

Chương 1: Những vấn đề lý luận về thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân là người chưa thành niên và những kinh nghiệm quốc tế .........................26

1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân là người chưa thành niên ..................................................................................26

1.2. Cơ sở của pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là

người chưa thành niên...............................................................................................37

1.3. Nguyên tắc thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa

thành niên ..................................................................................................................48

1.4. Những kinh nghiệm quốc tế về thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân là người chưa thành niên ..................................................................................53

Chương 2: Pháp luật và thực trạng áp dụng pháp luật về thi hành

án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên ở Việt Nam................69

2.1. Pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa

thành niên ..................................................................................................................69

2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân là người chưa thành niên ..................................................................................80

2.3. Đánh giá về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa

thành niên ở Việt Nam ............................................................................................102

Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án phạt tù đối với

phạm nhân là người chưa thành niên .................................................................115

3.1. Hoàn thiện pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là

người chưa thành niên.............................................................................................115

3.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về thi hành án phạt tù đối

với phạm nhân là người chưa thành niên ................................................................132

Kết luận ................................................................................................................. 151

Tài liệu tham khảo

Phụ lục

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Với tư cách là “đầu ra cuối cùng” trong toàn bộ hoạt động của hệ thống tư

pháp hình sự

1

, thi hành án hình sự là một hoạt động độc lập, giữ vai trò quan trọng

đối với việc giáo dục người phạm tội trở thành người có ý thức tuân theo pháp luật

và các quy tắc của cuộc sống, tái hòa nhập cộng đồng. Hiện nay, hình phạt tù vẫn là

hình phạt được áp dụng phổ biến nhất trong hệ thống hình phạt theo qui định của

luật hình sự Việt Nam. Mặc dù Việt Nam đã có nhiều nỗ lực nâng cao hiệu quả thi

hành án hình sự, nhất là án phạt tù, nhưng luôn luôn tồn tại một tỉ lệ không nhỏ số

người tái phạm. Theo thống kê, số phạm nhân có tiền án chiếm tỉ lệ 23,5%, số tái

phạm nguy hiểm chiếm 10,8% tổng số phạm nhân đang chấp hành án phạt tù tại các

trại giam2

. Kết quả thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên

cho thấy có 6,9% tái phạm ngay khi còn ở độ tuổi chưa thành niên, có 1,3% phạm

nhân là người chưa thành niên có nhiều tiền án, tiền sự

3

; chưa kể số tái phạm khi đã

bước sang tuổi thành niên và nằm trong con số thống kê phạm nhân có tiền án nêu

trên. Người phạm tội trong trường hợp tái phạm bao giờ cũng nguy hiểm hơn vì họ

có kinh nghiệm phạm tội và có thể họ đã tiêm nhiễm những tính cách, kỹ năng xấu

từ môi trường tập trung phạm nhân trong trại giam trước đây, nhờ đó họ còn có kinh

nghiệm che giấu tội phạm, đối phó với cơ quan bảo vệ pháp luật. Nếu người tái

phạm đó là người mà trước đây là phạm nhân là người chưa thành niên thì tính chất,

mức độ nguy hiểm còn cao hơn gấp bội bởi vì tuổi đời họ còn trẻ và dễ dàng đi vào

con đường phạm tội chuyên nghiệp.

Trong những năm gần đây, các báo cáo tổng kết công tác đấu tranh phòng,

chống tội phạm của ngành Công an đều có chung nhận định: tình hình tội phạm gia

tăng về tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội (bạo lực, hung hãn, manh động

hơn), đối tượng phạm tội có xu hướng ngày càng trẻ hóa, tội phạm do người chưa

thành niên thực hiện gia tăng. Nếu như trước năm 2010, phạm nhân là người chưa

thành niên chiếm số lượng không đáng kể thì những năm gần đây luôn dao động

trong khoảng trên dưới 900 phạm nhân là người chưa thành niên và chiếm tỉ lệ trên

1

Lê Văn Cảm (2009), Hệ thống tư pháp hình sự trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền, NXB

Đại học Quốc gia Hà Nội, HN, tr. 135.

2 Theo Báo cáo tổng kết công tác thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp năm 2017 của Tổng cục Cảnh

sát Thi hành án hình sự và Hỗ trợ tư pháp, Bộ Công an (nay là Cục Cảnh sát Quản lý trại giam, cơ sở giáo

dục bắt buộc, trường giáo dưỡng).

3 Xem Phụ lục 6.

2

0,8% tổng số phạm nhân đang chấp hành án phạt tù4

. Căn cứ vào các qui định của

luật hình sự Việt Nam về áp dụng hình phạt tù có thời hạn, về miễn giảm hình phạt

đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thì có thể nhận định rằng phạm nhân là người

chưa thành niên đến khi hết thời hạn chấp hành án phạt tù sẽ đa số ở trong độ tuổi

dưới 30 tuổi. Đây là độ tuổi có sức lao động sung mãn, có khả năng đóng góp lớn

cho xã hội nhưng đồng thời cũng là độ tuổi có khả năng cao tiếp tục rơi vào con

đường phạm tội nếu người đó chưa thực sự được giáo dục tốt (theo thống kê, nhóm

phạm nhân đông đảo, phổ biến nhất trong cơ cấu phạm nhân theo độ tuổi chính là số

phạm nhân từ 18 đến dưới 30 tuổi, chiếm tỉ lệ 45,2% tổng số phạm nhân5

). Như

vậy, nếu việc thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên không

đạt hiệu quả cao thì sẽ càng làm gia tăng nguồn tội phạm (tái phạm, tái phạm nguy

hiểm, phạm tội có tính chất chuyên nghiệp) và còn gây lãng phí một nguồn lao động

trẻ của xã hội. Do đó, vấn đề đặt ra là làm thế nào để những phạm nhân là người

chưa thành niên sau khi chấp hành án xong phạt tù thì không tái phạm và thực sự

trở thành người có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, tái hòa

nhập cộng đồng thành công?

Phạm nhân là người chưa thành niên là một loại người chấp hành án đặc biệt

trong thi hành án phạt tù. Người chưa thành niên do chưa phát triển đầy đủ và toàn

diện về thể chất, trí lực và tinh thần nên dù là phạm nhân đang chấp hành án phạt tù

trong trại giam họ vẫn cần được bảo vệ, chăm sóc, giáo dục bằng những chế độ đặc

biệt để có thể tiếp tục phát triển về mọi mặt một cách bình thường. Thi hành án phạt

tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên đề cao mục tiêu giáo dục, ưu tiên

thực hiện những biện pháp giáo dục, giúp họ sửa chữa sai lầm và trở thành người có

ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, tái hòa nhập cộng đồng.

Trong khi đó, phạm nhân là người chưa thành niên dễ tiếp nhận các tác động giáo

dục hơn so với phạm nhân thành niên. Đúng ra, thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân là người chưa thành niên phải đạt chất lượng, hiệu quả cao hơn và cần phải

như thế. Tuy vậy, đánh giá một cách tổng quan, có thể nhận thấy:

- Lý luận về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên

vẫn chưa hoàn thiện và chưa có tính hệ thống, đặc biệt là chưa làm rõ được đặc thù

và sự khác biệt của thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên

4 Xem Phụ lục 1.

5 Theo Báo cáo tổng kết 5 năm thi hành Luật Thi hành án hình sự trong Công an nhân dân (2011-2016)

của Bộ Công an.

3

so với thi hành án phạt tù đối với phạm nhân thành niên và nguồn gốc, cơ sở của

điều đó.

- Pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành

niên vẫn còn thiếu nhiều qui định về bảo vệ phạm nhân là người chưa thành niên,

chưa phản ánh đúng mức chính sách ưu tiên bảo vệ, chăm sóc và giáo dục người

chưa thành niên phạm tội bằng những biện pháp và phương thức tổ chức phù hợp

với đặc thù của phạm nhân là người chưa thành niên hoặc tuy đã có qui định nhưng

chưa đồng bộ, đầy đủ và rõ ràng, chưa có văn bản hướng dẫn tổ chức thực hiện.

Mặc khác, kể từ ngày 01/01/2018 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung 2017 có

hiệu lực thi hành và có nhiều qui định mới về chính sách hình sự đối với người dưới

18 tuổi phạm tội nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu về lĩnh vực thi hành án

phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên.

- Thực tiễn thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên

đã và đang gặp nhiều khó khăn, bất cập, hiệu quả giáo dục chưa cao. Phạm nhân là

người chưa thành niên có tỉ lệ khen thưởng rất ít, chỉ chiếm 1,4%, nhưng tỉ lệ kỷ

luật lại cao hơn nhiều, đến 7,5%6

. So với kết quả thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân thành niên, tỉ lệ phạm nhân là người chưa thành niên được giảm thời hạn chấp

hành án phạt tù, đặc xá cũng ít hơn phạm nhân thành niên, chỉ chiếm 42,3% (trong

khi tỉ lệ này ở phạm nhân thành niên là 60%)7 mặc dù pháp luật qui định nhiều điều

kiện ưu tiên hơn dành cho phạm nhân là người chưa thành niên. Việc thực hiện chế

độ giam giữ phạm nhân là người chưa thành niên tồn tại nhiều hạn chế về cơ sở vật

chất phục vụ giam giữ, chưa bảo đảm phân hóa phạm nhân, chưa triệt để giam giữ

riêng, tách phạm nhân là người chưa thành niên khỏi ảnh hưởng của phạm nhân

thành niên trong trại giam. Việc thực hiện chế độ lao động, học tập đối với phạm

nhân là người chưa thành niên chưa bảo đảm tính chất và mục đích giáo dục. Các

chế độ chấp hành án khác vẫn chưa bảo đảm chính sách dành những lợi ích tốt nhất

và ưu tiên bảo vệ, chăm sóc, giáo dục phạm nhân là người chưa thành niên. Các

hoạt động chuẩn bị tái hòa nhập cộng đồng, đặc biệt là việc dạy nghề cho phạm

nhân là người chưa thành niên, còn thiếu chủ động và có nhiều lúng túng. Những

tồn tại, hạn chế nói trên đặt ra nhu cầu cần tổng kết rút kinh nghiệm về thực tiễn thi

hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên.

6

Số liệu thống kê tại Phụ lục 8.

7

Số liệu thống kê tại Phụ lục 9.

4

- Mặt khác, các điều ước quốc tế có liên quan đến thi hành án phạt tù đối với

phạm nhân là người chưa thành niên mà Việt Nam đã là thành viên đặt ra nhu cầu

nội luật hóa một cách phù hợp, đồng thời những giá trị, chuẩn mực quốc tế về thi

hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên cũng đang tác động

nhất định đến nhu cầu hoàn thiện pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam.

Từ những vấn đề trên cho thấy cần phải nghiên cứu, đánh giá về thi hành án

phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên một cách toàn diện, trên nhiều

mặt, nhiều yếu tố được xem là những yếu tố có ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành án

phạt tù để có cơ sở tìm ra các giải pháp nâng cao hiệu quả của nó, góp phần phòng,

chống tội phạm và xây dựng một xã hội tốt đẹp. Vì thế, nghiên cứu sinh chọn đề tài

“Thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên trong pháp luật

thi hành án hình sự Việt Nam” để nghiên cứu làm luận án Tiến sĩ.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Từ việc nghiên cứu toàn diện về lý luận, pháp luật và thực tiễn thi hành án

phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên, Luận án sẽ đề ra những giải

pháp nâng cao hiệu quả thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành

niên.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt mục đích trên, Luận án thực hiện những nhiệm vụ sau đây:

- Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận pháp lý về thi hành án phạt tù đối

với phạm nhân là người chưa thành niên;

- Nghiên cứu làm rõ quá trình phát triển pháp luật, nội dung các qui định của

pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên ở Việt

Nam hiện nay, tìm ra những hạn chế, bất cập;

- Nghiên cứu những chuẩn mực quốc tế và pháp luật của một số quốc gia về

thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên, tìm ra những điểm

tương đồng và khác biệt với pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là

người chưa thành niên ở Việt Nam;

- Khảo sát thực trạng thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa

thành niên ở Việt Nam, tìm ra những hạn chế, vướng mắc và xác định nguyên nhân.

5

3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

- Những vấn đề lý luận về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người

chưa thành niên;

- Pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành

niên;

- Thực tiễn áp dụng pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là

người chưa thành niên ở Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản và nghiên cứu toàn diện

pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên, trọng

tâm là các vấn đề theo khung lý thuyết nghiên cứu đã xác định, bao gồm: mô hình

quản lý, tổ chức thi hành án phạt tù, chế độ giam giữ, giáo dục, các chế độ khác và

việc chuẩn bị tái hòa nhập cộng đồng đối với phạm nhân là người chưa thành niên.

Luận án nghiên cứu khảo sát thực tiễn thi hành án phạt tù đối với phạm nhân

là người chưa thành niên tại các trại giam thuộc Bộ Công an có quản lý giam giữ

phạm nhân là người chưa thành niên.

Các thông tin, số liệu sử dụng để nghiên cứu được thu thập trên phạm vi cả

nước trong thời gian từ khi Luật Thi hành án hình sự năm 2010 có hiệu lực thi hành

(từ năm 2012 đến năm 2018).

4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu

Đề tài luận án được nghiên cứu trên cơ sở kết hợp nhiều phương pháp nghiên

cứu khác nhau. Về mặt phương pháp luận, Luận án được thực hiện dựa trên phép

biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác – Lênin. Luận án sử dụng kết hợp những

phương pháp nghiên cứu cụ thể phù hợp với từng chương, từng vấn đề nghiên cứu.

- Đối với phần tổng quan về vấn đề nghiên cứu, Chương 1 và tiết thứ nhất

của Chương 2, Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu truyền thống như

phân tích, tổng hợp, so sánh, suy luận lôgic để khái quát hóa tình hình nghiên cứu

có liên quan đến Luận án, luận giải các vấn đề mang tính lý luận hay phân tích để

tìm ra những mâu thuẫn, hạn chế trong các qui định pháp luật. Việc đánh giá quá

trình hình thành và phát triển pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là

người chưa thành niên ở Việt Nam luôn được đặt trong bối cảnh lịch sử cụ thể,

trong điều kiện kinh tế - xã hội Việt Nam. Việc nghiên cứu mức độ tương thích giữa

pháp luật Việt Nam với chuẩn mực quốc tế và pháp luật của một số quốc gia về thi

6

hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên không mang tính chất

khen chê hay phân biệt đẳng cấp cao thấp mà chỉ nhằm mục đích tìm ra những điểm

tương đồng và khác biệt, đồng thời từ những điểm khác biệt ấy để định hướng việc

nội luật hóa pháp luật Việt Nam về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người

chưa thành niên, bảo đảm phù hợp với những đòi hỏi của các điều ước quốc tế mà

Việt Nam là thành viên và điều kiện kinh tế - xã hội Việt Nam hiện nay.

- Đối với tiết thứ hai của Chương 2, Luận án sử dụng kết hợp các phương

pháp thống kê hình sự, khảo sát thực tế, phương pháp bảng hỏi. Các phương pháp

này có ưu điểm cho phép thu thập những số liệu, dữ liệu mang tính định lượng và

điển hình, phù hợp với nghiên cứu thực trạng về thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân là người chưa thành niên ở Việt Nam. Để đánh giá về thực trạng thi hành án

phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên, Luận án tiếp tục sử dụng

phương pháp tổng hợp, so sánh, suy luận lôgic dựa trên cơ sở những số liệu, dữ liệu

đã thu thập được từ các phương pháp nghiên cứu cụ thể trước đó.

- Đối với Chương 3, Luận án sử dụng phương pháp tổng hợp, suy luận lôgic

để đi từ các kết quả nghiên cứu ở Chương 1 và Chương 2 đến việc xác định các yêu

cầu và nội dung của nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật về thi hành án phạt tù đối

với phạm nhân là người chưa thành niên, đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện

pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên.

Như vậy, Luận án được thực hiện trên cơ sở kết hợp các phương pháp nghiên

cứu định tính và định lượng một cách hợp lý nhằm phát huy ưu điểm của từng

phương pháp, mang lại hiệu quả nghiên cứu tối ưu.

5. Điểm mới của luận án

- Thứ nhất, Luận án đã phân tích và làm sáng tỏ về mặt lý luận khái niệm

phạm nhân là người chưa thành niên và thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là

người chưa thành niên; đặc điểm, ý nghĩa, cơ sở, nguyên tắc của thi hành án phạt tù

đối với phạm nhân là người chưa thành niên;

- Thứ hai, Luận án phân tích các vấn đề pháp luật về thi hành án phạt tù đối

với phạm nhân là người chưa thành niên;

- Thứ ba, Luận án đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật về thi hành án phạt

tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên ở Việt Nam, chỉ ra những kết quả đã

đạt được, những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân;

- Thứ tư, trên cơ sở nghiên cứu lý luận, pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp

luật, Luận án đã đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án phạt tù đối với

7

phạm nhân là người chưa thành niên, bao gồm các giải pháp hoàn thiện pháp luật về

thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên và các giải pháp bảo

đảm thực hiện pháp luật về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa

thành niên.

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn của luận án

- Kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ góp phần đưa ra cơ sở khoa học có giá

trị tham khảo đối với các nhà lập pháp trong việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật thi

hành án hình sự Việt Nam và làm phong phú thêm lý luận về bảo vệ người chưa

thành niên, về thi hành án phạt tù trong luật học.

- Luận án cũng có giá trị tham khảo hữu ích đối với cán bộ làm công tác thực

tiễn trong thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên.

- Việc thực hiện những giải pháp của Luận án về hoàn thiện pháp luật thi

hành án hình sự sẽ giúp bảo vệ tốt hơn phạm nhân là người chưa thành niên, bảo

đảm cho họ có điều kiện phát triển bình thường về các mặt thể chất, trí lực và tinh

thần, thể hiện bản chất nhân đạo và tiến bộ của nhà nước ta, đồng thời nâng cao

hiệu quả giáo dục phạm nhân là người chưa thành niên, giúp họ trở thành người biết

tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, tái hòa nhập cộng đồng, góp phần

thúc đẩy xã hội phát triển.

7. Cơ cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, tổng quan về vấn đề nghiên cứu, kết luận, danh mục tài

liệu tham khảo và phụ lục, Luận án có kết cấu gồm ba chương như sau:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là

người chưa thành niên và những kinh nghiệm quốc tế

Chương 2: Pháp luật và thực trạng áp dụng pháp luật về thi hành án phạt tù

đối với phạm nhân là người chưa thành niên ở Việt Nam

Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án phạt tù đối với phạm

nhân là người chưa thành niên.

8

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam

Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý, khả năng nhận thức của người chưa thành

niên, từ tầm quan trọng và ý nghĩa của việc xử lý tội phạm do người chưa thành

niên thực hiện, việc giáo dục người chưa thành niên phạm tội và xây dựng một xã

hội lành mạnh, văn minh, vấn đề tư pháp người chưa thành niên nói chung và thi

hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên nói riêng luôn được

quan tâm nghiên cứu trong khoa học tư pháp hình sự ở cả trong và ngoài nước.

Ở Việt Nam từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu, luận án tiến

sĩ, luận văn thạc sĩ, bài báo khoa học viết về các vấn đề liên quan đến người chưa

thành niên và lĩnh vực thi hành án hình sự. Các công trình này khá đa dạng, phong

phú về nội dung, mục đích nghiên cứu và không chỉ giới hạn trong lĩnh vực luật học

mà còn có cả ở lĩnh vực xã hội học, tâm lý học, giáo dục học.

- Về hướng nghiên cứu các vấn đề liên quan đến người chưa thành niên có

thể kể đến một số công trình như: luận án “Nguồn gốc xã hội của việc vi phạm pháp

luật ở người chưa thành niên hiện nay (năm 2002) của TSKH. Hồ Diệu Thúy;

chuyên khảo “Vai trò của pháp luật trong quá trình hình thành nhân cách” của TS.

Nguyễn Đình Đặng Lục (nhà xuất bản CTQG xuất bản năm 1997 và tái bản năm

2005 và 2013); chuyên khảo “Người chưa thành niên phạm tội – đặc điểm tâm lý và

chính sách xử lý” của TS. Đặng Thanh Nga và TS. Trương Quang Vinh (NXB Tư

pháp, Hà Nội, 2011); luận án “Bảo đảm quyền của người chưa thành niên trong tố

tụng hình sự ở Việt Nam” của TS. Lê Minh Thắng (2012) v.v…

- Về hướng nghiên cứu các vấn đề liên quan đến lĩnh vực thi hành án hình sự

có thể kể đến một số công trình như: chuyên khảo “Một số vấn đề về thi hành án

hình sự” của TS. Trần Quang Tiệp (NXB CAND, HN, 2002); luận án “Hoàn thiện

quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án hình sự” của TS. Vũ Trọng Hách

(2004); chuyên khảo “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác giáo dục phạm

nhân trong giai đoạn hiện nay” của PGS.TS. Nguyễn Hữu Duyện (NXB CAND,

2010); đề tài khoa học cấp Bộ “Cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật thi

hành án hình sự ở Việt Nam” do TS. Nguyễn Đức Phúc chủ nhiệm (2016); chuyên

khảo “Giáo dục pháp luật cho phạm nhân ở Việt Nam” của TS. Ngô Văn Trù

(NXB CAND, 2017); luận án “Bảo đảm quyền con người của người bị kết án phạt

tù trong thi hành án hình sự ở Việt Nam” của TS. Lê Hữu Trí (2017) v.v…

9

Kết quả nghiên cứu của các công trình nói trên có liên quan đến nội dung của

Luận án này như sau:

Về lý luận:

- Liên quan đến nghiên cứu vấn đề chính sách thi hành án phạt tù đối với

phạm nhân là người chưa thành niên:

+ Luận án “Nguồn gốc xã hội của việc vi phạm pháp luật ở người chưa

thành niên hiện nay” của TSKH. Hồ Diệu Thúy đã khẳng định tình trạng vi phạm

pháp luật ở người chưa thành niên là một hiện tượng xã hội (tiêu cực) và xã hội phải

chịu trách nhiệm ở phạm vi nhất định về tình trạng này, đồng thời khuyến cáo chính

sách hình sự cần nhân đạo hơn, mang tính giáo dục hơn. Nghiên cứu này đã mang

lại tiền đề lý luận cho việc đánh giá về vai trò, khả năng tác động của pháp luật thi

hành án phạt tù đến việc hiện thực hóa mục đích của việc áp dụng hình phạt tù,

đồng thời cũng là tiền đề lý luận cho việc luận giải về chính sách nhân đạo, đề cao

giáo dục trong thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên.

+ Chuyên khảo “Vai trò của pháp luật trong quá trình hình thành nhân

cách” của TS. Nguyễn Đình Đặng Lục đã nghiên cứu làm rõ lý luận về sự hình

thành, phát triển nhân cách và vai trò của pháp luật trong sự hình thành, phát triển

nhân cách của người chưa thành niên; những đặc điểm tâm lý, ý thức pháp luật của

người chưa thành niên. Nghiên cứu này đã mang lại tiền đề lý luận cho việc luận

giải chính sách giam giữ, giáo dục và các chính sách chấp hành án khác trong thi

hành án phạt tù đối với phạm nhân là người chưa thành niên.

+ Cũng liên quan đến chính sách giam giữ phạm nhân, chuyên khảo “Những

vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác giáo dục phạm nhân trong giai đoạn hiện

nay” của PGS.TS. Nguyễn Hữu Duyện đã nghiên cứu, phân tích đặc điểm tâm lý,

đặc điểm về trình độ văn hóa, hiểu biết, tính cách, thái độ của các nhóm phạm nhân

khác nhau (nhóm phạm nhân xâm phạm an ninh quốc gia, nhóm phạm nhân xâm

phạm trật tự an toàn xã hội, nhóm phạm nhân phạm tội lần đầu, phạm nhân nguyên

là cán bộ, nhân dân lao động, nhóm phạm nhân có nhiều tiền án, tiền sự, thực hiện

tội phạm có sử dụng bạo lực), từ đó chỉ ra tính chất cực kỳ phức tạp của môi trường

tập trung phạm nhân trong trại giam, nơi chủ yếu giam giữ các phạm nhân đã thành

niên. Nghiên cứu này cho phép rút ra hệ quả: nếu bộ phận phạm nhân là người chưa

thành niên chiếm thiểu số cũng được bố trí chấp hành án phạt tù chung trại giam với

phạm nhân thành niên thì sẽ không thể tránh khỏi những tác động xấu của môi